13 Δεκεμβρίου 2020

Ο Λοιμός της Αρχαίας Αθήνας: Ιστορική και πολιτική αποτίμηση

Γράφει ο δρ Δημήτρης Γκίκας 
 
Το καλοκαίρι του 430 π.Χ., ο Περικλής, ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης της Αθήνας την εποχή εκείνη, αποφάσισε να οχυρώσει τους Αθηναίους εντός των τειχών της πόλης, προκειμένου να αποφύγει μια ανοιχτή σύγκρουση με τους Πελοποννησίους, οι οποίοι, με αρχηγό τον Αρχίδαμο, προέβησαν σε λεηλασίες και καταστροφές εντός της Αττικής. Η απόφαση αυτή, παρότι στρατηγικά ήταν ιδιαίτερα ευφυής (η Σπάρτη δεν διέθετε στόλο, οπότε η Αθήνα μπορούσε να προμηθεύεται τα πάντα δια θαλάσσης και να αντέξει ακόμα και σε πολύχρονες πολιορκίες), δεν είχε προβλέψει την περίπτωση να ξεσπάσει εντός των τειχών της πόλης μια υγειονομική κρίση.
 
Ο λοιμός επέπεσε στην Αθήνα σε 3 κύματα. Η έντασή του ήταν εφιαλτική και, κατά τους πιο επιεικείς υπολογισμούς, εξόντωσε περίπου το ¼ των κατοίκων της πόλης. Τι μπορούμε να μάθουμε από τη μελέτη αυτού του λοιμού που, κατ’ ουσίαν, οδήγησε στην πτώση της Αθηναϊκής ηγεμονίας; Πάρα πολλά κι ενδιαφέροντα, τα οποία χρήζουν και ειδικότερης, ίσως, ανάλυσης.  
 
Α. Η ένταση του λοιμού δεν ήταν ίδια σε όλη την Ελλάδα. Ο λοιμός είχε ήδη εμφανιστεί και σε άλλες περιοχές του Ελλαδικού τότε χώρου, όπως η Λήμνος, αλλά είχε πολύ πιο ήπια ένταση. Αυτό σημαίνει ότι ο παράγοντας που οδήγησε στην έξαρση της νόσου ήταν ακριβώς ο εγκλεισμός πάρα πολλών ανθρώπων, λόγω της πολιορκίας, στο ίδιο μέρος. Άλλη ένταση απέκτησε η νόσος σε υπερβολικά συνωστισμένες, άκρως «αστικοποιημένες» περιοχές, άλλη ένταση διέθετε σε περιοχές που αυτή η «αστικοποίηση» δεν ήταν τόσο έντονη.  
 
Β. Η ιατρική κοινότητα της εποχής πολύ λίγα πράγματα κατάφερε ως προς την αντιμετώπιση της νόσου. Ο Περικλής κάλεσε ακόμα και τον Ιπποκράτη από την Κω, ήδη πασίγνωστο τότε επιστήμονα για τις ιατρικές του ικανότητες, ο οποίος όμως, παρότι αποδέχτηκε την πρόσκληση τιμώντας το λειτούργημά του και αγνοώντας τους κινδύνους να ασθενήσει κι ο ίδιος, δεν κατάφερε πολλά πράγματα. Πολιτικά, ο κύκλος του Περικλή προσπάθησε να «διαδώσει» πως ο Ιπποκράτης με τις εγνωσμένες ικανότητές του, θα συνέβαλε, αν όχι στην οριστική εξάλειψη, τουλάχιστον στη μείωση της εξάπλωσης της νόσου. Κοντολογίς, η επιστήμη «σήκωσε τα χέρια ψηλά», παρότι η συνεισφορά της εκ των προτέρων διαφημίστηκε πολιτικά ως «πανάκεια».
 
Γ. Ο κοινωνικός και πολιτικός ιστός της πόλης διερράγη εμφανώς και σε τεράστιο βαθμό, με ανυπολόγιστες συνέπειες. Οι άνθρωποι άρχισαν να αδιαφορούν για τους νόμους και τα χρηστά ήθη, θεωρώντας τα πάντα μάταια και ανούσια. Ηθική, αιδώς, κοινωνική και πολιτική συνοχή κυριολεκτικά εξοβελίστηκαν.
 
Δ. Οι άνθρωποι στράφηκαν σε μαγγανείες, δεισιδαιμονίες, προλήψεις, δοξασίες και γενικότερα σε μεθόδους πρωτόγονης πίστης, στην προσπάθειά τους να θεραπεύσουν τη θανατηφόρο νόσο. Από άλλους, η νόσος θεωρήθηκε ως θεόσταλτη τιμωρία των Αθηναίων ή ως ένδειξη ότι οι θεοί προτιμούσαν τους Σπαρτιάτες.  
 
Ε. Η οικονομική και στρατιωτική δύναμη της πόλης πραγματικά εξανεμίστηκε. Χαρακτηριστικό το γεγονός ότι, τον επόμενο χρόνο, ο Περικλής αποτόλμησε εκστρατεία στην Ποτίδαια, η οποία, όμως, λόγω της επανεμφάνισης της νόσου, απέτυχε τελείως. Γενικότερα, η Αθήνα δεν ανέκαμψε ποτέ ολοκληρωτικά, με αποτέλεσμα, σε συνδυασμό και με άλλους παράγοντες, να χάσει τελικά και τον Πελοποννησιακό Πόλεμο.  
 
ΣΤ. Ο θάνατος του Περικλή από τη νόσο οδήγησε την Αθήνα σε τρομακτική απώλεια αποτελεσματικής πολιτικής ηγεσίας. Ό, τι θα συμβεί από τούδε κι εξής, ακόμα και η παράλογη απόφαση για τη Σικελική εκστρατεία, αποτελούσε απόδειξη του τι σήμαινε η παρουσία του για την πόλη.  
 
Ζ. Η πολιτική ζωή της Αθήνας δεν κατάφερε να διατηρήσει το προγενέστερο μεγαλείο της. Η αίγλη της δημοκρατίας ξέφτισε, καθώς κατάντησε οχλοκρατία, αποδεικνύοντας ότι χωρίς στιβαρή πολιτική ηγεσία ακόμα και οι καλύτεροι θεσμοί, ακόμα και οι πιο δημοκρατικές διαδικασίες, δεν μπορούν να λειτουργήσουν αποτελεσματικά.  
 
Ο λοιμός της Αθήνας, μέσω της ακριβούς περιγραφής του από τον Θουκυδίδη, ανέδειξε πόσο σημαντικό γεγονός είναι η αποτελεσματική αντιμετώπιση παρόμοιων κρίσεων, οι συνέπειες των οποίων δεν περιορίζονται ποτέ μόνο στον υγειονομικό τομέα. Οικονομία, υγεία, πολιτική, κοινωνία, ήθη και έθιμα, θρησκεία όλοι είναι αλληλεξαρτώμενοι τομείς και συγκοινωνούντα δοχεία και έτσι ακριβώς πρέπει να τους αντιμετωπίζουμε, κάθε φορά που η ανθρωπότητα έρχεται αντιμέτωπη με παρόμοιες καταστάσεις.
 



Share
Posted by ΘΑΝΟΣ ΚΟΥΚ at 1:00 μ.μ.
Κατηγορία Θέματος , , ,

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)

Λίγες οδηγίες πριν επισκεφθείτε το ιστολόγιό μας (Για νέους επισκέπτες)

1. Στην στήλη αριστερά βλέπετε τις αναρτήσεις του ιστολογίου μας τις οποίες μπορείτε ελεύθερα να σχολιάσετε επωνύμως, ανωνύμως ή με ψευδώνυμο, πατώντας απλά την λέξη κάτω από την ανάρτηση που γραφει "σχόλια" ή "δημοσίευση σχολίου" (σας προτείνω να διαβάσετε με προσοχή τις οδηγίες που θα βρείτε πάνω από την φόρμα που θα ανοίξει ώστε να γραψετε το σχόλιό σας). Επίσης μπορείτε να στείλετε σε φίλους σας την συγκεκριμένη ανάρτηση που θέλετε απλά πατώντας τον φάκελλο που βλέπετε στο κάτω μέρος της ανάρτησης. Θα ανοίξει μια φόρμα στην οποία μπορείτε να γράψετε το email του φίλου σας, ενώ αν έχετε προφίλ στο Facebook ή στο Twitter μπορείτε με τα εικονίδια που θα βρείτε στο τέλος της ανάρτησης να την μοιραστείτε με τους φίλους σας.

2. Στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας μπορείτε να βρείτε το πλαίσιο στο οποίο βάζοντας το email σας και πατώντας την λέξη Submit θα ενημερώνεστε αυτόματα για τις τελευταίες αναρτήσεις του ιστολογίου μας.

3. Αν έχετε λογαριασμό στο Twitter σας δινεται η δυνατότητα να μας κάνετε follow και να παρακολουθείτε το ιστολόγιό μας από εκεί. Θα βρείτε το σχετικό εικονίδιο του Twitter κάτω από τα πλαίσια του Google Friend Connect, στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας.

4. Μπορείτε να ενημερωθείτε από την δεξιά στήλη του ιστολογίου μας με τα διάφορα gadgets για τον καιρό, να δείτε ανακοινώσεις, στατιστικά, ειδήσεις και λόγια ή κείμενα που δείχνουν τις αρχές και τα πιστεύω του ιστολογίου μας. Επίσης μπορείτε να κάνετε αναζήτηση βάζοντας μια λέξη στο πλαίσιο της Αναζήτησης (κάτω από τους αναγνώστες μας). Πατώντας την λέξη Αναζήτηση θα εμφανιστούν σχετικές αναρτήσεις μας πάνω από τον χώρο των αναρτήσεων. Παράλληλα μπορείτε να δείτε τις αναρτήσεις του τρέχοντος μήνα αλλά και να επιλέξετε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία αναρτήσεων από την σχετική στήλη δεξιά.

5. Μπορείτε ακόμα να αφήσετε το μήνυμά σας στο μικρό τσατάκι του blog μας στην δεξιά στήλη γράφοντας απλά το όνομά σας ή κάποιο ψευδώνυμο στην θέση "όνομα" (name) και το μήνυμά σας στην θέση "Μήνυμα" (Message).

6. Επίσης μπορείτε να μας στείλετε ηλεκτρονικό μήνυμα στην διεύθυνσή μας koukthanos@gmail.com με όποιο περιεχόμενο επιθυμείτε. Αν είναι σε προσωπικό επίπεδο θα λάβετε πολύ σύντομα απάντησή μας.

7. Τέλος μπορείτε να βρείτε στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας τα φιλικά μας ιστολόγια, τα ιστολόγια που παρακολουθούμε αλλά και πολλούς ενδιαφέροντες συνδέσμους.

Να σας υπενθυμίσουμε ότι παρακάτω μπορείτε να βρείτε χρήσιμες οδηγίες για την κατασκευή των αναρτήσεών μας αλλά και στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας ότι έχει σχέση με δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα.

ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ ΚΑΛΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ

Χρήσιμες οδηγίες για τις αναρτήσεις μας.

1. Στις αναρτήσεις μας μπαίνει ΠΑΝΤΑ η πηγή σε οποιαδήποτε ανάρτηση ή μερος αναρτησης που προέρχεται απο άλλο ιστολόγιο. Αν δεν προέρχεται από κάποιο άλλο ιστολόγιο και προέρχεται από φίλο αναγνώστη ή επώνυμο ή άνωνυμο συγγραφέα, υπάρχει ΠΑΝΤΑ σε εμφανες σημείο το ονομά του ή αναφέρεται ότι προέρχεται από ανώνυμο αναγνώστη μας.

2. Για όλες τις υπόλοιπες αναρτήσεις που δεν έχουν υπογραφή ΙΣΧΥΕΙ η αυτόματη υπογραφή της ανάρτησης. Ετσι όταν δεν βλέπετε καμιά πηγή ή αναφορά σε ανωνυμο ή επώνυμο συντάκτη να θεωρείτε ΩΣ ΑΥΣΤΗΡΟ ΚΑΝΟΝΑ ότι ισχύει η αυτόματη υπογραφή του αναρτήσαντα.

3. Οταν βλέπετε ανάρτηση με πηγή ή και επώνυμο ή ανώνυμο συντάκτη αλλά στη συνέχεια υπάρχει και ΣΧΟΛΙΟ, τότε αυτό είναι ΚΑΙ ΠΑΛΙ του αναρτήσαντα δηλαδή είναι σχόλιο που προέρχεται από το ιστολόγιό μας.

Σημείωση: Να σημειώσουμε ότι εκτός των αναρτήσεων που υπογράφει ο διαχειριστής μας, όλες οι άλλες απόψεις που αναφέρονται σε αυτές ανήκουν αποκλειστικά στους συντάκτες των άρθρων. Τέλος άλλες πληροφορίες για δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα μπορείτε να βρείτε στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας.