5 Ιανουαρίου 2025
Θεολογικά κάλαντα Θεοφανείων από την βυζαντινή Πάτμο
Κάλαντα Θεοφανείων
«Ἒργον ποίησον εὐαγγελιστοῦ»
με θέμα:
Ωστόσο, ας δούμε την αποστολική περικοπή της ημέρας. Γράφει ο Παύλος στην Β΄προς Τιμόθεον επιστολή του τα εξής: «Σὺ οὗν τέκνον μου, ἔργον ποίησον εὐαγγελιστοῦ, τὴν διακονίαν σου πληροφόρησον». Εδώ συνιστά στον Τιμόθεο, στον κάθε Τιμόθεο, που τιμά τον Θεό, να ευαγγελίζεται συνεχώς τον λόγο του Θεού, στην προσωπική του περιφέρεια. Εκεί που ήταν Επίσκοπος. Και προσθέτει: «Τήν διακονίαν σου πληροφόρησον». Το «πληροφόρησον» δεν σημαίνει «βγες και δίδε πληροφορίες», όπως κάποιες Μητροπόλεις… Θυμάμαι κάποτε βρέθηκα σε μία Μητρόπολη, έβγαζαν ένα έντυπο και είχαν την εντύπωση, εξάλλου το ‘γραφαν, αυτό το χωρίο που σας είπα τώρα, ότι θα μπορούσαν να ανακοινώνουν τα πάντα και μάλιστα με έναν…ε, τρόπον…αυτάρεσκον. «Πληροφόρησον» θα πει «Φέρε εις πληρότητα». Αυτό θα πει «πληροφόρησον». «Τήν διακονίαν σου πληροφόρησον». Να ολοκληρώσεις και να ολοκληρώνεις διαρκώς την διακονίαν σου. Όποιας μορφής κι αν είναι αυτή η διακονία.
Έτσι λοιπόν, «τήν διακονίαν σου πληροφόρησον», γράφει εις τον Τιμόθεον ο απόστολος Παύλος. Αλλά προπαντός δε, την διακονίαν του κηρύγματος. Γι'αυτό λέγει ευθύς:: «Ἒργον ποίησον εὐαγγελιστοῦ». Δηλαδή, «Φρόντισε να μετέρχεσαι το έργον του Ευαγγελιστού». Τι θα πει αυτό; Θα πει διαρκώς να ευαγγελίζεσαι τον Κύριον Ιησούν Χριστόν. Το κήρυγμα για τον Παύλον ήταν ουσιωδέστατον στοιχείον στην σωτηρίαν των ψυχών. Ουσιωδέστατον. Μια Εκκλησία, μια κοινότητα που δεν καλλιεργεί το κήρυγμα, είναι καταδικασμένη σε μίαν παρακμήν. Αυτό είναι αληθές. Ποιος δεν το ξέρει αυτό; Έτσι λοιπόν, θα πρέπει το κήρυγμα, ιδιαιτέρως το κήρυγμα, να καλλιεργείται. Όπου λείπει, λοιπόν, η διδαχή, εκεί επέρχεται η θρησκευτική, όπως σας είπα, παρακμή. Κήρυγμα και μυστήρια, όπως το μυστήριον το κατεξοχήν το ευχαριστιακόν μυστήριον, η Θεία Λειτουργία δηλαδή, είναι ο άξονας που δίδει την σωτηρία. Κήρυγμα και μυστήρια.
Συναντάμε στο Γεροντικό τα εξής που είπε ο Αββάς Παλλάδιος. Θα σας διαβάζω: «Εἶπεν ὁ ἀββᾶς Παλλάδιος: Δεῖ τὴν κατὰ Θεὸν ἀσκουμένην ψυχήν, ἢ μανθάνειν πιστῶς ἃ οὐκ εἶδεν, ἢ διδάσκειν σαφῶς ἃ ἔγνω. Εἰ δὲ ὁπότερον μὴ βούληται, μανίαν νοσεῖ». «Ή, αν δεν ξέρεις, να καθίσεις να μάθεις, ή αν ξέρεις, τότε θα αναγγέλλεις εκείνο που ξέρεις. Ούτε το ένα εάν δεν μετέρχεσαι, ούτε το άλλο, τότε πάσχεις», λέει, νοσείς από μανίαν». Δηλαδή τα πράγματα δεν είναι καλά. «Ἀρχή γάρ -συνεχίζει να λέγει- ἀποστασίας, ἀδιδασκαλίας λόγος». «Όταν δεν υπάρχει η διδασκαλία του λόγου, δηλαδή α-διδασκαλία, έχομε την αρχή της αποστασίας». Και η αποστασία, είναι γνωστό, πόσο φοβερό πράγμα είναι. Και μάλιστα θεωρείται το κεντρικότερον και βασικότερον σημείον των εσχάτων. Δηλαδή εις τους εσχάτους καιρούς δεν θα ακούγεται ο λόγος του Θεού. Ή θα ακούγεται νοθευμένος. «Καί ἀνορεξίαν λόγου(:Δεν έχεις όρεξη για να ακούσεις τον λόγο του Θεού) ὃν ἀεὶ πεινᾷ ἡ ψυχὴ τοῦ φιλοθέου». «Τον οποίο πάντοτε πεινά η ψυχή του ανθρώπου που αγαπά τον Θεό». Είναι στον πρώτον τόμον του Ευεργετινού αυτό που σας διάβασα.
Αλλά γιατί η αρχή της αποστασίας, αγαπητοί, βρίσκεται εις την σιγή του διδακτικού λόγου και στην έλλειψη επιθυμίας για διδασκαλία; Γιατί; Από μίαν οκνηρίαν εκείνων οι οποίοι δεν θα ήθελαν να ομιλούν τον λόγο του Θεού.
Έτσι λοιπόν ο Παύλος υπενθυμίζει εις τον γνήσιον μαθητήν του, τον Τιμόθεον, ότι πρέπει να διακονεί όλως ιδιαιτέρως τον λόγον του Θεού. Και του γράφει: «Κήρυξον τὸν λόγον, ἐπίστηθι εὐκαίρως ἀκαίρως, ἔλεγξον, ἐπιτίμησον, παρακάλεσον ἐν πάσῃ μακροθυμίᾳ καὶ διδαχῇ». Βλέπετε, το κέντρον είναι το «κήρυξον τόν λόγον». «Εὐκαίρως ἀκαίρως». Είτε σου δίδεται η ευκαιρία, είτε δεν σου δίδεται, αλλά την οποίαν ευκαιρία πρέπει εσύ να προκαλέσεις, ώστε να σταθεί μπροστά στα μάτια εκείνων που θα ακούσουν τον λόγο σου, ότι δόθηκε ευκαιρία. Είναι πολύ σπουδαίο αυτό. Βέβαια -εκείνο το «εὐκαίρως ἀκαίρως»,ε;-, βέβαια κατά την διάρκεια της ομιλίας σου ή του λόγου που θα κηρύττεις, εκεί θα υπάρχουν τα στοιχεία όλα εκείνα που συνιστούν τον λόγον του Θεού. Ο έλεγχος. Είδατε; «Ἒλεγξον». Πρέπει να διορθώσομε κάποια πράγματα. «Ἐπιτίμησον». Θα επιτιμήσεις. Αλλά και θα παρακαλέσεις. «Παρακάλεσον». Αλλά και όλα αυτά, ακόμα και ο έλεγχος, «ἐν πάσῃ μακροθυμίᾳ καὶ διδαχῇ». Σπουδαίο στοιχείο. Ελάτε τώρα να μου πείτε, εάν ένας τέτοιος λόγος υπάρχει μέσα εις την Εκκλησία του Χριστού, εάν η Εκκλησία εκείνη, η κοινότητα εκείνη, θα μπορούσε ποτέ να γνωρίσει την παρακμήν.
Αλλά ποίον λόγον; Εκείνον που ήδη του κατέγραψε. Τι του κατέγραψε του Τιμοθέου; «Μνημόνευε Ἰησοῦν Χριστόν (:Να κάνεις μνεία του Ιησού Χριστού)». Μνεία. Αυτό που λέμε σήμερα «χριστοκεντρικόν κήρυγμα»· που το κέντρον του λόγου μας πρέπει να είναι ο Χριστός. Από κει να ξεκινάει, εκεί να φθάνει. Ακόμη λέγει: «ἐγειγερμένον ἐκ νεκρῶν». «Θα υπενθυμίζεις ότι ο Ιησούς Χριστός απέθανε και ετάφη και ανέστη την τρίτη ημέρα». Διότι, όπως λέγει ο άγιος Κύριλλος, «Αν μου έλεγες ότι πιστεύω σε έναν Θεό που τον κρέμασαν, τον σταύρωσαν, θα ντρεπόμουνα. Όταν όμως Αυτός ανεστήθη, όχι μόνον δεν έχω να ντραπώ, αλλά και να καυχηθώ». «Ἐγειγερμένον», λοιπόν, «ἐκ νεκρῶν». Ακόμη…όποιος, όποιος; Όχι. Αυτός που προφητεύθηκε, Αυτός που κατεγράφη, Αυτός χάριν του Οποίου έγινε ένας ολόκληρος λαός. Οι απόγονοι, εννοείται, του Αβραάμ. Γι΄αυτό λέει: «ἐκ σπέρματος Δαυίδ, κατὰ τὸ Εὐαγγέλιόν μου». «Αυτό είναι το Ευαγγέλιόν μου», λέει ο Απόστολος Παύλος. Δηλαδή «εγώ αυτά κηρύττω». Είναι κεντρικά, βασικά σημεία.
Κι έρχονται τώρα μερικοί δικοί μας Έλληνες, να στραφούν εναντίον του Χριστού, ότι… «Μα τώρα εμείς είμαστε Έλληνες και έχομεν σπουδαίαν φιλοσοφίαν και τούτα κι εκείνα, θα κηρύσσουμε εβραϊσμούς; Και θα προβάλλομε εβραϊκά πρόσωπα;». Τι ταλαίπωροι που είναι οι άνθρωποι! Να που είναι ένας νοσηρότατος σωβινισμός. Και τον έχομε αυτόν τον νοσηρότατον σωβινισμόν, αγαπητοί μου.
Ωστόσο, το κέντρον του κηρύγματος είναι ο Ιησούς Χριστός· που είναι Χριστός, δηλαδή Μεσσίας. Και να μην ξεχνάμε ότι έξω από τον Ιησούν Χριστόν δεν μπορούμε να έχομε γνήσιο κήρυγμα· που απέθανε και ανέστη, που είναι απόγονος του Δαβίδ, όπως είδαμε, όπου αληθεύουν και πληρούνται όλες οι υποσχέσεις του Θεού. Και συγκλίνουν όλες οι προφητείες.
«Κήρυξον τον λόγον». Δηλαδή: «Μην κατακρύψεις τον Λόγον»- το λάμδα το γράφουμε με κεφαλαίο · αλλά «κήρυξον», λέει ο Οικουμένιος που ερμηνεύει. «Ἐπίστηθι». «Εὐκαίρως ἀκαίρως». Δηλαδή, μετ’ επιμονής, όπως λέει ο Θεοδώρητος. «Μετ' ἐπιμονῆς καὶ ἐπιστασίας λάλησον». Με επιμονή, με θάρρος, με τόλμη. Γιατί υπάρχουν φορές και εποχές που ντρεπόμαστε να μιλήσομε για τον Χριστόν. Μην περιμένεις τον κατάλληλο μόνον καιρό. Να δημιουργήσεις κι εσύ καταλλήλους καιρούς ακριβώς, όπως λέγαμε, το «εὐκαίρως ἀκαίρως», για να πεις και να μιλήσεις για τον Χριστόν. Ἐν παντί τόπῳ και χρόνῳ. Ναι. Ἐν παντί τόπῳ και χρόνῳ.
Εδώ επιτρέψατέ μου να σας πω, το θέμα δεν αφορά εις τους ιεροκήρυκες, στους κληρικούς κατεξοχήν, που θα κηρύξουν. Αφορά σε όλους. Είσαι δάσκαλος; Είσαι καθηγητής; Στην εκπαίδευση; Βρίσκε τον τρόπο, πάντοτε να μιλάς δια τον Χριστόν. Μη φοβάσαι. Αν υποτεθεί ότι θα τύχεις παρατηρήσεως, ότι βγαίνεις από το Πρόγραμμα, μη φοβάσαι. Θα σας έλεγα: Γιατί να βγεις από το Πρόγραμμα; Τι διδάσκεις; Ελληνικά; Θρησκευτικά; Εγώ θα ‘λεγα κάποια άλλα. Φυσική; Μαθηματικά; Δείξε όλη την σοφία του Θεού Λόγου, μέσα από το μάθημα των Μαθηματικών και της Φυσικής. Δείξε όλη την σοφία του Θεού Λόγου. Αρκεί να ξέρεις, να έχεις κατηχηθεί. Όπως σας είπα προηγουμένως, που… αυτό που σας διάβασα, του αββά Παλλαδίου. Πρέπει να είσαι καταρτισμένος. Μη φοβάσαι. Και τότε, αν κάποιος έλθει και σου κάνει παρατήρηση, κόλλησέ τον στον τοίχο! Πώς; Κάντο πάνω στον τοίχο, κάντο στο χέρι σου έτσι για να τον πνίξεις; Όχι... Με επιχειρήματα κόλλησέ τον στον τοίχο. Να φιμωθεί. Να μην έχει τι να πει. Τι είσαι; Δικαστικός; Το ίδιο. Τι είσαι; Οτιδήποτε είσαι και να είσαι. Χειρώνακτας; Οπουδήποτε πας να εργαστείς, μπορείς πάντοτε να χρησιμοποιείς τον λόγο του Θεού.
Όχι βεβαίως κατά έναν φλύαρον τρόπον. Η διάκριση θα μας υπαγορεύει πάντοτε πώς θα μιλήσομε. Ναι. Πώς θα μιλήσομε. Πρέπει… -η σημερινή εφημερίδα, έριξα μια ματιά, της Λαρίσης, λέγει «Να ασκούμε αντίστασιν», κύριον άρθρο μπροστά, «αντίσταση εις την παρακμήν». Πώς θα αντισταθώ εις την υπάρχουσα και προϊούσα, διαρκώς και προϊούσα, παρακμή μέσα στην ζωή μας; Εάν κηρύσσω τον λόγο του Θεού. Δηλαδή αναφέρομαι εις τον Χριστόν. Δηλαδή, η αιτία που έχομε παρακμήν, κοινωνικήν, με όλες τις συνέπειες και όλες τις πτυχές, τι είναι; Η απουσία του Χριστού.
Για να μην πω ότι γιορτάζομε Χριστούγεννα χωρίς Χριστόν. Τα Χριστούγεννα είναι μία ευκαιρία να φάμε καλά, να πιούμε καλά, να αγοράσομε ό,τι μπορούμε, να πάρομε τον 13ον μισθόν και ό,τι άλλο. Αυτό είναι Χριστούγεννα; Ή τώρα την Πρωτοχρονιά. Άστε με τον άγιον Βασίλειον που τον έχομε κάνει καρικατούρα. Μα επιτέλους, δεν υπάρχει ένας άνθρωπος να πει ότι ο άγιος Βασίλειος ήταν άγιος της Καππαδοκίας, ένας από τους μεγάλους Πατέρες της Εκκλησίας μας, που η Εκκλησία τον αποκαλεί Μέγαν; Πόσους ονομάζει μεγάλους; Έναν Μέγαν Αθανάσιον, Μέγα Βασίλειο, ε; Μέγα Φώτιο, πόσους; Δυο, τρεις, τέσσερις, πέντε. Όλοι έχομε μείνει σ’ αυτήν την καρικατούρα και λέμε μάλιστα, ότι η πατρίδα του Μεγάλου Βασιλείου είναι, λέει, … άκουσον, άκουσον, εις την Λαπωνίαν! Άκουσον, άκουσον! Και δεν διορθώνει κανείς. Ούτε οι δάσκαλοι, ούτε τίποτα. Αφήνομε τα παιδιά μας ακατήχητα. Ναι. Με κάτι, θα λέγαμε, θεωρίες τέτοιες, της φαντασίας πλάσματα, για να δώσομε έναν τόνο εορταστικό στα παιδιά. Ο Μέγας Βασίλειος! Μία από τις πολύ μεγάλες μορφές. Και δεν έχει καμία σχέση με τα παιχνίδια και τα δώρα.
Βέβαια.. από πού ξεκινάει το πράγμα; Επειδή είναι την 1η Ιανουαρίου η μνήμη του. Γιατί τότε εκοιμήθη. Την 1ην Ιανουαρίου. Και μάλιστα σε ηλικία 49 ετών. Γι΄αυτό, επειδή είναι Πρωτοχρονιά και συνδυάζομε τα πράγματα με δώρα, γι’ αυτό είχαμε αυτές τις παρελκύσεις και κάναμε αυτήν την καρικατούρα του Μεγάλου Βασιλείου. Κάποτε η Πρωτοχρονιά ήταν η 1η Σεπτεμβρίου. Στην Ιστορία μέσα. Κάποτε η Πρωτοχρονιά ήταν την 1η Μαρτίου. Όπως είχαν και οι Ρωμαίοι, κ.λπ. Είναι οι πρωτοχρονιές… αλλάζουν μέσα στους αιώνες. Έτυχε να είναι 1η Ιανουαρίου, είναι και η μνήμη του Μεγάλου Βασιλείου, και φθάσαμε, θα επαναλάβω, εις την καρικατούρα του Σάντα Κλάους· που δεν έχει καμία σχέση με τον Άγιον Βασίλειον.
Λοιπόν, ο Παύλος «εὐκαίρως ἀκαίρως» ομιλούσε. Πλησίαζε, προσήγγιζε τον άλλον άνθρωπο, γιατί διψούσε την σωτηρία του. Και λέγει εδώ ο Θεοδώρητος: «Καί ἐν δεσμωτηρίῳ(:και στη φυλακή μέσα) καί ἐν πλοίῳ(:και στο πλοίο μέσα)». Θυμηθείτε: Ποιο δεσμωτήριο να σας αναφέρω; Απάνω στους Φιλίππους; Που εκείνο το βράδυ, με τον σεισμό που έγινε, εκμεταλλεύτηκε ο Παύλος τον σεισμόν κι άνοιξαν οι πόρτες του δεσμωτηρίου κ.τ.λ.; Εκείνο το βράδυ, όλο το σπιτικό του αρχιδεσμοφύλακος, που ήταν το σπίτι του πάνω από τις φυλακές, έγιναν Χριστιανοί. Βαφτίστηκαν. Και παρέθεσαν ένα πλούσιο δείπνο εις τον Απόστολον Παύλον. Ήταν μαζί του και ο Λουκάς.
Ή, εδώ που λέει «ἐν πλοίῳ». Βέβαια. Όταν γίνεται τρικυμία κ.τ.λ. πάνε προς Ρώμη, για να δικαστεί εκεί ο Παύλος, ως Ρωμαίος πολίτης. Τι λέγει; «Θα πάθομε ζημιά», λέει στον πλοίαρχο. «Εγώ σου το είπα από την αρχή, αλλά δεν με άκουσες· διότι ο Κύριος τον Οποίον εγώ υπηρετώ -τον Ιησούν Χριστόν- με ειδοποίησε και μου είπε το και το». Ορίστε. Και συνεχίζει και λέγει ο Θεοδώτητος: «Καί παρακειμένης τραπέζης -στους Φιλίππους, εννοείται, στο σπίτι του αρχιδεσμοφύλακος- καὶ μαρτυρεῖ τά ἐν Φιλίπποις, τὰ ἐν Τρωάδι, τὰ ἐν τῇ θαλάσσῃ». Ἐν παντί τόπῳ και χρόνῳ ο Παύλος δεν βαρύνεται να κηρύσσει Χριστόν.
Στο κήρυγμα ακόμη πρέπει να χρησιμοποιηθούν όλοι οι τόνοι ύφους και φωνής. Όπως προηγουμένως μας είπε «Ἐπίπληξον», «να ελέγξεις», «να επιπλήξεις» κ.τ.λ. «Ἒλεγξον, ἐπιτίμησον, παρακάλεσον». Αν το θέλετε, εδώ είναι και κάποια στοιχεία μιας παιδαγωγικής. Πώς θα μιλήσω στο παιδί μου; Στο παλικάρι μου, στην νέα κοπέλα, πώς θα μιλήσω; Ακόμη και στο μικρό παιδάκι, των πέντε ετών. Δεν θα επιτιμήσω; Αλίμονό μου. Δεν θα παρακαλέσω; Βεβαίως! «Ἐν πάσῃ μακροθυμίᾳ καὶ διδαχῇ». Αυτό σημαίνει ότι το κήρυγμα θα είναι και ελεγκτικό και παρηγορητικό και οικοδομητικό. Χρειάζεται πολλή υπομονή και μακροθυμία και μέθοδο διδακτική. Ναι. Πρέπει το κήρυγμα να ελκύει. Να ελκύει με τα παραδείγματα που θα αναφέρομε. Και μάλιστα από την Γραφή. Δεν είναι ημαρτημένον να ανατρέξω στα βιβλία των ανεκδότων. Δεν είναι ημαρτημένον. Αλλά όταν έχω μία Αγία Γραφή, Παλαιά και Καινή Διαθήκη, με απέραντα, απέραντα περιστατικά, γιατί να καταφύγω στα βιβλία των ανεκδότων; Όταν αναφέρομαι σε παραδείγματα από την Αγία Γραφή και που με τον τρόπον αυτόν θα δώσω μία εικόνα διδασκαλίας ολοκλήρου της Γραφής στο ιστορικό της μέρος. Βεβαίως.
Ακόμη θα προσέξω και την ορθοφωνία μου. Να μπορώ να ομιλώ με ολόκληρη την λέξη. Ορθοφωνία. Όχι να μην με καταλαβαίνει ο άλλος, γιατί μπουρδουκλώνεται η γλώσσα μου κ.λπ. Θα κάνω, ακόμη, διασαφήσεις. Θα διασαφήζω. Βέβαια μία ρητορική ομιλία μπορεί να μην έχει παρά ελάχιστες ή και καθόλου διασαφήσεις, αλλά εδώ δεν κάνομε ρητορική άσκηση. Απλούστατα αναφερόμεθα εις τον λόγον του Θεού· που πρέπει να γίνει κατανοητός.
Πρέπει ακόμη -αλήθεια, ακόμη…- ο ομιλητής να ταυτίζεται με τον ακροατή. Ότι αυτά που λέγονται δεν αφορούν μόνον τον ακροατή, αλλά και τον ομιλητή. Και τους δύο ενδιαφέρει. Ξέρετε ότι ένας τρόπος επικοινωνίας, στο θέατρο, του ηθοποιού με τον θεατή, ποιος είναι; Κάποια στιγμή ο ηθοποιός να κατέβει από την σκηνή και να πιάσει κουβέντα με έναν θεατή. Ή να πει: «Συμφωνείτε κύριοι;». Ο ηθοποιός! Τι κάνει εδώ; Κάνει πραγματικά κοινωνόν του έργου που αυτός υποδύεται, κοινωνόν τον θεατήν. Ξέρετε πόσο ζωντάνια αυτό το πράγμα κρύβει;
Ακόμη, λέξεις και φράσεις πρέπει να έχομε στον λόγο του Θεού, ευπρεπείς. Δεν θα έχομε την γλώσσα «αργκό» ή μάγκικη, δεν ξέρω, του δρόμου, του πεζοδρομίου. Μόνον, αν χρειαστεί καμιά φορά θα βάλομε μία τέτοια λέξη εντός εισαγωγικών, για να δώσομε πιο τόνο. Αλλά η γλώσσα μας θα είναι καθαρή. Και πρέπει να οικοδομεί. Ο άνθρωπος που έγραψε «Πᾶς λόγος σαπρὸς ἐκ τοῦ στόματος ἡμῶν μὴ ἐκπορευέσθω ἀλλ' εἲ τις ἀγαθὸς πρὸς οἰκοδομὴν τῆς χρείας (:της ανάγκης) ἳνα δῷ χάριν τοῖς ἀκούουσι»(ο Παύλος) δεν μπορούσε να ομιλεί διαφορετικά. «Για να δίνει», λέει, «χάριν εις εκείνους που ακούνε». Πρέπει ο άλλος να αισθάνεται ότι ο ομιλητής κάτι έχει. «Από τα χείλη του Χριστού, εκρέμοντο», λέγει, «οι ακροαταί Του». Κι όταν έστειλαν κάποιους υπηρέτες να Τον συλλάβουν οι Φαρισαίοι -Ποιοι άλλοι; Οι κακεντρεχείς αυτοί άνθρωποι- είπαν: «Ποτέ δεν ακούσαμε άνθρωπο να ομιλεί όπως μιλούσε». Ποιον να συλλάβουν; Και αφοπλίζεται ο άλλος πραγματικά. Κι αν είχε πρόθεση να κοροϊδέψει, να κάνει καζούρα ή ό,τι άλλο, αφοπλίζεται. Θα μου πείτε, είναι μεγάλη επιστήμη το να μπορείς να ομιλείς. «Την χάρη, αδελφέ μου, θα σου την δώσει ο Χριστός. Άνοιξε το στόμα σου», το λέει η Αγία Γραφή, «άνοιξε», λέει, «το στόμα σου, κι Εγώ θα σου το πληρώσω, θα το γεμίσω. Εσύ μόνον άνοιξε το στόμα σου. Και τότε Εγώ θα βάλω λόγο δικό μου, θα βάλω όλη την χάρη, που θα προσελκύεις πάντοτε εκείνους οι οποίοι σε ακούνε».
Πάντως, αγαπητοί μου, πρέπει να καταλάβομε ότι πρέπει ἐν παντί τόπῳ και χρόνῳ να χρησιμοποιούμε τον λόγο του Θεού. Ο λόγος του Θεού πορεύεται πάντοτε περιπετειωδώς στην Ιστορία. Άλλοτε διώκεται, άλλοτε νοθεύεται. Γι'αυτό ο Παύλος, πλάι στην παραγγελία να ασκήσει έργον Ευαγγελιστού, που λέει στον Τιμόθεο, γράφει: «Κακοπάθησον». Ναι, θα κακοπαθήσεις· διότι ο λόγος του Θεού πορεύεται ἐν κακοπαθείᾳ. Αυτό δεν πρέπει να το ξεχνούμε.
Ακόμη, όπως λέει ο Ιερός Χρυσόστομος, ότι: «Το του διδασκάλου έργον είναι να κηρύξει και όχι να πείσει». Μακάρι να πείθαμε πάντοτε. Είναι να κηρύξει, όχι να πείσει. Το να πείσει, να πεισθεί, δηλαδή, ο άλλος, είναι δικό του θέμα. Δικό μου θέμα είναι εγώ να του πω τι πρέπει να κάνει, ποιος πρέπει να είναι. Εάν δεν πεισθεί, αυτός φέρει την ευθύνη για τον εαυτό του.
Έτσι, αγαπητοί, ας προσέξομε. Κηρύττοντες όλοι -όλοι!- τον λόγον του Θεού, γιατί οι μεν και οι δε, αν δεν προσέξομε, και οι ομιληταί και οι ακροαταί, ο λόγος του Θεού εκδικείται! Προσέξτε, εκδικείται. Ο Κύριος είπε: «Ὁ λόγος ὃν ἐλάλησα, ἐκεῖνος κρινεῖ αὐτὸν ἐν τῇ ἐσχάτῃ ἡμέρᾳ». Αυτός θα κρίνει. Τον λόγο που λάλησα. Κι ο Λόγος είναι πρόσωπον, με λάμδα κεφαλαίον. Ναι. Ο Λόγος είναι πρόσωπον και έχει όλην την Κρίσιν, όπως μας το είπε. Ας προσέξουμε λοιπόν. Πολύ να προσέξομε.
και με απροσμέτρητη ευγνωμοσύνη στον πνευματικό μας καθοδηγητή μακαριστό γέροντα Αθανάσιο Μυτιληναίο,
Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος
https://www.arnion.gr/mp3/omilies/p_athanasios/omiliai_kyriakvn/omiliai_kyriakvn_863.mp3
Η ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗ ΠΕΡΙΚΟΠΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΠΡΟ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ
4 Ιανουαρίου 2025
Η Iστορία της Pfizer Inc. - Μια Mελέτη Περίπτωσης για τη Φαρμακευτική Αυτοκρατορία και την Εταιρική Διαφθορά
Λίγες εταιρείες στην ιστορία του φαρμάκου έχουν λάβει τόση προσοχή όση έχει λάβει η Pfizer Inc. τα τελευταία τρία χρόνια της κρίσης Corona.
Κατά τη διάρκεια της αδιάκοπης κάλυψης από τα μέσα ενημέρωσης και εν μέσω όλου του θορύβου και της οργής, η Pfizer κατάφερε να αποφύγει τον έλεγχο της προηγούμενης εγκληματικής συμπεριφοράς της και παρουσιάζεται καθολικά στα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης ως μια καλοπροαίρετη επιχείρηση της οποίας η αποστολή είναι να υπηρετεί ευγενικά την ανθρωπότητα.
Σε μια προσπάθεια να αποκαταστήσουμε την αλήθεια, ξεκινάμε μια ολοκληρωμένη ιστορική εξέταση αυτής της εταιρείας που ξεπήδησε από ταπεινά ξεκινήματα σε ένα από τα πιο επιδραστικά εταιρικά μεγαθήρια που κυκλοφορούν σήμερα στη γη.
ΙΣΤΟΡΙΑ
Η ιστορία της Pfizer ξεκινά στη Νέα Υόρκη το 1849, όταν ένα ζευγάρι Γερμανών μεταναστών, τα ξαδέλφια Charles Pfizer και Charles F. Erhart, έλαβαν δάνειο 2.500 δολαρίων από τον πατέρα του Charles Pfizer για να αγοράσουν ένα εμπορικό κτίριο στο Williamsburg του Μπρούκλιν, όπου θα ξεκινούσαν ένα κοινό επιχειρηματικό εγχείρημα στην εκκολαπτόμενη βιομηχανία παραγωγής χημικών προϊόντων.
Ο Charles Pfizer ήταν μαθητευόμενος φαρμακοποιός στη Γερμανία και διέθετε εμπορική εκπαίδευση ως χημικός. Ο Charles Erhart ήταν ζαχαροπλάστης.
Η επιχείρηση που αρχικά ονομαζόταν Charles Pfizer and Company θα επικεντρωνόταν αρχικά στην παραγωγή χημικών ενώσεων. Το πρώτο τους προϊόν ήταν ένα φαρμακευτικό προϊόν με την ονομασία Santonin, το οποίο χρησιμοποιούνταν για τη θεραπεία παρασιτικών σκουληκιών.
Συνδυάζοντας τα ταλέντα τους, τα ξαδέρφια τοποθέτησαν το προϊόν τους μέσα σε γευστικά γλυκίσματα, όπως καραμέλες και χωνάκια κρέμας ζάχαρης με γεύση καραμέλας. Η στρατηγική αυτή αποδείχθηκε επιτυχής, θέτοντας τις βάσεις για τη μελλοντική ανάπτυξη της εταιρείας.
Το φάρμακο Santonin θα χρησιμοποιούνταν ως ανθελμινθικό μέχρι τη δεκαετία του 1950, όταν έπεσε σε δυσμένεια λόγω των τοξικών επιδράσεων που παρατηρήθηκαν και που εγκυμονούσαν σοβαρούς κινδύνους για τους ασθενείς.
Η Pfizer θα επεκταθεί γρήγορα στο πεδίο των λεπτών χημικών ουσιών για εμπορική πώληση σε χονδρέμπορους και λιανοπωλητές.
Το 1862, η Pfizer έγινε η πρώτη αμερικανική εταιρεία που παρήγαγε εγχώρια τρυγικό οξύ και κρέμα τρυγικού οξέος.
Με το ξέσπασμα του αμερικανικού εμφυλίου πολέμου ξέσπασε μια τεράστια ανάγκη για παυσίπονα και αντισηπτικά, δημιουργώντας μια «ευκαιρία» για τη φαρμακοβιομηχανία.
Η Pfizer επέκτεινε γρήγορα την παραγωγή και των δύο, καθώς και του ιωδίου, της μορφίνης, του χλωροφορμίου, της καμφοράς και των υδραργύρων. Μέχρι το 1868, τα έσοδα της Pfizer είχαν διπλασιαστεί και η γκάμα των προϊόντων της είχε αυξηθεί σημαντικά.
Η μεγάλη ευλογία για την εταιρεία θα ερχόταν τη δεκαετία του 1880 με την παραγωγή βιομηχανικής ποιότητας κιτρικού οξέος, που χρησιμοποιείται ευρέως σε αναψυκτικά όπως η Coca-Cola και το Dr. Pepper. Αυτό θα γινόταν το επίκεντρο της εταιρείας και θα οδηγούσε την ανάπτυξή της για δεκαετίες.
Μια άλλη τυχαία αλλαγή για τη «μικρή εταιρεία της Νέας Υόρκης» θα έρθει το 1919, όταν οι επιστήμονές της θα πρωτοπορήσουν και θα αναπτύξουν μια διαδικασία ζύμωσης σε βαθιά δεξαμενή, οι αρχές της οποίας θα εφαρμοστούν αργότερα στην παραγωγή πενικιλίνης.
Αυτή η υπεροχή στη ζύμωση και στη φαρμακευτική παραγωγή μεγάλης κλίμακας θα έφερνε την Pfizer σε ηγετική θέση στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η κυβέρνηση των ΗΠΑ απευθύνθηκε στη φαρμακοβιομηχανία για υποστήριξη στην παραγωγή πενικιλίνης για την πολεμική προσπάθεια.
Σε συνεργασία με κυβερνητικούς επιστήμονες, η Pfizer άρχισε να επιδιώκει τη μαζική παραγωγή πενικιλίνης χρησιμοποιώντας την τεχνολογία ζύμωσης σε βαθιά δεξαμενή και το 1944 έγινε η πρώτη εταιρεία που παρήγαγε μαζικά πενικιλίνη.
Καθώς οι τιμές και η χρήση της πενικιλλίνης μειώθηκαν μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, η Pfizer άρχισε να αναζητά πιο κερδοφόρα αντιβιοτικά. Η μετάβαση στην εμπορική παραγωγή αντιβιοτικών σηματοδότησε μια στροφή στο επιχειρηματικό μοντέλο της Pfizer.
Οι δραστηριότητες της εταιρείας μετατοπίστηκαν από την παραγωγή εκλεκτών χημικών προϊόντων σε φαρμακευτικά προϊόντα που βασίζονται στην έρευνα, δίνοντας το έναυσμα για το νέο πρόγραμμα ανακάλυψης φαρμάκων της Pfizer, το οποίο επικεντρώθηκε στη σύνθεση vitro.
Το 1950 η Pfizer θα αναπτύξει το πρώτο της ιδιόκτητο φαρμακευτικό προϊόν, την Terramycin, ένα αντιβιοτικό ευρέος φάσματος.
Μέχρι το 1951, η Pfizer είχε ιδρύσει γραφεία στο Βέλγιο, τη Βραζιλία, τον Καναδά, την Κούβα, την Αγγλία, το Μεξικό, τον Παναμά και το Πουέρτο Ρίκο. Καθώς η ισχύς και τα κέρδη της αυξάνονταν, η Pfizer ενίσχυσε το χαρτοφυλάκιό της μέσω διαφόρων εξαγορών και εισόδων σε πολλούς τομείς έρευνας και ανάπτυξης, συμπεριλαμβανομένου ενός τμήματος υγείας των ζώων.
Καθώς το φαρμακευτικό βασίλειο της Pfizer επεκτεινόταν, ωστόσο, άρχισαν να έρχονται στην επιφάνεια ερωτήματα σχετικά με πρόστυχες επιχειρηματικές πρακτικές.
ΠΑΡΑΒΙΑΣΕΙΣ
Παρά το γεγονός ότι παρουσιάζεται ως ενάρετος εταιρικός πολίτης, η Pfizer δεν είναι άγνωστη στις αντιπαραθέσεις και τα σκάνδαλα. Ήδη από το 1958 ήταν μία από τις έξι φαρμακευτικές εταιρείες που κατηγορήθηκαν για καθορισμό τιμών από την Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου.
Το 1961 το Υπουργείο Δικαιοσύνης άσκησε ποινικές αντιμονοπωλιακές διώξεις κατά της Pfizer, της American Cyanamid και της Bristol-Myers, κατηγορώντας κορυφαία στελέχη κάθε εταιρείας ότι χρέωναν υπερβολικά υψηλές τιμές και μονοπωλούσαν την παραγωγή και διανομή φαρμάκων από το 1953.
Το 1963 η FTC αποφάνθηκε ότι οι κατηγορούμενες εταιρείες στην καταγγελία του 1958 όντως διαμόρφωναν τις τιμές των αντιβιοτικών. Η FTC σημείωσε επίσης ότι «τα ακάθαρτα χέρια και η κακή πίστη διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο» στο να χορηγηθεί στην Pfizer το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας τετρακυκλίνης.
Μέχρι τη δεκαετία του 1960, η Pfizer βρισκόταν στο πιο διαφοροποιημένο σημείο της ιστορίας της, με ενδιαφέροντα που κυμαίνονταν από χάπια μέχρι αρώματα και από πετροχημικά μέχρι προϊόντα για κατοικίδια ζώα.
Η στροφή της εταιρείας προς την παραγωγή νέων προϊόντων κορυφώθηκε με την ίδρυση του κεντρικού τμήματος έρευνας στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Ένα πλήρες 15% των εσόδων της Pfizer κατευθυνόταν σε αυτό το τμήμα έρευνας.
Αυτή η εστίαση στην καινοτομία οδήγησε την Pfizer στην ανάπτυξη blockbuster φαρμάκων, τα οποία περιγράφονται ως «φάρμακα που αποφέρουν έσοδα τουλάχιστον 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων ετησίως στις φαρμακευτικές εταιρείες που τα παράγουν».
Ενώ αυτά τα φάρμακα μπορεί να είναι εξαιρετικά κερδοφόρα για τις φαρμακευτικές εταιρείες, το επιχειρηματικό μοντέλο των blockbuster φαρμάκων παρουσιάζει ορισμένα μακροπρόθεσμα προβλήματα. Πέρα από τον χρόνο και τα χρήματα που απαιτούνται για την ανάπτυξή τους, υπάρχουν και οι απαιτήσεις των ζητημάτων πατεντών. Οι φαρμακευτικές εταιρείες βλέπουν το «παράθυρο πατέντας» των 20 ετών ως σοβαρό περιορισμό, καθώς συχνά τους παίρνει μια ολόκληρη δεκαετία για να φέρουν ένα νέο φάρμακο στην αγορά, μειώνοντας έτσι τόσο τον χρόνο που τους επιτρέπεται να διεκδικήσουν κέρδη από το κόστος ανάπτυξης όσο και τον χρόνο που τους αναλογεί για να αποκομίσουν τα μέγιστα κέρδη από το νέο τους προϊόν.
Λόγω των νόμων περί διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, η επιτυχία των blockbuster φαρμάκων είναι συχνά βραχύβια. Επίσης, η εξάρτηση από τα blockbusters σημαίνει ότι αν ένα προϊόν αποτύχει, οι συνέπειες για τον κατασκευαστή μπορεί να είναι καταστροφικές.
Χρησιμοποιώντας αυτό το επιχειρηματικό μοντέλο, η ανάγκη των φαρμακευτικών εταιρειών να παράγουν συνεχώς φάρμακα blockbuster είναι δύσκολο να υπερτιμηθεί. Φυσικά, καταβάλλουν μεγάλες προσπάθειες για να προστατεύσουν τη χρυσή χήνα τους.
Η σειρά των blockbusters της Pfizer συνοδεύτηκε από μια μαζική άνοδο της περιουσίας της εταιρείας σε συνδυασμό με μια πορεία αμφιλεγόμενων προϊόντων, κακουργηματικών αδικημάτων και πολλαπλών προστίμων -συμπεριλαμβανομένου του μεγαλύτερου ποινικού προστίμου στην ιστορία των ΗΠΑ.
Πάρτε, για παράδειγμα, το πρώτο blockbuster φάρμακο της Pfizer, το αντιφλεγμονώδες Feldene, το οποίο θα γινόταν επίσης ένα από τα αρχικά αμφιλεγόμενα προϊόντα της.
Η Pfizer υπέβαλε αίτηση νέου φαρμάκου για το Feldene στον FDA τον Μάρτιο του 1978 και ξανά τον Μάιο του 1980. Οι αιτήσεις απορρίφθηκαν λόγω ανεπαρκών πρωτοκόλλων δοκιμών. Τον Σεπτέμβριο του 1981, η Pfizer υπέβαλε εκ νέου αίτηση στον FDA, χρησιμοποιώντας παλαιά δεδομένα.
Τα πολλαπλά ερωτήματα γύρω από το Feldene, συμπεριλαμβανομένης της διαδρομής που ακολουθήθηκε προς την τελική έγκρισή του, θα το καθιστούσαν μία από τις κορυφαίες «λογοκριμένες» ειδήσεις του Project Censored το 2015.
Σε αυτή την ιστορία, το Project Censored σημείωσε: «Το Project Censored δεν είναι η πρώτη φορά που η εφημερίδα “Censored” έγραψε την είδηση “Censored”:
«Στη συνέχεια, ενώ ο FDA εξέταζε ακόμη την αίτηση, η Pfizer διοργάνωσε μια δεξίωση στη συνάντηση της Αμερικανικής Ένωσης Ρευματολογίας στη Βοστώνη και έδειξε μια ταινία προώθησης του Feldene, η οποία, σύμφωνα με τον FDA, ήταν παράνομη. Παρ' όλα αυτά, στις 6 Απριλίου 1982, ο FDA ενέκρινε το Feldene για χρήση στις ΗΠΑ».
Παρόλο που το Feldene θα γινόταν το πιο επικερδές προϊόν της Pfizer, γρήγορα προέκυψαν ερωτήματα σχετικά με το φάρμακο. Μέχρι το 1986 υποβλήθηκε αίτηση στον FDA για την εκ νέου επισήμανση του φαρμάκου λόγω σοβαρών ανησυχιών σχετικά με τον μακρύ χρόνο ημιζωής του και την τάση του να συσσωρεύεται στο αίμα.
Η οργάνωση παρακολούθησης Public Citizen Health Research Group (PCHRG) θα κατηγορούσε αργότερα ότι αυτό το ευρέως συνταγογραφούμενο φάρμακο για την αρθρίτιδα δημιουργούσε κινδύνους γαστρεντερικής αιμορραγίας στους ηλικιωμένους.
Επικαλούμενη αναφορές για 2.621 ανεπιθύμητες ενέργειες και 182 θανάτους μεταξύ των ασθενών που έλαβαν το φάρμακο, η PCHRG ζήτησε από τον FDA να απαγορεύσει το Feldene για ασθενείς 60 ετών και άνω, «ως άμεσο κίνδυνο για τη δημόσια υγεία».
Ο Dr. Sidney Wolfe, διευθυντής της PCHRG δήλωσε: «Τουλάχιστον 1,75 εκατομμύρια ηλικιωμένοι Αμερικανοί που λαμβάνουν τώρα αυτό το φάρμακο κινδυνεύουν να αναπτύξουν απειλητικές για τη ζωή τους γαστρεντερικές αντιδράσεις».
Εν τω μεταξύ, το Εθνικό Συμβούλιο Ηλικιωμένων προέτρεψε τον FDA να αποσύρει εντελώς το φάρμακο από την αγορά.
Ο Wolfe του PCHRG θα αναφερόταν αργότερα σε εσωτερικά έγγραφα της Pfizer που εξέφραζαν ανησυχίες σχετικά με το φάρμακο. Μέχρι το 1995 ζητούσε την πλήρη απαγόρευση του φαρμάκου για όλες τις ηλικίες.
Αυτή ήταν μόνο η αρχή μιας σειράς σκανδάλων υψηλού προφίλ και νομικών προβλημάτων που θα καθόριζαν τις συνήθεις επιχειρηματικές πρακτικές της Pfizer.
Για παράδειγμα, αναφορές για σοβαρά ζητήματα σχετικά με μια καρδιακή βαλβίδα που παρήγαγε το τμήμα Shiley της Pfizer άρχισαν να ταλαιπωρούν την εταιρεία. Το πρόβλημα αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα τη διακοπή της παραγωγής όλων των μοντέλων των ελαττωματικών βαλβίδων μέχρι το 1986.
Το 1991 μια ομάδα εργασίας του FDA κατηγόρησε τη Shiley ότι απέκρυψε πληροφορίες σχετικά με τα προβλήματα ασφαλείας από τις ρυθμιστικές αρχές προκειμένου να λάβει την αρχική έγκριση για τις βαλβίδες της. Μια έρευνα της 7ης Νοεμβρίου 1991 στην εφημερίδα The Wall Street Journal υποστήριξε ότι η Shiley είχε σκόπιμα παραποιήσει τα αρχεία κατασκευής που αφορούσαν τα σπασίματα των βαλβίδων.
Αυτά τα κατάγματα είχαν καταστροφικές συνέπειες για πολλούς ασθενείς. Μέχρι το 2012 αναφέρθηκε ότι 663 άτομα είχαν πεθάνει ως αποτέλεσμα των ελαττωματικών βαλβίδων.
Η Pfizer συμφώνησε τελικά να καταβάλει μεταξύ 165 και 215 εκατομμυρίων δολαρίων για τον διακανονισμό των αγωγών που σχετίζονται με τη βαλβίδα The Björk-Shiley Convexo-Concave Heart Valve.
Συμφώνησε επίσης να καταβάλει 10,75 εκατομμύρια δολάρια για να διευθετήσει τις κατηγορίες του Υπουργείου Δικαιοσύνης των ΗΠΑ ότι είπε ψέματα στις ρυθμιστικές αρχές κατά την αναζήτηση έγκρισης για τις βαλβίδες.
Η παρέλαση των διεφθαρμένων πρακτικών και των νομικών προβλημάτων που έχει καταλήξει να χαρακτηρίζει αυτόν τον φαρμακευτικό Λεβιάθαν μόλις είχε αρχίσει. Από τότε, η Pfizer παραπέμφθηκε και διώχθηκε για μια λιτανεία παράνομων πράξεων που κυμαίνονταν από τον καθορισμό των τιμών, την ασφάλεια των προϊόντων, τη δωροδοκία, τα σκάνδαλα διαφήμισης και μάρκετινγκ μέχρι τις παραβιάσεις του περιβάλλοντος και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Το 1999 η Pfizer δήλωσε ένοχη σε ποινικές αντιμονοπωλιακές κατηγορίες και συμφώνησε να καταβάλει πρόστιμα συνολικού ύψους 20 εκατομμυρίων δολαρίων. Σε εκείνη την υπόθεση, η Pfizer κατηγορήθηκε για «συμμετοχή σε συνωμοσία για την αύξηση και τον καθορισμό των τιμών και την κατανομή των μεριδίων αγοράς στις ΗΠΑ για ένα συντηρητικό τροφίμων που ονομάζεται ερυθροβικό νάτριο και για την κατανομή πελατών και περιοχών για ένα αρωματικό παράγοντα που ονομάζεται μαλτόλη».
Το 2000 η Washington Post δημοσίευσε ένα αποκαλυπτικό άρθρο έξι τμημάτων στο οποίο κατηγορούσε την Pfizer ότι δοκίμαζε ένα επικίνδυνο πειραματικό αντιβιοτικό Trovafloxacin (εμπορική ονομασία Trovan) σε παιδιά στη Νιγηρία χωρίς να λάβει την κατάλληλη συγκατάθεση από τους γονείς τους.
Το Trovan επρόκειτο να γίνει το επόμενο blockbuster φάρμακο της Pfizer, σύμφωνα με τους αναλυτές της Wall Street, ένας από τους οποίους ισχυρίστηκε ότι «η Pfizer θα μπορούσε να κερδίσει 1 δισεκατομμύριο δολάρια το χρόνο αν το Trovan μπορούσε να λάβει έγκριση για όλες τις πιθανές χρήσεις του». Αλλά όταν η εταιρεία δεν μπόρεσε να βρει αρκετούς ασθενείς στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι ερευνητές της έψαξαν για νέους ασθενείς στο Κάνο της Νιγηρίας.
Αυτή η μη εγκεκριμένη κλινική δοκιμή σε 200 νιγηριανά παιδιά είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο 11 παιδιών. Υποστηρίζεται ότι πολύ περισσότερα παιδιά υπέστησαν αργότερα «σοβαρές παρενέργειες που κυμαίνονταν από οργανική ανεπάρκεια έως εγκεφαλική βλάβη».
Το 2001 η Pfizer μηνύθηκε από 30 νιγηριανές οικογένειες, οι οποίες κατηγόρησαν την εταιρεία ότι χρησιμοποίησε τα παιδιά τους ως «ανθρώπινα πειραματόζωα». Οι οικογένειες ισχυρίστηκαν ότι «η Pfizer παραβίασε τον Κώδικα της Νυρεμβέργης καθώς και τα πρότυπα των Ηνωμένων Εθνών για τα ανθρώπινα δικαιώματα και άλλες δεοντολογικές κατευθυντήριες γραμμές» και ισχυρίστηκαν ότι η Pfizer εξέθεσε τα παιδιά σε «σκληρή, απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση».
Μετά από χρόνια δικαστικών αγώνων, η Pfizer συμφώνησε το 2009 να καταβάλει 75 εκατομμύρια δολάρια για να διευθετήσει ορισμένες από τις αγωγές που είχαν ασκηθεί στα δικαστήρια της Νιγηρίας.
Το Trovan δεν έγινε ποτέ το blockbuster που οραματιζόταν η Pfizer. Η εταιρεία παραδέχθηκε στους μετόχους της ότι «υπέστη μια απογοήτευση» με αυτό το πειραματικό φάρμακο κατά της μηνιγγίτιδας. Το Trovan δεν εγκρίθηκε ποτέ για χρήση από παιδιά στις Ηνωμένες Πολιτείες, οπότε η παραγωγή του σταμάτησε. Η Ευρωπαϊκή Ένωση το απαγόρευσε το 1999.
Ακολουθεί ένα χρονολόγιο με ακόμη περισσότερες κακοτοπιές της Pfizer.
- Το 2002 η Pfizer συμφώνησε να καταβάλει 49 εκατομμύρια δολάρια για να διευθετήσει τις κατηγορίες ότι μία από τις θυγατρικές της εξαπάτησε το ομοσπονδιακό πρόγραμμα Medicaid, χρεώνοντας υπέρμετρα το φάρμακο Lipitor για τη μείωση της χοληστερόλης.
- Το 2003 η Pfizer κατέβαλε 6 εκατ. δολάρια για να συμβιβαστεί με 19 πολιτείες που την κατηγόρησαν για τη χρήση παραπλανητικών διαφημίσεων για την προώθηση του αντιβιοτικού Zithromax (που ονομάζεται επίσης Z-Pak), το οποίο χρησιμοποιείται για τις λοιμώξεις των αυτιών των παιδιών. Η αξίωση ισχυριζόταν ότι η Pfizer «υπερεκτιμούσε τα οφέλη και την αποτελεσματικότητα του Zithromax σε σύγκριση με άλλα συγκρίσιμα αντιβιοτικά».
- Το 2004 η Pfizer συμφώνησε σε διακανονισμό 60 εκατομμυρίων δολαρίων σε ομαδική αγωγή που ασκήθηκε από χρήστες ενός διαβητικού φαρμάκου που αναπτύχθηκε από την Warner-Lambert, την οποία η Pfizer εξαγόρασε το 2000. Το φάρμακο Rezulin είχε αποσυρθεί από την αγορά αφού πολλοί ασθενείς πέθαναν από οξεία ηπατική ανεπάρκεια που λέγεται ότι προκλήθηκε από το φάρμακο.
- Το 2004 η Pfizer συμφώνησε να σταματήσει τις διαφημίσεις για το παυσίπονό της Celebrex και το επόμενο έτος παραδέχθηκε ότι κλινικές δοκιμές του 1999 διαπίστωσαν ότι οι ηλικιωμένοι ασθενείς που έπαιρναν το φάρμακο ήταν πολύ πιο πιθανό να αντιμετωπίσουν κινδύνους καρδιακών προβλημάτων.
- Το 2004 η Pfizer ομολόγησε επίσης την ενοχή της σε δύο κακουργήματα και κατέβαλε πρόστιμα ύψους 430 εκατομμυρίων δολαρίων για την δόλια προώθηση του φαρμάκου Neurontin, το οποίο είχε επιτυχία στην επιληψία, για μη εγκεκριμένες χρήσεις. Η Pfizer ισχυριζόταν ότι μπορούσε επίσης να χρησιμοποιηθεί για «διπολική διαταραχή, πόνο, ημικρανίες και στέρηση ναρκωτικών και αλκοόλ».
Οι ύπουλες τακτικές της Pfizer σχετικά με το Neurontin περιλάμβαναν επίσης τη δωροδοκία γιατρών με πολυτελή ταξίδια και χρήματα για την προώθηση του φαρμάκου και την τοποθέτηση πρακτόρων σε εκδηλώσεις ιατρικής εκπαίδευσης.
Αργότερα ήρθαν στο φως έγγραφα που υποδηλώνουν ότι η Pfizer κανόνισε καθυστερήσεις στη δημοσίευση επιστημονικών μελετών που υπονόμευαν τον ισχυρισμό της για τις άλλες χρήσεις του Neurontin. Σε ένα από αυτά τα έγγραφα διαπιστώθηκε ότι ένας επικεφαλής της ομάδας Neurontin της Pfizer δήλωσε: «Νομίζω ότι μπορούμε να περιορίσουμε τα πιθανά αρνητικά αποτελέσματα της μελέτης 224 καθυστερώντας τη δημοσίευση για όσο το δυνατόν περισσότερο».
Τέλος, το 2010, ομοσπονδιακοί ένορκοι διαπίστωσαν ότι η Pfizer διέπραξε εκβιαστική απάτη κατά την εμπορία του Neurontin- ο δικαστής της υπόθεσης διέταξε στη συνέχεια την εταιρεία να καταβάλει αποζημίωση ύψους 142 εκατομμυρίων δολαρίων.
- Το 2005 η Pfizer απέσυρε το παυσίπονό της Bextra από την αγορά, αφού ο FDA επικαλέστηκε «ανεπαρκείς πληροφορίες σχετικά με πιθανούς κινδύνους για την καρδιά από τη μακροχρόνια χρήση του φαρμάκου, καθώς και “απειλητικές για τη ζωή” δερματικές αντιδράσεις, συμπεριλαμβανομένων θανάτων».
- Την ίδια χρονιά ο FDA ενέκρινε προειδοποίηση μαύρου κουτιού για το άλλο παυσίπονο blockbuster της Pfizer, το Celebrex, επικαλούμενος αυξημένους κινδύνους «καρδιαγγειακών συμβάντων και απειλητικής για τη ζωή γαστρεντερικής αιμορραγίας».
- Το 2007 η Pfizer συμφώνησε να καταβάλει 34,7 εκατομμύρια δολάρια για να διευθετήσει ομοσπονδιακές κατηγορίες σχετικά με την εμπορία της ανθρώπινης αυξητικής ορμόνης Genotropin. Η Pharmacia & Upjohn Co., θυγατρική της Pfizer, συμφώνησε να καταβάλει 19,7 εκατομμύρια δολάρια για «προσφορά μίζας σε διαχειριστή παροχών φαρμακείου για να πουλήσει περισσότερα από το φάρμακο», ενώ η Pfizer συμφώνησε να καταβάλει άλλα 15 εκατομμύρια δολάρια για «προώθηση της Genotropin για χρήσεις που δεν έχουν εγκριθεί από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων».
- Το 2008 η Pfizer πλήρωσε ένα τεράστιο πρόστιμο 894 εκατομμυρίων δολαρίων για να διευθετήσει αγωγές «που ισχυρίζονταν ότι το αποσυρόμενο παυσίπονο Bextra και το ευρέως χρησιμοποιούμενο φάρμακο Celebrex για την αρθρίτιδα έβλαψαν τους ασθενείς των ΗΠΑ και εξαπάτησαν τους καταναλωτές». Από το συνολικό πρόστιμο, τα 745 εκατομμύρια δολάρια διατέθηκαν για την «επίλυση αξιώσεων για σωματικές βλάβες».
- Την αμέσως επόμενη χρονιά, το 2009, η Pfizer τιμωρήθηκε με πρόστιμο ύψους 2,3 δισεκατομμυρίων δολαρίων, αποκτώντας την αμφίβολη διάκριση να χαρακτηρίζεται ως ο μεγαλύτερος διακανονισμός στην ιστορία της υγειονομικής περίθαλψης. Η GlaxoSmithKline θα ανέβαζε το ποσό με διακανονισμό ύψους 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2012.
Το πρόστιμο ήταν ένας συνδυασμός αστικών και ποινικών διακανονισμών που αφορούσαν την «φερόμενη ως παράνομη προώθηση ορισμένων φαρμάκων της Pfizer, κυρίως του Bextra». Η Pfizer δήλωσε ένοχη για την «παραπλάνηση του παυσίπονου Bextra με σκοπό την εξαπάτηση ή την παραπλάνηση, προωθώντας το φάρμακο για τη θεραπεία του οξέος πόνου σε δόσεις που ο FDA είχε προηγουμένως θεωρήσει επικίνδυνα υψηλές».
Το υπουργείο Δικαιοσύνης σημείωσε επίσης ότι η Pfizer «φέρεται να είχε καταβάλει μίζες σε συμμορφούμενους γιατρούς και να προωθούσε παράνομα τρία άλλα φάρμακα: το αντιψυχωσικό Geodon, ένα αντιβιοτικό Zyvox και το αντιεπιληπτικό φάρμακο Lyrica».
Σε συνέντευξή του στους The New York Times, ο πρώην αντιπρόσωπος πωλήσεων της Pfizer John Kopchinski, ο οποίος βοήθησε στην έναρξη της ομοσπονδιακής έρευνας, δήλωσε: «Όλη η κουλτούρα της Pfizer καθοδηγείται από τις πωλήσεις και αν δεν πουλούσες φάρμακα παράνομα, δεν θεωρείσαι ομαδικός παίκτης».
Το ποινικό πρόστιμο ύψους 1,195 δισεκατομμυρίων δολαρίων στο πλαίσιο του εν λόγω διακανονισμού εξακολουθεί να αποτελεί το μεγαλύτερο ποινικό πρόστιμο που έχει επιβληθεί ποτέ στις Ηνωμένες Πολιτείες για οποιοδήποτε θέμα.
Ακόμη και μετά την υπογραφή μιας εκτεταμένης συμφωνίας εταιρικής ακεραιότητας με το Γραφείο Γενικού Επιθεωρητή του Υπουργείου Υγείας και Ανθρωπίνων Υπηρεσιών στο πλαίσιο του διακανονισμού του 2009, η ανεδαφική και επιζήμια συμπεριφορά της Pfizer συνεχίστηκε. Η μπάντα έπαιξε.
Το 2010 οι New York Times αναφέρθηκαν στην παραδοχή της Pfizer ότι είχε καταβάλει περίπου «20 εκατομμύρια δολάρια σε 4.500 γιατρούς και άλλους επαγγελματίες του ιατρικού κλάδου για συμβουλές και ομιλίες εκ μέρους της κατά τους τελευταίους έξι μήνες του 2009».
Οι The Times ανέφεραν επίσης ότι η Pfizer είχε καταβάλει «15,3 εκατομμύρια δολάρια σε 250 ακαδημαϊκά ιατρικά κέντρα και άλλες ερευνητικές ομάδες για κλινικές δοκιμές την ίδια περίοδο».
Αναφορικά με τα ποσά που αποκάλυψε η Pfizer, η Dr. Marcia Angell, πρώην συντάκτρια του The New England Journal of Medicine και συγγραφέας του βιβλίου: The Truth About the Drug Companies: How They Deceive Us and What to Do About It (Η αλήθεια για τις φαρμακευτικές εταιρείες: Πώς μας εξαπατούν και τι πρέπει να κάνουμε γι' αυτό) παραδέχτηκε ότι, αν και δεν είχε συγκεκριμένη γνώση του θέματος, πίστευε ότι τα ποσά που αποκάλυψε δημοσίως η Pfizer «φαίνονταν χαμηλά». Και πρόσθεσε: «Δεν μπορώ να μην πιστεύω ότι κάτι έχει διαφύγει».
Το 2011 η Pfizer συμφώνησε να καταβάλει 14,5 εκατομμύρια δολάρια για να επιλύσει τις κατηγορίες του False Claims Act ότι διακινούσε παράνομα στην αγορά το φάρμακο για την ουροδόχο κύστη Detrol.
Το 2012 η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ ανακοίνωσε ότι κατέληξε σε διακανονισμό 45 εκατομμυρίων δολαρίων με την Pfizer για την επίλυση κατηγοριών ότι οι θυγατρικές της είχαν δωροδοκήσει γιατρούς και άλλους επαγγελματίες υγείας στο εξωτερικό.
Η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς ισχυρίστηκε ότι «υπάλληλοι και αντιπρόσωποι των θυγατρικών της Pfizer στη Βουλγαρία, την Κίνα, την Κροατία, την Τσεχική Δημοκρατία, την Ιταλία, το Καζακστάν, τη Ρωσία και τη Σερβία προέβησαν σε αθέμιτες πληρωμές σε ξένους αξιωματούχους για να επιτύχουν εγκρίσεις κανονισμών και συνταγολογίων, πωλήσεις και αυξημένες συνταγογραφήσεις για τα φαρμακευτικά προϊόντα της εταιρείας».
Σύμφωνα με την Kara Brockmeyer, επικεφαλής της Μονάδας του Foreign Corrupt Practices Act της Διεύθυνσης Εκτέλεσης της SEC, «οι θυγατρικές της Pfizer σε πολλές χώρες είχαν τη δωροδοκία τόσο συνυφασμένη με την κουλτούρα των πωλήσεών τους, ώστε προσέφεραν πόντους και προγράμματα μπόνους για την αθέμιτη επιβράβευση ξένων αξιωματούχων που αποδείχθηκαν οι καλύτεροι πελάτες τους».
Το 2012, η Pfizer επιβλήθηκε με άλλο ένα τεράστιο πρόστιμο - αυτή τη φορά για να διευθετήσει τους ισχυρισμούς ότι οι παρενέργειες του φαρμάκου Prempro για θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης (HRT) προκαλούν καρκίνο του μαστού. Περίπου 10.000 γυναίκες κατέθεσαν αγωγή κατά της εταιρείας, ισχυριζόμενες ότι η φαρμακοβιομηχανία απέκρυψε πληροφορίες σχετικά με τους πιθανούς κινδύνους καρκίνου του μαστού από τις HRT. Ο διακανονισμός ύψους 1,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων ήρθε μετά από έξι χρόνια δίκης.
Το 2013, η Pfizer συμφώνησε σε διακανονισμό ύψους 288 εκατομμυρίων δολαρίων για τους ισχυρισμούς 2.700 ατόμων ότι το φάρμακο για τη διακοπή του καπνίσματος Chantix προκάλεσε αυτοκτονικές σκέψεις και σοβαρές ψυχολογικές διαταραχές.
Ο FDA είχε τοποθετήσει μια προειδοποίηση μαύρου κουτιού στο Chantix, την υψηλότερη προειδοποίηση που σχετίζεται με την ασφάλεια που αποδίδει ο FDA, «για να προειδοποιήσει τους ασθενείς και τους γιατρούς για τον κίνδυνο ψυχιατρικών παρενεργειών» και είχε σημειώσει ότι το φάρμακο «πιθανώς συνδέεται με υψηλότερο κίνδυνο καρδιακής προσβολής».
Οι φαρμακευτικές εταιρείες καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για να παρακάμψουν τις προειδοποιήσεις των μαύρων κουτιών. Δημιουργούν κακή δημοσιότητα και επηρεάζουν αρνητικά την εμπορευσιμότητα του εν λόγω φαρμάκου, γεγονός που οδηγεί σε δυσμενείς οικονομικές συνέπειες για την εταιρεία.
Το 2016, μετά από χρόνια πίεσης, η Pfizer κατάφερε να πείσει τον FDA να άρει τον χαρακτηρισμό του μαύρου κουτιού από το Chantrix με ψήφους 10-9, δίνοντας στο αμφιλεγόμενο blockbuster φάρμακο μια «νέα ζωή».
Το 2013 η Pfizer κατέληξε σε διακανονισμό ύψους 35 εκατομμυρίων δολαρίων σχετικά με την υποτιθέμενη αθέμιτη εμπορία και προώθηση του ανοσοκατασταλτικού φαρμάκου Rapamune. Όταν ο Γενικός Εισαγγελέας της Νέας Υόρκης Eric T. Schneiderman ανακοίνωσε ότι ο ίδιος και άλλοι 40 γενικοί εισαγγελείς των πολιτειών κατέληξαν στον διακανονισμό, σημείωσε: «Πρέπει να υπάρχει ένα σύνολο κανόνων για όλους, ανεξάρτητα από το πόσο πλούσιοι ή ισχυροί είναι, και αυτό περιλαμβάνει τις μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες που προβάλλουν μη εγκεκριμένους και ατεκμηρίωτους ισχυρισμούς για προϊόντα προκειμένου να αυξήσουν τα κέρδη τους».
