«Οι πρόδρομοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου» (μέρος 1ο)

Του Σαράντου Καργάκου 

Το βασίλειο της Μακεδονίας. Οι βασιλείς και ο χώρος. 

Για την καταγωγή της βασιλικής δυναστείας της Μακεδονίας και αυτών των Μακεδόνων, έχουμε αναφερθεί περιληπτικά στο έργο μας «Ιστορία του Ελληνικού Κόσμου και του Μείζονος χώρου» (Gutenberg 1999, τ. Α’, σσ. 131-132 και 261-262), και περισσότερο εκτενώς στο βασικό περί Μακεδονίας έργο μας «Η Ελληνικότητα τής Μακεδονίας» (Γεωργιάδης 2006). Στην παρούσα εργασία, εντελώς συνοπτικά, θά μνημονεύσουμε τούς προ τού Φιλίπ¬που βασιλεύσαντες, με εξαίρεση τον Αρχέλαο Α’, έναν αδικημένο βασιλιά, πού έθεσε τις βάσεις τού μακεδονικού μεγαλείου. 

Ως πρώτος βασιλιάς της Μακεδονίας αναφέρεται ο Περδίκκας (περί το 700 π.Χ.), απόγονος των Τημενιδών του Άργους. Γι’ αυτό, άλλωστε, τα μέλη της βασιλικής οικογενείας της Μακεδονίας λέγονταν Τημενίδες και Αργεάδες, λόγω της εκ του Άργους καταγωγής τους. Αργότερα εμφανίζεται ο Αμύντας Α’, γνωστός για τις σχέσεις του με τους Πεισιστρατίδες των Αθηνών. Επί των ήμερων του η Μακεδονία, φυσικά και η Θράκη, περιήλθαν υπό την περσική κυριαρχία. Αυτό έγινε το 513 π.Χ., όταν ο Δαρείος Α’, περνώντας τον Ελλήσποντο, εισέβαλε στη Σκυθία και προήλασε στις αχανείς εκτάσεις της• υποχρεώθηκε όμως να επιστρέψει άπρακτος λόγω της υποχωρητικής τακτικής των Σκυθών. Κατά την επιστροφή, τμήμα του περσικού στρατού υπό τον Μεγάβαζο έμεινε στη Θράκη. Ο Μεγάβαζος κατέστησε φόρου υποτελή και τον Αμύντα. 

Ακολουθεί ο Αλέξανδρος Α’, που συμμετείχε, πρώτος Μακεδών αυτός, στους Ολυμπιακούς αγώνες και ο οποίος ονομάσθηκε από τους Αθηναίους «Φιλέλλην» για τα όσα υπέρ των Ελλήνων έπραξε κατά τα Μηδικά. Κατά την περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου βασίλευε έτερος Περδίκκας Β’, γνωστός από το επεισόδιο της Αμφιπόλεως. Ήταν ικανώτατος πολιτικός, που εφάρμοσε την πολιτική των δύο «ταμπλώ», τασσόμενος άλλοτε υπέρ των Αθηνών και άλλοτε υπέρ της Σπάρτης. Με δική του πρόταση έφθασε ο θρυλικός Βρασίδας, ο «Αχιλλέας του Πελοποννησιακού πολέμου», στη Μακεδονία, ο οποίος κατόρθωσε να προωθηθεί ως τα απώτατα άκρα της. 

Αλλά ποιά τα άκρα της αρχαίας Μακεδονίας; Δεν θα επανερχόμαστε στο ζήτημα αυτό, το όποιο έχουμε εξαντλήσει καταλεπτώς, στηριζόμενοι αυστηρά στον Ηρόδοτο και τον Θουκυδίδη, αν προσφάτως κάποιοι νεόφυτοι ιστορικοί δεν τους έδιναν έκταση πολύ πέραν των σημερινών ελληνικών συνόρων, για να προσδώσουν ιστορικά δικαιώματα επί του ονόματος Μακεδονία και στο κράτος των Σκοπίων, παραβλέποντας την εκεί παρουσία των Παιόνων και των Δαρδάνων.

Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (7, 113), το κράτος του Αλεξάνδρου Α’ περιελάμβανε το χώρο που εκτεινόταν μεταξύ των ορέων Ολύμπου, Βερτίσκου, Καμβουνίων και της τρισκελούς χερσονήσου της Χαλκιδικής. Στα χρόνια, όμως, του Θουκυδίδη το μακεδονικό κράτος είχε εκταθεί προς Ανατολάς όχι μόνον έως τον Στρυμόνα με την προσάρτηση των περιοχών Μυγδονίας, Κρηστωνίας και Βισαλτίας, αλλ’ είχε επεκταθεί μέχρι Παγγαίου. Προς τη θάλασσα έφθανε μέχρι την εκβολή του Άξιου, κατείχε τον μυχό του Θερμαϊκού και την περιοχή Ανθεμούντος της Χαλκιδικής. Προς Β., παρότι τα στοιχεία είναι ελλιπή, φαίνεται πως η μακεδονική επικράτεια είχε φθάσει έως τις πηγές του Εριγώνος, του Άξιου και τους πρόποδες των Παιονικών ορέων. 

Η περιοχή αυτή που αποτελεί το νότιο τμήμα του Σκοπιανού κρατιδίου ονομαζόταν Παιονική Μακεδονία, λόγω αναμείξεως Παιόνων και Μακεδόνων. Προς Δ. έφθανε ως την πέτρινη ορεινή αλυσίδα Πέτρινον, Αιβανίσκος, Βόιον, Πίνδος, Τύμφη, που αποτελούσε το φυσικό όριο διαχωρισμού από την Ήπειρο και την Ιλλυρία. Προς Ν. ο Όλυμπος και τα Καμβούνια αποτελούσαν διαχωριστική γραμμή με την Θεσσαλία (Θουκ. 2, 99). Βέβαια, μετά τον Φίλιππο και τον Αλέξανδρο ισχύει το του Πολυβίου: «Μακεδόνες της μεν Ευρώπης ήρξαν από των κατ Αδρίαν (=Αδριατική) τόπων έως επί τον Ίστρον ποταμόν» (1,2,4). Όπως έχουμε γράψει συχνά, η μακεδονική επικράτεια εκτεινόταν ως εκεί όπου έφθανε η σκιά της μακεδονικής σάρισας.

Ο κορυφαίος των αρχαίων γεωγράφων, ο Στράβων, που ζη όταν πια η Ελλάς έχει υποταχθεί στην Ρώμη, τον Ιο π.Χ. αι., οπότε και τα πάθη μεταξύ Ελλήνων είχαν καταπαύσει, δεν έχει καμμιά δυσκολία να διακηρύξει: «Εστι μεν ουν Ελλάς και η Μακεδονία» (7, αποσπ. 9). Το «άνω Μακεδονία» ο γεωγράφος το χρησιμοποιεί για να δηλώσει τις περιοχές του Λύγκου η Λυγκηστίδος της Πελαγονίας, της Ελιμείας και της Ορεστιάδας (Ορεστίδας), των οποίων οι κάτοικοι ήσαν υπήκοοι των Μακεδόνων. Λόγω, όμως, του ποιμενικού χαρακτήρα των κατοίκων, που ζούσαν υπό καθεστώς ιδιότυπης αυτονομίας, η ορεινή αυτή ζώνη, που δεν καλύπτει και τα Σκόπια, λεγόταν «Ελεύθερη Μακεδονία» (Στράβων, Ζ, 8, C 326). Αμέσως παρακάτω (7, C 327) ο Πόντιος γεωγράφος προσθέτει και το έξης αξιοπερίεργο: μερικοί ονομάζουν Μακεδονία όλη την περιοχή που εκτείνεται ως την Κέρκυρα, με το αιτιολογικό «ότι και κούρα και διαλέκτω και χλαμύδι» και στα παρόμοια γνωρίσματα οι κάτοικοι μοιάζουν πολύ. 

Αυτό που δεν μπορούν η δεν θέλουν να κατανοήσουν πολλοί ξένοι και νεώτατοι ιστορικοί είναι πως ο όρος Μακεδόνες δεν είναι προσδιοριστικός ενός φύλου η φυλής, είναι όρος γενικός, όπως το Δωριείς, Ίωνες, Αιολείς. Στο γενικό αυτό όρο υπάγονται πολλοί πληθυσμοί που κατοικούσαν προς Β. του Ολύμπου. Γράφει σχετικά ο από το 1906 ασχοληθείς με την εθνολογική σύνθεση της περιοχής Δημ. Φιλιππίδης τα έξης: 

«Από εθνολογικής απόψεως και ιστορικής η λέξις «Μακεδονία”, ως όρος λαμβανομένη, σημαίνει χώραν κατοικουμένην υπό Ελλήνων και εις Έλληνας, αλλά και μόνον εις Έλληνας ανήκουσαν, άρα χώραν Ελληνικήν, ης (- της οποίας) την εκτασιν και τα όρια δυνάμεθα και σήμερον να ανεύρωμεν εν τοις ουσί βιλαετίοις Θεσσαλονίκης και Μοναστηρίου(…).

Την Μακεδονίαν υπό των Δωριέων ούτως ονομασθείσαν, η από του Μακεδνού, άπετέλουν οι ομόφυλοι προς αλλήλους Μακεδόνες Ημαθοί, Μακεδόνες Πίεροι. Μακεδόνες Βοτταίοι, Μακεδόνες Μύγδον ες Μακεδόνες Κρήστωνες , Μακεδόνες Εορδαίοι, Μακεδόνες Ελιμιώται, Μακεδόνες Ορέσται, Μακεδόνες Λυγκησταί, Μακεδόνες Αλμωποι, Μακεδόνες Πελαγόνες, και οι νοτιώτεροι εξελληνισθέντες Παίονες (οι κατά την Ρωμαϊκήν και επί Μ. Κωνσταντίνου εις την Μακεδονίαν περιληφθέντες) ως και οι Δασσαρίται. 

Εις τους ειρημένους Μακεδόνας προσετέθησαν επί Φιλίππου II οι ομόφυλοι Θρακοπελασγοί Βισάλται, Μαιδοί, Σίντοι, Ήδωνες και Οδομάντες (Δ. Φιλιππίδης: «Μακεδονία…», σσ. 28-29). ο ιστορικός, που μελετά την ιστορία ενός λαού, πρέπει να δείξει αμέριστη προσοχή και στο γεωγραφικό περιβάλλον μέσα στο οποίο αναπτύχθηκε ο συγκεκριμένος λαός. 

Η μορφολογία τού εδάφους, οι κλιματολογικοί όροι και η γεωγραφική θέση είναι στοιχεία πού πρέπει ιδιαίτερα να προσεχθούν. Και τούτο γιατί ο άνθρωπος βρίσκεται πάντα σε πολύ στενή σχέση με το περιβάλλον του. η οικονομική του ζωή, ο πνευματικός και ψυχικός του κόσμος, κυρίως η νοοτροπία, επηρεάζονται έντονα από αυτό. Την επίδραση του φυσικού περιβάλλοντος πάνω στο χαρακτήρα των ανθρώπων, πρώτος επεσήμανε ο «Πατέρας της Ιστορίας» Ηρόδοτος με μία δογματοπαγή φράση: «Φιλέειν γαρ εκ των μαλακών χώρων μαλακούς άνδρας γίνεσθαι• ου γαρ τι της αυτής γης είναι καρπόν τε θωμαστόν φύειν και άνδρας αγαθούς τα πολέμια» (9, 122).

[Συνήθως από τους εύφορους τόπους γεννιούνται μαλθακοί άνδρες. Γιατί δεν μπορεί μια χώρα να βγάζει θαυμαστούς καρπούς και να γεννά άνδρες γενναίους στα πολεμικά έργα]
Ακόμη και ο πολύ μεταγενέστερος Αριστοτέλης, παρότι οι γνώσεις στην εποχή του είχαν πληθυνθεί, προβαίνει σε διαπίστωση όμοια σχεδόν με αυτή του Ηροδότου: «Ποιούσι δε και οι τόποι διαφέροντα τα ήθη, οίον οι ορεινοί και τραχείς των εν τοις πεδινοίς και μαλακοίς» (Αρ ι στ. Πολιτικά, Ζ, 6, 1). Δηλαδή, οι τόποι κάνουν διαφορετικά τα ήθη των ανθρώπων που τους κατοικούν, όπως, για παράδειγμα, οι ορεινοί που είναι τραχείς και οι πεδινοί που είναι μαλθακοί. 

Πιο μπροστά και από τον Αριστοτέλη την ίδια παρατήρηση είχε κάνει και ο μεγαλύτερος της αρχαιότητας ιατρός Ιπποκράτης, που είχε διαπιστώσει πως η τραχύτητα του χαρακτήρα των βορείων λαών οφείλεται στην τραχύτητα του κλίματος. Όσο κι αν τα παραπάνω δεν επιδέχονται απόλυτη ισχύ, εν μέρει —και σε ο,τι άφορα στα πρώτα βήματα των λαών— έχουν μια σοβαρή αποδεικτική βαρύτητα. 

Οι Μακεδόνες δεν ήσαν σαν τους άλλους Έλληνες• ως βόρειοι ήσαν πιο τραχείς, όπως ήσαν οι ορεινοί Αιτωλοί και Ακαρνάνες, για τους οποίους μάλιστα —λόγω προφοράς— ακόμη κι αυτός ο προσεκτικός Θουκυδίδης γράφει πως μιλούσαν αγνωστότατη γλώσσα! Ήταν φυσικό οι εκλεπτυσμένοι, είρωνες και «σνομπ» Αθηναίοι, να βλέπουν —τουλάχιστον αρχικά— τους καθυστερημένους πολιτιστικά Μακεδόνες κάπως υπεροπτικά. Ένας νέος —υποθέτω— ιστορικός σε ένα πρόσφατο βιβλίο του που διάβασα με πολύ ενδιαφέρον, γράφει τα ακόλουθα για το θέμα που μας απασχολεί:

«Η Μακεδονία ήταν μια σκληρή γη που έβγαζε σκληρούς ανθρώπους. Για να επιβιώσουν ανάμεσα σε τόσους εχθρούς στις βόρειες επάλξεις του ελληνικού κόσμου, οι Μακεδόνες «κράτησαν” γερά το ηρωικό πολεμικό ήθος της «Ηλιάδος” και της «Οδυσσείας” του Ομήρου. Έμοιαζαν σαν να έχουν έλθει από τον Τρωικό πόλεμο και την Εποχή του Χαλκού. Στις μάχες, στους καβγάδες, στα γλέντια οι Μακεδόνες ζύγιζαν τον άνδρα —από τον βασιλιά ως τον κοινό άνθρωπο— βάσει των ανηλεών «στάνταρς” του Αχιλλέα και του Αγαμέμνονα. Ανάμεσα σε τόσα επιθετικά «εγώ”. Υπήρχαν μεγάλοι κίνδυνοι, και καμμιά προσβολή δεν έμενε χωρίς απάντηση. Ακόμα και οι βασιλείς δεν είχαν την πολυτέλεια ατοπήματος μπροστά σε τέτοιους πολεμιστές• η διστακτικότητα η κάποιο λάθος οδηγούσαν σε γρήγορη εκκαθάριση. Γι αυτό ο Φίλιππος οδηγούσε το στρατό με εμφανή «θρασύτητα”, υφιστάμενος φρικτά τραύματα στο πρόσωπο, στο χέρι, στην κλείδα και στο πόδι, που τον άφησε χωλό για την υπόλοιπη ζωή του. Αυτές οι πληγές ήσαν που νομιμοποιούσαν έναν πολεμιστή βασιλιά.

Στα μάτια πολλών Ελλήνων, έκτος Μακεδονίας, ο Φίλιππος και οι υπήκοοι του φάνταζαν καθυστερημένοι και βάρβαροι, όπως έβλεπαν οι κάτοικοι της Βοστώνης και της Νέας Υόρκης του 19ου αι. τους σκληροτράχηλους στην ιππασία, στις μάχες και στο ποτό «καουμπόηδες” της άνομης αμερικανικής μεθορίου. Οι γυναίκες της Μακεδονίας δεν ήσαν λιγώτερο σκληρές από τους άνδρες τους».

Δώσαμε έκταση στο παράθεμα αυτό, διότι ο συγγραφέας του φαίνεται πως έχει μπει στο «πετσί» του Αλεξάνδρου και των Μακεδόνων, κατανοεί τη συμπεριφορά τους και τη νομιζόμενη – όχι απ’ όλους τους λοιπούς Έλληνες – «βαρβαρότητα» τους. Ας μην ξεχνάμε ακόμη και ο αυστηρός Ηράκλειτος, προγενέστερος των «σνομπ» Αθηναίων, δεν ήθελε να διδάσκονται στα σχολεία ο Όμηρος και ο Αρχίλοχος, λόγω αυτής της τραχύτητας των ηρώων τους η των στίχων τους. Ωστόσο, οι Αθηναίοι που καθυβρίζουν τον Φίλιππο, δεν ήσαν οι Αθηναίοι του Μαραθώνος και της Σαλαμίνος. Αν ήσαν, θα τον είχαν νικήσει. Αλλ’ επειδή δεν ήσαν, καθότι «λεπτοί», τον έβριζαν. Κανείς, άλλωστε, δεν μπορούσε να συναγωνισθεί τους Αθηναίους στην κακογλωσσιά. Για τους Αθηναίους του 4ου αι. π.Χ. η Μακεδονία ήταν ό,τι η «Άγρια Δύση» για τους ανεπτυγμένους Αμερικανούς των ανατολικών ακτών. 

συνέχεια στο 2ο μέρος 

Από το βιβλίο του Σαράντου Ι. Καργάκου, «Μέγας Αλέξανδρος: άνθρωπος φαινόμενο” (τόμος πρώτος). Κυκλοφορήθηκε από την εφημερίδα «Real News», το 2014.

πηγή

Share