31 Ιανουαρίου 2021

Ο Άγιος Ιωάννης της Κολώνας (το δέσιμο και η συνέχεια αρχαίας και μεσαιωνικής Ελλάδας)

Ο Αγιάννης της Κολώνας αποτελεί παρεκκλήσιο του Αγίου Δημητρίου Ψυρρή και γιορτάζει στις 29 Αυγούστου, ενώ στον ίδιο ιερό χώρο τιμάται και ο Ιούδας ο Θαδδαίος στις 19 Ιουνίου. Οι παλιοί Αθηναίοι είχαν αποδώσει στον Πρόδρομο το παρανόμι του «Θερμαντή», καθότι εθεωρείτο ότι θεράπευε τις «θέρμες» (πυρετούς). Παλιότερα, η συνοικία, στην οποία βρίσκεται το εκκλησάκι, διατηρούσε τη δυσερμήνευτη ονομασία «Πλάτωμα των αγίων Ολύμπων ή Κολύμπων».
 
Ένα συμβολικό τοπίο ελπίδας και πίστης στο κέντρο της Αθήνας
 
Του Γιάννη Μιχαλακόπουλου  
 
Αφήνοντας πίσω μας την κεντρική αγορά των Αθηνών, διερχόμαστε έξω από τη Βαρβάκειο Στοά, όπου παλιατζήδες μάς καλούν να ρίξουμε μια ματιά στην πραμάτεια τους. Στον δρόμο με τα μπαχαρικάδικα συναντώνται Ασιάτες έμποροι με διηπειρωτικούς ταξιδευτάδες οι οποίοι – εξοπλισμένοι με σύγχρονες φωτογραφικές μηχανές– απαθανατίζουν στιγμιότυπα από το «τουριστικό προϊόν» του ιστορικού κέντρου. Παρακάτω, πλησίον της πολύπαθης Πλατείας Θεάτρου, στην οδό Ευριπίδου 70, εντός ολίγων τετραγωνικών μέτρων ο χρόνος δείχνει… αναποφάσιστος. Πίσω από την αυλόπορτα ενός χαμηλού τοιχίου εμφανίζεται μια μικρή βυζαντινή εκκλησία. Είναι μονόκλιτη βασιλική, όπως αρκετές άλλες. Όμως, ανάμεσα στα αμήχανα κλαδιά μιας πρωτευουσιάνας «τρελής ροδιάς», στη στέγη του ναΐσκου, ξεπροβάλλει μια αρχαία κολώνα που καταλήγει σε περίτεχνο κιονόκρανο κορινθιακού ρυθμού. Επιτέλους, αρχίζει και μας αποκαλύπτεται μια από τις παλαιότερες εκκλησίες της Αθήνας: Ο Αγιάννης της Κολώνας...
 
Εισερχόμενοι στο εκκλησάκι, αντικρίζουμε ένα θέαμα πρωτόγνωρο. Διαπιστώνουμε ότι η στιβαρή κολώνα εδράζεται στο δάπεδο του Ιερού κοντά στο τέμπλο, διαπερνά την κεραμοσκεπή και εξέρχεται για περίπου δύο μέτρα πέραν αυτής. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί στον επισκέπτη το γεγονός ότι στην παράπλευρη επιφάνεια του κίονα υπάρχουν πολύχρωμες κλωστές, στερεωμένες με κομματάκια από κερί. Παλιότερα, το φαινόμενο αυτό ήταν πολύ πιο έντονο, δίνοντας τότε «χρώμα παράδοξον και φολιδωτήν περιένδυσιν» στην κολώνα. Η «ανορθολογική» –και εν πολλοίς άγνωστη– σχετική ιστορία ξεκινά αιώνες πριν, ενώ οι βαθύτερες ρίζες της χάνονται σε σιγοψιθυρισμένες διηγήσεις∙ μέσα σε ρούγες, μεϊντάνια και σοκάκια του Ριζόκαστρου και του Ροδακιού∙ κάπου εκεί στις αόρατες γειτονιές «των Παλαιών Αθηνών»… στο Γεράνι, στο Βρυσάκι και στη Γοργοεπήκοο… 
 
Γιορτοφόρι από κάποια μεταπολεμική δεκαετία (ΦΩΤΟ: «Η Αθήνα σε τόνους ελάσσονες», Λίζα Μιχελή, 1987)  
 
Αναλυτικότερα, ο αξεπέραστος αθηναιογράφος Δημήτριος Καμπούρογλου μάς μεταφέρει την εξής παράδοση για τον Άι-Γιάννη τον Βαπτιστή: «Στα τελευταία του έστησε μια κολώνα και στο θεμέλιό της έδεσεν όλες τις αρρώστιες με μετάξια, λογιώ λογιώ χρώματα, και τα έχωσ’ εκεί βαθειά και από πάνω τους έβαλε την κολώνα και είπε: σαν θα πεθάνω, όποιος αρρωστήση να έρθη να δέση ένα μετάξι στην κολώνα τρεις κόμπους με ό,τι χρώμα έχει η αρρώστια του και να πη τρεις φορές: “Άϊ-Γιάννη μου, εγώ δένω την αρρώστια μου και η χάρη σου να την ελύση”, κ’ ευτύς θα γιατρεφτή». Η συγκεκριμένη (πιθανότατα προχριστιανικής προέλευσης) δοξασία μεταφέρθηκε ανά τις δεκαετίες από στόμα σε στόμα και από καρδιά σε καρδιά, φθάνοντας πεισματικά μέχρι τις λογοκρατούμενες ημέρες μας. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το ότι ανάλογες ιαματικές ιδιότητες αποδίδονταν πάντοτε στον συγκεκριμένο χώρο από τους κλασικούς ακόμα χρόνους, όπου επιδημίες (με κύριο χαρακτηριστικό σύμπτωμα τους υψηλούς πυρετούς – «θέρμες») χτυπούσαν την Αθήνα του Περικλή, του Θεμιστοκλή και του Θουκυδίδη. Δεν είναι τυχαία η διαχρονική πεποίθηση του λαού της πρωτεύουσας ότι η εν λόγω κολώνα ανήκε σε ιερό της αρχαιότητας, αφιερωμένο στο θεό Ασκληπιό ή –κατ’ άλλους– στον Σκύθη ιατρό Τόξαρι, ο οποίος εθεωρείτο ότι είχε συνδράμει αποφασιστικά (και «θαυματουργικά») τους Αθηναίους στην αντιμετώπιση του τρομακτικού λοιμού κατά την πρώτη πενταετία του Πελοποννησιακού Πολέμου… 
 
Ο αρχαιολόγος Κυριακός Πιττάκης (1798 – 1863) αναφέρει σχετικά: «Αφιερώνουν οι πάσχοντες εκ πυρετού κρόκην νήματος εις την στήλην του Αγίου Ιωάννου, ήτις επίκειται επί των ερειπίων του τεμένους του Τοξάριδος, ος ενομίζετο παρά τοις αρχαίοις ως θεραπεύων τους πυρετούς». Και ο Διονύσιος Σουρμελής, στο έργο του «Αττικά» (Αθήναι, 1854), συμπληρώνει: «Εις τον Τόξαριν έθυον οι Αθηναίοι, επικαλούμενοι υγείαν και ανάρρωσιν των νοσούντων ή πυρεταινόντων. Είναι θαύμα, ότι η πρόληψις αύτη διατηρείται μέχρι σήμερον παρά ταις γυναιξί, αίτινες ονομάσασαι τον Τόξαριν Άγιον Ιωάννην, περιδέουσιν εις τον σωζόμενον κίονα κλωστάς, επικαλούμεναι υπέρ των πυρετουμένων. Ο κίων ούτος, περί ον συρρέουσι τα γερόντια και αι προληπτικαί των γυναίων, είναι πλησίον του Νέου Θεάτρου». 
 
Παράλληλα, «εις ανώνυμος περιηγητής των Αθηνών» του 1860, υιοθετώντας την εκδοχή περί Ασκληπιού, σημειώνει τα εξής: «Πλησίον του σημερινού Θεάτρου υψούται στήλη μονόλιθος μετά κιονοκράνου, εντετειχισμένη εις μικρόν εκκλησίδιον αγροτικόν. Η στήλη αύτη, ανήκουσα εις ναόν του Ασκληπιού, χρησιμεύει σήμερον ως θυσιαστήριον του εκκλησιδίου, όπου οι άνθρωποι του λαού έρχονται και δέονται υπέρ αναρρώσεως των οικείων των». 
 
Επιπροσθέτως, υπογραμμίζεται ότι το τοπωνύμιο του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου εμφανίζεται στην περιοχή ήδη από τον 5ο αιώνα μ.Χ. Ομοίως, στην περίφημη «Πολεοδομική» του Ιωάννη Τραυλού, ο «Αϊ Γιάννης της Κολώνας» απεικονίζεται σε χάρτη της περιόδου 565 – 1205 μ.Χ. μαζί με τους «Αγίους Αποστόλους στα Μάρμαρα».
 
Ο Γάλλος περιηγητής και αρχιτέκτων μηχανικός Théodore Du Moncel (1821 – 1884) επισκεπτόμενος την Αθήνα (1842) αποτύπωσε τον «ημέτερο» Αγιάννη με ακρίβεια, σημειώνοντας ότι βρίσκεται σε περιοχή όπου προϋπήρξε ιερό του Ασκληπιού («Τα ελληνικά σχέδια του Théodore Du Moncel», Μουσείον της Πόλεως των Αθηνών, 2005).  
 
Έτσι, ο συγκεκριμένος χριστιανικός ναΐσκος λειτουργεί με αυτή περίπου τη μορφή εδώ και 15 αιώνες. Γενικότερα, η ύπαρξή του ως τοποσήμου θρησκευτικού – λατρευτικού ενδιαφέροντος πηγαίνει άλλα 1.000 χρόνια πίσω, όταν το Κλεινόν Άστυ μαστιζόταν από επιδημίες. Βαδίζοντας βιωματικά στο μεταίχμιο ανάμεσα σε «αρχαιότητα» και «παλαιότητα», σκαλίζοντας τη στρωματογραφία της ιστορικής αλήθειας και της ανθρώπινης πίστης, διαπιστώνουμε ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια μοναδική περίπτωση σημειολογίας… 
 
Ο αρχαιοελληνικός κίονας, ακέραιος και στιβαρός εντός της Ιεράς Κόγχης στο μικρό και ταπεινό βυζαντινό παρεκκλήσι. Η απόληξη με το περίτεχνο κιονόκρανο κορινθιακού ρυθμού. Ένα συμβολικό σφιχταγκάλιασμα -αδιάσπαστο και αρραγές στο διάβα των αιώνων- ανάμεσα στην αρχαιοελληνική σοφία και στη χριστιανική διδασκαλία. 
 



Share

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Λίγες οδηγίες πριν επισκεφθείτε το ιστολόγιό μας (Για νέους επισκέπτες)

1. Στην στήλη αριστερά βλέπετε τις αναρτήσεις του ιστολογίου μας τις οποίες μπορείτε ελεύθερα να σχολιάσετε επωνύμως, ανωνύμως ή με ψευδώνυμο, πατώντας απλά την λέξη κάτω από την ανάρτηση που γραφει "σχόλια" ή "δημοσίευση σχολίου" (σας προτείνω να διαβάσετε με προσοχή τις οδηγίες που θα βρείτε πάνω από την φόρμα που θα ανοίξει ώστε να γραψετε το σχόλιό σας). Επίσης μπορείτε να στείλετε σε φίλους σας την συγκεκριμένη ανάρτηση που θέλετε απλά πατώντας τον φάκελλο που βλέπετε στο κάτω μέρος της ανάρτησης. Θα ανοίξει μια φόρμα στην οποία μπορείτε να γράψετε το email του φίλου σας, ενώ αν έχετε προφίλ στο Facebook ή στο Twitter μπορείτε με τα εικονίδια που θα βρείτε στο τέλος της ανάρτησης να την μοιραστείτε με τους φίλους σας.

2. Στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας μπορείτε να βρείτε το πλαίσιο στο οποίο βάζοντας το email σας και πατώντας την λέξη Submit θα ενημερώνεστε αυτόματα για τις τελευταίες αναρτήσεις του ιστολογίου μας.