Αν και ο κατάλογος των εταιρικών εγκλημάτων της Pfizer σε αυτό το άρθρο είναι τεράστιος με οποιοδήποτε μέτρο των ύποπτων επιχειρηματικών πρακτικών, απέχει πολύ από το να είναι εξαντλητικός. Συνολικά, από το 2000 η Pfizer έχει συγκεντρώσει 10.945.838.549 δολάρια σε ποινές και έχει υποστεί 96 παραβάσεις που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα αδικημάτων.
Μια εταιρεία που μπορείτε να εμπιστευτείτε;
Το χαρτοφυλάκιο των εταιρικών εγκλημάτων της Pfizer συναγωνίζεται εκείνο των πιο διεφθαρμένων εταιρειών στην ιστορία. Αλλά αυτό δεν εμπόδισε την Pfizer να γίνει μια εταιρική διασημότητα με το εμβόλιο COVID-19. Πράγματι, η εταιρεία επωφελήθηκε αδρά από αυτό το προϊόν, του οποίου οι πωλήσεις ύψους 36,8 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2021 το κατέστησαν το φαρμακευτικό προϊόν με τις υψηλότερες πωλήσεις στην ιστορία.
Όταν τα έσοδα της φαρμακευτικής εταιρείας το 2022 έφθασαν στο ιστορικό, ετήσιο υψηλό των 100,3 δισεκατομμυρίων δολαρίων, οι πωλήσεις του εμβολίου COVID-19 αντιπροσώπευαν σχεδόν το 38% αυτών των εσόδων.
Ωστόσο, ενώ η Pfizer απολάμβανε τη λάμψη της ευθυμίας των κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης και των κερδών ρεκόρ, οι ειλικρινείς έρευνες σχετικά με το αδιάκοπο ιστορικό διαφθοράς της κρατήθηκαν μακριά από τη δημοσιότητα.
Μας είπαν ότι πρέπει να «εμπιστευτούμε την Pfizer» για να εμβολιάσει τον κόσμο και να σώσει την ανθρωπότητα από τη λεγόμενη κρίση COVID.
Με δεδομένο το καταγεγραμμένο ιστορικό των ατασθαλιών της Pfizer, κάθε λογικός άνθρωπος θα αναρωτιόταν:
«Είναι αυτή μια εταιρεία που ανήκει πίσω από το τιμόνι της πιο εκτεταμένης εκστρατείας μαζικού εμβολιασμού στην ιστορία;»
«Είναι αυτή μια εταιρεία που πρέπει να εμπιστευτούμε με πειραματική ιατρική τεχνολογία;»
«Είναι αυτή μια εταιρεία που θέλουμε να έχει τον έλεγχο του πιο ριζοσπαστικού μαζικού ιατρικού πειράματος στην ιστορία της ανθρωπότητας;»
«Πώς είναι δυνατόν μια εταιρεία που συνήθιζε να εμπλέκεται σε τέτοιες παράνομες πρακτικές να μπορέσει να επαναπροσδιοριστεί ως σωτήρας της ανθρωπότητας;»
Σε μια τελετή στις 12 Ιουνίου 2008, στον αρχικό χώρο παραγωγής της Pfizer στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, η Αμερικανική Χημική Εταιρεία χαρακτήρισε την ανάπτυξη της ζύμωσης σε βαθιά δεξαμενή από την Pfizer ως Εθνικό Ιστορικό Χημικό Ορόσημο.
Σε αυτή την εκδήλωση μνήμης, η τότε πρόεδρος της Pfizer Global Manufacturing Natale Ricciardi δήλωσε στους παρευρισκόμενους: «Είχαμε πάντα μια πολύ ευγενή αποστολή». Παρά τον κρυπτικό θρήνο του: «Πολλά πράγματα έχουν αλλάξει στην Pfizer και δυστυχώς έπρεπε να πάρουμε ορισμένες αποφάσεις», ο Ricciardi συνέχισε για να υποστηρίξει: «Αλλά η ευγένεια αυτού που κάνουμε, η ευγένεια αυτού που έχει γίνει και συνεχίζει να γίνεται δεν έχει αλλάξει ποτέ και δεν θα αλλάξει ποτέ».
Όλα αυτά τα χρόνια αργότερα -και παρά την επιμονή του κ. Ricciardi για τη μεγαλοψυχία της Pfizer- ένας σκεπτόμενος άνθρωπος θα μπορούσε να κοιτάξει μέσα από τον ελεγμένο κατάλογο εγκλημάτων και προστίμων της εταιρείας και να αναγνωρίσει ότι τα ευγενή πειράματα δύσκολα είναι η σφαίρα των «υποτιθέμενων» κατά συρροή εγκληματιών όπως η Pfizer.
Καημένο μου ΠΝ… (το χτύπησε κι αυτό η εθνική προδοσία..... από μέσα.)
Στο Βυζάντιο την Πρωτοχρονιά και τα Θεοφάνεια
Η ΓΝΩΣΗ ΔΕΝ ΠΩΛΕΙΤΑΙ ΑΛΛΑ ΧΑΡΙΖΕΤΑΙ
Λίγες οδηγίες πριν επισκεφθείτε το ιστολόγιό μας (Για νέους επισκέπτες)
2. Στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας μπορείτε να βρείτε το πλαίσιο στο οποίο βάζοντας το email σας και πατώντας την λέξη Submit θα ενημερώνεστε αυτόματα για τις τελευταίες αναρτήσεις του ιστολογίου μας.
3. Αν έχετε λογαριασμό στο Twitter σας δινεται η δυνατότητα να μας κάνετε follow και να παρακολουθείτε το ιστολόγιό μας από εκεί. Θα βρείτε το σχετικό εικονίδιο του Twitter κάτω από τα πλαίσια του Google Friend Connect, στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας.
4. Μπορείτε να ενημερωθείτε από την δεξιά στήλη του ιστολογίου μας με τα διάφορα gadgets για τον καιρό, να δείτε ανακοινώσεις, στατιστικά, ειδήσεις και λόγια ή κείμενα που δείχνουν τις αρχές και τα πιστεύω του ιστολογίου μας. Επίσης μπορείτε να κάνετε αναζήτηση βάζοντας μια λέξη στο πλαίσιο της Αναζήτησης (κάτω από τους αναγνώστες μας). Πατώντας την λέξη Αναζήτηση θα εμφανιστούν σχετικές αναρτήσεις μας πάνω από τον χώρο των αναρτήσεων. Παράλληλα μπορείτε να δείτε τις αναρτήσεις του τρέχοντος μήνα αλλά και να επιλέξετε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία αναρτήσεων από την σχετική στήλη δεξιά.
5. Μπορείτε ακόμα να αφήσετε το μήνυμά σας στο μικρό τσατάκι του blog μας στην δεξιά στήλη γράφοντας απλά το όνομά σας ή κάποιο ψευδώνυμο στην θέση "όνομα" (name) και το μήνυμά σας στην θέση "Μήνυμα" (Message).
6. Επίσης μπορείτε να μας στείλετε ηλεκτρονικό μήνυμα στην διεύθυνσή μας koukthanos@gmail.com με όποιο περιεχόμενο επιθυμείτε. Αν είναι σε προσωπικό επίπεδο θα λάβετε πολύ σύντομα απάντησή μας.
7. Τέλος μπορείτε να βρείτε στην δεξιά στήλη του ιστολογίου μας τα φιλικά μας ιστολόγια, τα ιστολόγια που παρακολουθούμε αλλά και πολλούς ενδιαφέροντες συνδέσμους.
Να σας υπενθυμίσουμε ότι παρακάτω μπορείτε να βρείτε χρήσιμες οδηγίες για την κατασκευή των αναρτήσεών μας αλλά και στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας ότι έχει σχέση με δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα.
ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ ΚΑΛΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ
Χρήσιμες οδηγίες για τις αναρτήσεις μας.
2. Για όλες τις υπόλοιπες αναρτήσεις που δεν έχουν υπογραφή ΙΣΧΥΕΙ η αυτόματη υπογραφή της ανάρτησης. Ετσι όταν δεν βλέπετε καμιά πηγή ή αναφορά σε ανωνυμο ή επώνυμο συντάκτη να θεωρείτε ΩΣ ΑΥΣΤΗΡΟ ΚΑΝΟΝΑ ότι ισχύει η αυτόματη υπογραφή του αναρτήσαντα.
3. Οταν βλέπετε ανάρτηση με πηγή ή και επώνυμο ή ανώνυμο συντάκτη αλλά στη συνέχεια υπάρχει και ΣΧΟΛΙΟ, τότε αυτό είναι ΚΑΙ ΠΑΛΙ του αναρτήσαντα δηλαδή είναι σχόλιο που προέρχεται από το ιστολόγιό μας.
Σημείωση: Να σημειώσουμε ότι εκτός των αναρτήσεων που υπογράφει ο διαχειριστής μας, όλες οι άλλες απόψεις που αναφέρονται σε αυτές ανήκουν αποκλειστικά στους συντάκτες των άρθρων. Τέλος άλλες πληροφορίες για δημοσιεύσεις και πνευματικά δικαιώματα μπορείτε να βρείτε στην κάτω μπάρα του ιστολογίου μας.