Περί της ονομασίας του χωριού «Λάρνακα της Λαπήθου»

Γράφει ο Ανδρέας Πετρούδης* 

Το αμιγές Ελληνικό χωριό Λάρνακα της Λαπήθου, το 1973 είχε 873 κατοίκους. Κατά την περίοδο 10 μέχρι 15 Αυγούστου 1974, οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να το εγκαταλείψουν άρον, άρον, επειδή τα τουρκικά στρατεύματα το κτυπούσαν με οβίδες, εν καιρώ εκεχειρίας. Η κατάληψη του χωριού έγινε στις 15 Αυγούστου 1974, με την εκδήλωση της δεύτερης φάσης της Τουρκικής Εισβολής. 

Με την παρέλευση 46 χρόνων από τον εκτοπισμό και τον διασκορπισμό των κατοίκων, επήλθε σε μεγάλο βαθμό η διάλυση της κοινότητάς. Με ορατή την επιδείνωση της διάλυσης και την απώλεια επαφής και γνωριμίας μεταξύ των μελών της κοινότητας, θεώρησα ωφέλιμο να καταγράψω τα αρχαία ιστορικά γεγονότα του χωριού, όπως τα έχω υπόψη μου, σε μια προσπάθεια να διατηρηθούν σε βάθος χρόνου. Κάποιες από αυτές τις πληροφορίες, μεταφέρθηκαν σε εμάς από στόμα σε στόμα και από γενεά σε γενεά. Αυτές οι πληροφορίες σε συνδυασμό με σχετικά συγγράμματα και τις αρχαίες επιγραφές που βρέθηκαν στην περιοχή, βοηθούν στο να σχηματίσουμε μια καλύτερη ιδέα για τα ιστορικά γεγονότα.

Ο πατέρας μου, που μακαρίστηκε το 1976, δάσκαλος το επάγγελμα, μου έλεγε από την μικρή μου ηλικία, τρείς εκδοχές για την ονομασία Λάρνακα της Λαπήθου. Η πρώτη εκδοχή, την οποία ο ίδιος θεωρούσε ως επικρατέστερη, ήταν ότι αυτή η ονομασία του χωριού, προέκυψε από την μάχη που έγινε στην περιοχή μεταξύ των στρατευμάτων του Πτολεμαίου και των στρατευμάτων του Αντιγόνου, γύρω στο 312 πχ. Μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τα δύο στρατεύματα ήταν σε αντιπαράθεση στην Κύπρο, για την επικράτηση της βασιλείας τους στο νησί. Λέγεται ότι σε αυτή την μάχη σκοτώθηκαν και θάφτηκαν στην περιοχή, πολλοί Λαπηθιώτες που ήταν ενταγμένοι στα στρατεύματα του Αντιγόνου. Από το γεγονός αυτό προέκυψε η ονομασία του χωριού «Λάρνακα της Λαπήθου». Η αρχαία ελληνική λέξη «λάρναξ» ή «νάρναξ» σημαίνει τάφος/οστεοθήκη/τεφροδόχος. Δηλαδή η ονομασία Λάρνακα της Λαπήθου σημαίνει οστεοθήκη/τάφος της Λαπήθου. Εδώ σημειώνω ότι αν επικρατούσε αυτή η εκδοχή τότε η ονομασία θα έπρεπε να ήταν «Η Λάρνακα», από το (η λάρναξ), γένος θηλυκό, και όχι «Ο Λάρνακας» γένος αρσενικό.

Η δεύτερη εκδοχή ήταν ότι το χωριό πήρε την ονομασία του από το επίθετο Ναρνάκιος για τον Ποσειδώνα, όπως αυτός λατρευόταν στο ναό του χωριού. Δηλαδή από το Ναρνάκιος=Λαρνάκιος προέκυψε η ονομασία «Λάρνακας»

Η τρίτη εκδοχή ήταν ότι το όνομα του χωριού προήλθε από την λέξη «λάρνακας» που σημαίνει κοιλότητα/βαθούλωμα. Ίσως λόγω της μορφολογίας του εδάφους.

Επειδή η επιγραφή που ανακαλύφθηκε στο ναό του Ποσειδώνα, τον αναφέρει ως «Ναρνάκιο Ποσειδώνα», αυτό υποδεικνύει ότι, είτε το χωριό πήρε την ονομασία Λάρνακας από το επίθετο Ναρνάκιος του Ποσειδώνα, είτε ότι ο Ποσειδώνας πήρε το επίθετο Ναρνάκιος για να υποδηλώνει ότι είναι ο Ποσειδώνας του Λάρνακα, πχ. όπως λέμε «Παναγία η Τροοδίτισσα». Το συμπέρασμα εδώ είναι ότι χρονολογικά η ονομασία «Λάρνακας», υπήρχε από τον καιρό που στο χωριό λατρευόταν ο Ναρνάκιος Ποσειδώνας.

Γίνεται αναφορά ότι η επιγραφή για τον Ναρνάκιο Ποσειδώνα γράφτηκε τον 4ο πχ αιώνα. Αν αποδεχτούμε αυτή την χρονολογική κατάταξη της επιγραφής, τότε, είτε το χωριό ονομαζόταν Λάρνακας από τότε,(ή πιθανότερα πιο πριν), και εξ αυτού δόθηκε το επίθετο Ναρνάκιος στον Ποσειδώνα, είτε το χωριό πήρε την ονομασία Λάρνακας από το επίθετο Ναρνάκιος, μετά που ο θεός Ποσειδώνας λατρευόταν στο χωριό με αυτό το επίθετο. Είτε έτσι είτε αλλιώς, η χρονολογική αναφορά του 4ου πχ αιώνα για την επιγραφή, αποκλείει την πρώτη εκδοχή που συσχετίζει την ονομασία του χωριού με την μάχη Πτολεμαίου/Αντιγόνου, διότι αυτή η μάχη έγινε πολύ αργότερα. Τα πράγματα αλλάζουν μόνο αν διαπιστωθεί ότι η επιγραφή γράφτηκε μετά την χρονολογία αυτής της μάχης.

Με αυτό το σκεπτικό μπορεί να διεξαχθεί το πιο κάτω συμπέρασμα:

Το χωριό πρέπει να είχε την ονομασία «Λάρνακας» από ή και πιο πριν τον 4ο πχ αιώνα και ότι η ονομασία προέκυψε από την λέξη (λάρνακας) που σημαίνει κοιλότητα/βαθούλωμα.
Για το προσθετικό, (της Λαπήθου), στο όνομα Λάρνακας, μάλλον θα προέκυψε από το γεγονός ότι στην αρχαιότητα το χωριό ήταν μέρος του βασιλείου της Λαπήθου. Ως εκ τούτου (το της Λαπήθου), δόθηκε για να υποδηλώνει ότι ο Λάρνακας ανήκει στην Λάπηθο. Υπάρχει και μία άλλη εκδοχή ότι το, (της Λαπήθου), δόθηκε για να ξεχωρίζει από την πόλη της Λάρνακας. Αυτή η εκδοχή μάλλον δεν ευσταθεί διότι στην αρχαιότητα η πόλη της Λάρνακας είχε άλλο όνομα, (Αλυκές, Κίτιον).

[Σημείωση: Η «μεγάλη κυπριακή εγκυκλοπαίδεια- Φιλόκυπρος- τομος 8 – σελίδα 287, με πρώτη έκδοση τον Φεβρουάριο 1988», αναφέρει αποσπασματικά τα ακόλουθα σχετικά με την ονομασία του χωριού:
«Το χωριό υφίστατο με την ίδια ακριβώς ονομασία κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας και μνημονεύεται από τον μεσαιωνικό χρονογράφο Λεόντιο Μαχαιρά. Ο Μαχαιράς (χρονικόν, παρ.36), απαριθμώντας τους Αλαμάνους αγίους της Κύπρου, γράφει … Ομοίως εις το χωργιόν τον Λάρνακα ένι η μονή του αγίου Ολφιανού από τους 300. Ο R.M.Dawkins θεωρεί, στην έκδοση του έργου του Μαχαιρά που επιμελήθηκε, πως το αναφερόμενο χωργιόν Λάρνακας είναι η σημερινή πόλη της Λάρνακας, πράγμα που δεν φαίνεται σωστό γιατί τότε η πόλη ήταν ευρύτατα γνωστή ως Αλυκές και δεν αναφέρεται ως χωργιόν.

Στον χάρτη του Abraham Ortelius του 1573 καθώς και σε άλλους παλαιούς χάρτες, το χωριό σημειώνεται ως «Larma». Δεν είναι όμως γνωστό σε ποιόν ευγενή ανήκε κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας.

Ωστόσο η ονομασία του χωριού έχει αρχαία προέλευση. Θεωρείται ότι σχετίζεται με το επίθετο Λαρνάκιος, με το οποίο αναφέρεται ότι ετιμάτο εκεί ο θεός Ποσειδών. Πράγματι, επιγραφή που βρέθηκε στο χωριό αναφέρει τον θεό Ποσειδώνα με το επίθετο Ναρνάκιος, (το Ναρνάκιος προέρχεται από το Λαρνάκιος, αλλά το αρχικό γράμμα Λ μετετράπη σε Ν από αφομοίωση με το ν της δεύτερης συλλαβής). Είναι αξιοσημείωτο πάντως το γεγονός ότι μέσα στους αιώνες διατηρήθηκε η ονομασία του χωριού και μάλιστα σε γένος αρσενικό.

Ο Λάρνακας της Λαπήθου (που ονομάστηκε έτσι επειδή βρίσκεται κοντά στην Λάπηθο και προκειμένου να ξεχωρίζει από την πόλη της Λάρνακας που παλαιότερα απαντάτο επίσης σε γένος αρσενικό).]

Το χωριό προγενέστερα ονομαζόταν «Λακεδαίμων». Για την ονομασία αυτή γίνεται αναφορά σε διάφορα συγγράμματα. Στην « μεγάλη κυπριακή εγκυκλοπαίδεια, Φιλόκυπρος», αναφέρεται ότι: «Ο Αθανάσιος Σακελλάριος (Τα Κυπριακά, Α, 1890 σ.137) θεωρεί ότι στην περιοχή του χωριού Λάρνακας της Λαπήθου βρισκόταν η αρχαία κυπριακή πόλη Λακεδαίμων που μνημονεύεται από τον Στέφανο Βυζάντιο και τον Ευστάθιο. Κατ’ άλλους όμως η Λακεδαίμων αυτή βρισκόταν στην περιοχή του χωριού Λακατάμια στην κεντρική Κύπρο».

Συμπληρωματικά αναφέρω ότι ο Αθανάσιος Σακελλάριος παραθέτει και χάρτη της Κύπρου, στον οποίο το χωριό παρουσιάζεται με την ονομασία «Λάρνακας της Λαπήθου (Λακεδαίμων)». Σύμφωνα με τα λεγόμενα του πατέρα μου, η Λακεδαίμων υπήρξε πρωτεύουσα, αλλά δεν έμαθα περισσότερα περί αυτού.

Μετά την κατάληψη του χωριού από τα Τουρκικά στρατεύματα τον Αύγουστο του 1974 και τον εκτοπισμό των Ελλήνων κατοίκων, η Τουρκία εγκατέστησε εκεί τουρκοκύπριους κατοίκους που έφυγαν από τα χωριά, Ακουρσός, Μέλαντρα, Λαπηθιού, Κρήτου Τέρρα, κ.τ.λ.. Στη συνέχεια η Τουρκία άλλαξε όλες τις Ελληνικές ονομασίες στις κατεχόμενες περιοχές και τους έδωσε Τούρκικες ονομασίες, για να εξαλειφθεί κάθε στοιχείο που μαρτυρεί την Ελληνικότητά τους. Το χωριό Λάρνακα της Λαπήθου το ονόμασαν «Κοζάν Κοϊ». Σημειωτέο ότι υπάρχει μια πόλη που ονομάζεται Κοζάν στην επαρχία των Αδάνων της Νότιας Τουρκίας.

Όπως έχω αιτιολογήσει στην ανοιχτή επιστολή μου με ημερομηνία 29.11.2019, (βλέπε άρθρο 15 στην ιστοσελίδα www.andreaspetroudis.com}, τα ελληνικά ονόματα των κατεχόμενων χωριών, σπάνια θα τα συναντούμε πλέον στο λεξιλόγιό μας. Μόνο όταν αναφερόμαστε σε γεγονότα του παρελθόντος θα τα συναντούμε.

* (Πρώην Γραμματέας της Συντονιστικής Επιτροπής Δήμων Σωματείων και Οργανώσεων Επαρχίας Κερύνειας, από την Ίδρυσή της το 1987 μέχρι το 2002.) 

πηγή

Share