3. Αν έχετε λογαριασμό στο Twitter σας δινεται η δυνατότητα να μας κάνετε follow και να παρακολουθείτε το ιστολόγιό μας από εκεί. Θα βρείτε το σχετικό εικονίδιο του Twitter κάτω από τα πλαίσια του Google Friend Connect, στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας.

4. Μπορείτε να ενημερωθείτε από την δεξιά στήλη του ιστολογίου μας με τα διάφορα gadgets για τον καιρό, να δείτε ανακοινώσεις, στατιστικά, ειδήσεις και λόγια ή κείμενα που δείχνουν τις αρχές και τα πιστεύω του ιστολογίου μας. Επίσης μπορείτε να κάνετε αναζήτηση βάζοντας μια λέξη στο πλαίσιο της Αναζήτησης (κάτω από τους αναγνώστες μας). Πατώντας την λέξη Αναζήτηση θα εμφανιστούν σχετικές αναρτήσεις μας πάνω από τον χώρο των αναρτήσεων. Παράλληλα μπορείτε να δείτε τις αναρτήσεις του τρέχοντος μήνα αλλά και να επιλέξετε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία αναρτήσεων από την σχετική στήλη δεξιά.

5. Μπορείτε ακόμα να αφήσετε το μήνυμά σας στο μικρό τσατάκι του blog μας στην δεξιά στήλη γράφοντας απλά το όνομά σας ή κάποιο ψευδώνυμο στην θέση "όνομα" (name) και το μήνυμά σας στην θέση "Μήνυμα" (Message).

6. Επίσης μπορείτε να μας στείλετε ηλεκτρονικό μήνυμα στην διεύθυνσή μας koukthanos@gmail.com με όποιο περιεχόμενο επιθυμείτε. Αν είναι σε προσωπικό επίπεδο θα λάβετε πολύ σύντομα απάντησή μας.

7. Τέλος μπορείτε να βρείτε στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας τα φιλικά μας ιστολόγια, τα ιστολόγια που παρακολουθούμε αλλά και πολλούς ενδιαφέροντες συνδέσμους.

Να σας υπενθυμίσουμε ότι παρακάτω μπορείτε να βρείτε χρήσιμες οδηγίες για την κατασκευή των αναρτήσεών μας αλλά και στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας ότι έχει σχέση με δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα.

ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ ΚΑΛΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ

Χρήσιμες οδηγίες για τις αναρτήσεις μας.

1. Στις αναρτήσεις μας μπαίνει ΠΑΝΤΑ η πηγή σε οποιαδήποτε ανάρτηση ή μερος αναρτησης που προέρχεται απο άλλο ιστολόγιο. Αν δεν προέρχεται από κάποιο άλλο ιστολόγιο και προέρχεται από φίλο αναγνώστη ή επώνυμο ή άνωνυμο συγγραφέα, υπάρχει ΠΑΝΤΑ σε εμφανες σημείο το ονομά του ή αναφέρεται ότι προέρχεται από ανώνυμο αναγνώστη μας.

2. Για όλες τις υπόλοιπες αναρτήσεις που δεν έχουν υπογραφή ΙΣΧΥΕΙ η αυτόματη υπογραφή της ανάρτησης. Ετσι όταν δεν βλέπετε καμιά πηγή ή αναφορά σε ανωνυμο ή επώνυμο συντάκτη να θεωρείτε ΩΣ ΑΥΣΤΗΡΟ ΚΑΝΟΝΑ ότι ισχύει η αυτόματη υπογραφή του αναρτήσαντα.

3. Οταν βλέπετε ανάρτηση με πηγή ή και επώνυμο ή ανώνυμο συντάκτη αλλά στη συνέχεια υπάρχει και ΣΧΟΛΙΟ, τότε αυτό είναι ΚΑΙ ΠΑΛΙ του αναρτήσαντα δηλαδή είναι σχόλιο που προέρχεται από το ιστολόγιό μας.

Σημείωση: Να σημειώσουμε ότι εκτός των αναρτήσεων που υπογράφει ο διαχειριστής μας, όλες οι άλλες απόψεις που αναφέρονται σε αυτές ανήκουν αποκλειστικά στους συντάκτες των άρθρων. Τέλος άλλες πληροφορίες για δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα μπορείτε να βρείτε στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας.