Γράφει ο Βασίλης Σιταράς*
Αθροιστικά, τα τέσσερα πλήρη μέλη του Συμβουλίου Συνεργασίας καλύπτουν έκταση 3,8 εκατ. τετρ. χιλιόμετρα ή ίση με 29 φορές την επικράτεια της Ελλάδας, έχουν πληθυσμό σχεδόν 115 εκατ. κατοίκους και ονομαστικό ΑΕΠ σχεδόν 1,3 τρισ. δολάρια (εκτίμηση 2017). Ως προς το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, το 2017 πρώτη ήταν η Τουρκία (10.400 $/κάτοικο), δεύτερο το πλούσιο σε υδρογονάνθρακες Καζακστάν (8.600 $), το οποίο αναμένεται να την φτάσει στις αρχές της δεκαετίας του 2020, αρκετά πιο πίσω βρισκόταν το Αζερμπαϊτζάν (4.000 $) και, τέλος, στην «τρίτη ταχύτητα» η φτωχή Κιργισία (156η πλουσιότερη χώρα στον κόσμο σήμερα με μόλις 1.140 δολάρια/κάτοικο). Προς την Κιργισία, σημειωτέον, η Τουρκία έχει χορηγήσει κρατική αναπτυξιακή βοήθεια (ODA) ύψους σχεδόν 1 δισ. δολαρίων. Μέχρι σήμερα, έξι Σύνοδοι Κορυφής του Συμβουλίου Συνεργασίας έχουν λάβει χώρα, με την τελευταία το Σεπτέμβριο του 2018 στην πόλη Cholpon-Ata της Κιργισίας.
Από τα επί μέρους θεσμικά μορφώματα τα οποία εμπίπτουν στην «ομπρέλα» του εν λόγω Οργανισμού, ξεχωρίζουν, κατά την εκτίμησή μας, τα ακόλουθα: Πρώτον, η Κοινοβουλευτική Συνέλευση ή TURKPA (Parliamentary Assembly of Turkic Speaking Countries), με έδρα το Μπακού του Αζερμπαϊτζάν και σύσταση ήδη από το 2008. O μετέπειτα Γενικός Γραμματέας του Συμβουλίου, Hasanov, είχε διατελέσει, από το 2009 ως το 2013, Γραμματέας της TURKPA. Δεύτερον, το Τουρκικό Επιχειρηματικό Συμβούλιο (Turkish Business Council), η δημιουργία του οποίου αποφασίστηκε στην Σύνοδο Κορυφής της Αλμάτυ στο τέλος του 2011. Τρίτον, η επιστημονικού και ερευνητικού χαρακτήρα Διεθνής Τουρκική Ακαδημία (International Turkic Academy) με έδρα την Αστανά του Καζακστάν. Αυτή ιδρύθηκε το 2010 ως αμιγώς καζακική ιδέα, αλλά, τον Αύγουστο του 2012, στην Σύνοδο Κορυφής των Τουρκόφωνων στο Μπίσεκ, αποφασίστηκε όπως υπαχθεί στο Συμβούλιο Συνεργασίας και έκτοτε κατέστη διεθνής θεσμός [14].
Σε κάθε περίπτωση, το Συμβούλιο Συνεργασίας των Τουρκόφωνων Κρατών έχει, εκτός από οικονομική, και κατεξοχήν πολιτική διάσταση, όπως επιβεβαιώνουν οι τακτικές συναντήσεις των Υπουργών Εξωτερικών, στις οποίες θίγονται και θέματα ασφάλειας [15]. Όλα τα θεσμικού χαρακτήρα κείμενα (πρωτόκολλα, μνημόνια κατανόησης κλπ) που καθορίζουν τις περιοχές συνεργασίας είναι διαθέσιμα, και μάλιστα και στην αγγλική γλώσσα, στην ιστοσελίδα του Οργανισμού [16]. Ακολουθεί μια σύντομη παρουσίαση της τουρκικής παρουσίας στις τρεις εκείνες χώρες όπου έχει καταγραφεί η μεγαλύτερη παρουσία της, ήτοι, κατά σειρά σπουδαιότητας, σε Αζερμπαϊτζάν, σε Τουρκμενιστάν και σε Καζακστάν.
ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΑΙ ΑΖΕΡΜΠΑΪΤΖΑΝ
Λόγω εγγύτητας, η σχέση των δύο είναι πάρα πολύ στενή: Σχεδόν 4.000 τουρκικές επιχειρήσεις συνεργάζονται με το Αζερμπαϊτζάν, με πολλές εξ αυτών να έχουν και φυσική παρουσία στην χώρα (από τις 25.000 αλλοδαπούς εργαζόμενους στο Αζερμπαϊτζάν, 12.000 ή σχεδόν 50% είναι Τούρκοι υπήκοοι), ενώ, από την άλλη, 1.600 αζερικές επιχειρήσεις συνεργάζονται με την Τουρκία. Σε θεσμικό επίπεδο, φορείς όπως το διμερές Επιχειρηματικό Συμβούλιο, Turkey-Azerbaijan Business Council,και ο Επιχειρηματικός Σύνδεσμος, Azerbaijan-Turkey Business Association [17], επιδεικνύουν ιδιαίτερη δραστηριότητα στη σύσφιξη των οικονομικών σχέσεων. Η Τουρκία είναι ο ένας εκ των δύο μεγαλύτερων εξαγωγέων προς το Αζερμπαϊτζάν, μαζί με την Ρωσία, με την οποία παραδοσιακά εναλλάσσεται στην πρώτη θέση: Το «μερίδιο αγοράς» της στο Αζερμπαϊτζάν είναι σταθερά γύρω στο 15% τα τελευταία έτη. Από την άλλη, οι εξαγωγές του Αζερμπαϊτζάν προς Τουρκία υπολείπονται σημαντικά εκείνων προς άλλες χώρες, τόσο στο πετρέλαιο [18], όπου κύρια αγορά είναι η Ιταλία, όσο και στα αγροτικά προϊόντα, που απορροφώνται από την Ρωσία. Ο όγκος εμπορίου (εισαγωγές και εξαγωγές αθροιστικά) μεταξύ των δύο χωρών ανήλθε σε 2,65 δισ. δολάρια το 2017, αυξημένος κατά 14,8% σε σχέση με το 2016.
Στο φυσικό αέριο, ήδη από το 2007 εξάγεται προς Τουρκία η παραγωγή του κύριου αζερικού κοιτάσματος, του «Σαχ Ντενίζ φάση 1», διά μέσου του αγωγού ΒΤΕ (Baku-Tbilisi-Erzerum). Το 2018 ξεκίνησε η εξαγωγή φυσικού αερίου προς Τουρκία και από το «Σαχ Ντενίζ φάση 2», με τον νέο αγωγό αερίου ΤΑΝΑΡ (Trans-Anatolian), που επί του παρόντος φτάνει μέχρι το Εσκί Σεχίρ. Η εξαγόμενη προς Τουρκία ποσότητα θα φτάσει προοδευτικά τα 6 δισ. κ.μ. ετησίως, έναντι περίπου 5 δισ. κ.μ. ετησίως από το Σαχ Ντενίζ φάση 1. Από το 2020 ο ίδιος ακριβώς αγωγός (ΤΑΝΑΡ) θα τροφοδοτεί με αζερικό φυσικό αέριο και την Ελλάδα, συνδεόμενος στον Έβρο με τον αγωγό ΤΑΡ (Trans-Adriatic). Ποσοστό 58% του συνολικού κόστους κατασκευής του ΤΑΝΑΡ επί τουρκικού εδάφους, δηλαδή περίπου 5 δισ. δολάρια, το επωμίστηκε το Αζερμπαϊτζάν και δη η κρατική εταιρεία SOCAR.
Οι ξένες άμεσες επενδύσεις (FDI), καίτοι αμφίδρομες, είναι υψηλότερες στην κατεύθυνση από Αζερμπαϊτζάν προς Τουρκία: Το επενδυμένο κεφάλαιο στην Τουρκία (FDI stock) που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως «αζερικών συμφερόντων» είναι 19 δισ. $, από 5-6 δισ. $ που ήταν το 2013. Πλην των αγωγών, το 2008 η SOCAR απέκτησε τον έλεγχο της τουρκικής ΡΕΤΚΙΜ, πραγματοποιώντας τη μεγαλύτερη, έως τότε, εξαγορά στην ιστορία της. Στην Σμύρνη, η SOCAR υλοποίησε ένα κολοσσιαίο επενδυτικό πρόγραμμα ύψους 9 δισ. δολαρίων, με «αιχμή του δόρατος» το διυλιστήριο Star και έναν μεγάλο λιμένα εμπορευματοκιβωτίων.
H κατασκευή του Star έλαβε χώρα την περίοδο 2011-2018 και εγκαινιάστηκε από τους δύο προέδρους τον περασμένο Οκτώβριο. Η μεγαλύτερη ναυτιλιακή εταιρεία της Τουρκίας είναι η Palmali του Αζέρου M. Mansimov. Ο ίδιος έχει κατασκευάσει, στην Αλικαρνασσό, το υπερπολυτελές θέρετρο Palmarina. Γενικά, οι μεγάλες επενδύσεις των Αζέρων στην Τουρκία εκφράζουν την στόχευση -πάρα πολύ έξυπνη, κατά την προσωπική μου αντίληψη- της ανώτατης ηγεσίας τους όπως δημιουργηθεί, στο βαθμό του δυνατού, μια σχέση δομικής αλληλεξάρτησης με τον «Μεγάλο Αδελφό», ούτως ώστε ο τελευταίος να τους υπολογίζει περισσότερο.
Από την άλλη, το τουρκικών συμφερόντων επενδυμένο κεφάλαιο στο Αζερμπαϊτζάν εκτιμάται σε 6 - 7 δισ. $, με σημαντική εξέλιξη το 2015 την αύξηση της συμμετοχής της κρατικής εταιρείας ΤΡΑΟ επί της διεθνούς κοινοπραξίας Σαχ Ντενίζ από το 9% στο 19% -μέσω της εξαγοράς αντίστοιχου μεριδίου της γαλλικής TOTAL- η οποία κόστισε περί το 1,5 δισ. δολάρια. Η ΤΡΑΟ, σημειωτέον, κατέχει ποσοστό 6,75% και επί της διεθνούς κοινοπραξίας του γιγαντιαίου κοιτάσματος πετρελαίου Azeri–Chirag–Guneshli, που από το 1997 έχει παράξει πάνω από 3,5 δισ. βαρέλια.
Στον χρηματοπιστωτικό κλάδο, στο Αζερμπαϊτζάν δραστηριοποιούνται τουρκικές τράπεζες όπως η Yapi Kredi Bank, η Azer-Turk Commercial Bank και η Ziraat Bank Azerbaijan. Το 2010, συστάθηκε στο Μπακού η AZER-INTELTEK, θυγατρική εταιρεία της τουρκικής INTELTEK, που με την σειρά της ανήκει κατά 50% στην ΙΝΤΡΑΛΟΤ Α.Ε. και κατά 50% στην Turkcell. Μέχρι σήμερα, η AZER-INTELTEK κατέχει πλειοψηφικό μερίδιο επί του αζερικού µονοπωλίου στο αθλητικό παίγνιο-στοίχηµα, γνωστού µε την εμπορική επωνυμία ΤΟΡΑΖ και ο ετήσιος τζίρος της πλησιάζει τα 200 εκατ. ευρώ. Ομοίως η δεύτερη σε μέγεθος εταιρεία κινητής τηλεφωνίας του Αζερμπαϊτζάν, Bakcell, είναι θυγατρική της Turkcell. Πολλά είναι τα τουρκικών συμφερόντων εστιατόρια και σουπερμάρκετ, ιδίως στο Μπακού, ενώ στον τουρισμό η αλυσίδα ξενοδοχείων Rixos (βλ. παρακάτω) διαχειρίζεται δύο μονάδες, αζερικής όμως ιδιοκτησίας.
Στον τομέα των κατασκευών δημόσιων και ιδιωτικών έργων, οι τουρκικές εταιρείες κυριαρχούν στο Αζερμπαϊτζάν, αναλαμβάνοντας ό,τι δεν μπορούν να κατασκευάσουν οι ίδιοι οι Αζέροι. Αναφέρουμε ενδεικτικά τον γιγαντιαίο τερματικό σταθμό πετρελαίου και αερίου Σανγκατσάλ, το Ολυμπιακό στάδιο του Μπακού που φιλοξένησε τους Ευρωπαϊκούς Αγώνες του 2015, τον νέο ουρανοξύστη της SOCAR και το εσωτερικό δίκτυο ενέργειας. Ο πιο δυνατός Τούρκος «παίκτης» στο Αζερμπαϊτζάν, ο οποίος έχει κατασκευάσει τα παραπάνω παραδείγματα, είναι η τεχνική εταιρεία TEKFEN, είτε δρώντας αυτοτελώς είτε μέσω της ιδρυθείσας, το 1996, AZFEN, στην οποία συμμετέχει και η SOCAR.
Στο τέλος του 2017, δρομολογήθηκε η ταχεία σιδηροδρομική σύνδεση Baku-Tbilisi-Kars (BTK) μετά από μια ολόκληρη δεκαετία υλοποίησης. Με μήκος 826 χιλιόμετρα, αποτελεί πλέον βασικό συστατικό στοιχείο του «Νέου Δρόμου του Μεταξιού» (New Silk Road) και φέρνει ακόμη πιο κοντά τις δύο χώρες. Σε πρώτη φάση, εξυπηρετεί μόνον εμπορευματικές μεταφορές, αλλά το 2019 αναμένεται να ακολουθήσουν και κλινάμαξες. Αυτή η νέα γραμμή θα αυξήσει σημαντικά την κίνηση αγαθών, αλλά και προσώπων, από την Ασία προς την Ευρώπη: Ο όγκος μεταφοράς εμπορευμάτων διά μέσου του ΒΤΚ προβλέπεται να ανέλθει σταδιακά σε 17 εκατ. τόνους ετησίως και σε 3 εκατ. επιβάτες ετησίως.
Τέλος, χάρη και στους εθνικούς αερομεταφορείς THY και AZAL, και δευτερευόντως στις «low cost» αεροπορικές εταιρείες Pegasus και Buta Airways, αντίστοιχα, η Τουρκία αποτελεί σταθερά τον αγαπημένο τουριστικό προορισμό των Αζέρων για αεροπορικά ταξίδια στο εξωτερικό, ακόμη και σε υποκατηγορίες όπως ο ιατρικός τουρισμός. Ποσοστό 11,5% επί των 2,7 εκατ. αλλοδαπών αφίξεων στο Αζερμπαϊτζάν το 2017 αντιστοιχούσε σε Τούρκους υπηκόους, γεγονός που φέρνει την Τουρκία στην τέταρτη θέση μεταξύ των επισκεπτών της Καυκάσιας χώρας, μετά από Ρωσία, Γεωργία και Ιράν. Στην ουσία, όμως, η Τουρκία είναι πρώτη, καθώς από τις άλλες τρεις-όμορες- χώρες πρόκειται, ιδίως, για Αζέρους της διασποράς.
ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΜΕΝΙΣΤΑΝ
Όπως είχαμε γράψει παλαιότερα [19], αυτή η σχεδόν άγνωστη στην Δύση χώρα διαθέτει τα τέταρτα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο (17,5 τρισ. κυβικά μέτρα), πίσω μόνο από το Ιράν, την Ρωσία και το Κατάρ. Η σημασία της, επομένως, είναι βαρύνουσα, ειδικά στα διεθνή ενεργειακά δρώμενα. Δεν είναι καθόλου τυχαίο, φυσικά, το γεγονός ότι Τουρκία υπήρξε η πρώτη χώρα παγκοσμίως η οποία αναγνώρισε την ανεξαρτησία του Τουρκμενιστάν -ήδη δύο μήνες πριν από την τυπική διάλυση της ΕΣΣΔ, στις 27/10/1991- και, επίσης, η πρώτη χώρα που άνοιξε πρεσβεία στο Ασγκαμπάτ.
Μολονότι οι τουρκικές εξαγωγές προς Τουρκμενιστάν υποχώρησαν το 2017 στα επίπεδα του 1,04 δισ. δολαρίων, δηλαδή πολύ πιο κάτω από το ιστορικό υψηλό των 2,23 δισ. δολάρια (2014), παραμένουν αξιόλογες σε μια αγορά 5 εκατ. κατοίκων και σχετικά χαμηλού εισοδήματος. Στις κατασκευές, όμως, η Τουρκία κυριολεκτικά διαπρέπει: Δεν θα ήταν καθόλου υπερβολή εάν ισχυριζόταν κανείς ότι το μισό από το σύγχρονο -μετά το 1991- Τουρκμενιστάν το έχουν κτίσει Τούρκοι.
Σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα του τουρκικού ΥΠΕΞ, οι τουρκικές κατασκευαστικές εταιρείες έχουν ήδη υλοποιήσει μέχρι σήμερα πάνω από 1.400 τεχνικά έργα παντός είδους, συνολικής αξίας 48 δισ.. $ (!) Η τουρκική παροικία στο Τουρκμενιστάν (μια χώρα εξαιρετικά «κλειστή» στον έξω κόσμο, που εκδίδει ετησίως μόλις 1.000–1.500 θεωρήσεις σε αλλοδαπούς) αριθμεί περίπου 10.000 άτομα [20]. Οι ετησίως 200.000 Τουρκμένοι επισκέπτες στην Τουρκία την καθιστούν έναν εξαιρετικά δημοφιλή τουριστικό προορισμό, με τη βοήθεια, βεβαίως, και των Τουρκικών Αερογραμμών (THY) [21].
Ο επιχειρηματίας εκείνος που «άνοιξε» την τουρκμένικη αγορά ήταν ο μεγιστάνας της κλωστοϋφαντουργίας Ahmet Çalık, ιδιοκτήτης της Çalık Holding (στην οποία, σημειωτέον, εργαζόταν από το 1999 έως το 2013 ο γαμπρός του Τούρκου προέδρου κ. Erdoğan και νυν κορυφαίος υπουργός, κ. Berat Albayrak). Πρόκειται για αξιοσημείωτο εταιρικό όμιλο με διεθνή παρουσία σε 22 χώρες σήμερα και 37.000 εργαζόμενους, ο οποίος προοδευτικά επεκτάθηκε και σε άλλους κλάδους, όπως οι τράπεζες και η ενέργεια. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, λοιπόν, ο κ. Çalık μετέβη στο Τουρκμενιστάν προκειμένου να επενδύσει σε ένα εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας και κατέστη προσωπικός φίλος του ιστορικού ηγέτη της χώρας, του περίφημου Saparmurat Niyazov (1940-2006). Ο τελευταίος, μάλιστα, τον έχρισε τελικά… υπουργό της κυβέρνησής του, μια τιμή ασφαλώς πρωτοφανής για ξένο υπήκοο. Έκτοτε, η Çalık Holding υλοποίησε πάνω από 120 σημαντικά έργα σε ολόκληρη την χώρα, συμπεριλαμβανομένων οκτώ μεγάλων θερμοηλεκτρικών σταθμών. «Οι τουρκικές εταιρείες διαδραμάτισαν μεγάλο και θετικό ρόλο σε αυτές τις χώρες, οι οποίες επιτέλεσαν έκτοτε σημαντική πρόοδο – Ευχαριστούμε τις κυβερνήσεις τους για την εμπιστοσύνη που μας έδειξαν», δήλωσε το 2010 ο κ. Çalık στο πρακτορείο Reuters [22].
Ο μεγαλύτερος -ουσιαστικά ο μοναδικός- λιμένας του Τουρκμενιστάν σε ολόκληρη την Κασπία είναι το Τουρκμενμπάσι, το οποίο έλαβε την σημερινή ονομασία του το 1993 από τον προαναφερθέντα πρόεδρο Niyazov και σημαίνει «Ηγέτης όλων των Τουρκμένων» (αυτός ήταν ο τίτλος τον οποίο είχε προσδώσει στον εαυτό του). Σε συνδυασμό με τον νέο λιμένα του Μπακού στο Αλάτ, μόλις 180 ναυτικά μίλια δυτικότερα, το Τουρκμενμπάσι φιλοδοξεί να διαδραματίσει πρωτεύοντα ρόλο διαμετακόμισης αγαθών στον «Νέο Δρόμο του Μεταξιού». Η αναβάθμιση του εν λόγω λιμένα, ένα κολοσσιαίο έργο ύψους δύο δισ. δολαρίων, έλαβε χώρα την περίοδο 2013-2018 με βασικό ανάδοχο την κατασκευαστική εταιρεία GAP του ομίλου Çalık. Ο εν λόγω λιμένας θεωρείται στρατηγικής σημασίας και για το Αφγανιστάν, που προσπαθεί πλέον να επικοινωνήσει με τη Δύση μέσω ενός μεταφορικού διαδρόμου υπό την ονομασία «Lapis Lazuli» (Τουρκμενιστάν-Κασπία-Τουρκία). Το 2014, η χώρα ενεργοποίησε εκ νέου τη συμμετοχή της στη σύμβαση διεθνών μεταφορών TIR/Transport International Routier και, το Δεκέμβριο του 2018, έστειλε πιλοτικά τα πρώτα εννέα φορτηγά αυτοκίνητα στην Τουρκία [23].
To 2014, το Τουρκμενιστάν δρομολόγησε την κατασκευή ενός από τα μεγαλύτερα εργοστάσια GTL (gas to liquids) στον κόσμο, κόστους 1,7 δισ. δολαρίων, που ολοκληρώθηκε τελικά στο τέλος του 2018. Από την επεξεργασία 1,8 δισ. κυβ. μέτρων φυσικού αερίου ετησίως, θα παράγει 600.000 τόνους βενζίνη των 92 οκτανίων. Οι τρεις κύριοι επενδυτές πίσω από το πρότζεκτ ήταν η TurkmenGas, η ιαπωνική Kawasaki Heavy Industries και η τουρκική Rönesans Türkmen. Η μητρική εταιρεία της τελευταίας, Rönesans Holding, ιδρύθηκε το 1993 και ανήκει στον 50χρονο σήμερα μεγιστάνα Erman Ilicak [24]. Σε λιγότερο από 25 χρόνια ύπαρξης, η τουρκική «Αναγέννηση» κατάφερε να εξελιχθεί σε μια από τις πιο εξωστρεφείς κατασκευαστικές εταιρείες της Τουρκίας –και όχι μόνο: Είναι σήμερα η 38η μεγαλύτερη στον κόσμο και η 10η στην Ευρώπη μεταξύ των κατασκευαστικών, με ίδια κεφάλαια 6,5 δισ. $, ετήσιο κύκλο εργασιών 3,5 δισ. $ και 67.000 εργαζόμενους. Δραστηριοποιείται ήδη δυναμικά σε 20 χώρες παγκοσμίως εκτός Τουρκίας, με έμφαση στην ΚΑΚ (μόλις έχει κατασκευάσει και τα δύο ψηλότερα κτίρια ολόκληρης της Ευρώπης, σε Μόσχα και Αγία Πετρούπολη).
Στο πάγιο ενδιαφέρον της Τουρκίας υπέρ του προτεινόμενου «Διακασπιακού Αγωγού» μεταφοράς φυσικού αερίου (Trans-Caspian Pipeline) από το Τουρκμενιστάν προς την Δύση έχουμε αναφερθεί και στο παρελθόν. Υπενθυμίζουμε ότι ήδη από το 1998 έχει υπογραφεί Διακρατική Συμφωνία Τουρκίας-Τουρκμενιστάν για την κατασκευή του, ενώ το 2015 η Διακήρυξη του Ασγκαμπάτ συνέστησε τετραμερή Ομάδα Εργασίας (Τουρκία, Αζερμπαϊτζάν, Τουρκμενιστάν, ΕΕ) σε επίπεδο υφυπουργών για την προώθησή του [25].
Μολονότι οι δυσκολίες -τεχνικές, οικονομικές και γεωπολιτικές- παραμένουν, η πρόσφατη υπογραφή, τον Αύγουστο του 2018, της διεθνούς Σύμβασης για το Νομικό Καθεστώς της Κασπίας στο Ακτάου, αυξάνει κάπως τις πιθανότητες να υλοποιηθεί. Σε κάθε περίπτωση, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε ότι ο μεγαλύτερος ξένος «παίκτης» στον ενεργειακό κλάδο του Τουρκμενιστάν είναι η China National Petroleum Corporation, η οποία ελέγχει σε μεγάλο βαθμό και την παραγωγή (upstream) και τις εξαγωγικές οδεύσεις αγωγών (midstream).
συνεχίζεται
πηγή 3
πηγή 4
πηγή 5
*Ο Δρ ΒΑΣΙΛΗΣ ΣΙΤΑΡΑΣ είναι στρατηγικός αναλυτής, επισκέπτης καθηγητής στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Ενέργεια: Στρατηγική, δίκαιο και οικονομία» του Πανεπιστημίου Πειραιώς και με εμπειρία στην περιοχή. Όλες οι απόψεις που εκφράζονται στο παρόν δοκίμιο είναι αυστηρά προσωπικές.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ (του 2ου μέρους)
[14] http://www.turkkon.org/en-US/general_information/299/308
[15] http://www.turkkon.org/en-US/political-cooperation/301/330/330/738
[16] http://www.turkkon.org/en-US/joint-protocols---mous-/301/737
[17] www.atib.az
[18] Η στρατηγική ενεργειακή σχέση των δύο κρατών σφραγίστηκε ήδη με τον αγωγό πετρελαίου BTC (Baku-Tbilisi-Ceyhan), ο οποίος κατασκευάστηκε την περίοδο 2002-2005 και ενώνει την Κασπία με την Ανατολική Μεσόγειο. Με ολικό μήκος 1.770 χιλιόμετρα σε τρεις χώρες (καθώς παρεμβάλλεται η Γεωργία), διασχίζει 450 κοινότητες και δύναται να μεταφέρει 1.200.000 βαρέλια την ημέρα. Το πρώτο τάνκερ απέπλευσε από το Ceyhan τον Ιούνιο του 2006 και έκτοτε έχουν ακολουθήσει άνω των 4.000.
[19] http://www.foreignaffairs.gr/articles/71734/basilis-sitaras/oi-agnostoi-...
[20] http://www.mfa.gov.tr/relations-between-turkey-and-turkmenistan.en.mfa
[21] Η ΤΗΥ, μαζί με την AEROFLOT και την ανερχόμενη AIRASTANA, είναι σήμερα ένας από τους τρεις κυρίαρχους αερομεταφορείς στην Κεντρική Ασία.
[22] Reuters, 13/7/2010 (Anatoliantigers)
[23] https://nation.com.pk/16-Dec-2018/lapis-lazuli-corridor-to-connect-asia-...
[24] https://ronesans.com/en/
[25] https://ec.europa.eu/commission/commissioners/2014-2019/sefcovic/announc...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου