Εάλω ξανά η Ελληνική Αμμόχωστος από τους βαρβάρους εισβολείς.

Το ανεπανάληπτο συγκινητικό μήνυμα στα συρματομπλέγματα της σκλαβωμενης Αμμοχώστου από Ελληνοκυπρία πρόσφυγα…..

 

«ΑΦΗΣΑ ΜΕΣΑ ΤΗΝ ΨΥΧΗ ΜΟΥ. ΑΝΟΙΞΕΤΕ»

Και η αλυσοδεμένη πόλη…άνοιξε για τους ΒΑΡΒΑΡΟΥΣ ΕΙΣΒΟΛΕΙΣ και εισέβαλαν ξανά με Γ΄ ΑΤΤΙΛΑ, επί Ελληνικού, αλλά και Ευρωπαϊκού εδάφους. Και οι δόλιοι σύμμαχοι μας αρκούνται στα μεγάλα κούφια λόγια περί καταδίκης. Αίσχος, ντροπή. ΑΝΤΕ ΝΑ ΧΑΘΕΙΤΕ σε όλους, που εγκατέλειψαν την Ελληνική Κύπρο μόνη και έσωθεν και έξωθεν επίδοξους ολετήρες...

 

Απόσπασμα από λυρικό πόνημα του Αντώνη Αντωνά.

 

ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΑΓΑΠΗΜΕΝΗ ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΣ ΚΟΥΡΑΓΙΟ.

ΚΡΑΤΑ ΚΑΡΔΙΑ ΜΟΥ, ΧΕΙΡΟΤΕΡΟ ΕΧΕΙΣ ΒΑΣΤΑΞΕΙ ΠΟΝΟ….

ΑΕΙΦΟΡΟΣ, ΕΝΑΛΙΑ, ΖΩΗΦΟΡΟΣ *ΣΑΛΑΜΙΝΙΑ. *ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΑ

ΟΙ ΜΑΡΑΜΕΝΕΣ ΔΑΦΝΕΣ,ΤΑ ΖΑΡΩΜΕΝΑ ΜΕΡΣΙΝΙΑ.

ΤΟΥ ΠΕΝΤΑΔΑΚΤΥΛΟΥ, ΘΑ ΞΑΝΑΓΕΝΝΗΘΟΥΝ,

ΘΑ ΜΥΡΟΒΟΛΗΣΟΥΝ, ΤΑ ΑΗΔΟΝΙΑ ΤΑ ΠΙΚΡΟΓΕΛΑΣΜΕΝΑ,

ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΛΙΕΣ ΣΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΧΡΥΣΗ ΤΗΝ ΑΜΜΟ ΘΑ ΚΕΛΑΔΗΣΟΥΝ

ΚΑΙ ΤΑ ΧΕΛΙΔΟΝΙΑ ΤΗΣ ΑΝΟΙΞΗΣ ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΘΑ ΛΑΛΗΣΟΥΝ,

ΟΙ ΝΥΜΦΕΣ ΚΑΙ ΝΕΡΑΙΔΕΣ ΞΑΝΑ ΘΑΤΡΑΓΟΥΔΗΣΟΥΝ

ΚΑΙ ΖΩΗ ΘΑ ΔΩΣΟΥΝ, ΜΕ ΤΙΣ ΓΛΥΚΕΣ ΦΩΝΕΣ ΤΟΥΣ

ΤΗΝ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΘΑ ΥΜΝΗΣΟΥΝ… ΔΥΝΑΜΗ ΖΩΗΣ…

ΛΕΥΤΕΡΙΑΣ ΘΑ ΔΩΣΟΥΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ, ΤΗΝ ΑΜΜΟΧΩΣΤΟ.

ΤΟΥΣ ΕΙΣΒΟΛΕΙΣ ΘΑ ΔΙΩΞOYN ΚΑΙ ΑΓΕΡΑΣ ΘΑ ΦΥΣΗΞΕΙ ΝΕΑΣ ΠΝΟΗΣ

 

*Σαλαμίνα. Η αδελφή αρχαία ΕΛΛΗΝΙΚΗ πόλη της Αμμοχώστου.

 

Η Σαλαμίνα υπήρξε πρωτεύουσα της Κύπρου για χίλια περίπου χρόνια και σύμφωνα με την παράδοση ιδρύθηκε από τον Τεύκρο, γιό του Τελαμώνα, βασιλιά του νησιού της Σαλαμίνας και αδελφού του Αίαντα, ο οποίος κατέφθασε στην Κύπρο μαζί με άλλους Έλληνες με το τέλος του Τρωικού πολέμου. Τα πρώτα αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν ότι η Σαλαμίνα κατοικείται από Αχαιούς από τον δωδέκατο αιώνα π.Χ. (Ύστερη Εποχή του Χαλκού)

 

Η αρχαία Ελληνική Σαλαμίνα απέχει περί τα 6 χλμ από Αμμόχωστο.

 

*ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΑ / ΑΡΣΙΝΟΗ 

 

Κατά τη βασιλεία του Κωνσταντίου Β’ καταστράφηκε από θεομηνία η πόλη της Σαλαμίνας της Κύπρου και καταποντίστηκε το μεγαλύτερό της μέρος στη θάλασσα από το σεισμό, ενώ το υπόλοιπο κατέπεσε στο έδαφος. Ο Κωνστάντιος Β’ ο ίδιος την ανοικοδόμησε, απάλλαξε τους κατοίκους της πόλης, που επέζησαν του σεισμού, από τους φόρους για τέσσερα χρόνια και έκτισε διάφορα κτίσματα στην πόλη που ονομαζόταν προηγουμένως Σαλαμίνα και μετονομάστηκε σε Κωνσταντία εξαιτίας εκείνου. 

 

Οι αραβικές επιδρομές πολλές και συνεχείς κατέστρεψαν και την Κωνσταντία και οι κάτοικοι της, όσοι διασώθηκαν, μετακινήθηκαν νοτιότερα και εγκαταστάθηκαν στην Αρσινόη την οποία είχε κτίσει ο Πτολεμαίος Φιλάδελφος ο Β’ προς τιμή της συζύγου και αδελφής του Αρσινόης.

 

Η Αρσινόη παραμελήθηκε και χώθηκε στην άμμο και είναι αυτή που μετονομάστηκε ύστερα Αμμόχωστος, δηλαδή η πόλη που είναι χωμένη στην άμμο. 

 

Επιλεγμένα ενδεικτικά αποσπάσματα κειμενογραφίας περί ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΥ

 

(Απόσπασμα Wikipedia.) 

 

Πριν την Τουρκική εισβολή στην Κύπρο, η πόλη των Βαρωσίων είχε πληθυσμό 39.000 κατοίκων. Μετά την Τουρκική εισβολή στην Κύπρο στις 20 Ιουλίου 1974, ο Ελληνο-Κυπριακός απέσυρε τις δυνάμεις του από τη Λάρνακα. Ο Τουρκικός Στρατός προχώρησε μέχρι την Πράσινη Γραμμή, η οποία είναι και τα σημερινά σύνορα μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Ώρες πριν Ελληνοκυπριακός και Τουρκικός Στρατός είχαν βρεθεί σε μάχη στους δρόμους της Αμμοχώστου, αλλά η ΕΦ λόγω έλλειψης πυρομαχικών και μη αποστολής ενισχύσεων υποχώρησε. Ολόκληρος ο πληθυσμός διέφυγε φοβούμενος σφαγή. Πολλοί πρόσφυγες διέφυγαν νότια στο Παραλίμνι, στη Δερύνεια και στη Λάρνακα. Από τότε, το Παραλίμνι έγινε η μοντέρνα πρωτεύουσα της επαρχίας της Αμμοχώστου. 

 

Όταν ο υπέρτερος Τουρκικός Στρατός εισβολής πήρε τον έλεγχο της περιοχής κατά τη διάρκεια της εισβολής, τον περίφραξε και απαγόρευσε την είσοδο σε πάντες εκτός του προσωπικού του Τουρκικού Στρατού και των Ηνωμένων Εθνών. Οι άνθρωποι που ζούσαν στα Βαρώσια, ήλπιζαν πως θα επέστρεφαν στα σπίτια τους, μόλις η κατάσταση ηρεμούσε. Δυστυχώς όμως το θέρετρο είχε περιφραχτεί από τον Τουρκικό Στρατό. 

 

Το ψήφισμα 550 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών του 1984 παραχώρησε την διαχείριση των Βαρωσίων στα Ηνωμένα Έθνη με σκοπό να γίνει επανεγκατάσταση των κατοίκων των Βαρωσίων και μόνο, που είχαν εκδιωχθεί. Το Τουρκικό κράτος δεν συμμορφώθηκε, αλλά κράτησε τα Βαρώσια ως «διαπραγματευτικό χαρτί», με την ελπίδα να πείσει τους κατοίκους της Κύπρου να αποδεχτούν μια επίλυση του Κυπριακού ζητήματος με τους δικούς τους όρους. ΦΕΥ! 

 

Εν συνεχεία… (Ιστορικό κείμενο - απόσπασμα από το βιβλίο του για την Ιστορία της Ελληνικής Αμμοχώστου «ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΣ, Η ΑΤΕΛΕΙΩΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ»). 

 

Με την ονομασία Βαρώσι ή Βαρώσια είναι γνωστή η νέα, εκτός των τειχών, πόλη της Αμμοχώστου. Η πόλη της Αμμοχώστου αναδημιουργήθηκε σταδιακά, κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας, όταν, μετά την κατάληψη της Αμμοχώστου από τους Τούρκους το 1571, οι Έλληνες κάτοικοι της εξεδιώχθησαν από την εντός των τειχών πόλη για λόγους ασφαλείας των Τούρκων κατακτητών, και εγκαταστάθηκαν νοτιότερα, έξω από τα τείχη. Ο οικισμός που δημιουργήθηκε εκεί ονομάστηκε Βαρώσι ή Βαρώσια, από την τουρκική λέξη varos που σημαίνει προάστιο. 

 

Σχετικά με τη μεταφορά των Ελλήνων κατοίκων της Αμμοχώστου στην εκτός των τειχών περιοχή που ονομάστηκε Βαρώσια, σώζεται σχετικό σουλτανικό φιρμάνι - διαταγή προς τον Τούρκο κυβερνήτη της Κύπρου, με χρονολογία 981 (= 1573 μ.Χ.). Το έγγραφο αυτό, σε μετάφραση του Ι.Κ. Περιστιάνη, αναφέρει μεταξύ άλλων: 

 

«...Ὃσον ἀφορᾶ δέ εἰς τούς ἀπίστους οἳτινες κατοικοῦν ἐντός τῆς Ἀμμοχώστου, νά τούς διώξῃς ἐκεῖθεν καί ἀφοῦ κάμης προάστιον εἰς μέρος τό ὁποῖον νά μή εἶναι 'μετερίς΄ (περικεχαρακωμένον και δεσπόζον), νά έγκαταστήσῃς τούς ἀπίστους εἰς ἐκεῖνο τό προάστιον...» 

 

Κατά την ίδια περίπου εποχή και για τους ίδιους λόγους, δημιουργήθηκαν προάστια που ονομάστηκαν Βαρώσια και έξω από τη Λευκωσία και έξω από την Κερύνεια, που προστατεύονταν επίσης από τείχη. Τελικά όμως διατηρήθηκε, εξαιτίας της ανάπτυξης που γνώρισε αργότερα, μόνο το όνομα Βαρώσια της Αμμοχώστου. 

 

Ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός (Ἱστορία Χρονολογική... σ. 152), χρησιμοποιεί τον τύπο Βαρούσια και αναφέρει τα Βαρούσια τῆς Λευκοσίας όπου μια ευγενής, η Μαργαρίτα ντι Βλέσια, έκτισε μια λαμπρή εκκλησία στο όνομα του Τιμίου Σταυρού. 

