καθηγήτριας της οικονομικής γεωγραφίας
στο κολλέγιο Vassar της Νέας Υόρκης
Επιστρέφοντας στον Λευκό Οίκο, ο Ντόναλντ Τραμπ συνοδεύεται από μια ομάδα «γερακιών κατά της Κίνας», δεσμευμένων να χρησιμοποιήσουν δασμούς και απαγορεύσεις εξαγωγών ώστε εμποδίσουν το Πεκίνο να αμφισβητήσει την τεχνολογική υπεροχή των Ηνωμένων Πολιτειών.
Αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο: Η Κίνα έχει αντιμετωπίσει παρόμοιες εμπορικές πιέσεις που εφαρμόστηκαν όταν ο Τράμπ έγινε για πρώτη φορά πρόεδρος το 2017, και συνεχίστηκαν κατά τη διακυβέρνηση Μπάιντεν.
Αλλά η κλιμάκωση που προτείνει τώρα ο Τράμπ – ανέφερε δασμούς έως και 60% σε κινεζικά προϊόντα– έκανε ορισμένους σχολιαστές να πουν πως θα μπορούσε, σύμφωνα με τα λόγια ενός αναλυτή, «να εξαναγκάσει το Πεκίνο σε άμυνα και να γείρει μόνιμα την πλάστιγγα υπέρ της Αμερικής».
Μια τέτοια άποψη βασίζεται στην πεποίθηση ότι το απαρχαιωμένο, επιδοτούμενο από το κράτος, μοντέλο παραγωγής-για-εξαγωγή της Κίνας είναι ευάλωτο στους δασμούς των ΗΠΑ.
Αλλά – ως κάποια που έχει μελετήσει την τεχνολογία της Κίνας από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 και έχει γράψει και επιμεληθεί δύο βιβλία για την Κίνα και την καινοτομία – πιστεύω ότι αυτή η απεικόνιση της οικονομίας της Κίνας είναι ξεπερασμένη κατά τουλάχιστον δύο δεκαετίες. Οι τεχνολογικοί τομείς της Κίνας έχουν αναπτυχθεί ραγδαία μετά το 2016 με την προσαρμογή τους στην επιβολή των αμερικανικών δασμών. Πράγματι, από τον «εμπορικό πόλεμο» που ξεκίνησε ο Τραμπ το 2017, η Κίνα έχει αναδειχθεί, στην πραγματικότητα, σε παγκόσμιο τεχνολογικό ηγέτη.
Η τεχνολογική άνοδος της Κίνας
Πριν από τριάντα χρόνια, η Κίνα μόλις και μετά βίας είχε πρόσβαση στο Διαδίκτυο και η καλύτερη εταιρεία τεχνολογίας της δεν είχε ακόμη κατασκευάσει έναν ανταγωνιστικό προσωπικό υπολογιστή για την εγχώρια αγορά. Πριν από δεκαπέντε χρόνια, ήταν το «παγκόσμιο εργοστάσιο» – κολλημένη στο χαμηλό άκρο της παραγωγικής αλυσίδας, συναρμολογώντας iPhone και άλλα τεχνολογικά γκάτζετ, αλλά δεν ήταν σε θέση να κατασκευάσει η ίδια εξαρτήματα υψηλής τεχνολογίας.
Ακόμη και με την καλύτερη «κρυστάλλινη σφαίρα», στα μέσα της δεκαετίας του 2000 κανένας Κινέζος κυβερνητικός δεν θα μπορούσε να προβλέψει την σημερινή τεχνολογική θέση της Κίνας:
Η Κίνα είναι πλέον μπροστά από τις αντίπαλες οικονομίες σε μεγάλους τεχνολογικούς τομείς. Η δεξαμενή σκέψης Information Technology and Innovation Foundation διαπίστωσε σε μια έκθεση του 2024 ότι η Κίνα είναι πρωτοπόρος, ή παγκοσμίως ανταγωνιστική, σε πέντε από τους εννέα τομείς υψηλής τεχνολογίας –ρομποτική, πυρηνική ενέργεια, ηλεκτρικά οχήματα, τεχνητή νοημοσύνη και κβαντικοί υπολογιστές– και μειώνει γρήγορα τη διαφορά σε τέσσερις άλλους: χημικά, εργαλειομηχανές, βιοφαρμακευτικά προϊόντα και ημιαγωγούς. Ομοίως, μια ανάλυση του Bloomberg προσδιόρισε την Κίνα ως την κορυφαία, ή ανταγωνιστική παγκοσμίως χώρα, σε 12 από τις 13 βιομηχανίες έντασης τεχνολογίας. Και το Αυστραλιανό Ινστιτούτο Στρατηγικής Πολιτικής βρήκε την Κίνα να ηγείται σε 37 από τις 44 κρίσιμες τεχνολογίες που παρακολούθησε.
Γιατί η κινεζική βιομηχανία τεχνολογίας έχει προχωρήσει τόσο γρήγορα; Πολλοί στην Ουάσιγκτον πιστεύουν ότι είναι το αποτέλεσμα δεκαετιών προσεκτικού κυβερνητικού σχεδιασμού να κυριαρχήσει στις παγκόσμιες βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας. Αλλά αυτό, πιστεύω, υπερεκτιμά πολύ την προνοητικότητα και τον έλεγχο του Πεκίνου. Η κινεζική κυβέρνηση έχει πράγματι διατηρήσει τον υψηλό στόχο να φτάσει τη Δύση από τη δεκαετία του 1980, αλλά το να έχεις στόχους δεν είναι το ίδιο με το να μπορείς να τους εκτελέσεις.
Πολλοί στη Δύση επισημαίνουν επίσης τις κινεζικές κρατικές επιδοτήσεις που υποστηρίζουν εγχώριες εταιρείες τεχνολογίας. Ενώ οι επιδοτήσεις έπαιξαν ρόλο σε ορισμένες τεχνολογικές επιτυχίες, η κινεζική κυβέρνηση έχει επίσης χρηματοδοτήσει πολλές αποτυχίες. Πάρτε τους ημιαγωγούς, για παράδειγμα: Παρά τις τεράστιες επενδύσεις της κινεζικής κυβέρνησης από τη δεκαετία του 1990, η Κίνα εξακολουθεί να υστερεί στην παραγωγή επεξεργαστών αιχμής και εξαρτάται από τις εισαγωγές.
Τολμήστε να ονειρευτείτε (D.R.E.A.M.)
Κατά την άποψή μου, ο τεχνολογικός δυναμισμός της Κίνας δεν προήλθε από τη μαγεία του κεντρικού σχεδιασμού, αλλά μέσα από πέντε βασικά στοιχεία που αποκαλώ D.R.E.A.M..
Το D υποδηλώνει το διάλογο μεταξύ κράτους και αγοράς.
Ενώ η κυβέρνηση της Κίνας διαθέτει σημαντική ισχύ, ο ιδιωτικός τομέας της χώρας δεν είναι ούτε υποταγμένος ούτε ανίσχυρος. Το 2022, εταιρείες που δεν ανήκουν στο κράτος –κυρίως ιδιωτικές αλλά και υπεράκτιες εταιρείες στις οποίες το Πεκίνο δεν έχει μερίδιο ελέγχου– αντιπροσώπευαν το 95% των δαπανών για Έρευνα και Ανάπτυξη (R&D) των επιχειρήσεων και το 88% της αστικής απασχόλησης.
Ενώ το Πεκίνο έχει περιορίσει τους τεχνολογικούς γίγαντες – λ.χ. απαγόρευσε την εισαγωγή της Alibaba’s Ant Group στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης το 2020 και το lockdown του COVID-19 έπληξε τον ιδιωτικό της τομέα – η κυβέρνηση δεν είναι, αντίθετα με ότι πιστεύουν πολλοί στη Δύση, δεσμευμένη από αυστηρή ιδεολογία. Πρόσφατα άρχισε να εκφράζει περισσότερη υποστήριξη στον ιδιωτικό τομέα, ακόμη και να συντάσσει νόμους για την προστασία των ιδιωτικών εταιρειών.
Πράγματι, είναι πιο ακριβές να περιγράφουμε τις σχέσεις κράτους-αγοράς στην Κίνα ως δυναμική, προσαρμοστική αλληλεπίδραση – περισσότερο διάλογος παρά δικτατορία.
Το R αναφέρεται στην εγχώρια έρευνα και ανάπτυξη (Ε&Α).
Βασισμένη κάποτε στην εισαγόμενη τεχνολογία, η Κίνα έχει επενδύσει πολλά στην εγχώρια τεχνολογική έρευνα τα τελευταία 20 χρόνια. Οι γεωπολιτικές εντάσεις επιτάχυναν μια στροφή προς την αυτοδυναμία, αλλά οι Κινέζοι επιστήμονες και μηχανικοί παραμένουν βαθιά εμπλεγμένοι στα παγκόσμια δίκτυα.
Επιπλέον, ένα (κατ’ όνομα) πρόγραμμα αντικατασκοπείας που εφαρμόστηκε από την πρώτη κυβέρνηση Τραμπ έχει αυξήσει τον αριθμό των εργαζομένων υψηλής εξειδίκευσης στην Κίνα. Η «Πρωτοβουλία της Κίνας» που εισήχθη από το Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ το 2018 προώθησε την υποψία –συχνά χωρίς στοιχεία– ότι Κινέζοι και Κινεζοαμερικανοί επιστήμονες μπορεί να κατασκοπεύουν υπέρ του Πεκίνου, με αποτέλεσμα μια πλημμύρα κορυφαίων επιστημόνων να επιστρέψουν στην Κίνα. Εκεί συνέχισαν να αναλαμβάνουν έρευνα αιχμής και να εκπαιδεύουν μια νέα γενιά Κινέζων επιστημόνων.
Το Ε αναφέρεται στο βιομηχανικό οικοσύστημα που μπορεί να εκμεταλλευτεί η Κίνα.
Η τεράστια κατασκευαστική βάση της Κίνας επιτρέπει την ταχεία δημιουργία και κλιμάκωση νέων τεχνολογιών. Το 2023, η Κίνα παρήγαγε το 35% της παγκόσμιας ακαθάριστης μεταποιητικής παραγωγής, όντας η μόνη χώρα που καλύπτει όλους τους μεγάλους βιομηχανικούς τομείς.
Η Κίνα μπορεί να μην έχει το καινοτόμο οικοσύστημα της Silicon Valley, το οποίο μπορεί να αξιοποιήσει βαθιά επιχειρηματικά κεφάλαια και μια ακμάζουσα χρηματιστηριακή αγορά. Ωστόσο, έχει δημιουργήσει ολοκληρωμένες αλυσίδες εφοδιασμού με την πάροδο των ετών και είναι εξαιρετικά ικανή στο να τις επανατοποθετεί για να φέρει γρήγορα νέα προϊόντα στην αγορά.
Πάρτε το παράδειγμα της ρομποτικής. Η Κίνα πήρε στα σοβαρά τη βιομηχανία της ρομποτικής μόνο όταν το κόστος εργασίας αυξήθηκε απότομα. Το 2010, το εργατικό κόστος παραγωγής της Κίνας ήταν περίπου 2 δολάρια ανά ώρα, παρόμοιο με τις Φιλιππίνες και το Βιετνάμ. Μέχρι το 2022, ο αριθμός αυτός αυξήθηκε σε περίπου 8 δολάρια ανά ώρα – υπερδιπλάσιο από τον μέσο όρο των χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας.
Η Κίνα πλέον εγκαθιστά περισσότερα βιομηχανικά ρομπότ ετησίως από ό,τι ο υπόλοιπος κόσμος μαζί, και η ποιότητα των ρομπότ της έχει αυξηθεί αλματωδώς.
Το A σημαίνει συσσωρευτικές αλλαγές.
Αντί να στοχεύουν σε νέες ανακαλύψεις, οι κινεζικές εταιρείες διαπρέπουν σε σταδιακές βελτιώσεις – και αυτό έχει ως αποτέλεσμα ένα συσσωρευτικό μετασχηματιστικό αποτέλεσμα. Τα τεράστια δίκτυα παραγωγής δημιουργούν ευκαιρίες για βελτίωση των υπαρχόντων προϊόντων με βάση τα σχόλια της αγοράς, αντί για μερικές λαμπρές ιδέες από το δημιουργικό μυαλό οποιουδήποτε ηγέτη.
Οι αναλυτές στις ΗΠΑ περίμεναν εδώ και καιρό πως οι αχαλίνωτες παραβιάσεις της πνευματικής ιδιοκτησίας θα καταδίκαζαν την καινοτομία της Κίνας, καθώς θεωρούν ότι αφαιρεί την ώθηση από τα άτομα να καινοτομούν εάν πιστεύουν ότι τέτοιες καινοτομίες θα κλαπούν. Αντίθετα, όπως εξήγησε ο Ταϊβανέζος ειδικός σε θέματα τεχνολογίας και συγγραφέας Kai-Fu Lee, οι κινεζικές επιχειρήσεις μπορούν να είναι δυναμικές και καινοτόμες σε ένα περιβάλλον με λιγότερη προστασία πνευματικών δικαιωμάτων. Συχνά επεκτείνουν γρήγορα το μερίδιο αγοράς τους και χτίζουν επιχειρηματικά οικοσυστήματα για να αποτρέψουν τους οπαδούς να καλύψουν τη διαφορά.
Μ σημαίνει η μεσαία αγορά.
Οι κινεζικές εταιρείες τείνουν να στοχεύουν καταναλωτές μεσαίου εισοδήματος, τόσο σε εγχώριο όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Δίνοντας προτεραιότητα στην προσιτή τιμή και τη λειτουργικότητα έναντι της καινοτομίας αιχμής, αποφεύγουν τον άμεσο ανταγωνισμό με δυτικούς κολοσσούς όπως η Apple.
Οι κινεζικές μάρκες smartphone όπως η Xiaomi και η Oppo κοστίζουν από το ένα τρίτο έως το μισό της τιμής ενός iPhone, αλλά με παρόμοιες λειτουργίες. Τα κινεζικά ηλεκτρικά οχήματα είναι πολύ πιό φτηνά από τα Tesla, αλλά εξακολουθούν να ενσωματώνουν κορυφαία χαρακτηριστικά.
Οι κινεζικές εταιρείες ανέχονται χαμηλότερα περιθώρια κέρδους, καθώς μπορούν να βασίζονται στις διευρυμένες πωλήσεις στη μεσαία αγορά, τόσο στην εγχώρια όσο και, όλο και περισσότερο, στο εξωτερικό.
Οι δασμοί ως αντιπαραγωγικό μέτρο
Το πρόβλημα για την επερχόμενη κυβέρνηση Τραμπ είναι ότι ενώ οι δασμοί ενδέχεται να αλλάξουν τον παγκόσμιο χάρτη της παραγωγής και των εξαγωγών της Κίνας, δεν θα διαλύσουν κανένα από τα D.R.E.A.M. στοιχεία. Στην πραγματικότητα, θα μπορούσαν να έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα, της επιτάχυνσης της κινεζικής αυτοδυναμίας και της ενίσχυσης της θέσης της στις παγκόσμιες μεσαίες αγορές.
Μέρος του προβλήματος είναι ότι οι Αμερικανοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής βλέπουν συχνά τον τεχνολογικό ανταγωνισμό με την Κίνα ως «παίγνιο μηδενικού αθροίσματος». Αλλά ο τεχνολογικός ανταγωνισμός δεν μοιάζει με έναν αγώνα με ξεχωριστές λωρίδες και γραμμή τερματισμού. Αντίθετα, ο τεχνολογικός μετασχηματισμός είναι μια πολύπλοκη διαδικασία κατά την οποία χώρες και εταιρείες ανταγωνίζονται, συνεργάζονται και βασίζονται η μια στη δουλειά της άλλης.
Τελικά, η τεχνολογική ικανότητα της Αμερικής δεν θα μετρηθεί από το πόσο θα καταφέρει να σταματήσει την Κίνα, αλλά από το πόσο επιτυχώς θα μπορέσουν οι αμερικανικές εταιρείες να αντιμετωπίσουν τις μεγαλύτερες προκλήσεις της ανθρωπότητας. Οι προσπάθειες να παρακωλύσουν τον ανταγωνισμό μέσω των δασμών και των εμπορικών πολέμων θα πετύχουν ελάχιστα προς αυτόν τον σκοπό.
Πηγή: The Conversation (αναδημοσιεύεται κατόπιν αδείας)
Απόδοση: Πετροβούβαλος/Αβέρωφ
Η εικόνα είναι από το Pinterest
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου