Προϊόντα χωρίς γλουτένη: Υγιεινά ή θέμα μάρκετινγκ;

Γράφει ο Γαστρεντερολόγος Χρήστος Ζαβός, 
http://peptiko.gr 

Οι ετικέτες τροφίμων και οι ισχυρισμοί της βιομηχανίας τροφίμων επηρεάζουν τη γνώμη του κοινού σε ό,τι αφορά την επιλογή και κατανάλωση των προϊόντων. Μελέτες έχουν δείξει ότι ετικέτες όπως «βιολογικά» ή «οργανικά» προϊόντα ενθαρρύνουν τους καταναλωτές να τα αγοράσουν θεωρώντας τα ως πιο υγιεινά.

Οι ισχυρισμοί ότι συγκεκριμένα προϊόντα περιέχουν κάποιο θρεπτικό συστατικό οδηγούν τους καταναλωτές στη γενίκευση ότι αυτά τα προϊόντα είναι ωφέλιμα στην υγεία. Για παράδειγμα, τα προϊόντα που φέρουν ετικέτες «χαμηλής περιεκτικότητας σε νάτριο», «φυσικό» και «ελεύθερο» ερμηνεύονται από τους καταναλωτές ως υγιεινά. Τέτοιου είδους επισημάνσεις οδηγούν τους καταναλωτές σε μεγαλύτερη κατανάλωση αυτών των προϊόντων διότι πιστεύουν ότι έχουν επιλέξει για να φάνε κάτι πιο υγιεινό.

Προϊόντα «ελεύθερα γλουτένης»: Υγιεινά ή θέμα μάρκετινγκ;

Η γλουτένη είναι μια πρωτεΐνη που βρίσκεται σε σπόρους όπως το σιτάρι, το κριθάρι, η βρώμη και η σίκαλη, και μπορεί να προκαλέσει διάφορα συμπτώματα από το πεπτικό σύστημα. Τα συμπτώματα αυτά διακρίνονται σε: α) ανοσολογικού τύπου, β) αλλεργικού τύπου και γ) μη ανοσολογικού / μη αλλεργικού τύπου. Η κοιλιοκάκη είναι νόσος ανοσολογικού τύπου ενώ η αλλεργία στο σιτάρι είναι νόσος αλλεργικού τύπου.

Ο ισχυρισμός των προϊόντων «ελεύθερα γλουτένης» έχει κερδίσει τις προτιμήσεις των καταναλωτών έπειτα από το έντονο μάρκετινγκ με πρωταγωνιστές διάσημους ανθρώπους που διαφημίζουν ότι επιλέγουν τέτοιου είδους τρόφιμα χωρίς γλουτένη για να χάσουν βάρος. Ευπώλητα βιβλία ισχυρίζονται ότι η κατανάλωση γλουτένης σχετίζεται με πρόσληψη βάρους, άγχος και κατάθλιψη, η δε αποφυγή της γλουτένης σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης αυτοάνοσων παθήσεων.

Το 2015, δημοσκόπηση στην Αμερική έδειξε ότι περίπου 1 στους 5 καταναλωτές ανέφεραν ότι «προσπαθούν να εντάξουν ενσυνείδητα τα τρόφιμα χωρίς γλουτένη στη διατροφή τους». Επίσης, το 2015 μια άλλη μελέτη έδειξε ότι οι πωλήσεις τροφίμων χωρίς γλουτένη στην Αμερική απέφεραν κέρδη 1,6 δις δολαρίων στις αντίστοιχες εταιρείες που τα διέθεταν στην αγορά (δεδομένα 2016). Σύμφωνα με το Euromonitor, η ετήσια αύξηση του τζίρου των προϊόντων χωρίς γλουτένη παγκοσμίως ανέρχεται σε 12-13% και σε οικονομικά μεγέθη υπολογίζεται σε πάνω από 3,5 δις δολάρια.

Η κατανάλωση αυτών των τροφίμων ασφαλώς δεν αντιστοιχεί στους ασθενείς με κοιλιοκάκη (δηλαδή που πάσχουν από δυσανεξία στη γλουτένη) που είναι φορείς των γονιδίων HLA DQ2 και HLA DQ8 (δηλαδή έχουν γενετική προδιάθεση). Οι ασθενείς με κοιλιοκάκη αποτελούν το 1-3% του γενικού πληθυσμού ποσοστό που δεν δικαιολογεί σε καμία περίπτωση τα τεράστια κέρδη από την κατανάλωση των τροφίμων χωρίς γλουτένη. Έρευνα έδειξε ότι 1 στους 4 καταναλωτές πιστεύει ότι τα προϊόντα χωρίς γλουτένη είναι πιο υγιεινά από εκείνα που περιέχουν γλουτένη.

Ποιοι καταναλωτές αγοράζουν προϊόντα χωρίς γλουτένη;

Μελέτες έδειξαν ότι τα προϊόντα χωρίς γλουτένη είναι ιδιαίτερα δημοφιλή στις γυναίκες, στους μη λευκούς, και σε όσους έχουν χαμηλότερο κοινωνικο-οικονομικό status και χαμηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης.

Είναι πράγματι υγιεινά τα προϊόντα χωρίς γλουτένη;

Ένα κενό που υπάρχει στη βιβλιογραφία είναι η συσχέτιση μεταξύ της προτίμησης των τροφίμων χωρίς γλουτένη με την ποιότητα της διατροφής. Παραμένει άγνωστο ποιες διατροφικές συνήθειες ακολουθούν οι άνθρωποι που επιλέγουν προϊόντα με γλουτένη σε σχέση με όσους καταναλώνουν τρόφιμα χωρίς γλουτένη (είτε φυσικά είτε επεξεργασμένα).

Μελέτες έδειξαν ότι τα προϊόντα χωρίς γλουτένη έχουν μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε νάτριο και κορεσμένα λιπαρά, γεγονός που τα καθιστούν λιγότερο υγιεινά σε σχέση με τα τρόφιμα που περιέχουν γλουτένη. Για παράδειγμα, το ψωμί χωρίς γλουτένη έχει περισσότερες θερμίδες, λιγότερη πρωτεΐνη και περισσότερα ολικά και κορεσμένα λιπαρά σε σύγκριση με το ψωμί που περιέχει γλουτένη. Αντίθετα, οι μπάρες δημητριακών με ή χωρίς γλουτένη δεν διαφέρουν σημαντικά εκτός από το ότι αυτές που δεν έχουν γλουτένη περιέχουν λιγότερες θερμίδες. Συνεπώς, οι καταναλωτές που προτιμούν τρόφιμα χωρίς γλουτένη είναι πιθανόν να αγοράζουν προϊόντα χαμηλότερης ποιότητας πιστεύοντας ότι είναι πιο υγιεινά.

Παρόλα αυτά, οι καταναλωτές που αγοράζουν τρόφιμα χωρίς γλουτένη ενδεχομένως να είναι πιο ευαισθητοποιημένοι σε έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής, με καθημερινή άσκηση και διατήρηση ενός φυσιολογικού σωματικού βάρους, ακολουθώντας γενικότερα ένα πιο υγιεινό διαιτολόγιο που δεν έχει τόση σχέση με το αν περιέχει γλουτένη ή όχι.

Νέα μελέτη

Μια νέα Αμερικανική μελέτη δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο έγκριτο περιοδικό Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics. Στη μελέτη αυτή συμπεριλήφθηκαν 1.819 νέοι ηλικίας 25-36 ετών και μελετήθηκε η επιλογή των τροφίμων και οι καθημερινές τους συνήθειες. Ενώ αρκετοί νέοι έτρωγαν πολύ υγιεινά, καταναλώνοντας πρωινό γεύμα και πολλά φρούτα και λαχανικά, άλλοι συνέχιζαν να καπνίζουν, να λαμβάνουν χάπια ή να προκαλούν εμετό για να χάσουν βάρος. Η μελέτη έδειξε ότι όσοι ακολουθούσαν μη υγιεινές συμπεριφορές για να χάσουν βάρος ήταν 3 φορές πιο πιθανό να επιλέγουν προϊόντα χωρίς γλουτένη σε σχέση με όσους έτρωγαν υγιεινά (πρωινό γεύμα, φρούτα, λαχανικά).

Ποιοι κίνδυνοι υπάρχουν από τη μη κατανάλωση γλουτένης;

Μεγάλη Αμερικανική μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2017 έδειξε ότι η αποφυγή κατανάλωσης ολικών σπόρων ή γλουτένης από ανθρώπους που δεν πάσχουν από κοιλιοκάκη αυξάνει τον κίνδυνο καρδιακής νόσου. Η μελέτη δημοσιεύθηκε στο British Medical Journal και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι που δεν πάσχουν από κοιλιοκάκη δεν θα πρέπει να ενθαρρύνονται να αποφεύγουν τη γλουτένη. 

Επίσης, εξίσου σημαντικό είναι να γνωρίζουμε ότι η υπερβολική κατανάλωση προϊόντων χωρίς γλουτένη δεν αντισταθμίζει τους κινδύνους από την υπερβολική πρόσληψη τροφής. Οι καταναλωτές θα πρέπει να είναι εγκρατείς στην ποσότητα που τρώνε και να μη θεωρούν ότι καταναλώνοντας μεγάλη ποσότητα προϊόντων χωρίς γλουτένη βοηθάει να χάσουν βάρος και να έχουν καλύτερη υγεία.

Βιβλιογραφία

Cristoph MJ, et al. Who Values Gluten-Free? Dietary Intake, Behaviors, and Sociodemographic Characteristics of Young Adults Who Value Gluten-Free Food. J Acad Nutr Diet 2018 (in press)
Lebwohl B, et al. Long term gluten consumption in adults without celiac disease and risk of coronary heart disease: prospective cohort study. BMJ 2017;357:j1892.
Packaged Facts. Gluten-Free Foods in the U.S., 6th ed. 2016.

Share