 

Η περιοχή στην οποία αναπτύχθηκαν τα Βαρώσια ήταν γνωστή πριν από την περίοδο της Τουρκοκρατίας ως «Κήποι της Αμμοχώστου». Και τούτο επειδή στην έκταση εκείνη υπήρχαν εκτεταμένες καλλιέργειες οπωροφόρων δέντρων κατά τις περιόδους της Φραγκοκρατίας και της Βενετοκρατίας, ίσως και ενωρίτερα. Οι Βενετοί διέταξαν το 1570 την πλήρη καταστροφή των κήπων εκείνων και το κόψιμο όλων των δέντρων για δημιουργία έρημης έκτασης ενόψει της τουρκικής επίθεσης κατά της Αμμοχώστου. 

 

Ένας των υπερασπιστών της πόλης κατά την 11μηνη πολιορκία της από τους Τούρκους το 1570-71, ο λοχαγός Άντζελο Γκάττο, στην αφήγησή του για την επική αντίσταση της Αμμοχώστου, αναφέρει σχετικά με τις προετοιμασίες του πολέμου και τα εξής: 

 

Η αυτού εξοχότης [ο Αστόρρε Βαγλιόνε] οχύρωσε την πόλη [της Κερύνειας] και αμέσως ύστερα πήγε στην Αμμόχωστο για να συμπληρώσει τον αναγκαίο εφοδιασμό των οχυρών της [...] να διευρύνει και να βαθύνει την τάφρο, να ισοπεδώσει την έκταση έξω από την πόλη, κατεδαφίζοντας εκκλησίες, κατοικίες και καταλύματα και γενικά κάνοντας κάθε τι το αναγκαίο [...] Ταυτόχρονα οι αυτών εξοχότητες [ο Βαγλιόνε και ο Μαρκαντώνιος Βραγαδίνος] διέταξαν τον πληθυσμό [της πόλης] να βγει και να καταστρέψει τους αγρούς και τους ωραιότατους κήπους, οι οποίοι έμοιαζαν αλήθεια με επίγειο παράδεισο... (Α. Παυλίδης, Η Κύπρος ανά τους αιώνες..., τόμος 1, 1993, σσ. 397-8, 400. 

 

Οι περίφημοι εκείνοι κήποι, όπως φαίνεται από το πιο πάνω απόσπασμα, περιελάμβαναν εκκλησίες, κατοικίες και καταλύματα που κατεδαφίστηκαν, ήσαν δε προφανώς εγκαταστάσεις πολλών ανθρώπων που εργάζονταν στα περιβόλια εκείνα και στις καλλιέργειες. Πάντως αργότερα οι εκτενείς κήποι δημιουργήθηκαν και πάλι, ενώ η περιοχή ήταν πλέον γνωστή ως Βαρώσια ή Βαρώσιν. Ο αββάς Τζιοβάννι Μαρίτι, γράφοντας για την περιοχή δύο περίπου αιώνες αργότερα, περί το 1760, αναφέρει και τα εξής: ...Έξω από την Αμμόχωστο και κατά μήκος της ακτής προς τα νότια, υπάρχουν περιβόλια γεμάτα από λεμονόδεντρα, πορτοκαλιές και άλλα οπωροφόρα δέντρα. Μεταξύ αυτών είναι και το καϊσί, ένα είδος χρυσόμηλου [...] Το υπόλοιπο της περιοχής είναι τόσο πλούσιο σε βαμβάκι και συκαμινιές σχεδόν όσο και η Κυθρέα. Κοντά στα περιβόλια είναι το χωριό Βαρώσια που έχει μερικές ελληνικές εκκλησίες... (Α. Παυλίδης, ό.π.π., τόμος 2, 1994, σ. 861). 

 

Ο Μαρίτι δίνει και την πληροφορία ότι τότε ο Τούρκος διοικητής της επαρχίας Αμμοχώστου, με το βαθμό του αλαγήμπεη (λοχαγού του ιππικού), συνήθιζε να διέμενε στα Βαρώσια, κοντά στην Αμμόχωστο. Προφανώς προτιμούσε τη διαμονή στην ωραιότατη και καταπράσινη περιοχή με τους εκτενείς κήπους παρά τη διαμονή στην εντός των τειχών πόλη.

 

Η ονομασία Αμμόχωστος υπήρχε από τους πρώτους μ.Χ. αιώνες ως τοποθεσία. Αλλά και η θαμμένη κάτω από την άμμο ερειπωμένη Αρσινόη συνετέλεσε στην ονομασία της νέας πόλης. Η λέξη αμμόχωστος ήταν τοπωνύμιο και αρχικά περιέγραφε, ως επίθετο, τη χωσμένη στην άμμο περιοχή και την ερειπωμένη και θαμμένη Αρσινόη: η αμμόχωστος πόλις. Ο οικισμός που αναπτύχθηκε πάνω ή δίπλα από τα ερείπια της Αρσινόης αναφερόταν με το επίθετο αυτό και σταδιακά έλαβε την ονομασία Αμμόχωστος. Με αυτόν τον τρόπο δόθηκε το όνομά της στην πόλη. Αμμόχωστος σημαίνει «πόλη χωσμένη στην άμμο». Πράγματι, η πόλη του Ευαγόρα είναι ξακουστή για την αμμουδιά της, που θεωρείται από τις καλύτερες της Μεσογείου. Είναι γνωστή και ως «η πόλη του πορτοκαλιού», χάρις στα πλούσια περιβόλια της, και ως «η πόλη των ανεμομύλων». 

 

Οι Φράγκοι την ονόμασαν Famagusta, μια παραφθορά του Αμμόχωστος. Χρησιμοποιούσαν επίσης και παραπλήσιες ονομασίες, όπως Famagosta, Famagouste, Famagousta, Fomagoce. Στα αποσπάσματα πιο κάτω υπάρχουν και άλλες εκδοχές όσον αφορά την προέλευση του Famagusta, όπως από το Fama Augusti, το Fama Costus (Κώνστας), καθώς και το Fam και Gusta, δηλαδή η θάλασσα έχει ανοιχτό το στόμα της να τη ρουφήξει γιατί τη γουστάρει!! Ακόμα και από το Fama Costa, περίφημη ακτή!! Όλες αυτές, κρίνουν οι ιστορικοί, είναι λανθασμένες. Όλοι σχεδόν καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι το Famagusta προέρχεται από το ελληνικό Αμμόχωστος.

 

Το 1573 οι Οθωμανοί, με Διάταγμα του Σουλτάνου, έδιωξαν τους Χριστιανούς από την εντός των τειχών πόλη και τους υποχρέωσαν να εγκατασταθούν σε προάστιο (varos, βαρούς) έξω από την πόλη. Έτσι η νέα πόλη πήρε το όνομα Βαρώσι ή Βαρώσια. Οι Τούρκοι, όμως, την ονόμασαν Marash (το 1738 ο Pococke την αποκαλεί «χωριό με το όνομα Merash») που είναι χωριό στην Τουρκία και το υιοθέτησαν κατά συνήχηση του Varos, όπως συνάγει ο Χατζηιωάννου. Ο ίδιος το γράφει με ο (Βαρόσι) και όχι με ω, που, όπως λέγει, προέρχεται από λανθασμένη ετυμολόγηση, κάποιον Βαρώνον Ρόσσην (βλέπε πιο κάτω). Την παλιά πόλη οι Τούρκοι την ονόμασαν Gazimagusa. 

 

Η ονομασία Βαρώσι επικράτησε κατά την Οθωμανική Περίοδο και κατά την Αγγλοκρατία σε μεγάλο βαθμό, εφόσον οι Άγγλοι χρησιμοποιούσαν το όνομα στα επίσημα έγγραφα. Οι κάτοικοι της πόλης εκφράζονταν με ξεκάθαρη διάκριση μεταξύ των δύο όρων. Αμμόχωστος ήταν γι’ αυτούς η παλιά πόλη, που κατοικείτο σχεδόν αποκλειστικά από Τουρκοκυπρίους. Ενώ η νέα πόλη ήταν Βαρώσιν ή Βαρώσια. Για παράδειγμα, το γνωστό βιβλίο του δασκάλου Μιχαήλ Κούμα φέρει τον τίτλο Τα Παληά Βαρώσια και Η Παληά Αμμόχωστος, 1971, και είναι σαφές από το περιεχόμενο ότι η ονομασία Βαρώσια αναφέρεται στη νέα πόλη, που κατοικείτο κυρίως από Ελληνοκυπρίους, σε αντιδιαστολή προς την Αμμόχωστο, που ήταν η παλιά, εντός των τειχών πόλη. Οι σχολές της πόλης, καθώς και διάφορα σωματεία, σύλλογοι και οργανώσεις έφεραν στον τίτλο τους το «Βαρωσίων». Το Γυμνάσιο το 1924 αναγνωρίζεται από το Υπουργείο Παιδείας της Ελλάδας ως πλήρες εξατάξιο Γυμνάσιο, ισότιμο με τα άλλα εξατάξια Γυμνάσια της Ελλάδας, με την επωνυμία Ελληνικόν Γυμνάσιον Βαρωσίων. Γενικά, ιδιαίτερα τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αι., το όνομα της πόλης ήταν Βαρώσι/α και η ονομασία Αμμόχωστος αφορούσε σχεδόν αποκλειστικά την παλιά πόλη και την επαρχία. 

 

Όμως, υπήρχαν και περιπτώσεις που χρησιμοποιείτο η ονομασία Αμμόχωστος. Για παράδειγμα, το 1904 εκδίδεται «εν Αμμοχούστω» το Ανέκδοτα Κυπριακά Έγγραφα του ΙΗ΄ Αιώνος του Κλήμεντος Καρναπά. Το 1904 ιδρύεται το καπνεργοστάσιο Αμμόχωστος των Δημητρίου και Γεωργίου. Ο Λουκάς Ζαλουμίδης εκδίδει την εφημερίδα Αμμόχωστος (1912-1921). Το 1930 ιδρύεται το Λύκειον Ελληνίδων Αμμοχώστου. Με πρωτοβουλία του Γυμνασιάρχη Χατζηιωάννου (1946-48) το Ε.Γ. Βαρωσίων μετονομάζεται σε Ε.Γ. Αμμοχώστου, γεγονός που συνετέλεσε στη βαθμιαία επικράτηση του ονόματος Αμμόχωστος για ολόκληρη την πόλη. 

 

Η επίσημη απόφαση του Υπουργείου Παιδείας για τη μετονομασία λήφθηκε το 1950, αλλά ήδη το 1947 η επιγραφή ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΓΥΜΝΑΣΙΟΝ ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΥ είχε αναγραφεί στα προπύλαια. Οι Σχολικές Επιτροπείες φέρουν το όνομα Βαρωσίων, σταδιακά όμως μετονομάζονται σε Αμμοχώστου. Ο Δήμος Αμμοχώστου αποκαλείται Βαρωσίων ή Βαρωσίων και Αμμοχώστου και τελικά ονομάζεται Δήμος Αμμοχώστου. Σε επίσημες επιστολές τις δεκαετίες 1940 και 1950 χρησιμοποιείται τόσο το Εν Αμμοχώστω όσο και το Εν Βαρωσίοις. Τη δεκαετία του 1950 ιδρύεται ο Ροταριανός Όμιλος Αμμοχώστου. 

 

Το 1957 ιδρύεται η Εταιρεία Φίλων και Ερευνητών της Αμμοχώστου και το 1960 ακολουθεί η ίδρυση του Επιστημονικού και Φιλολογικού Συλλόγου Αμμοχώστου, ΕΦΣΑ, καθώς και του Ναυτικού Ομίλου Αμμοχώστου, γνωστού ως ΝΟΑ. Βεβαίως μπορεί να προβληθεί το επιχείρημα ότι σε μερικές περιπτώσεις το Αμμοχώστου αφορά στην επαρχία, όχι μόνο στην πόλη. Σε επιστολή προς τον Κ. Κύρρη, ο Κ. Χατζηιωάννου διευκρινίζει ότι σκοπός της μετονομασίας του Γυμνασίου σε Αμμοχώστου ήταν «να εξαφανίση την τοπικιστικήν τάσιν, την οποίαν υπέθαλπεν η λέξις Βαρωσίων, και να το κάμη να αγκαλιάση ολόκληρην την επαρχίαν».

 

Σταδιακά η ονομασία Βαρώσι/α εγκαταλείπεται, αν και στην καθομιλουμένη συνεχίζει να χρησιμοποιείται, έστω σε συνεχώς μειωμένο βαθμό, όταν γίνεται αναφορά στη νέα πόλη, σε αντιδιαστολή προς την εντός των τειχών πόλη. Κατά τα άλλα η ονομασία Αμμόχωστος έχει επικρατήσει σχεδόν ολοκληρωτικά, ιδιαίτερα σε επίσημη χρήση και σε ονομασίες συλλόγων, οργανώσεων κλπ. Η πόλη της Αμμοχώστου περιλαμβάνει ολόκληρη την έκταση του Δήμου. Η πόλη έχει επανεύρει το ελληνικό της όνομα, που άρχισε να χρησιμοποιείται ως τοπωνύμιο πριν από 16 περίπου αιώνες. 

 

Ιστορικές Αναφορές, Διάφορες Εκδοχές 

 

Παρατίθεται αριθμός αποσπασμάτων και σημειώσεων, που αναφέρονται στο όνομα της πόλης. Μερικά αποσπάσματα κλπ επαναλαμβάνονται και στο κυρίως κείμενο, αλλά θεωρήθηκε απαραίτητο να περιληφθούν και εδώ για λόγους πληρότητας. 

 

ΣΤΡΑΒΩΝ, 64 π.Χ.-24 μ.Χ. 

 

Όπως μαρτυρεί ο Στράβων στις αρχές του 1ου αι. μ.Χ.: «H Aρσινόη... Και μετά ταύτα η Σαλαμίς...είτ’ Αρσινόη πόλις και λιμήν. Ειτ’ άλλος λιμήν Λεύκολλα είτ’ άκρα Πηδάλιον...». Το όνομα Αμμόχωστος δεν αναφέρεται από τον Στράβωνα, παρόλο που αναφέρει την Αρσινόη, τη Λεύκολλα και το Πηδάλιον, που ουσιαστικά αποτελούν την περιοχή της Αμμοχώστου. 

 

ΚΛΑΥΔΙΟΣ ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΣ, 2ος αι. μ.Χ. 

 

Ο Κλαύδιος Πτολεμαίος, στη Γεωγραφικήν Υφήγησιν, όπου ασχολείται με το γεωγραφικό μήκος και πλάτος των ανατολικών ακτών και τη θέση της Κύπρου, γράφει: «μετά τους Θρόνους την άκραν, Πηδάλιον άκρον [Αμμόχωστος] Πεδιαίου ποταμού εκβολαί, Σαλαμίς, Ελαία άκρα, Ουρά βοός...». Δεν αναφέρεται στην Αρσινόη, αλλά μετά το Πηδάλιον άκρον (το σημερινό Κάβο Γκρέκο) ενθέτει το όνομα Αμμόχωστος, αν και η Μαρία Ιακώβου πιστεύει ότι αυτό εξακολουθεί να θεωρείται ως μεταγενέστερη εμβολή στη Γεωγραφικήν Υφήγησιν.

 

ΣΤΑΔΙΑΣΜΟΣ, 4ος αι. μ.Χ. 

 

Μία από τις ελάχιστες αναφορές στο όνομα Αμμόχωστος τους πρώτους αιώνες μ.Χ. είναι στον Σταδιασμό, οδηγό ναυσιπλοΐας ανώνυμου γεωγράφου του 4ου αι. μ.Χ., στον οποίο αναφέρεται: «Από δε του Πηδαλίου επί νήσους στάδιοι [80]? πόλις εστίν έρημος, λεγομένη Αμμόχωστος, έχει δε λιμένα παντί ανέμω, έχει δε εν τη καταγωγή χοιράδας, διαφυλάττου» (Από το ακρωτήριο Πηδάλιον μέχρι τα νησάκια η απόσταση είναι 80 στάδια. Υπάρχει εκεί μια έρημη πόλη που λέγεται Αμμόχωστος. Έχει λιμάνι κατάλληλο για κάθε άνεμο, μα έχει στην είσοδό του βράχους κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας [ξέρες], πρόσεχε).

 

Φαίνεται ότι η έρημη αυτή πόλη ήταν η Αρσινόη, όμως υπήρχε ήδη, από τα τέλη της Ρωμαϊκής Περιόδου, τοπωνύμιο Αμμόχωστος, και στην τοποθεσία αυτήν εξελίχθηκε αργότερα η πόλη της Αμμοχώστου. Ή η ερειπωμένη πόλη Αρσινόη, που πήρε την ονομασία Αμμόχωστος. Οι ξέρες που αναφέρονται υπάρχουν και σήμερα έξω από το λιμάνι της Αμμοχώστου. Πάντως, είναι πιθανότατα η πρώτη φορά που μνημονεύεται στις πηγές η πόλη/οικισμός ή η περιοχή με το όνομα Αμμόχωστος. 

 

ΑΓΝΩΣΤΟΥ, 7ος αι. μ.Χ. 

 

Μια από τις πρώτες αναφορές στο τοπωνύμιο Αμμόχωστος είναι στον Βίο του Φιλεντόλου Ολυμπίου τον 7ο αι. Ο άγνωστος συγγραφέας (και αυτός από την Κωνσταντία) αναφέρει το όνομα Αμμόχωστος - κατά τον Κώστα Κύρρη για πρώτη φορά - για την περιοχή πλησίον της Κωνσταντίας, πιθανόν, όμως, να εννοεί χώρο καλυμμένο από άμμο, δηλαδή την παραλία της Σαλαμίνας και την πόλη που είχε καταστραφεί από σεισμούς το 332/342 μ.Χ.

 

ΑΡΑΒΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ, 11ος αι. μ.Χ. 

 

Σε αραβικό κείμενο του 11ου αι. (Book of Curiosities) σε διάγραμμα εμφανίζεται η λέξη al-Maudah, πιθανόν λανθασμένη γραφή του al-Makhusah, παραφθορά του Αμμόχωστος. (Βλέπε TASSOS PAPACOSTAS πιο κάτω). 

 

ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΕΣ/ΧΡΟΝΙΚΑ, 12ος/13ος αι. μ.Χ. 

 

Η Αμμόχωστος αναφέρεται από δύο προσκυνητές τον 12ο αι. ένεκα του λιμανιού της. Στη συνέχεια εμφανίζεται σε χρονικά της εκστρατείας του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου μερικές φορές ως πόλη, με την ονομασία Famagusta. Σε ναυτικό εγχειρίδιο της Πίζας του 12ου/13ου αι. περιέχεται η περιγραφή civitas Famagosta.

 

ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑ, 1191-1571 

 

Με τον ερχομό του Ριχάρδου στην Αμμόχωστο, η πόλη εμφανίζεται στο προσκήνιο της ιστορίας (με το όνομα Fomagoce και Famagosta Vecchia) μετά τη Βυζαντινή Περίοδο κατά την οποία ήταν ουσιαστικά ανύπαρκτη στις πηγές. Τις περιόδους των Λουζινιανών, Γενουατών και Ενετών η πόλη αποκαλείται Famagusta, Famagosta, Famagousta. 

 

ΛΕΟΝΤΙΟΣ ΜΑΧΑΙΡΑΣ, 1458 

 

Ο Λεόντιος Μαχαιράς αναφέρεται πολύ συχνά στην Αμόχουστον.

 

ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΝΟΣ, 1788 

 

Και ο Αρχιμανδρίτης Κυπριανός σε πολυάριθμες περιπτώσεις αναφέρεται στην Αμμόχουστον. «Λέγουσι να εκαλέσθη Αμμόχουστος από τους Ρωμαίους, διά το να είναι χοσμένη μέσα εις την άμμον».

 

ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΟΣ, 1766 

 

«Σε αυτόν τον μεγάλο κόλπο βρισκόταν η πόλη Αρσινόη, που πήρε το όνομά της από την ιδρύτριά της Αρσινόη, αδελφή και σύζυγο του Πτολεμαίου Φιλαδέλφου, βασιλέα της Αιγύπτου. Στα ερείπιά της κτίστηκε η πόλη που σήμερα ονομάζεται Famagosta ή Αμμόχωστος, μια μεταγενέστερη ονομασία, σχετικά με την προέλευση της οποίας οι συγγραφείς περιέργως διαφωνούν».

 

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΣ, 1890 

 

«Της Σαλαμίνος υπέρ τας δύο ώρας προς νότον κείται η πόλις Αρσινόη, η μετά ταύτα καλουμένη Αμμόχωστος. ...Αμμόχωστος δ’ έπειτα ωνομάσθη, ίσως εκ της έξω αυτής κειμένης πολλής άμμου. Οι Τούρκοι δε και και οι Άραβες καλούσιν αυτήν Μάουσαν, οι δε δυτικοί Ευρωπαίοι Famagusta. Ταύτης δε μνείαν ποιείται και ο Μελέτιος λέγων "Αμμόχωστος ου πολύ μακράν της παλαιάς Σαλαμίνος ήτοι της Κωνσταντίας, πόλις τα μάλιστα οχυρά, εναντιωθείσα πολλάκις ισχυρώς εις τας καταδρομάς των Τούρκων, τόσον διά θαλάσσης όσον και διά ξηράς, υπό των οποίων έπαθεν ελεεινώς τα έσχατα δεινά. Καλείται κοινώς Φαμαγόστα". Αλλ’ ίσως διά του κοινώς θέλει να εννοήση ότι ούτως υπό των άλλων Ευρωπαίων εκαλείτο· διότι υπό των Κυπρίων αυτών ουδέποτε εκλήθη Φαμαγόστα, αλλά πάντοτε εκαλείτο Αμμόχωστος. Κατά δε τους Κυπρίους χρονογράφους του μεσαιώνος καλείται η πόλις Αμμόχουστος, οι δε κάτοικοι αυτής υπό μεν του Λ. Μαχαιρά Αμμοχουστιανοί, υπό δε του Γ. Βουστρονίου Αμμουχουστιανοί».

 

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΦΡΑΓΚΟΥΔΗΣ, 1890 

 

«Η Αμμόχωστος εκτίσθη ως είπομεν υπό Πτολεμαίου του Φιλαδέλφου και προς τιμήν της συζύγου αυτού εκλήθη Αρσινόη, εκ της πολλής όμως πέριξ άμμου επεκράτησεν να καλείται Αμμόχωστος. Υπό των Τούρκων και Αράβων λέγεται Μάουσα, υπό δε των Ευρωπαίων Famagousta, εξ ου είπόν τινες ότι παράγεται εκ του fama Augousti = φήμη Αυγούστου, προφανώς όμως εκ του Αμμόχωστος».

 

ΑΓΝΗ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗ, 1970 

 

«Πολύ αργότερα [1925] ιδρύθηκε η Τράπεζα Αμμοχώστου. Κατά την ιδρυτική συνεδρία της έγινε μεγάλη συζήτησις και παρ’ ολίγο να ναυαγήση ή όλη υπόθεσις: Οι μέτοχοι ήθελαν να ονομαστή "Τράπεζα Βαρωσίων", ο δε Μ. Λουιζίδης επέμενε να ονομασθή "Τράπεζα Αμμοχώστου", διότι το επίσημον όνομα της πόλεως ήταν Αμμόχωστος. Μετά θυελλώδη συζήτησι, επεκράτησε η ονομασία "Τράπεζα Αμμοχώστου"».

 

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΧΑΤΖΗΙΩΑΝΝΟΥ, 1982 

 

«Οι Φράγκοι ονόμασαν την Αμμόχωστο Famagusta, που είναι βέβαια παραφθορά του Ελληνικού Αμμόχωστος, αλλά με το να της κολλήσουν μπροστά το γράμμα F δημιούργησαν οι Δυτικοί περιηγητές διάφορες φανταστικές και γελοίες ετυμολογίες. Όπως μας πληροφορεί ο Στέφανος Λουζινιανός οι Λατίνοι ετυμολογούσαν το Famagusta από το Fama Augusti (φήμη του Αυγούστου) σ’ ανάμνηση δήθεν της νίκης του Αυγούστου εναντίον του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας στο Άκτιον το 31 π.Χ.! Ένας Γάλλος, ο Nicole de Huen ετυμολόγησε το όνομα από το fama Costi δηλ. φήμη του Κώστα, πατέρα της Αγίας Αικατερίνης, και τέλος ένας ανώνυμος Άγγλος είπε ότι το Famagusta προήλθε από το ότι η θάλασσα έχει ανοιχτό το στόμα της να τη ρουφήξει γιατί τη γουστάρει, δηλ. το Famagusta από το Fam και gusta... 

 

Στα 1683 έχουμε την πρώτη μαρτυρία από τον Ολλανδό van Bruyn ότι υπήρχε το σημερινό Κάτω Βαρόσι με το όνομα Σπηλιώτισσα όπως είδαμε προηγουμένως, και στα 1738 έχουμε τη μαρτυρία του Pococke ότι "πήγε σ’ ένα χωριό που λεγόταν Merash, που ήταν μισό μίλι στα νότια της Αμμοχώστου, όπου ζουν οι χριστιανοί, που δεν επιτρέπεται να κατοικούν μέσα στην πόλη. Ήμουν συστημένος, λέει, σ’ έναν χριστιανό που μου παραχώρησε ένα δωμάτιο που είχε κτισμένο στο περιβόλι του κι’ ήμουν εκεί ολομόναχος". Ο Pococke στο έργο του που εξέδωσε στα 1747 έχει χάρτη που τον σχεδίασε ο Jeffery με την ονομασία του σημερινού Βαροσιού ως Merash κι’ έτσι Merash το αναγράφει κι’ ο Γερμανός ιστορικός, J. P. Reinhard στον χάρτη που έχει στον δεύτερο τόμο του έργου του "Ιστορία των βασιλείων της Κύπρου" που δημοσίευσε στα 1768. 

 

Η ονομασία Βαρόσι είναι από την τουρκική λέξη varos που σημαίνει προάστειο και απορεί κανείς πώς στα 1738 λεγόταν στα τούρκικα Merash και σήμερα Marash. To Marash ή Merash είναι χωριό στην Τουρκία και πιθανό απ’ εκεί να ωνόμασαν οι τούρκοι το Varos Marash κατά συνήχηση. Φαίνεται ότι η λέξη varos είναι της γραφομένης τουρκικής κι’ ήταν άγνωστη στον τουρκικόν όχλο, γι’ αυτό το Varos το έκαμαν Marash και Merash. Οι Έλληνες πάλι ετυμολόγησαν το Βαρόσι από κάποιον ανύπαρκτον Βαρώνον Ρόσσην και γι’ αυτό το Βαρόσι γράφεται με ωμέγα και δύσκολα κανείς τολμά να το γράψει με όμικρον μήπως χαρακτηρισθή αγράμματος.

 

Ο Σίμος Μενάρδος στο "Τοπωνυμικόν της Κύπρου" γράφει: "Αλλ’ ουδεμία τουρκική τοπωνυμία ηυδοκίμησεν τοσούτον, όσον η αποδοθείσα εις τον μετά την εκπόρθησιν της Αμμοχώστου σχηματισθέντα έξω των τειχών αυτής χριστιανικόν συνοικισμόν, όστις ονομάζεται Βαρώσια (τα). Η λέξις αύτη, κλινομένη μάλιστα των Βαρωσίων και δη και τοις Βαρωσίοις (!) παρητυμολογήθη πολλαχώς, αποδοθείσα και εις αυτόν τον βαρώνον Ρόσσην, μυθολογούμενον πρόγονον του Ζακυνθίου θυρωρού της κυπριακής εκθέσεως του 1901 (!)"».

 

ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ, 1983 

 

«Με το τέλος του πολέμου αρχίζει μια νέα εποχή για την Αμμόχωστο. Ο πληθυσμός αυξάνει και η πόλη επεκτείνεται τόσο ώστε οι ενορίες της να ενώνονται η μια με την άλλη. Ανακαλύπτεται τώρα και η θάλασσα. Κτίζονται πολλά παραλιακά σπίτια και αποπερατώνονται και τα πρώτα ξενοδοχεία. Στο στάδιο αυτό η πόλη εγκαταλείπει την ονομασία της Βαρώσια από την τουρκική λέξη varos: προ άστειο, και υιοθετεί την ελληνική ονομασία Αμμόχωστος».

 

ΑΝΤΡΟΣ ΠΑΥΛΙΔΗΣ, 1994/2003 

 

«Οι άνθρωποι της περιοχής, ψαράδες, γεωργοί, κτηνοτρόφοι, σύντομα λησμόνησαν το όνομα της Αρσινόης, εφ’ όσον εκείνη η πόλη δεν ζούσε πλέον. Όταν δε επρόκειτο να αναφερθούν στα ερείπια εκείνης της πόλης, άρχισαν να τα χαρακτηρίζουν ως τα "ερείπια της αμμοχώστου πόλεως". Τα ερείπια, δηλαδή, μιας πόλης που ήταν κυριολεκτικά "χωμένη στην άμμο". Άρα αρχικά το "αμμόχωστος" δεν ήταν όνομα. Ήταν επίθετο... 

 

Και από αυτή την φράση: "Φήμη Κώνστα", προήλθε τελικά το όνομα "Φαμακούστα". Που εδόθη στην πόλη η οποία υπήρξε διάδοχος και συνεχιστής της Κωνσταντίας, στην πόλη Αμμόχωστο... 

 

Επέζησε όμως η ονομασία Mera, παραφθαρμένη από τους Οθωμανούς σε Maras, ονομασία την οποία οι Τούρκοι δίνουν στην Νέα Αμμόχωστο. Την περιοχή δηλαδή που ήταν γνωστή ως "Βαρώσια" οι Τούρκοι ονομάζουν σήμερα "επίσημα" Maras, και έτσι εμφανίζεται και στους χάρτες του "κράτους" τους».

 

ΑΝΔΡΕΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, 2010 

 

«Ατυχώς μερικοί είτε από έλλειψη ιστορικής γνώσης ή από άγνοια εξακολουθούν να αποκαλούν την πόλη του Ευαγόρα, την Αμμόχωστο, ως Βαρώσια (Βαρώσι). Τέτοια πόλη ούτε ποτέ υπήρξε μήτε σήμερα υπάρχει. Ακόμα και οι Τούρκοι δεν χρησιμοποιούν το όνομα "Βαρώσια" αλλά το "Gazimagusa" μαζί με το "Famagusta", που και αυτό είναι ελληνικής προελεύσεως. ... 

 

Η πόλη της Αμμοχώστου αναφέρεται με το όνομα αυτό για πρώτη φορά στο έργο "Σταδιασμός ήτοι Περίπλους της Μεγάλης θαλάσσης". Πρόκειται για ένα ναυτικό εγχειρίδιο, βοήθημα για τους ναυτιλλομένους που εγράφη ακριβώς τον 4ον μ.Χ. αιώνα. Το όνομα του Έλληνα αυτού συγγραφέα, που δυστυχώς παραμένει άγνωστο, γράφει και τα εξής: "…Από δε του Πηδαλίου επί νήσους στάδια π’ πόλις εστίν έρημος, λεγομένη Αμμόχωστος έχει δε λιμένα παντί ανέμω έχει δε εν τη καταγωγή χοιράδας φυλάττου…". ... 

 

Από πού, όμως, προήλθε το τοπωνύμιο Βαρώσια (Βαρώσι), που λανθασμένα χρησιμοποιούν ορισμένοι; ...με σουλτανική διαταγή το έτος 1573 οι Έλληνες κάτοικοι της εντός των τειχών πόλης (σημερινή Παλαιά Αμμόχωστος) εκδιώχθηκαν τελικά και διατάχθηκαν να ιδρύσουν προάστιο σε τοποθεσία που να μην είναι περιχαρακωμένη και δεσπόζουσα, να μην είναι δηλαδή «μετερίζ» κατά τη φρασεολογία του εγγράφου, δηλαδή να μην έχει στρατηγική σημασία. Στην τουρκική γλώσσα του εγγράφου, το προάστιο αυτό αναφέρεται ως "varos", που ήταν και η απαρχή να αποκαλείται από μερικούς η εκτός των τειχών πόλη ως "Βαρώσιν" ή "Βαρώσια". Ουδείς όμως ιστορικός, συγγραφέας ή ξένος περιηγητής χρησιμοποιεί τον όρο αυτό διά την πόλη της Αμμοχώστου. ... 

 

Στους χάρτες του Κτηματολογίου από της εποχής της Αγγλοκρατίας, το τοπωνύμιο VAROSHA (ARSINOE) δεν είναι παρά μια περιοχή - συνοικία της πόλης, όπως πολλά άλλα τοπωνύμια (συνοικίες, περιοχές, προάστια, περίχωρα κ.τ.λ.) που αποτελούν την πόλη της Αμμοχώστου. ... 

 

Ας παύσουν, λοιπόν, όσοι από άγνοια ή αφέλεια το κάνουν, να χρησιμοποιούν το όνομα "Βαρώσια" και να πέφτουν στην παγίδα των ξένων που ομιλούν για επιστροφή των κατοίκων στην "περίκλειστη περιοχή των Βαρωσίων" αντί της απελευθέρωσης ολόκληρης της πόλης της Αμμοχώστου μέσα στα δημοτικά σύνορα προ της τουρκικής εισβολής του 1974. Οι κάτοικοι, λοιπόν, ελληνικής καταγωγής από της εποχής του Τεύκρου, του Ονήσιλου και του Ευαγόρα πρέπει να προσαγορεύονται ως "Αμμοχωστιανοί" και όχι με το τουρκογενές "Βαρωσιώτες"».

 

Όποια και αν είναι η προέλευση του ονόματος της πόλης και ανεξαρτήτως του πότε και πώς δημιουργήθηκε το όνομα Αμμόχωστος, η ουσία παραμένει: η Αμμόχωστος με τους προαγγέλους της μεταφέρει στη ράχη της 36 αιώνες ζωής, γεμάτους ευμάρεια και δόξα, αλλά συχνά και φτώχεια και δυστυχία. Η τελευταία συμφορά, της τουρκικής εισβολής και κατοχής, που συνεχίζεται από το 1974, αποτελεί μια ανείπωτη τραγωδία. Όμως, η Ατέλειωτη Ιστορία δεν μπορεί παρά να συνεχίσει. Η πόλη θα ξαναβρεί την ελευθερία της και οι κάτοικοί της θα επιστρέψουν στις πατρογονικές τους εστίες, στην αγαπημένη τους Αμμόχωστο. 

 

Καρτερούμεν  

Δημήτρης Λιπέρτης 

 

Καρτερούμεν μέραν νύχταν 

να φυσήσει ένας αέρας 

στουν τον τόπον πο `ν καμένος 

τζι’ εν θωρεί ποτέ δροσιάν 

 

Για να φέξει καρτερούμεν 

το φως τζιήνης της μέρας 

πο `ν να φέρει στον καθ’ έναν 

τζιαι δροσιάν τζαι ποσπασιάν 

 

ΣΤΙΧΟΙ ΣΤΙΓΜΕΣ ΤΗΣ ΕΙΣΒΟΛΗΣ. ΚΏΣΤΑ ΜΟΝΤΗ. 

 

Είναι δύσκολο να πιστέψω 

πως μας τους έφερε 

η θάλασσα της Κερύνιας 

είναι δύσκολο να πιστέψω 

πως μας τους έφερε 

η αγαπημένη θάλασσα της Κερύνιας 

 

Ανασήκωσε την πλάτη 

κι απόσεισέ τους Πενταδάχτυλέ μου 

ανασήκωσε την πλάτη 

κι απόσχισέ τους 

 

Επιμέλεια – Διάταξη του Αντώνη Αντωνά – Συγγραφέα από ΕΛΛΗΝΙΚΗ Κύπρο.

www.ledrasteoy.com 

cyprushellenica.blogspot.com

Share