Ο ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ, ΩΣ ΑΡΕΤΗ.

Γράφει ο Δημήτρης Μπάκας.

ΠΡΟΟΙΜΙΟ. 

Η τηλεόραση, η οποία ανά πάσα στιγμή επιβεβαιώνει τη λογική του νικητή και του χαμένου, του ισχυρού και του αδυνάτου, του «πετυχημένου», του επώνυμου ασκεί μια διαβρωτική επιρροή σε εμάς, αλλά κυρίως στη νεολαία μας. Ζούμε σε ένα πολιτισμό αλυσοδεμένο σε προγράμματα και εκπληρώσεις. Στόχος η απόκτηση των πάντων.

Ασχολούμαστε περισσότερο με τα κάθε είδους αποκτήματα [κατά βάση υλικά αγαθά] και χάνουμε σταδιακά την ανθρωπινότητά μας. Διαθέτουμε ολοένα και λιγότερο χρόνο για ουσιαστική ζωή. Γοητευόμαστε σε σημείο ψύχωσης με τις διασημότητες, τα είδωλα, τους «χαρισματικούς»! Απομακρυνόμαστε εγωιστικά από διπλανό μας και ξεχάσαμε την αξία της συμμετοχικότητας στο γενικό καλό. Οι αξίες της συνεργασίας και της συνεισφοράς έχουν αντικατασταθεί με τον ανταγωνισμό και την αντιζηλία. 

Κυριαρχεί η πίστη, ότι μπορεί να μας σώσει μόνον η δύναμη των μηχανισμών, των σχεδίων και της τεχνολογίας, οπότε αναδύεται μια εκτεταμένη κοινωνική παθητικότητα και απελπισία μέσα από διαρκείς διαμάχες. Ο άνθρωπος ως απλό εργαλείο. 

Μια κουλτούρα που μας οδηγεί στον ατομικισμό, τον εγωισμό και απανθρωπισμό.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. 

Η φαινόμενο της ζωής, μας λένε οι ειδικοί, είναι ανάδυση υπερ-πολυπλοκότητας. Ο άνθρωπος είναι το πιο πολύπλοκο ον. Η ανθρώπινη κοινωνία είναι ό,τι πιο υπερπολύπλοκο υπάρχει, γιατί οι ανθρώπινες σχέσεις ξεπερνούν τα φυσικά όρια και επηρεάζονται από την βούληση και τις ανθρώπινες επιθυμίες, που είναι άκρως αστάθμητες. 

Ζούμε σε συνθήκες που καμιά επιστήμη δεν μπορεί να προσεγγίσει με σχετική επιτυχία, παρά εκείνη του «χάους». 

Ο ανθρώπινος νους συλλαμβάνει την πραγματικότητα μόνον όταν δημιουργήσει αντίστοιχες αντιληπτές «μορφές», που συνιστούν τρόπον τινά απλοποιήσεις των πραγματικών φαινομένων. Κάθε μεταβολή συνήθως θεωρείται απλά, ως γραμμική εξέλιξη μεταξύ αιτίας και αποτελέσματος. Έτσι απλοποιημένες οι σχέσεις γίνονται πιο εύκολα κατανοητές, αλλά είναι συνήθως αυταπάτες. 

Η πραγματικότητα συνιστά ένα τεράστιο και ακατάληπτο σύνολο αλληλοεπιδράσεων και αναδράσεων. Στην ουσία ό,τι μας περιβάλλει είναι ένα αποτέλεσμα ενός διαρκούς είτε αντιπαλότητας είτε «δημιουργικού διαλόγου» μεταξύ των πραγμάτων. 

Και το καυτό δίλημμα είναι: πολυπλοκότητα ή απλότητα!

ΑΠΛΟ Ή ΠΟΛΥΠΛΟΚΟ! 

Η Φύση και η ζωή μας διδάσκουν, ότι το πολύπλοκο είναι συνυφασμένο με το απλό.

Συνυπάρχουν και τα δύο. Συνήθως το πολύπλοκο έχει μια απλή προέλευση, ενώ εκείνο που φαίνεται επιφανειακά απλό, συνήθως, κρύβει κάτι πολύπλοκο. Η Γη μας είναι ένας μικρός Πλανήτης μέσα στο Σύμπαν, αλλά κρύβει μια άπειρη πολυποικιλότητα και μεταβλητότητα, επειδή όμως είναι αποτέλεσμα αρμονίας συνιστά ωραιότατη και μοναδική Οντότητα. Ένα «απλό ζωικό μόριο» είναι ασύλληπτα πολύπλοκο γιατί εμπεριέχει έναν ολόκληρο κόσμο. 

Η απλότητα και η πολυπλοκότητα εξαρτάται αφενός από την εικόνα σύνθεσης και του τρόπου επιδράσεως-αναδράσεως μεταξύ των πραγμάτων και αφετέρου από τον τρόπο, που εμείς οι άνθρωποι αντιλαμβανόμαστε, αισθανόμαστε και αλληλεπιδρούμε με τα πράγματα και τις καταστάσεις. 

Ένα αντικείμενο με αρμονική συνοχή φαίνεται γενικά απλό και ωραίο. Όταν γνωρίζουμε τη δομή και τις σχέσεις του πράγματος με τα άλλα μας φαίνεται οικείο. 

Τα συναισθήματά μας παίζουν καίριο ρόλο. Το μίσος πχ δίνει πιο «καθαρές απαντήσεις», ενώ η φιλία τρέφεται με λεπτοφυείς και ευαίσθητες σχέσεις. Η έλλειψη ενδιαφέροντος συνήθως προκαλεί απαξίωση. Η υπεραπλούστευση μας οδηγεί σε «στερεότυπα», τα οποία δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα. Πολύ εύκολα λέμε ότι οι αντίπαλοί μας είναι… «κακοί», μειονεκτούν ή ότι εμείς έχουμε δίκαιο, ενώ σε όσους αγαπάμε ανακαλύπτουμε πάρα πολλά θετικά στοιχεία! 

Από τον Κάρολο Δαρβίνο οι βιολόγοι είχαν υιοθετήσει την αντίληψη, ότι ο ανταγωνισμός είναι η καθοριστική δύναμη για περαιτέρω εξέλιξη όλων των μορφών ζωής. Ο ανταγωνισμός, όμως, όπως διαπιστώνεται, ωθεί την εξέλιξη σε εκτροπή και εξαναγκάζει σε εξειδίκευση και διάσπαση. Απέναντι σε αυτή τη διασπαστική δύναμη του ανταγωνισμού αναπτύσσεται μια άλλη συμπληρωματική δύναμη, υπεύθυνη για τη συνοχή καθετί ζωντανού. Άλλως δεν θα υπήρχαν, σύνολα, κοινότητες και κοινωνίες.

Σχεδόν όλα τα σπουδαία επιτεύγματα του ανθρώπου που φαίνονται ότι οφείλονται στον ανταγωνισμό κρύβουν και μια αντίρροπη δύναμη συνοχής και συνεργασίας. 

ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ-ΣΥΝΑΓΩΝΙΣΜΟΣ- ΕΥΓΕΝΗΣ ΑΜΙΛΛΑ. 

Τρεις βαθμίδες… «συν-εργασίας» των ατόμων. Και οι τρεις αποβλέπουν σε κάποιο όφελος, αλλά διαφέρουν ποιοτικά, ως προς το σκοπό και τη μέθοδο. Στον ανταγωνισμό τα αποτελέσματα είναι πιο εμφανή , αλλά η μέθοδος καταστρέφει τις ανθρώπινες σχέσεις και τον ίδιο τον άνθρωπο, γιατί στηρίζεται στην αντιπαλότητα και την επικράτηση χωρίς κανένα όριο ηθικής συμπεριφοράς. Είναι καταστροφικός και απομονώνει τους ανθρώπους.

Γεμάτη είναι η εποχή μας από τα παραδείγματα ανταγωνισμού κυρίως στον οικονομικό τομέα, όπου κυριαρχεί των πάντων [και του ανθρώπου] το εμπορικό κέρδος πάση θυσία. 

Ο συναγωνισμός, με εξαίρεση την νεότερη αμβλυμμένη συναγωνιστική έννοια, βρίσκεται πιο κοντά στην ευγενή άμιλλα, που συνιστά εξιδανικευμένη έννοια για την οποία ο Αριστοτέλης είπε: «Ένθα γαρ άμιλλα ενταύθα και νίκη εστί». 

Η όλη συν-εξέλιξη οφείλεται κυρίως σε έναν υγιή συναγωνισμό και την ευγενή άμιλλα. Οι άνθρωποι χωρίς αντιπαλότητες έρχονται πιο κοντά, αμιλλώνται για την ατομική βελτίωση, που συμβάλλει και στο γενικό καλό, καθόσον από τη συνεργασία αναφύονται κοινά αποτελέσματα. 

Τα άριστα, όμως, επιτεύγματα αναδύονται από ένα πιο λεπτοφυές επίπεδο συνεργασίας, που υπερκαλύπτει και τον συναγωνισμό και την ευγενή άμιλλα.

Από τον δημιουργικό διάλογο.

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ. 

Στις ανθρώπινες σχέσεις ο διάλογος δεν πρέπει να θεωρείται, ως μια απλή ανταλλαγή απόψεων, ούτε μια συζήτηση με την έννοια χτυπημάτων «πέρα δώθε», δίκην παιχνιδιού επιτραπέζιας αντισφαίρισης [πιγκ πονγκ]. Ο ουσιαστικός διάλογος συνιστά δημιουργία κατάλληλων συνθηκών ανάδυσης νέων απόψεων και λύσεων. 

Συνήθως, στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων οι άνθρωποι προσέρχονται με «μη διαπραγματεύσιμες πεποιθήσεις»[ κόκκινες γραμμές] , που υπάρχουν και στις πιο απλές ακόμη διαφωνίες και συνήθως δύσκολα μπορεί κατανοηθούν ή να ερμηνευτούν ως έχουν. 

Εντούτοις σε ένα δημιουργικό διάλογο οι απόψεις αυτές μπορεί και πρέπει να κοινοποιηθούν, αλλά για λίγο να παραμείνουν στην άκρη μέχρι να βρεθεί ικανός τρόπος ικανοποίησης κατά την διαδικασία της συλλογικής δημιουργικότητας.

Κάτω από ευνοϊκές συνθήκες η συν-ομιλία πλημμυρίζει από δημιουργικότητα. Σε αυτή τη φάση λέγεται ότι επικρατεί η «δημιουργική ασάφεια». Όντως μια τέτοια πολύτιμη φάση αναπτύσσεται σε όλα τα είδη δημιουργίας σε κάθε τέχνη. Και ο διάλογος είναι τέχνη όπως η στρατηγική και η πολιτική. Πρόκειται για μια «τυρβώδη» διαδικασία ανάλυσης, σύγκρισης, επιλογής και σύνθεσης. Τότε τα θέματα αναλύονται ελεύθερα, σε λεπτότερα στοιχεία που αντιπαρατίθενται και ανασυντίθενται σε νέες απόψεις και συνδυασμούς. Από την αρμονική αυτή σύνθεση αναδύονται νέες προσεγγίσεις που οδηγούν σε λύσεις που καμία από τις μεμονωμένες απόψεις δεν ήταν δυνατόν να προβλέψει.

Επιγραμματικά, τα κρίσιμα στοιχεία ευδόκιμου δημιουργικού διαλόγου είναι:

• Η αυθεντικότητα ήτοι η ειλικρίνεια των μερών[αξία αλήθειας].
• Η καλή διάθεση και ευγένεια[αξία του κάλλους].
• H υπευθυνότητα ήτοι το θεμέλιο της ηθική στάσης [αξία του αγαθό].
• Η πίστη για το κοινό αποτέλεσμα της συνεργασίας[ αξία της ιερότητας].

Τότε, και μόνον τότε, το κάθε μέρος αναλαμβάνει με καλή διάθεση και ευπρέπεια την αληθή ευθύνη του έναντι της όλης διαδικασίας. Oι συνθήκες του διαλόγου ξαφνιάζουν θετικά, γιατί αναδύονται απροσδόκητες ιδανικές λύσεις. Τα μέρη θεωρούν τον εαυτό τους νικητή [win win], γιατί έχουν συμβάλει στο αναδυόμενο κοινό αποτέλεσμα. 

Δεν έχουμε, τότε, έναν απλό συμβιβασμό. Ο συμβιβασμός συνήθως είναι χειρότερος από την ήττα, ακόμη και ως έντιμος. Γιατί όλοι αισθάνονται ότι υπέκυψαν στην ανάγκη και συνήθως χωρίζονται σε νικητές και ηττημένους. 

Στην περίπτωση περισσοτέρων μερών το πρόβλημα γίνεται πιο σύνθετο. Από μια αρμονική σύνθεση μέσα στα πλαίσια της «χρυσής σύνθεσης [τομής] και του άριστου μέτρου [μετριοπάθεια] αναδύονται και πάλι νέες λύσεις από τις επωφελούνται όλοι. Οι ισορροπίες, όμως, είναι πιο λεπτές και αναφύεται το φαινόμενο της «δύναμης της αδυναμίας». Ήτοι ο ασθενέστερος κρίκος έχει μεγαλύτερη επικινδυνότητα θραύσεως, άρα οι παραπάνω όροι «δημιουργικής ασάφειας»[ ειλικρίνεια, καλή διάθεση, υπευθυνότητα και πίστη στο όλο] έχουν πολύ λεπτότερα όρια και υφίσταται άμεσος κίνδυνος να εμφιλοχωρήσουν ο εκβιασμός και η εξαπάτηση. 

Υπάρχει και ένας sui generis εξαιρετικός διάλογος, ο εσωτερικός μας διάλογος. Ο λόγος, τα συναισθήματα και η βούλησή μας για ηθική πράξη πρέπει να βρίσκονται σε ένα διαρκή δημιουργικό διάλογο. Όταν η αξία της αλήθειας συνδυαστεί αρμονικά με το κάλλος τότε το αγαθό γίνεται πιο απτό και κρυσταλλώνονται πεποιθήσεις και πιστεύω που εγκολπώνονται στην αξία της ιερότητας. Τότε αναδύονται η εμπιστοσύνη, η ελπίδα και τελικά η αγάπη.

Όλες οι αξίες πρέπει να θεωρούνται ταυτόχρονα μέσα στα πλαίσια της χρυσής αναλογίας [τομής] και του μέτρου. Όσο επικίνδυνο είναι να κυριαρχεί σε απόλυτο βαθμό μία αξία άλλο τόσο καταστροφικό για την αρμονία είναι το να παραβλέπεται μια άλλη αξία.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ. 

Στον ανταγωνισμό συνήθως επιβάλλεται ο ισχυρότερος, αλλά τότε ο δεσμός είναι ασταθής και διαρκεί όσο υπάρχει η δύναμη επιβολής. 

Ο δεσμός που επιτυγχάνεται με συνεργασία και αρμονική σύνθεση, επειδή γίνεται κοινά αποδεχτός είναι πιο σταθερός. Ο ισχυρότερος δεσμός επιτυγχάνεται με τον δημιουργικό διάλογο μεταξύ των μερών. 

Στη φύση και τον έμβιο κόσμο αναπτύσσονται δυνάμεις ανταγωνισμού, που εξισορροπούνται από τις δυνάμεις συνοχής και συνεργασίας. Η αναλυτική-επιμεριστική θεώρηση των πραγμάτων και καταστάσεων πρέπει να συνδυαστεί και με μια συνθετική οπτική, που να ενώνει ξανά αυτά που είναι χωρισμένα. Όλες οι κλασικές επιστήμες υπέστησαν τέτοιες μεταστροφές της συλλογιστικής τους. Ο Κοπέρνικος, Κέπλερ, Αϊνστάιν, Χάιζενμπεργκ, Πλανκ σηματοδοτούν τέτοια σημεία καμπής. 

Η βιολογία και η κοινωνιολογία αναζητούν μια τέτοια δύναμη συνοχής, που δεν έχει άλλο παρά αγάπη. Η ζωογόνος δύναμη της ζωής. 

Ο δημιουργικός διάλογος φέρνει όλα τα όντα της φύσεως σε αρμονική σύνθεση, ακόμη και τα αντίθετα, μέσα στα πλαίσια της χρυσής αναλογίας [τομής] και του άριστου μέτρου. Τότε αναδύονται νέες δυνάμεις που δεν μπορούν να δώσουν τα επιμέρους στοιχεία. Ο δημιουργικός διάλογος στην εποχή μας είναι όμως σημαντική αρετή, ως σύνθεση πολλών αξιών [αλήθειας, κάλλους, αγαθού, ιερού] και απαιτεί δια βίου άσκηση. 

Ο άνθρωπος χωρίς τον άλλον είναι «μισός» άνθρωπος. Αναζητεί το «έτερο ήμισυ», που τον συμπληρώνει και τον καθιστά ένα όλο. Είναι όμως κοινή πεποίθηση όλων μας, ότι μας ενώνουν μόνον οι κοινές αξίες μας, τις οποίες αποκλειστικά ο άνθρωπος δημιουργεί, λόγω συνειδητότητας του χρόνου, της παράδοσης και του καθήκοντος για το μέλλον.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ. 

Η εποχή μας, δυστυχώς, κυριαρχείται από τον ανταγωνισμό, ο οποίος απομονώνει τους ανθρώπους και καταστρέφει την αγνή αγάπη που συνέχει την κοινωνία. 

Οι άνθρωποι, όμως, είναι υποχρεωμένοι να αντιμετωπίσουν τα τεράστια προβλήματα επιβίωσης και ανάπτυξης που δεν ξεπερνιούνται από μεμονωμένα άτομα. 

Το συναίσθημα της συμμετοχικότητας, που μπορεί να φέρει κοντά τους ανθρώπους καλλιεργείται δια του δημιουργικού διαλόγου, που συνιστά για την μαζική σημερινή Κοινωνία μας πρωταρχική αρετή.. 

Οφείλουμε , ως πρώτιστο καθήκον, να καλλιεργούμε τον δημιουργικό διάλογο από τον οποίο αναδύεται η ύπατη αρετή η αγάπη της αγάπης [το αγαπάν την αγάπη], η οποία τόσο μας λείπει και επιζητούμε εναγωνίως αυτές τις Άγιες Ημέρες.

Δημήτρης Μπάκας 

Απρίλιος 2015

Share