Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, ο τελευταίος αυτοκράτορας των Ελλήνων

“Ή Πόλις μου αλίσκεται καί εγώ ζώ έτι; Θέλω θανείν μάλλον ή ζήν” 29 Mαϊου 1453

Γράφει η Αθηνά Κατσαφάδου

Ή αποφράς μέρα είναι πληγή πού δέ λέει νά κλείσει. Ή βασιλίς τών πόλεων ή Κωνσταντίνου Πόλη έπεσε στά χέρια τών Οθωμανών. Ή βασιλεύουσα άλλαξε πίστη, άλλαξε γλώσσα, άλλαξε κουλτούρα. Ή βασιλίς έπεσε στά χέρια βαρβάρων. Ή ιαχή «εάλω ή Πόλις» ακούγεται σά θρήνος από αυτήν τήν καταραμένη Τρίτη, στίς 29 τού Μαϊου τού 1453 μέχρι σήμερα από τήν θάλασσα τού Μαρμαρά, στόν βόσπορο, στήν Μεσόγειο, σέ όλες τίς χώρες τής Δύσης καί τής Ανατολής. Στιγματίστηκε ό χρόνος. Σταμάτησε. Τό ρολόϊ τού χρόνου κόλλησε. Γιά τήν ψυχή άπαντος τού ελληνισμού αυτή ή ημερομηνία τόν στοιχειώνει. Είμαστε ή μόνη χώρα τής Ευρώπης πού δέν έχουμε απελευθερώσει τήν πρωτεύουσά μας (Γλύκατζη Αρβελέρ). Ό ελληνισμός πενθεί. Οί εκκλησιές μας τελούν μνημόσυνο υπέρ αναπαύσεως τών ψυχών τών πεσόντων στά τείχη τής Πόλης υπερασπιζόμενοι τήν Πίστη καί τήν Πατρίδα.

Η άλωση τής Κωνσταντινούπολης είναι ή δεύτερη άλωσή τής Πόλης. Είχε προηγηθεί ή πρώτη άλωση στίς 23 Απριλίου τού 1204 από τούς σταυροφόρους. Οί σφαγές, οί δηώσεις, οί λεηλασίες, οί αγριότητες τών δυτικών εναντίον τής ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (βυζάντιο) έχουν αφήσει ανεξίτηλο τό βαρβαρικό αποτύπωμά τους στήν ιστορία τής ανθρωπότητας. Οί Φράγκοι επέβαλλαν τήν partitio Romaniae τόν διαμελισμό τής Ρωμανίας (βυζάντιο) ασκώντας καί αποκτώντας τεχνογνωσία γιά πρώτη φορά στήν ιστορία τους ώς αποικιοκράτες πάνω στά ερείπια τής κάθ΄ ημάς Ανατολής αιώνες πρίν από τίς γνωστές αποικιοκρατίες τους.

Πάρ΄ όλα ταύτα, τό 1261 επανεκατελήφθη ή Κωνσταντινούπολη από τους βυζαντινούς, όμως ήταν πιά ή σκιά τού εαυτού της. Τήν είχαν απομυζήσει. Τής είχαν αρπάξει όλες τίς πλουτοπαραγωγικές πηγές, τούς θαλάσσιους δρόμους, τό εμπόριο, τόν αποθεματικό χρυσό της, σπάνια έργα τέχνης τά οποία μετέφεραν στίς ακμάζουσες πόλεις τής Ιταλίας κυρίως. Πάνω στά ερείπια τού βυζαντινού κόσμου τόν οποίο ληστρικά λεηλάτησαν οί ομόθρησκοι καί «φίλοι» μας δυτικοί δημιούργησαν τήν Αναγέννηση!

Εμείς, οί Ρωμιοί, χρηματοδοτήσαμε καί εμπνεύσαμε τήν Αναγέννηση μέ τό αίμα καί μέ τό πνεύμα μας. Ήταν ζήτημα χρόνου νά πέσει ξέπνοη ή Πόλη στούς Οθωμανούς. Είχαν φροντίσει οί σταυροφόροι τής Δύσης γι΄ αυτό (τό ίδιο δέν συμβαίνει καί σήμερα μέ τούς «εταίρους» τής Γερμανικής Ευρώπης ή οποία πουλάει υποβρύχια καί βαρύ οπλισμό στούς Τούρκους γιά νά μάς χτυπήσουν; Kαί τήν ίδια στιγμή, ενώ υφιστάμεθα άμεση απειλή πολέμου από τό ισλαμοφασιστικό καθεστώς τής Άγκυρας, ή «φίλη καί εταίρος» ή ανέκαθεν φιλότουρκη Γερμανία επιβάλλει στήν χώρα μας, χώρα τής Ευρωπαϊκής Ένωσης, τά σκληρότερα παγκοσμίως δημοσιονομικά μέτρα πιέζοντας έτι περαιτέρω τόν καθημαγμένο καί αποδεκατισμένο από τήν συνεχή επιβαλλόμενη απάνθρωπη λιτότητα ελληνικό λαό, καταστρέφοντας παράλληλα καί αποδυναμώνοντας τήν αποτρεπτική στρατιωτική ισχύ τής χώρας μας).

Σήμερα, θά ανοίξουμε τά σύνορα τής καρδιάς μας. Θά ξανακουμπίσουν στά κατακτημένα παλιά αγαπημένα εδάφη. Θά ανέβουμε στά Θεοδοσιανά Τείχη τής Κωνσταντινούπολης. Στήν πύλη Καλλιγαρία μέ τόν βαϊλο, τόν Μινότο καί τούς βενετούς, στήν Πύλη Χαρισίου μέ τόν Ιουστινιάνη καί τούς 700 Γενουάτες πολεμιστές, στήν πύλη Ρηγίου μέ τόν Θεόφιλο Παλαιολόγο, στήν πύλη τής Σηλυβρίας μέ τόν Φίλιππο Κονταρίνι, στήν πύλη τού Αγίου Ρωμανού μέ υπερασπιστή τόν αυτοκράτορα, στήν Ξυλόπορτα μέ τόν αρχιεπίσκοπο Λεονάρδο, στήν πύλη Ευγενίου μέ τόν Καρδινάλιο Ισίδωρο καί 200 Παπικούς, στήν πύλη Υψωμαθείων μέ τούς μάχιμους μοναχούς...

Εκεί, εκεί θά σταθούμε καί θά κυττάξουμε πέρα στήν κοιλάδα τού Λύκου καί θά ξαναζήσουμε στιγμές μοναδικές. Στιγμές πού συμπυκνώνουν όλο τόν χρόνο. Πού τόν ακυρώνουν. Τόν εξαφανίζουν. Τόν υπερβαίνουν. Όπως υπερβαίνουν πάντα τόν χρόνο καί τόν τόπο όσοι αναμετρώνται μέ τό αναπόφευκτο.

57 ημέρες πολιορκίας. 4500 -5000 μαχητές έναντι ενός στρατού 200 – 300000 πολεμιστές τζιχάντ, μέ τά τελειότερα όπλικά συστήματα τής εποχής.

Ό Κωνσταντίνος Παλαιολόγος τόλμησε καί πολέμησε κυρίως όχι μέ τόν Μωάμεθ. Πολέμησε μέ τό αναπόφευκτο. Πολέμησε μέ τό αδύνατο. Καί συνέβη αυτό τό μοναδικό πού μόνο γι’ αυτό αξίζει νά ζεί ό άνθρωπος. Ή έκβαση τής μάχης παίρνει άλλη σημασία. Μεταστοιχειώνεται σέ Νίκη. Ή ήττα μετατρέπεται σέ νίκη στό ηθικό πεδίο. Δέν παραδίδεσαι καί δέν παραδίδεις. Πεθαίνεις. Ένας τέτοιος θάνατος είναι ζωή. Είναι επιλογή ελεύθερου ανθρώπου πού γνωρίζει πώς όλα είναι πρόσκαιρα. Αυτά πού αξίζουν πραγματικά είναι άυλα.

«Τό τήν πόλιν σοι δούναι ούτ΄ εμού εστίν ούτ΄ άλλου τών κατοικούντων έν ταύτη. Κοινή γάρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν καί ού φεισόμεθα τής ζωής ημών». 

Ό τελευταίος αυτοκράτορας τών ελλήνων έπεσε μαχόμενος ώς απλός στρατιώτης. Δέν παραδόθηκε. Δέν συμβιβάστηκε παραδίδοντας γη. Δέν πρόδωσε. Ό λαός μας, ένιωσε τό μεγαλείο τής θυσίας του καί τόν μαρμάρωσε. Αυτός ό υπέροχος λαός, τόν θρήνησε καί τόν τραγούδησε ταυτόχρονα.

Τέτοιος ωραίος θάνατος συμπυκνώνει όλα τά όνειρα τού σταυρωμένου λαού μας. Αποτελεί πρότυπο καί αποτελεί παράδειγμα. Ό τίμιος καί ένδοξος θάνατος έχει ανάσταση.

Όλο αυτό τό αποδίδει μέ μοναδικό τρόπο ό Παναγιώτης Κανελλόπουλος στό αριστουργηματικό έργο του «Γεννήθηκα στά χίλια τετρακόσια δύο»:

«...Ό Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έδειξε από τήν στιγμή εκείνη τήν πιό μεγάλη αποφαστιστικότητα καί γενναιότητα ΄έγινε έτσι μεγαλύτερος απ΄ ότι ή φύση τόν είχε πλάσει, από τήν στιγμή πού ξεκίνησε, καλπάζοντας μέ τό άλογό του... νά αντιμετωπίσει τό αναπόφευκτο΄ νά τό αντιμετωπίσει, δείχνοντας στόν κόσμο – πράγμα που, μετά τόν Λεωνίδα, δέν τόδειξε κανένας άλλος μέ τόν ίδιο υπέροχο τρόπο – ότι καί στό αναπόφευκτο πρέπει ν΄ αντιστέκεσαι.

Ό Κωνσταντίνος έκανε καί κάτι περισσότερο από τόν Λεωνίδα. Ό ηρωϊκός σπαρτιάτης έγινε ένα μεγάλο σύμβολο, ό Μιλτιάδης ή ό Θεμιστοκλής, ό μέγας Αλέξανδρος ή ό Ιούλιος Καίσαρ δέν έγιναν σύμβολα. Έγιναν μεγάλες προσωπικότητες (ή νίκη χωράει μόνο στήν παροδική πραγματικότητα), αλλά σύμβολα δέν έγιναν (τά σύμβολα εγγίζουν τήν αιωνιότητα).

Σύμβολο γίνεται εκείνος πού ενσαρκώνει τήν μεγάλη θυσία (εκείνη πού, πρίν σημειωθεί, δέν είναι μονάχα πιθανή, είναι όπως ή θυσία τού Χριστού, προαποφασισμένη), καί όχι εκείνος πού πραγματοποιεί θριάμβους. Ό Λεωνίδας έγινε λοιπόν σύμβολο. Ωστόσο ή προκαθορισμένη θυσία του – ή απόφασή του νά μείνει στίς Θερμοπύλες, ξέροντας καλά ότι μένει γιά νά θυσιαστεί – είχε καί άμεση εγκόσμια σκοπιμότητα έπρεπε, αντιμετωπίζοντας κάμποσες ώρες τό αναπόφευκτο (αναπόφευκτο γιά τόν εαυτό του καί γιά τούς τριακόσίους), νά προκαλέσει μιά καθυστέρηση στήν προώθηση τών Περσών, μιά καθυστέρηση πού θάκανε τούς Έλληνες νά κερδίσουν τό τελικό παιγχνίδι.

Ό Κωνσταντίνος Παλαιολόγος αντιστάθηκε στό αναπόφευκτο πού ήταν, αυτό τό ίδιο, ή τελευταία φάση τού παιγχνιδιού γιά τό Γένος ολόκληρο. Έτσι, ή μορφή του συμβολίζει κάτι ακόμα μεγαλύτερο άπ΄ ότι συμβολίζει ή μορφή τού Λεωνίδα.

Ωστόσο, λέω καί κάτι άλλο. Ό Κωνσταντίνος ξεκίνησε, καλπάζοντας μέ τ΄ άλογό του, ν΄ αντισταθεί στό αναπόφευκτο, βέβαιος ότι πάει νά θυσιαστεί. Όταν ξεκινάς μέ τέτοιο τρόπο, δέν υπάρχει τάχα καί κάποια πιθανότητα νά υποχωρήσει μπροστά σου καί νά ηττηθεί τό αναπόφευκτο, νά σωριαστεί χάμου, καί νά πραγματοποιηθεί τό αδύνατο. Λέω ότι υπάρχει ή πιθανότητα αυτή. Ότι είναι καί αδύνατο δέν είναι καί απίθανο.

Υπάρχει ή περίπτωση τού θαύματος. Υπάρχει ό Θεός.
Αλλά, τόν Μάϊο τού σωτήριου έτους 1453, δέν έγινε τό θαύμα». 

Ό λαός μας μοιρολόγησε μέ αριστουργηματικά δημώδη άσματα τήν άλωση, δίνει κουράγιο στήν Κυρά Δέσποινα Παναγιά πού θρηνεί καί τήν παρηγορεί μέ τό «πάλι μέ χρόνια μέ καιρούς πάλι δικιά μας θα ‘ναι».

Ό Νίκος Καζαντζάκης στόν «Καπετάν Μιχάλη» πού το ‘γραψε λίγο πρίν πεθάνει, περιέχει μία περιγραφή στό Κάστρο (Ηράκλειο) τής Κρήτης γιά τό μνημόσυνο τού Κωνσταντίνου Παλαιολόγου πραγματικά μοναδική:

«Ντύθηκε ανταριασμένος, τράβηξε γιά τήν εκκλησιά είχε κατεβάσει τά κρόσια τού κεφαλομάντηλού του στά μάτια, δέν ήθελε νά δεί καί νά χαιρετήσει κανένα. Μπορεί ό χλεμπονιάρης αυτός, ό δάσκαλος, νά καταλάβει τί θά πεί παρμός Πόλης καί παλικαροσύνη καί σφαγή;

Ακουμπισμένος στό παραθύρι τού νάρθηκα, έβλεπε μέσα στήν εκκλησιά τόν μεγάλο δίσκο τά κόλλυβα, τό λαό σκυφτό τριγύρα, καί στή μέση πανύψηλο τόν Μητροπολίτη, αποκορφής ντυμένο στά μαύρα, μέ τό καλυμμαύκι, τυλιγμένο μέ μακριά μαύρη σκέπη. Ένα θολωτό μνήμα ήταν ή εκκλησιά, λαμπαδοφωτισμένο, βουερό, καί ένα θεόρατο λείψανο ήταν ξαπλωμένο από τήν μία άκρα ώς τήν άλλη καί έπιανε ολόκληρη τήν εκκλησιά κι ένας λαός από πάνω του έσερνε τό μοιρολόι.

Άξαφνα κόπασαν οί ψαλμουδιές, καί ό Μητροπολίτης στράφηκε, έγνεψε στόν Τίτυρο ό καπετάν Μιχάλης τινάχτηκε. Σφούγγιξε τό μέτωπό του πού μονομιάς είχε ιδρώσει, κι άνοιξε τά μικρά του στρογγυλά μάτια, κύτταζε. Είδε τόν αδελφό του ν΄ ανεβαίνει στό αψηλό στασίδι, δίπλα στόν θρόνο τού Μητροπολίτη, καί νά βγάζει από τήν μέσα τσέπη τού σακκακιού του ένα μάτσο χαρτιά. Κουλουριάστηκε ή καρδιά τού καπετάν Μιχάλη καί περίμενε. Ό δάσκαλος άρχισε νά μιλάει στήν αρχή τσαφάριζε, έβηχε, έτρεμε καί δέν ακουγόνταν ή φωνή του μά σιγά σιγά ζεσταίνονταν, μέστωνε ό λαιμός, ασκώθηκαν οί πύργοι τής Πόλης μέσα στόν αέρα, αντιλάλησαν όλο παρακάλιο καί θυμό οί καμπάνες τής Αγιά Σοφιάς, ξέσπασε μέσα στήν εκκλησιά τό στερνό μοιρόγραφτο γιουρούσι.... 

Ξεχείλισαν τά χαντάκια τής Πόλης αίμα, μουσκάρι μπορούσε νά κολυμπήσει καί ό αυτοκράτορας ό Κωνσταντίνος διάνεψε, απάνω από τό δίσκο τά κόλλυβα. Όλοι τόν είδαν, γεμάτος αίματα, μέσα στούς καπνούς τά λιβάνια, καί χάθηκε από τήν Ωραία Πύλη.

Ό καπετάν Μιχάλης σφούγγισε τά μάτια του, ξαφνικά είχαν θαμπώσει. Κοίταζε τόν αδελφό του. Πού τήν βρήκε τόση φλόγα ό Τίτυρος; Πώς χωρούσαν τά γυαλάκια αυτά καί τά παντελονάκια καί ή καμπουρίτσα τόση ψυχή; Καί όταν στράφηκε ό Τίτυρος στό κόνισμα τής Παναγιάς στό τέμπλο καί άπλωσε τά χέρια καί τής φώναξε: «Μήν κλαίς, άγια Δέσποινα, μήν κλαίς, πάλι μέ χρόνια μέ καιρούς, πάλι δικά μας θά ΄ναι!» ό Μητροπολίτης άνοιξε τίς αγκάλες του καί έπεσε μέσα ό Τίτυρος κι έκλαιγαν καί οί δυό τους, σμάριασε γύρω τους ό λαός κι άρχισε καί αυτός τόν θρήνο». 

Αιωνία του ή μνήμη…
Αιωνία τους ή μνήμη…

πηγή

Share