«Οι πρόδρομοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου» (μέρος 2ο)

Του Σαράντου Καργάκου

συνέχεια από το 1ο μέρος

Καταγωγή – Γλώσσα – Πόλεις 

Τώρα σε ο,τι άφορα στην καταγωγή των Μακεδόνων, πέρα από τα όσα έχουμε ήδη γράψει στις προαναφερθείσες εργασίες μας, και πέρα από όσα θα δειχθούν και θα αναδειχθούν στην παρούσα, θα περιορισθούμε μόνον στη μαρτυρία του «Πατέρα της Ιστορίας» Ηροδότου, ο οποίος, αναφερόμενος στις παλαιές μετακινήσεις διαφόρων φύλων η φυλών στον ελληνικό χώρο, σημειώνει για κάποιο γένος:

«Επί μεν γαρ Δευκαλίωνος βασιλέος οίκεε γην την Φθιώτιν, επί δε Δώρου του Έλληνος την υπό την Όσσαν τε και τον Όλυμπον χώρην, καλεομένην δε Ιστιαιώτιν. Εκ δε της Ιστιαιώτιδος ως εξανέστη υπό Καδμείων, οίκεε εν Πίνδω Μακεδνόν καλεόμενον. Εντεύτεν δε αύτις ες την Δρυοπίδα μετέβη, και εκ της Δρυοπίδος ούτως ες Πελοπόννησον ελθόν Δωρικόν εκλήθη» (Ηρόδοτος, 1, 56).

[Στα χρόνια της βασιλείας του Δευκαλίωνος κατοικούσαν στην Φθιώτιδα• αργότερα, στα χρόνια του Δώρου, του γυιοϋ του Έλληνος, κατοικούσαν στη χώρα που βρίσκεται στις υπώρειες της Όσσας και του Όλύμπου που την ονομάζουν Ιστιαιώτιδα. Και όταν από την Ιστιαιώτιδα τους ξεσήκωσαν οι Καδμείοι, κατοικούσαν στην Πίνδο, ονομαζόμενοι τότε Μακεδνόν έθνος. Από εκεί πάλιν πήγαν στην Δρυοπίδα (περιοχή ανάμεσα στην Οίτη και στον Παρνασσό) και από την Δρυοπίδα, αφού κατέβηκαν στην Πελοπόννησο, ονομάσθηκαν Δωρικόν έθνος]

Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Ηρόδοτο, η περίφημη «Κάθοδος των Δωριέων», δεν έχει να κάνει με κάποια φυλή που μπορεί να ήλθε από κάποια απροσδιόριστη περιοχή του Βορρά• επρόκειτο απλώς για την κάθοδο Μακεδόνων στην Πελοπόννησο. Σήμερα, μάλιστα, μετά τα εκπληκτικά αρχαιολογικά ευρήματα που ήλθαν σε φως κατά την τελευταία 40ετια σ’ όλη την Μακεδονία, έχουν υποχωρήσει οι ενστάσεις των σοβαρών ιστορικών σχετικά με την ελληνικότητα των Μακεδόνων. Η διάσημη Γαλλίδα ιστορικός Κλωντ Μοσσέ, παρά την έμμονη της στη θεωρία περί ελληνικών «κυμάτων», γράφει σ’ ένα τελευταίο έργο της:

«Η Μακεδονία ήταν ένα από τα κράτη εκείνα πάνω στα ακαθόριστα σύνορα του ελληνικού κόσμου. Σήμερα φαίνεται να γίνεται δεχτό πως οι λαοί της περιοχής αυτής ανήκαν, δίχως άλλο, στις τελευταίες ομάδες ελληνοφώνων εισβολέων, που έφτασαν στη βαλκανική χερσόνησο (…). Οι βασιλιάδες της Μακεδονίας ισχυρίζονταν πως είναι ελληνικής καταγωγής και με αυτή την ιδιότητα έπαιρναν μέρος προσωπικά στους Ολυμπιακούς από τις αρχές του 5ου αιώνα, το αργότερο». Οι αμφιβάλλοντες, ας το σκεφθούν κι αλλιώς: πως θα ήταν δυνατόν σε μια φυλαρχική ποιμενική κοινωνία οι βασιλείς-φύλαρχοι να εμφανίζουν εαυτούς αλλογενείς από τους υπηκόους τους;

Σε ο,τι άφορα στη γλώσσα, μετά τις εργασίες του Γ. Χατζιδάκι, του Ιω. Καλλέρη, του Γ. Μπαμπινιώτη, του Ιω. Προμπονά κ.α., μετά τη δημοσίευση χιλιάδων ελληνικών επιγραφών που βρέθηκαν στη Μακεδονία, ακόμη και στις περιοχές της σημερινής Βουλγαρίας και των Σκοπίων, έχει περιτράνως αποδειχθεί η ελληνικότητα της. Εξ άλλου η λέξη Μακεδονία, συνδεόμενη με το ομηρικό «μακεδνός» που σημαίνει υψηλός, λυγερός, παραπέμπει στα ελληνικά μάκος-μήκος, μακρός. Ας προσθέσουμε και τη μυθολογική και ετυμολογική συγγένεια προς τους Μαγνήτες. Mea sententia είναι πως το πρόβλημα της Μακεδονικής —αν θέλουμε να είμαστε επιστημονικά σοβαροί και όχι προπαγανδιστικά προσφιλείς— συνίσταται όχι στο αν είναι ελληνική αλλά τι είδους ελληνική ήταν. Δηλαδή, σε ποια διαλεκτική κατηγορία εντάσσεται.

Αφορμώμενος από την ελληνικότητα του μακεδόνικου μηνολογίου (Δίος, Απελλαίος. Αυδναίος, Περίττιος. Ξανδικός κ.λπ., ο διάσημος Γερμανός ιστορικός Κ. Beloch αποφαίνεται κατηγορηματικά:

«Τα ονόματα των μακεδόνικων μηνών είναι καθ’ ολοκληρίαν ελληνικά. Και μάλιστα τα ονόματα έχουν ληφθεί από τις εορτές που γίνονταν στη διάρκεια αυτών των μηνών. Οι εορτές αυτές γιορτάζονταν, όπως δηλώνουν τα ονόματα των μηνών προς τιμήν ελληνικών θεοτήτων. Τούτο αποτελεί την αναμφισβήτητη απόδειξη ότι οι Μακεδόνες ήσαν Έλληνες και κατά τη γλώσσα και κατά τη θρησκεία. Συνεπώς, ήσαν απαρχής ελληνικά φύλα. Και όπως είναι γνωστό, και το όνομα τους ήταν ελληνικό, όπως ελληνική ήταν ολόκληρη σειρά τοπωνυμιών: Αιγαί, Πέλλα, Βέρροια. Ευρωπός, Δευριοπός…» Στα παραπάνω μπορούν να προστεθούν και οι κοινές μυθολογικές παραδόσεις. Ασφαλώς, παρά τις κοινές καταγωγικές καταβολές, που δηλώνονται μέσω αναρίθμητων μύθων, υπήρχαν σημαντικές διαφορές μεταξύ Μακεδόνων και Ελλήνων της Ν. Ελλάδος. 

Η βασικώτερη διαφορά, κατ έμέ, συνίσταται σε τούτο: οι ελληνικές πόλεις με εξαίρεση την περίοδο των Μηδικών (490-479 π. Χ.) ήσαν διαρκώς μεταξύ τους σε πόλεμο: η μια πόλη εναντίον της άλλης. Αντίθετα, οι Μακεδόνες ήσαν υποχρεωμένοι να μάχονται συνεχώς εναντίον αλλοεθνών, αλλόγλωσσων λαών, που εξαπέλυαν συνεχώς επιθέσεις εναντίον τους, με πρόθεση να προωθηθούν προς τις νοτιώτερες και πλουσιώτερες ελληνικές περιοχές. Ήσαν δηλαδή ένα είδος προφράγματος για την Νότιο Ελλάδα.

Ο πόλεμος όμως δεν χωρίζει• συχνά ενώνει. Φέρνει τον ένα λαό πλησιέστερα προς τον άλλο. Και μετά την κατάπαυση του, δημιουργούνται —έστω και υπό καθεστώς υποτέλειας— σχέσεις οικονομίας, συγγενείας, γλωσσικής και ευρύτερα πολιτιστικής επιρροής. Μοιραία, όπως η Μακεδονία έδωσε, παράλληλα έλαβε με τη σειρά της πολλά στοιχεία από τον Βορρά, που δεν ήταν τόσο καθυστερημένος πολιτιστικά, όσο τον παρουσιάζουν κάποιοι Έλληνες, κυρίως κωμικοί συγγραφείς. Ο αθηναϊκός πνευματικός αριστοκρατισμός έχει αφήσει μέχρι σήμερα μία στρεβλή εικόνα όχι μόνο για τους βορείους της Μακεδονίας λαούς αλλά και για τους ίδιους τους Μακεδόνες, τους Ευρυτάνες, τους Αιτωλούς και λοιπούς άλλους. 

Όποιος σήμερα επισκεφθεί τους σκυθικούς θησαυρούς στα μουσεία της Βουλγαρίας, της Ουκρανίας και της Ρωσίας, μένει έκθαμβος όχι τόσο από τον πλούτο και την αφθονία του χρυσού όσο από την ποιότητα της κατασκευής στεφάνων, κοσμημάτων, όπλων και ειδών χρήσης. To do ut des (= δίνω για να μου δίνεις) ίσχυσε για τη Μακεδονία περισσότερο από άλλες ελληνικές περιοχές. Μόνο που εδώ οι επιρροές ήσαν διττές. Εντονώτερες από τον Νότο, ασθενέστερες —αλλά πάντως έντονες— από τις βόρειες και ανατολικές περιοχές.

Στις παραπάνω παρατηρήσεις προσθέτουμε και τα ακόλουθα: Κοιτίς των αρχαίων Μακεδόνων ήταν η Ορεστίς η Ορεστιάδα, μια ευρεία ημιορεινή περιοχή, ανάμεσα στον Αώο και στον Αλιάκμονα, που άνηκε αρχικά στο βασίλειο του ισχυρότατου ηπειρωτικού γένους των Μολοσσών, από το όποιο καταγόταν και η Ολυμπιας. Αργότερα η Ορεστίς περιήλθε στο βασίλειο των Μακεδόνων. 

Ως ποιμενικός αρχικά λαός, οι Μακεδόνες ήσαν διαρκώς μετακινούμενοι, μέχρι που εγκαταστάθηκαν στα εδάφη των σημερινών νομών Ημαθίας, Πιερίας, Πέλλης, Κοζάνης και Φλωρίνης. Πρώτη πρωτεύουσα τους ήσαν οι Αίγες και αργότερα η Πέλλα. Παλαιότερα οι ιστορικοί ταύτιζαν τις Αίγες με την Έδεσσα. Οι ανασκαφές του Μαν. Ανδρόνικου στην Βεργίνα ενίσχυσαν την άποψη του Άγγλου ιστορικού Ν. Hammond ότι οι Αίγες ταυτίζονται με το χώρο της Βεργίνας.

Το χώρο της Βεργίνας (που παλαιότερα λεγόταν Παλατίτσα) πρώτος είχε επισημάνει ο Γάλλος Hezey το 1858. Το 1861 διενήργησε ανασκαφές που κράτησαν 40 ήμερες. Αυτός βρήκε το νεκροταφείο των τύμβων, που επί έτη ανέσκαπτε ο Κώστας Ρωμαίος, και επεσήμανε την Μεγάλη Τούμπα, κάτω από την οποία ο Μαν. Ανδρόνικος βρήκε το 1982 τους μεγαλοπρεπείς ασύλητους τάφους, με τα εκπληκτικά ευρήματα. Ένας από τους τάφους αυτούς αποδίδεται από τον ανασκαφέα στον Φίλιππο Β’. Προσωπικά, δεν έχω απόλυτα πεισθεί περί αυτού. Θεωρώ ότι όντως πρόκειται περί βασιλικού τάφου, που πιθανώς περιέχει όπλα και άλλα σκεύη από τους θησαυρούς του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου.

Ιερά πόλη των Μακεδόνων ήταν το Δίον, το όποιο μνημονεύει ο Θουκυδίδης: «Της Περδίκκου αρχής, ο υπό τω Ολύμπω Μακεδονίας προς Θεσσαλούς πόλισμα κείται» (4, 79, 5). Ο χώρος αυτός, που ανασκάφτηκε κατά τις τελευταίες δεκαετίες από τον αρχαιολόγο Παντερμαλή, έχει αναδειχθεί σ’ έναν από τους πλουσιότερους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδος. 

Άλλες σημαντικές πόλεις της Μακεδονίας ήσαν η Αίανη (20 χλμ. νοτίως της Κοζάνης), όπου οι συνεχιζόμενες εδώ και δεκαετίες ανασκαφές, πέρα από την ακρόπολη και τους πέριξ οικισμούς, έχουν αποκαλύψει ένα ευρύτατο νεκροταφείο. Πάντως, σε καμμία περίπτωση δεν πρέπει να λησμονείται η πάμπλουτη σε καλώς διατηρούμενα αρχαία μνημεία Έδεσσα που παλαιότερα, όπως αναφέραμε, ταυτιζόταν με τις Αίγες. Ο Μαργαρίτης Δήμιτσας αφιερώνει για τα μνημεία και τις επιγραφές της πολλές σελίδες στο βιβλίο του (οπ. π., σσ. 16-59).

Μνημονεύουμε επίσης την Άσσηρο, κοντά στον Λαγκαδά, όπου οι ανασκαφές, μεταξύ πολλών άλλων ευρημάτων, αποκάλυψαν και ικανή ποσότητα ήλεκτρου, κάτι πού δείχνει πώς οι κάτοικοι τής περιοχής, ήδη από το 1.000 π.Χ., είχαν επαφή με τους κατοίκους της Βαλτικής, απ’ όπου ερχόταν το ήλεκτρο (κεχριμπάρι). Στη θέση του έλληνικώτατου άλλοτε Μοναστηρίου (σημ. Βιτόλια η Μπίτολα) ανευρέθησαν τα ερείπια τής αρχαίας Ηράκλειας. Μια άλλη Ηρά¬κλεια στή Σιντική είχε κτίσει ο Αμύντας, γυιός του Φιλίππου Α’ (622-588 π.Χ.). 

Τέλος, στην περιοχή Φλωρίνης ανασκαφές πού άρχισαν προπολεμικά έφεραν σε φώς σπουδαία ευρήματα. Αλλά κατά την προσωπική εκτίμηση του γράφοντος με εξαίρεση φυσικά την Πέλλα —τα πλέον ενδιαφέροντα μακεδονικά μνημεία – πλήν φεύ! συλημένα— είναι στην περιοχή τής Μίεζας και των Λευκαδίων. 

Επίσης τάφοι μακεδονικής εποχής —πολλοί ακόμη ανεξερεύνητοι— έχουν βρεθεί πέριξ τής Αμφιπόλεως. Άλλες σημαντικές τής αρχαίας Μακεδονίας πόλεις ήσαν ο από τον Θουκυδίδη μνημονευόμενος Δράβησκος, που κακώς ταυτίστηκε από πολλούς με την πόλη της Δράμας, οι Σέρρες, που κακώς από τους βυζαντινούς ιστοριογράφους Νικηφόρο Γρήγορα (3, 32 και 2, 89) και Ιω. Καντακουζηνό με¬τονομάζονται σε Φερραί, και η Βέροια, που μεταγενεστέρως έγινε πρωτεύουσα του «Κοινού των Μακεδόνων» 

Οι τάφοι 

Επειδή, από αρχαιολογική άποψη, οι τάφοι είναι τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα των ανασκαφών στη Μακεδονία, παραχωρούμε τον λόγο σε μια σπουδαία αρχαιολόγο και ειδική πάνω στο ζήτημα αυτό:

«Ένα είναι βέβαιο, ότι οι Μακεδόνες τοποθετούσαν απλόχερα τα ωραιότερα και τα πιο χρήσιμα για την άλλη ζωή αντικείμενα μέσα στους τάφους. η ζωή μετά θάνατο συνεχιζόταν σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους σε μια άλλη σφαίρα – οι νεκροί ήσαν ισότιμοι με τους θεούς, παίρνανε μέρος στα θεϊκά συμπόσια, κατοικούσανε σε σπίτια όπως των θεών (οι ναοί κατοικίες των θεών, οι ναόσχημοι μακεδονικοί μνημειακοί τάφοι κατοικίες των εξεχόντων νεκρών) και γι αυτό τα δια¬κοσμητικά θέματα πάνω στα κτερίσματα η αυτό καθαυτό το είδος των αντικειμένων πού χρησίμευαν ως κτερίσματα συμβολίζουν τη μετά θάνατο ζωή. ο Διόνυσος και η Αφροδίτη και οι σύντροφοι τους συμβολίζουν την αέναη εναλλαγή τής ζωής και του θανάτου. 

Τα πολυτελή σκεύη χρειάζονται για να μετέχουν οι κάτοχοι τους, οι διακεκριμένοι νεκροί στα θεϊκά συμπόσια, στεφανωμένοι με ολόχρυσα στεφάνια η με επίχρυσα χάλκινα. Έτσι τα ταφικά έθιμα και οι δοξασίες προσδιόριζαν ως ένα σημείο και την καλλιτεχνική παραγωγή». Περαιτέρω η αύτη συγγραφεύς αναφέρεται τε δύο περιστατικά τού μνημονεύει ο Διόδωρος: στη μεγαλοπρεπή ταφή τού Ηφαιστίωνος (XVII 115) στην Βαβυλώνα αλλά και στην ταφή τού ίδιου του Αλεξάνδρου και στη μεταφορά του σκηνώματος του από την Βαβυλώνα στην Αλεξάνδρεια (XVII, 26). Φαίνεται, λοιπόν, πώς για τούς Μακεδόνες ο θάνατος ήταν μια άλλου είδους ζωή αλλά όχι με άλλα μέσα. Ό,τι είχαν στον επάνω κόσμο, έπρεπε να έχουν και στον κάτω

Οι ταφικές συνήθειες των Μακεδόνων, συγγενέστατες προς αυτές τού λεγόμενου Μυκηναϊκού κόσμου, μας φέρνουν στο χώρο τής θρησκείας πού είναι ταυτόσημη, τόσο στη Νότιο Ελλάδα όσο και στη Μακεδονία. Σ’ ένα από τα πρώτα υπερασπιστικά της ελληνικότητας των Μακεδόνων βιβλία διαβάζουμε τα ακόλουθα που επιβεβαιώθηκαν μεταγενεστέρως από την αρχαιολογική έρευνα:

«Η εν Μακεδονία πρεσβευομένη θρησκεία δεν διαφέρει των ελληνικών φυλών- ο Ζευς, ο Απόλλων, ο Ηρακλής είνε οι κατ εξοχήν παρά τοις Μακεδόσι λατρευόμενοι θεοί, οι και εν τοις νομίσμασι αυτών αποτυπούμενοι• η Αφροδίτη, παρ’ αυτούς καλούμενη Ζειρήνη και παρά Θραξί Ζηρυνθία-ο Άρης, ο Θούμας η Θαΰλος, επίσης απαντώσι παρ αυτοίς ως και παρά τοις Έλλησι (…). Η ψυχή του Μακεδόνος είναι ψυχή ελληνική, τοσούτω εν τη εθνική δράσει, όσω και εν τη θρησκευτική πεποιθήσει». 

Ασφαλώς, οι καταστάσεις, που είχαν διαμορφωθεί στην Μακεδονία την εποχή της συγγραφής των παραπάνω, υποχρέωναν τους υπερασπιστές της ελληνικότητας της να χρησιμοποιούν μια ρητορική έκφραση. Αλλά μήπως κι αυτοί που αμφισβητούσαν την ελληνικότητα των αρχαίων Μακεδόνων δεν στηρίζονταν, και δεν στηρίζονται ακόμη, στη ρητορική επιθετική του Δημοσθένη; Γράφει ο δια τριών αστερίσκων δηλούμενος συγγραφέας του έργου στο όποιο αναφερόμαστε τα έξης εύλογα:

«Εάν η δημοσθένειος ευγλωττία προέβη μέχρις αποκαλύψεως του Φιλίππου ως βαρβάρου, τούτο ολίγον βαρύνει εις την πλάστιγγα της εθνολογίας αυτού, διότι οι προπάτορές του απέδειξαν επισήμως την ελληνικήν αυτών καταγωγήν- η παρεκτροπή και η υπέρβασις της ευσχημοσύνης (-ευπρεπείας) δεν είνε σχήματα άγνωστα εις την δημαγωγικήν ευφράδειαν των αγορητών. 

Μήπως και σήμερον έτι δεν εκφέρονται δημοσία λόγοι πομπώδεις άμα και απρεπείς, ίνα μη είπωμεν υβριστικοί υπό δημαγωγών κατ αντιπάλων πολιτευόμενων; ποίαν δε εθνολογικήν σημασίαν δύναται τις ν’ αποδώση εις αυτούς, ατε εκφερομένους (= επειδή εκστομίζονται) από πάθους και εν στιγμαίς νευρικού ερεθισμού;» (οπ. π., σ. 17).

Αισθανθήκαμε την ανάγκη να παραθέσουμε όλα τα παραπάνω, διότι αλλιώς ο αναγνώστης, αν συμμεριστεί την ευρύτατα καλλιεργούμενη άποψη περί μη ελληνικότητας της Μακεδονίας, θα μένει πάντα με την απορία: πως ο Αλέξανδρος και οι Μακεδόνες του αυτό που έσπειραν στην Ασία και στην Αίγυπτο ως πολιτισμό (γλώσσα, θρησκεία, πολιτική και στρατιωτική οργάνωση), ήταν καρπός του ελληνικού δένδρου; Άρα, και οι Μακεδόνες ήσαν κλάδος του δένδρου αυτού.

συνεχίζεται στο 3ο μέρος 

Από το βιβλίο του Σαράντου Ι. Καργάκου, «Μέγας Αλέξανδρος: άνθρωπος φαινόμενο” (τόμος πρώτος). Κυκλοφορήθηκε από την εφημερίδα «Real News», το 2014

πηγή

Share