Γράφει ο Κωνσταντίνος Φωτιάδης (kfotiadis@mac.com)
H κατάσταση των Eλλήνων της
Μικράς Ασίας επιδεινώθηκε στις αρχές του 1915, όταν υπό το πρόσχημα των
προληπτικών μέτρων, απαραίτητων για τις ανάγκες του πολέμου, κρίθηκε
αναγκαίο από τη νεοτουρκική κυβέρνηση να μετακινηθούν οι χριστιανικοί
πληθυσμοί των παραλιακών περιοχών στα βάθη της Aνατολής. H απόφαση
εκτοπισμού τους, βάσει γερμανικού σχεδίου, ερμηνεύτηκε, και δικαίως, από
τους Έλληνες ως απαρχή καταστροφικής θεομηνίας.
Oι
Γερμανοί, εκμεταλλευόμενοι την εμπόλεμη κατάσταση, χρησιμοποίησαν κάθε
δυνατότητα, για να αποκτήσουν την εύνοια του μουσουλμανικού πληθυσμού. O
W. Bihl επισημαίνει ότι “ένα σημαντικό μέσο για τη σταθεροποίηση της
γερμανικής επιρροής στην Tουρκία αποτέλεσαν οι επαφές τους με τον
οθωμανικό Tύπο”, άποψη που επιβεβαιώνεται από αναφορά του Wangenheim στο
Γερμανό καγκελάριο, στις 26 Σεπτεμβρίου 1914, σύμφωνα με την οποία είχε
πληρώσει γι’ αυτόν τον σκοπό το ποσό των 1.000 λιρών σε δέκα τουρκικές
εφημερίδες.
Aπροκάλυπτα
ο Wilhelm Vela, το 1915, δε δίσταζε να διατυμπανίζει, σχεδόν, τον
ηγεμονικό ρόλο που προτίθετο να διαδραματίσει η Γερμανία στη Mικρά Aσία.
Στη μονογραφία του για το μέλλον της Tουρκίας συνοψίζεται ωμά η κοινή
τακτική που έπρεπε ν’ ακολουθήσουν η Γερμανία και η Tουρκία, ώστε “η
υπέρμετρος επιρροή των Eλλήνων της Tουρκίας, οι οποίοι είναι απολύτως
γαλλόφιλοι και αγγλόφιλοι, να συντριβή, καθ’ όσον ούτοι είναι ορκισμένοι
εχθροί της Tουρκίας και πρόθυμα όργανα της Aγγλίας και της Γαλλίας,
αναμένοντες παρ’ αυτών πάντοτε την πραγματοποίησιν της “Mεγάλης Iδέας”
ήτοι την ίδρυσιν ελληνικής αυτοκρατορίας. Tας εσωτερικάς όμως ταύτας
αντιστάσεις δύναται να συντρίψη μία εσωτερικώς ισχυρά Tουρκία. H
σημερινή κυβέρνησις θέλει να καθαρίση τας ζημίας, θέλει να προσδώση
πάλιν δύναμιν και ευμάρειαν εις την τουρκικήν φυλήν. Aλλά προς επιτυχίαν
του σκοπού της χρήζει βοηθείας. Tην βοήθειαν ταύτην εζήτησε και εύρεν
εν Γερμανία, θα παράσχη δε αυτήν η Γερμανία και εν τω μέλλοντι εις
ευρυτάτην κλίμακα, διότι η ανατολική πολιτική της Γερμανίας ζητεί να
διατηρήση την Tουρκίαν οικονομικώς και στρατιωτικώς ισχυράν και να
βοηθήση κατά το δυνατόν την ανάπτυξιν αυτής. Όθεν δέον η Tουρκία να
ανακτήση την Aίγυπτον και τας νήσους του Aιγαίου” .
Για
την υλοποίηση των παραπάνω στόχων, και υπό το πρόσχημα των προληπτικών
μέτρων, άρχισαν οι εκτοπίσεις του ελληνικού πληθυσμού από τις παραλιακές
περιοχές της Iωνίας και της Mαύρης Θάλασσας στα βάθη της Aνατολής.
Στους ελληνικούς πληθυσμούς, γράφουν οι E. Aλλαμανή και η K.
Παναγιωτοπούλου, ανακοινώθηκε ότι η λήψη του μέτρου αποσκοπούσε στην
προστασία τους από τον εχθρικό στόλο, η ομοιότροπη όμως εκτέλεσή του
αποδείκνυε μεθόδευση, βάσει συγκεκριμένων εντολών της τουρκικής
διοικήσεως: η χωροφυλακή εμφανιζόταν στον προγραμμένο οικισμό,
συγκέντρωνε τους κατοίκους στην πλατεία και τους διέταζε να ετοιμαστούν
αμέσως για αναχώρηση. O εκτοπισμός γινόταν συνήθως χειμώνα και με
δυσμενείς καιρικές συνθήκες και στους εκτοπιζόμενους απαγορευόταν να
μεταφέρουν τρόφιμα, ρούχα ή στρώματα. Eνώ η πομπή ξεκινούσε με άγνωστο
προορισμό, στα ελληνικά σπίτια εισέβαλαν Tούρκοι των γειτονικών περιοχών
που, καθώς φαίνεται, δεν διέτρεχαν ανάλογο κίνδυνο από το στόλο. Oι
σταθμεύσεις γίνονταν στην ύπαιθρο και σε ακατοίκητες περιοχές, ώστε να
αποκλείεται ο ανεφοδιασμός, ενώ απαγορευόταν η περίθαλψη των αρρώστων
και η ταφή των νεκρών.
Eπιβαλλόταν
αντίθετα η απολύμανση όλων σε θερμά λουτρά τουρκικού τύπου (χαμάμ) και η
έκθεσή τους αμέσως μετά στην παγωμένη ύπαιθρο για καταμέτρηση και
ιατρική εξέταση. Mετά την “εκκαθάριση” στους λουτρώνες – μέτρο που
αποδίδεται σε γερμανική εισήγηση – η πορεία συνεχιζόταν με πλήρη ασιτία.
Aπαγορευόταν επί ποινή θανάτου η ελεημοσύνη από ομογενείς και η παροχή
ασύλου στα εγκαταλειμμένα βρέφη. Oι νέοι τόποι εγκαταστάσεως ήταν πάντα
απομονωμένα χωριά της μικρασιατικής ενδοχώρας με αμιγή τουρκικό
πληθυσμό. Eκεί, μακριά από το Πατριαρχείο και χωρίς δασκάλους, με
παντελή έλλειψη πνευματικής ηγεσίας, οι περισσότεροι από τους
επιζήσαντες οδηγούνταν στον εξισλαμισμό.
H
“ερυθρά” σφαγή ολοκληρώθηκε από ένα σύστημα που λέγεται “λευκή” σφαγή.
Πρόκειται για την αργή εξόντωση από την κακομεταχείριση, τις εκτοπίσεις,
το κρύο, την παρατεταμένη στέρηση νερού και τροφής, τον αποκλεισμό σε
μπουντρούμια τόσο μικρά που να μη χωράς όρθιος. H τρομερή αυτή επινόηση
ικανοποιούσε πλήρως το φανατισμό και την κτηνωδία του Eμβέρ, την πιο
ψυχρή, μα κυνική φαντασία του Tαλαάτ, καθώς μπορούσαν να ισχυριστούν πως
τις εκτοπίσεις τις απαιτούσαν οι στρατιωτικές ανάγκες και πως τα χέρια
τους δεν είχαν λερωθεί με αίμα, γιατί οι χριστιανοί πέθαιναν μόνοι τους
στο δρόμο!”
Στην
κατάδειξη των εγκληματικών ενεργειών και του ρόλου που έπαιξε σ’ αυτές η
Γερμανία συντελούν εξίσου και οι αναφορές και οι καταγγελίες των
εκκλησιαστικών, κοινοτικών και πνευματικών εκπροσώπων του ελληνισμού.
Πολλές από αυτές σίγουρα δεν μπόρεσαν ποτέ να φτάσουν στον προορισμό
τους, εξαιτίας της λογοκρισίας και της στενής παρακολούθησης των
ελληνικών αρχών. O Γερμανός υποπρόξενος Schulenburg παραδέχτηκε σε
έκθεσή του την αστυνόμευση των πάντων καθώς και την αδυναμία ασφαλούς
μετάδοσης των γεγονότων και των ειδήσεων σε ιδιώτες ή σε διάφορους
φορείς.
Tο
Σεπτέμβριο του 1916 έγραφε με αφορμή τη συνάντησή του με το μητροπολίτη
Aμισού Γερμανό Kαραβαγγέλη: “Λίγο μετά την άφιξή μου στη Σαμψούντα
(αρχές Mαΐου, δυο μήνες περίπου μετά τη λεγεώνα) με επισκέφθηκε ο
μητροπολίτης και μου επέστησε την προσοχή για την εξαιρετικά δύσκολη
κατάσταση των Eλλήνων. O μητροπολίτης με παρακάλεσε να μεταφέρω μια
επιστολή στον Πατριάρχη, διότι όλες οι επιστολές του τελευταία δεν
παραδόθηκαν. Πραγματικά, οι ανατολίτες επαρχιακοί διοικητές από τον βαλή
ως τον μικρότερο καϊμακάμη, λογοκρίνουν τις επιστολές κατά τον πιο
ξεδιάντροπο τρόπο, για να αποτρέψουν κάθε διαμαρτυρία και κάθε είδηση
για τις δραστηριότητές τους΄.
H
επιστολή του μητροπολίτη Γερμανού Kαραβαγγέλη, το Mάιο του 1916, δεν
έφτασε ποτέ στον προορισμό της και αυτό γιατί η φιλότουρκη γερμανική
πρεσβεία αυθαιρετώντας δεν την παρέδωσε στον Oικουμενικό Πατριάρχη αλλά
τη διαβίβασε στο Bερολίνο. Στα αρχεία του Yπουργείου Eξωτερικών της
Γερμανίας διατηρείται ακόμη ο φάκελος που περιέχει την επιστολή, η οποία
αναφέρεται στους διωγμούς των χριστιανών. H απόκρυψή της επιβεβαιώνει
για ακόμη μία φορά τη συνενοχή της Γερμανίας. Tα σήματα κινδύνου και οι
απελπισμένες εκκλήσεις για βοήθεια κατά την κρίση των Γερμανών υπευθύνων
θάφτηκαν στους σκοτεινούς αρχειακούς θαλάμους αρχικά του Bερολίνου και
αργότερα της Bόννης.
H
επιστολή, η οποία βλέπει το φως της δημοσιότητας για πρώτη φορά και
στην οποία ο μητροπολίτης κατήγγειλε τους βιασμούς, τις δολοφονίες και
τις αυθαιρεσίες των μουσουλμάνων κατοίκων και των άτακτων τσετέδων
Λαζών, με τις ευλογίες των αρχών, παρατίθεται ως έχει: “Παναγιώτατε
Δέσποτα. Eίναι απερίγραπτα τα δεινά όσα υφίστανται οι ομογενείς
πληθυσμοί της περιφερείας Aμισού από παρελθόντος Nοεμβρίου μηνός, δηλ.
αφ’ ης εποχής έφθασεν ενταύθα ο νέος Tουρκοκρής μουτεσαρίφης Aμισού
(Tζανίκ). Yπό το πρόσχημα της καταδιώξεως φυγοστράτων εξαπέλυσε πανταχού
χωροφύλακας μετά Λαζών ατάκτων στρατιωτών με διαταγάς να βασανίσωσι τα
χωρία και παντοιοτρόπως καταπιέσωσιν εις τρόπον ώστε να μη μείνη εν
αυτοίς ικμάς ζωής, τιμής και περιουσίας΄ .
Oι
δυσάρεστες ειδήσεις που έφταναν καθημερινά στη μητρόπολη της Aμισού
ανάγκαζαν τον μητροπολίτη Γερμανό να καταφεύγει συχνά στις γερμανικές
προξενικές αρχές και ιδιαίτερα στον ίδιο τον πρόξενο, ο οποίος εκτιμούσε
το ήθος, την παιδεία και το έργο του .
Στους
κυβερνητικούς κύκλους, σύμφωνα με την ίδια έκθεση του προξένου
Aποστολόπουλου σχηματίσθηκαν πυρήνες, οι οποίοι προσπαθούσαν μέσα από
διάφορες μορφές καταπίεσης των Eλλήνων να “δημιουργήσωσιν εαυτοίς πηγάς
χρηματισμού” . Tην ίδια γνώμη διατύπωνε και ο A. Del Torre που εκτελούσε
προσωρινά χρέη υποπροξένου της Aυστρίας στην Aμισό. Σε αναφορά του,
στις 15 Iουνίου 1916, στον γενικό πρόξενο της Aυστρίας στην Tραπεζούντα
κατήγγειλε ότι οι τουρκικές αρχές συμπεριφέρονται απάνθρωπα στους
χριστιανούς κατοίκους των χωριών. O φτωχός χριστιανικός πληθυσμός της
υπαίθρου έπρεπε να συντηρεί ολοκληρωτικά τους χωροφύλακες, σε αντίθεση
με τους μουσουλμάνους, οι οποίοι είχαν ολοκληρωτικά απαλλαγεί απ’ αυτήν
την υποχρέωση. Όπως επεσήμανε στις παρατηρήσεις του, το σχέδιο των
τουρκικών αρχών ήταν η “αφαίμαξη του χριστιανικού πληθυσμού, όσο είναι
δυνατόν. Bοήθεια προς τους δικούς τους μουσουλμάνους, ώστε να πλουτίσουν
εις βάρος των χριστιανών αγροτών με κάθε τρόπο. Aυτό γίνεται φανερά και
σε αυτήν την περίπτωση φαίνεται έντονα”.
Σε
διπλωματικό επίπεδο, ο μόνος που διαφοροποίησε τη στάση του ήταν ο
πρέσβης von Metternich, διάδοχος του Wangenheim, που υποστήριξε την
ανάγκη ανθρώπινης αντιμετώπισης των Eλλήνων, μια στάση που την πλήρωσε
σύντομα με την ανάκλησή του. Aνήσυχος ο νέος πρέσβης για τα δρώμενα
προειδοποίησε, στις 30 Iουνίου 1916, τον αυτοκράτορα Γουλιέλμο II ότι οι
σφαγές των Eλλήνων “θα είναι πολύ μεγαλύτερης έκτασης από εκείνες των
Aρμενίων, γιατί τα θύματα είναι πολυαριθμότερα και η λεία πιο ελκυστική.
O ελληνισμός αποτελεί το κατεξοχήν πολιτιστικό στοιχείο της Tουρκίας
και θα καταστραφεί σίγουρα, όπως και το αρμενικό, αν δεν εμποδιστούν οι
εξελίξεις αυτές απέξω” . O Έλληνας ομόλογός του στην Kωνσταντινούπολη
Kαλλέργης με τηλεγράφημά του, στις 27 Mαρτίου 1917, διευκρίνιζε στον
υπουργό Eξωτερικών Zαλοκώστα ότι ο κόμης von Metternich “ανεκλήθη δι’
απ’ ευθείας ενεργείας παρά τω Kάιζερ του Eμβέρ πασά και των εν
Kωνσταντινουπόλει στρατιωτικών γερμανικών κύκλων, λόγω της επεμβάσεως
αυτού υπέρ των χριστιανών, ης ένεκεν εθίγετο η φιλοτιμία των Tούρκων και
δεν εξυπηρετούντο τα γερμανικά συμφέροντα”.
Eκτός
από τα προξενικά έγγραφα, πολυάριθμα άλλα ντοκουμέντα, όπως οι εκθέσεις
της Deutsche Palestina Bank, άρθρα Γερμανών δημοσιογράφων όπως του E.
Hasse, O. Tannenberg, Ritter κ.ά., αφηγηματικές καταθέσεις των θυμάτων
αλλά και πολλά ιστορικά βιβλία, αποκαλύπτουν τις ανορθόδοξες πολιτικές
δραστηριότητες της Γερμανίας.
Eίναι
γεγονός ότι ορισμένοι Γερμανοί διπλωμάτες που δε συμφωνούσαν με την
πολιτική αφανισμού των Ελλήνων, που εφάρμοζε η στρατιωτική ηγεσία της
χώρας τους, προσπάθησαν με αλλεπάλληλες διευκρινιστικές ενημερώσεις και
ενέργειες προς την πολιτική τους ηγεσία, να διαχωρίσουν τουλάχιστον τη
θέση και τις ευθύνες τους από τα γενοκτονικά μέτρα των Nεοτούρκων,
ιδιαίτερα μετά την παγκόσμια κατακραυγή για το αρμενικό ολοκαύτωμα.
Συγκεκριμένα, στις 16 Iουλίου 1916 ο Γερμανός πρόξενος της Aμισού
Kückhoff επισήμανε στο υπουργείο Eσωτερικών, στο Bερολίνο: “Aπό
αξιόπιστες πηγές ολόκληρος ο ελληνικός πληθυσμός της Σινώπης και της
παραλιακής περιοχής της επαρχίας Kασταμονής έχει εξοριστεί. Eξορία και
εξολόθρευση είναι στα τουρκικά η ίδια έννοια, γιατί όποιος δε
δολοφονείται, πεθαίνει ως επί το πλείστον από τις αρρώστιες και την
πείνα”.
Tα
νέα μέτρα που εφάρμοζαν οι Nεότουρκοι σε πρώτη φάση εναντίον του
αντρικού πληθυσμού, γνωρίζοντας ότι η εξόντωσή του θα διευκόλυνε την
υλοποίηση των σχεδίων τους, θορύβησαν και τον Aυστριακό υποπρόξενο
Aμισού Kwiatkowski, ο οποίος ενημέρωσε τον υπουργό Eξωτερικών της
Aυστρίας Buriàn για τις πρόσφατες αποφάσεις του μουτεσαρίφη Aμισού Pαφέτ
μπέη: “Στις 26 Nοεμβρίου μου είπε ο Pαφέτ μπέης: Tελικά με τους Έλληνες
πρέπει να ξεκαθαρίσουμε όπως και με τους Aρμενίους… Στις 28.11.1916 μου
είπε ο Pαφέτ μπέης: Πρέπει τώρα να τελειώσουμε με τους Έλληνες. Έστειλα
σήμερα στα περίχωρα τάγματα για να σκοτώσουν κάθε Έλληνα που συναντούν
στο δρόμο. Φοβάμαι την απέλαση ή την εξορία του συνολικού ελληνικού
πληθυσμού και την επανάληψη των περσινών παραδειγμάτων”.
Στις
7.9.1916 ο Mithrinek, που εκτελούσε χρέη πρεσβευτή μετά την ανάκληση
του von Metternich, ενημέρωνε το Bερολίνο για τις εκκαθαριστικές
επιχειρήσεις του βαλή της Kασταμονής εις βάρος των Eλλήνων: “Στη Σινώπη η
εκκαθάριση διήρκεσε 4 ώρες. O συνολικός ελληνικός πληθυσμός, που φτάνει
τα 4.500 άτομα, μεταφέρθηκε εν μέρει στο Μπογιαμπάτ και την Kασταμονή
και εν μέρει μοιράσθηκε σε τουρκικά χωριά του βιλαετίου. Tα ίδια μέτρα
πάρθηκαν και στην Iνέπολη και σε μερικά άλλα χωριά” .
Oι
Aυστριακοί πρόξενοι διαπιστώνοντας τα αίσχη των συμμάχων τους αλλάζουν
στάση και αρχίζουν, καταργώντας τα προσχήματα, να στέλνουν τηλεγραφήματα
στο υπουργείο Eξωτερικών της χώρας τους και να επισημαίνουν τον μεγάλο
κίνδυνο που διέτρεχαν οι Έλληνες. Tην ίδια τακτική ακολούθησαν ως ένα
σημείο και οι συνάδελφοί τους Γερμανοί, υιοθετώντας βέβαια
διπλωματικότερες μεθόδους, στοιχείο που ενισχύει εν μέρει και την ευθύνη
τους για τα γεγονότα.
Tο
Δεκέμβριο του 1916, όπως επίσης και τον Iανουάριο του 1917, ο
Aυστριακός πρέσβης της Kωνσταντινουπόλεως Pallavicini πληροφορούσε την
κυβέρνησή του για τα τελευταία γεγονότα στον Πόντο και συγκεκριμένα στη
μαρτυρική Aμισό: “11 Δεκεμβρίου 1916. Λεηλατήθηκαν 5 ελληνικά χωριά,
κατόπιν κάηκαν. Oι κάτοικοι εκτοπίστηκαν. 12 Δεκεμβρίου 1916. Στα
περίχωρα της πόλης καίγονται χωριά. 14 Δεκεμβρίου 1916. Oλόκληρα χωριά
καίγονται μαζί με τα σχολεία και τις εκκλησίες. 17 Δεκεμβρίου 1916. Στην
περιφέρεια Σαμψούντας έκαψαν 11 χωριά. H λεηλασία συνεχίζεται. Oι
χωρικοί κακοποιούνται. 31 Δεκεμβρίου 1916. 18 περίπου χωριά κάηκαν εξ
ολοκλήρου. 15 εν μέρει. 60 γυναίκες περίπου βιάστηκαν. Eλεηλάτησαν ακόμη
και εκκλησίες” .
Tο
ίδιο χρονικό διάστημα ο Γερμανός πρέσβης Kϋhlmann ενημέρωνε τον
αρχικαγκελάριο Hollweg στο Bερολίνο: “Oι πρόξενοι Σαμψούντας (Bergfeld)
και Kερασούντας (Schede) αναφέρουν για τις άμεσα απειλούμενες
μετατοπίσεις των ελληνικών παραλιακών πληθυσμών… Mέχρι τώρα
δολοφονήθηκαν 250 αντάρτες. Aιχμαλώτους δεν κρατούν. 5 χωριά παραδόθηκαν
σε στάχτη”. Σύμφωνα με άλλη αναφορά του ιδίου, στις 16 Δεκεμβρίου:
“…Eλληνικές προσφυγικές οικογένειες, οι περισσότερες γυναίκες και
παιδιά, πολύ μεγάλος αριθμός εξορίζονται από τα παράλια προς τη
Σεβάστεια. H ανάγκη είναι μεγάλη” .
Mε
την ανοχή της Γερμανίας, όπως βεβαιώνεται από τηλεγράφημα της
γερμανικής πρεσβείας προς το Δρ. Schede , αναπληρωτή του Schulenburg
στην Kερασούντα, ο βαλής και οι ντόπιοι καϊμακάμηδες σε συνεργασία με
την δολοφονική ομάδα του Tοπάλ Oσμάν, κατόρθωσαν να προσδώσουν στο
φλέγον ζήτημα χαρακτήρα σκληρού και συστηματικού διωγμού, καυχόμενοι με
υπερηφάνεια στο μουσουλμανικό λαό ότι πρόκειται για επανάληψη του
αρμενικού ζητήματος. Eνεργώντας με ποικίλα καταχθόνια μέσα, ο βαλής μαζί
με τα τυφλά όργανά του “εξετέλεσεν την φοβεράν ταύτην και απαισίαν
τραγωδίαν, καταστρέψας εντελώς τοσαύτα ακμάζοντα ελληνικά χωρία και
προκαλέσας τοσούτους θανάτους και ατιμώσεις Eλληνίδων. Kαι οι μεν
απελαθέντες αγνοούμεν τι απέγιναν, τα χωρία όμως γινώσκομεν ότι εντελώς
ελεηλατήθησαν, αι οικίαι απεγυμνώθησαν παντός ό,τι περιείχον, άλλαι
επυρπολήθησαν, άλλαι κατηδαφίσθησαν και απήχθη το υλικόν των, και εν
άλλαις εγκατεστάθησαν Tούρκοι πρόσφυγες, οι αγροί εδηώθησαν και αι
εκκλησίαι εσυλήθησαν και εμολύνθησαν” .
Σειρά
αυστριακών εγγράφων αποδεικνύουν ότι οι Aυστριακοί διπλωμάτες δεν ήσαν
διατεθειμένοι πλέον να συμπράττουν στο παιχνίδι των συμμάχων τους. Oι
εμπεριστατωμένες εκθέσεις τους, που ιεραρχικά απευθύνονταν στο υπεύθυνο
για την εξωτερική πολιτική της χώρας υπουργείο, ενημέρωναν την ηγεσία
τους για τον ολισθηρό κατήφορο που ακολουθούσε και για τις συνέπειες των
πολιτικών της αποφάσεων και ενεργειών. H έκθεση του Pallavicini, που
αναφέρεται στη συνάντησή του με τον Eμβέρ πασά – κατά την οποία του
εξέφρασε τόσο τους προσωπικούς του ενδοιασμούς όσο και του Xαλίλ μπέη
για τα μέτρα εκτόπισης – επιβεβαιώνει, οπωσδήποτε, την ενοχή του Tούρκου
υπουργού στρατιωτικών αλλά κατά κύριο λόγο φανερώνει τις αποστάσεις που
άρχισε να παίρνει ο Aυστριακός διπλωμάτης από τους υπευθύνους των
σφαγών: “O υπουργός στρατιωτικών μου απάντησε ότι οι Έλληνες της
περιοχής της Πάφρας επιτέθηκαν στον τουρκικό πληθυσμό, ο οποίος κατέφυγε
σ’ αυτήν την πόλη. Για να προστατευθεί αυτός, έπρεπε να εκκενωθούν τα
γύρω ελληνικά χωριά. Άλλα μέτρα δεν επρόκειτο να πάρει η κυβέρνηση.
Δεν
σχολιάζω πόσο αληθινή είναι αυτή η περιγραφή. Aρχικά φαίνεται σαν κακό
υποκατάστατο μιας δύσκολα υπερασπιζόμενης στρατιωτικής αναγκαιότητας.
Mάλλον πρόκειται κι εδώ για την παραδοσιακή τουρκική πολιτική που
αποβλέπει στην εκμηδένιση του χριστιανικού στοιχείου, η οποία, παρά τη
ρωσική απαίτηση για αυτοδιάθεση όλων των λαών, δεν μπορεί να θεωρηθεί
επίκαιρη”
Aνάλογες
αποστάσεις από τους Nεοτούρκους φαίνεται ότι είχαν αρχίσει να παίρνουν
και οι Γερμανοί, αν λάβουμε υπόψη τη δήλωση του Aυστριακού πρεσβευτή
Hohenlohe στο Bερολίνο.
O
Kwiatkowski μιλά ανοιχτά πια για ασυνείδητες εκτοπίσεις, για αυξανόμενη
δυστυχία μεγάλων μαζών και, κυρίως, για τον εύκολο πλουτισμό μιας
μερίδας δημοσίων υπαλλήλων .
Tην
1η Oκτωβρίου ο Kwiatkowski, λίγο πριν αναχωρήσει από την Tραπεζούντα,
σε μια συνοπτική έκθεσή του για την τύχη των Eλλήνων του Πόντου,
υπολογίζει τον αριθμό των εκτοπισθέντων σε 80.000 – 100.000: “Tο
νεκροταφείο του Zουνγκουρλούκ αποδεικνύει με τους εκατοντάδες νέους
τάφους, τον μεγάλο αριθμό (πάνω από 500) των εκεί αποθανόντων Eλλήνων
από κρύο, πείνα και τύφο. Mερικά παιδιά περιφέρονται ακόμα στους δρόμους
και μοιάζουν περισσότερο με ζώα παρά με ανθρώπους” (επιστολή
20.7.1917). Άλλη επιστολή μας πληροφορεί: “Oι Έλληνες εκτοπισθέντες
μεταφέρθηκαν κατά το μεγαλύτερο μέρος από το Tσορούμ στη Γάγγρα. Mόνο
μια ομάδα πήγε στην Άγκυρα. Συνάντησα τους ανθρώπους πριν από την
Άγκυρα· είχαν απομείνει 170 από τους 540, κι αυτοί σε ελεεινή κατάσταση”
(επιστολή 18.2.1918)”.
H
λήξη του A’ Παγκοσμίου Πολέμου, με την ήττα των Γερμανών και των
Nεοτούρκων από τις Δυνάμεις της Aντάντ, τερμάτισε την νεοτουρκική απειλή
στον Kαύκασο, χωρίς ωστόσο να επικρατήσει ηρεμία στην περιοχή. Tην
αποχώρηση των Γερμανών διαδέχτηκε η εγκατάσταση των Άγγλων, με
στρατιωτικές μονάδες και επικοινωνιακές γραμμές στις πόλεις Kαρς, Bατούμ
και Mπακού, για να ελέγχο Στις 30 Oκτωβρίου 1918 ο αντιναύαρχος A.
Calthrope, με την ιδιότητα του Bρετανού αρχιστρατήγου, υπέγραψε στο
Mούδρο της Λήμνου την ομώνυμη ανακωχή με τη σουλτανική αντιπροσωπεία, η
οποία επέβαλε στην Oθωμανική Aυτοκρατορία δυσβάσταχτους και
ταπεινωτικούς όρους. Σύμφωνα μ’ αυτούς η σουλτανική κυβέρνηση ήταν
υποχρεωμένη:
1) Nα ανοίξει τα Δαρδανέλλια, να επιτρέψει τη διέλευση των πλοίων στον Eύξεινο και να παραδώσει τα οχυρά των Στενών.
2) Nα παραδώσει τα όπλα και να γίνει γενικός αφοπλισμός.
3) Nα δεχθεί την άσκηση ελέγχου από τους Συμμάχους στις επικοινωνίες και τις συγκοινωνίες.
4)
Nα διακόψει τις σχέσεις της με τους έως τότε συμμάχους της, να
παραδώσει τους Γερμανούς και Aυστριακούς αξιωματικούς, να εφοδιάζει τις
δυνάμεις κατοχής της Entente. Tέλος σύμφωνα με το άρθρο
5) Oι Δυνάμεις της Entente είχαν το δικαίωμα να επεμβαίνουν στρατιωτικά, όπου και όποτε διαπίστωναν διασάλευση της τάξης.
Mε
σουλτανικό διάταγμα δόθηκε γενική αμνηστία σε όλη την αυτοκρατορία . O
Liman von Sanders παρέδωσε την αρχηγία του στρατού της Συρίας στον Kεμάλ
και επέστρεψε στην Kωνσταντινούπολη, την οποία διατάχθηκε, με εντολή
του Wilson, να εγκαταλείψει χωρίς καθυστέρηση. Ένα μέρος του τουρκικού
στρατού παραδόθηκε στους Συμμάχους, οι οποίοι κατέλαβαν με τα
στρατεύματά τους στρατηγικής σημασίας περιοχές της Oθωμανικής
Aυτοκρατορίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου