Η Κλεοπάτρα (Ιανουάριος 69 π.Χ. –
12 Αυγούστου, 30 π.Χ.) ήταν η τελευταία βασίλισσα της ελληνιστικής
Αρχαίας Αιγύπτου, προτού αυτή αποτελέσει πλέον κομμάτι της πανίσχυρης
Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η βασιλεία της σηματοδοτεί το τέλος της
ελληνιστικής και την αρχή της ρωμαϊκής περιόδου στην ανατολική
Μεσόγειο.
Ο μύθος της επιβίωσε ως τις μέρες μας μέσα από πάρα πολλές
δραματοποιήσεις της ιστορίας της, συμπεριλαμβανομένου του έργου
«Αντώνιος και Κλεοπάτρα» από τον Ουίλλιαμ Σαίξπηρ και πολλών σύγχρονων
κινηματογραφικών ταινιών. Αν και ικανή και δαιμόνια μονάρχης, έμεινε
διάσημη κυρίως γιατί κατάφερε να γοητεύσει
δυο από τους ισχυρότερους άνδρες της εποχής της, τον Γάιο Ιούλιο
Καίσαρα και τον Μάρκο Αντώνιο, αλλά και για το τραγικό της τέλος. Χάρη
στη φιλοδοξία και την προσωπική της γοητεία επηρέασε καθοριστικά τη
ρωμαϊκή πολιτική σε μια αποφασιστική περίοδο και κατέληξε να
αντιπροσωπεύει, όσο καμιά άλλη γυναίκα στην αρχαιότητα, το πρότυπο της
ρομαντικής μοιραίας γυναίκας.
Η Κλεοπάτρα ήταν άμεσος απόγονος του στρατηγού του Μεγάλου Αλεξάνδρου,
Πτολεμαίου Α’ του Σωτήρος. Ήταν κόρη του βασιλιά της Αιγύπτου,
Πτολεμαίου ΙΒ’ Αυλητή, με μητέρα την Κλεοπάτρα Ε’ Τρύφαινα. Μετά το
θάνατο του Πτολεμαίου ΙΒ’ το 51 π.Χ., ξεκίνησε η βασιλεία της
μεγαλύτερης εν ζωή θυγατέρας του, της Κλεοπάτρας Ζ’, με την οποία έμελλε
να λάβει τέλος η Δυναστεία που ίδρυσε ο δαιμόνιος Μακεδόνας στρατηγός
περίπου τριακόσια χρόνια πριν.
Οι πηγές αναφέρουν πως την χαρακτήριζε
επίσης μια ασυνήθιστη για τους Έλληνες της εποχής ικανότητα να μαθαίνει
ξένες γλώσσες, όχι μόνο τα αιγυπτιακά, τη μητρική γλώσσα των υπηκόων
της, αλλά και τα Αραμαϊκά, τα Εβραϊκά, τα Αραβικά, τα περσικά και τα
αιθιοπικά. Ο Πλούταρχος αναφέρει πως δεν ήταν εξαιρετικά όμορφη, όπως
συχνά τείνουμε να πιστεύουμε στις μέρες μας, ωστόσο ήταν ικανότατη στην
τέχνη της συζήτησης, στο να γίνεται ευχάριστη και να ψυχαγωγεί, στο να
δείχνει ζωντάνια και ευφυΐα, κάτι που αιχμαλώτιζε τους συνομιλητές
της. Φιλήδονη, εκκεντρική, ύπουλη, μια άστατη μοιραία γυναίκα, μισητή
στο ρωμαϊκό λαό.
Όταν πέθανε, το 30 π.Χ. ο ποιητής Οράτιος, αναφώνησε:
Ώρα να τσουγκρίσουμε.
Ύστερα από σχεδόν χίλια χρόνια, ο Δάντης την
περιέλαβε στον κύκλο των ακόλαστων.
Χίλια χρόνια μετά απ´ αυτόν, ο
χολιγουντιανός κινηματογράφος εξακολουθεί να την εμφανίζει ως
ξελογιάστρα των αντρών, η οποία χρησιμοποιούσε φίλτρα, ακόμα και
δηλητήρια. Στην πραγματικότητα, η Ελληνίδα Κλεοπάτρα Ζ´, τελευταία
βασίλισσα της Αιγύπτου, ήταν πολύ διαφορετική απ´ ό,τι την περιγράφουν,
τόσο στην εμφάνιση όσο και στο χαρακτήρα. Όμως, την ιστορία τη γράφουν
οι νικητές – στην προκειμένη περίπτωση, ο Οκταβιανός, φανατικός εχθρός
της, ο οποίος εξαπέλυσε μια εκστρατεία δυσφήμησης που αμαύρωσε για
αιώνες τη μνήμη της.
Σήμερα, χάρη στην εργασία δεκάδων μελετητών, μεταξύ
των οποίων αρχαιολόγοι όπως ο Φρανκ Γκοντιό και ιστορικοί τέχνης όπως ο
Πάολο Μορένο, είμαστε σε θέση να ανασυνθέσουμε με ακρίβεια τη ζωή και
το χαρακτήρα, την ένδυση και τις συνήθειες, ακόμα και τη φυσική της
εμφάνιση. Ας ξαναζωντανέψουμε λοιπόν την Κλεοπάτρα για μια μέρα.
Η ανάπλαση
Πώς ήταν λοιπόν η αυθεντική Κλεοπάτρα; Ήταν μια μικρόσωμη Ελληνίδα με
λεπτό σώμα, όχι αδύνατη, με δέρμα και μάτια ανοιχτού χρώματος. Υπάρχουν
αποδείξεις. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι στη Ρώμη η βασίλισσα πόζαρε για το
γλύπτη Στέφανο, ο οποίος κατασκεύασε ένα άγαλμα γνωστό ως Αφροδίτη του
Εσκουιλίνο, που θεωρείται σήμερα ως η πιο πιστή απεικόνιση της
Κλεοπάτρας, αποκαλύπτει ο Π. Μορένο, καθηγητής στο πανεπιστήμιο της
Ρώμης. Τα αιγυπτιακά στοιχεία αυτού του αγάλματος είναι πολλά, από το
χτένισμα μέχρι το δοχείο του νερού, όπου είναι τυλιγμένος ο ιερός όφις,
δηλαδή η κόμπρα, σύμβολο των βασιλέων της Αιγύπτου. Ενδεικτικά είναι
επίσης τα σανδάλια με κορδόνι και λεπτή σόλα, καθώς και το βάζο το
στολισμένο με τα λεγόμενα φύλλα του νερού. Εξάλλου, το πρόσωπο μοιάζει
πολύ με τα πορτρέτα της βασίλισσας που βρίσκονται στη Ρώμη και στο
Βερολίνο.
Το ότι ήταν μικρόσωμη φανερώνεται κι από ένα ιστορικό
επεισόδιο του 48 π.Χ.: Για να συναντηθεί στην Αλεξάνδρεια με τον
Καίσαρα, η είκοσι ενός χρονών Κλεοπάτρα μεταφέρθηκε με διαταγή της
τυλιγμένη σ´ ένα χαλί. Τέλος, το πρόσωπο είναι ίδιο – ως προς τα
τριγωνικά μάγουλα, τη στενή και μακριά μύτη, το χαμηλό μέτωπο- μ´ εκείνο
των νομισμάτων που απεικονίζουν τη βασίλισσα. Χαρακτηριστική είναι η
όψη του κάτω χείλους, προσθέτει ο Μορένο, που εμφανίζει τον τυπικό
προγναθισμό της δυναστείας των Πτολεμαίων, στους οποίους ανήκε η
Κλεοπάτρα.
Ίντριγκες και διαφθορά
Σχετικά με το χαρακτήρα της, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η βασίλισσα
ήταν ικανή για αυλικές ίντριγκες, αλλά πρέπει να σκεφτούμε ότι ήταν
μόλις δεκαοχτώ χρονών όταν έπεσε στους ώμους της το τεράστιο βάρος της
διοίκησης ενός βασιλείου υπό διάλυση, με τους ισχυρούς Ρωμαίους να είναι
κύριοι της περιοχής. Η Κλεοπάτρα υιοθέτησε μια πολιτική τολμηρή αλλά
ρεαλιστική, βασισμένη στην ελληνιστική παράδοση. Οι συνωμοσίες και οι
δηλητηριάσεις, οι συμβιβασμοί και οι προδοσίες δεν ήταν προνόμιό της,
καθώς συνηθίζονταν στην αρχαία πολιτική ζωή, συμπεριλαμβανομένης της
ρωμαϊκής. Η Κλεοπάτρα νοιαζόταν για τις συνθήκες ζωής των κατοίκων της
Αιγύπτου, γι´ αυτό και επέκτεινε τα έργα άρδευσης.
H μυθική μεγάλη ερωμένη είχε μόνο δύο έρωτες: τον Καίσαρα και τον
Αντώνιο. Στους γάμους της επέδειξε πολιτικό ταλέντο, συνδέοντας τη
βασιλεία της με τους Ρωμαίους κυρίαρχους, μέσω μιας οικογενειακής σχέσης
που ήταν και μια συμμαχία δυναστειών.
Έδωσε παιδιά τόσο στον Καίσαρα
όσο και στον Αντώνιο, διάδοχο του Ιουλίου Καίσαρα στην τριανδρία. Ο
Καισαρίωνας, γιος του Καίσαρα, υπήρξε μια προσεκτική επένδυση . Παρ´ όλα
αυτά, δεν απέδωσε, γιατί ο αγώνας για την εξουσία κερδήθηκε από τον
Οκταβιανό, ο οποίος φρόντισε να βάλει να δολοφονήσουν τον αθώο
Καισαρίωνα.
Η πλήρης λοιπόν εικόνα είναι αυτή μιας λεπτής και έξυπνης νέας
γυναίκας, η οποία ανατράφηκε για να κυβερνά και ήταν ικανή να γοητεύει
περισσότερο με τη μόρφωση παρά με την εμφάνισή της.
Ο Έλληνας ιστορικός
Πλούταρχος την περιγράφει ως προκλητική παρά ωραία . Φαίνεται ότι αυτή η
προκλητικότητα γοήτευσε τον τότε 54χρονο Ιούλιο Καίσαρα. Η Κλεοπάτρα
είχε ασυνήθιστη προσωπικότητα. Μιλούσε δώδεκα γλώσσες και ήταν η πρώτη
από τους Πτολεμαίους, που ήδη κυβερνούσαν την Αίγυπτο επί 300 χρόνια, η
οποία έμαθε την αιγυπτιακή, γλώσσα του λαού της – οι πρόγονοί της
μιλούσαν μόνο ελληνικά.
Το όνειρο μιας αυτοκρατορίας
Εκμεταλλευόμενη όσο καλύτερα μπορούσε αυτά της τα προτερήματα, η
Κλεοπάτρα πιθανόν να ενέπνευσε στον Καίσαρα την ιδέα μιας μεγάλης
εκστρατείας στην Ανατολή, στα χνάρια του Μεγάλου Αλεξάνδρου,
με την ελπίδα να ξαναδώσει στην Αίγυπτο το χαμένο της γόητρο και κύρος.
Το όνειρό της διακόπηκε στις ειδούς του Μαρτίου με τη δολοφονία του
Ιουλίου Καίσαρα. Όμως, η Κλεοπάτρα δεν το έβαλε κάτω και συνέχισε να
υποβάλει την ιδέα της αυτοκρατορίας στον Αντώνιο, πραγματικό διάδοχο της
πολιτικής του Καίσαρα.
Ο Αντώνιος ήταν καλός μαχητής, αλλά αποδείχθηκε
κάκιστος πολιτικός. Και η βασίλισσα της Αιγύπτου χρειάστηκε ν´
αντιμετωπίσει τον Οκταβιανό, έναν ύπουλο αλλά εξαιρετικά συνετό
αντίπαλο. Έτσι η κληρονομιά του Καίσαρα μοιράστηκε ανάμεσα στον Αντώνιο,
μελλοντικό σύζυγο της Κλεοπάτρας, τον Λέπινδο και τον Οκταβιανό.
Σύντομα ο τελευταίος αντιλήφθηκε ότι υπό την αρχηγία της Κλεοπάτρας η
Αίγυπτος θα μπορούσε να γίνει πράγματι σημαντικό κέντρο δύναμης
επικίνδυνο για το ρωμαϊκό κράτος. Ο Οκταβιανός ξεκίνησε μια συστηματική
δυσφημιστική εκστρατεία, την πρώτη του αρχαίου κόσμου, εναντίον της
βασίλισσας.
Για τα σποτ χρησιμοποίησε τη φήμη και το ρητορικό ύφος λογίων και
ποιητών, όπως ο Βιργίλιος και ο Οράτιος, ή ρητόρων όπως ο Κικέρωνας. Στο
πρόσωπο της Κλεοπάτρας άρχισαν να ενσαρκώνονται όλα αυτά που ο ρωμαϊκός
πολιτισμός θεωρούσε αρνητικά.
Ήταν ξένη, δηλαδή δεν ήταν Ρωμαία
υπήκοος, και, το σημαντικότερο, αποτελούσε μέρος ενός κόσμου
διεφθαρμένου και αναξιόπιστου: του ανατολικού. Για να ξεχαστεί η
αριστοκρατική ελληνική καταγωγή της άρχισε να διαδίδεται ότι το δέρμα
της ήταν μελαψό.
Τέλος, κατακρίθηκε ως γυναίκα που λάμβανε μέρος στην
πολιτική ζωή, χρησιμοποιώντας τη διεστραμμένη γοητεία της, ικανή να
διαφθείρει έναν άξιο Ρωμαίο πολίτη όπως ο Αντώνιος. Στην πραγματικότητα,
στόχος ήταν ο ίδιος ο Αντώνιος, τον οποίο ο Οκταβιανός κατόρθωσε να
παραμερίσει, αποφεύγοντας τον κίνδυνο ενός νέου εμφυλίου πολέμου.
Παράλληλα, διέβαλε για αιώνες την εικόνα εκείνου του ικανού, χαριτωμένου
και πολύ μορφωμένου αλλά λίγο τολμηρού κοριτσιού, το οποίο υπήρξε στην
πραγματικότητα η Κλεοπάτρα Ζ´, η τελευταία Ελληνίδα βασίλισσα της
Αιγύπτου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου