Μετάφραση από τα Γαλλικά: Φωτεινή Μαστρογιάννη
Επιμέλεια: Φωτούλα Ιωαννίδου - Τσιρώνη
BREXIT
και η κατάρρευση της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Εθνική
κυριαρχία: γιατί;
Του Σαμίρ Αμίν*
Η
εθνική κυριαρχία στην υπηρεσία των λαών
Η
εθνική κυριαρχία είναι το απαραίτητο εργαλείο της κοινωνικής προόδου και της
προόδου του εκδημοκρατισμού, τόσο στο Βορρά όσο και στο Νότο του πλανήτη. Η
πρόοδος αυτή επιβάλλεται από τη λογική
που βρίσκεται πέρα από τον καπιταλισμό στα πλαίσια μιας ευνοϊκής προοπτικής για
την ανάδειξη ενός πολυκεντρικού κόσμου και της εδραίωσης του διεθνισμού των
λαών.
Στις
χώρες του Νότου το κυρίαρχο εθνικό σχέδιο πρέπει να «σταθεί στα δύο του
πόδια»:
(Ι)
την ενασχόληση με την κατασκευή ενός
αυτοκεντρικού και ολοκληρωμένου βιομηχανικού συστήματος στο οποίο οι διάφοροι
κλάδοι παραγωγής γίνονται οι προμηθευτές και οι παραγωγοί ο ένας του άλλου. Ο
νέο-φιλελευθερισμός δεν επιτρέπει αυτή την κατασκευή. Σχεδιάζει την
«ανταγωνιστικότητα», όπως αυτή γίνεται αντιληπτή από την κάθε βιομηχανική
μονάδα.
Η εφαρμογή της αρχής αυτής δίνει προτεραιότητα στις εξαγωγές
και περιορίζει το καθεστώς που είχαν οι βιομηχανίες των χωρών του Νότου ως υπεργολάβων που ελέγχονται από τα μονοπώλια
των ιμπεριαλιστικών κέντρων, τα οποία ιδιοποιούνται μεγάλο μέρος της αξίας που
δημιουργείται σε αυτές και η οποία μετατρέπεται σε ιμπεριαλιστική μονοπωλιακή πρόσοδο.
Σε αντίστιξη, η κατασκευή ενός βιομηχανικού συστήματος απαιτεί κρατικό
προγραμματισμό και εθνική νομισματική κυριαρχία, φορολογικό σύστημα και
εξωτερικό εμπόριο.
(II) συμμετοχή σε ένα πρωτότυπο τρόπο ενημέρωσης /μετασχηματισμού των
αγροτών, με βάση την αρχή ότι η γεωργική γη αποτελεί εθνική περιουσία,
εξασφάλιση πρόσβασης στη γη και στα μέσα αξιοποίησης της από όλες τις αγροτικές
οικογένειες. Τα έργα πρέπει να σχεδιάζονται σε αυτή τη βάση για την ανάπτυξη
της παραγωγής ανά οικογένεια / στρέμμα, και με τη δημιουργία των κατάλληλων
βιομηχανιών. Ο στόχος αυτής της στρατηγικής είναι να διασφαλιστεί η
επισιτιστική κυριαρχία του έθνους και να ελεγχθούν οι μεταναστευτικές ροές από
την ύπαιθρο στις πόλεις καθώς και να ρυθμιστεί η απασχόληση στις πόλεις.
Η πρόοδος σε κάθε ένα από αυτούς τους δύο τομείς αποτελεί τον κύριο στόχο των κρατικών πολιτικών που εγγυώνται την
σύμπραξη των πλατιών λαϊκών συμμαχιών «εργατών και αγροτών». Θα δημιουργηθεί, λοιπόν, το κατάλληλο έδαφος
για την εξέλιξη της συμμετοχικής δημοκρατίας.
Στις
χώρες του Βορρά, η λαϊκή κυριαρχία πρέπει επίσης να σπάσει το
νέο-φιλελευθερισμό, υπονοώντας εδώ την εφαρμογή τολμηρών πολιτικών που θα
φθάνουν μέχρι την εθνικοποίηση των
μονοπωλίων και των μέσων για την έναρξη της κοινωνικοποίησης της διαχείρισής
τους. Αυτό σημαίνει, προφανώς, εθνικό έλεγχο της διαχείρισης του νομίσματος,
της πίστωσης, της φορολογίας και του εξωτερικού εμπορίου.
Το
υπάρχον ιμπεριαλιστικό σύστημα εφαρμόζει ένα μεγάλο εύρος διαφοροποιημένων
τρόπων, με τους οποίους εξουσιάζει και εκμεταλλεύεται τα έθνη που βρίσκονται
στην περιφέρεια του παγκόσμιου συστήματος. Στις προηγμένες χώρες του Νότου
υπάρχει εκβιομηχάνιση των τμημάτων του αποκεντρωμένου παγκοσμιοποιημένου
συστήματος που ελέγχονται από το χρηματιστικό κεφάλαιο της ιμπεριαλιστικής
τριάδας (ΗΠΑ, Δυτική και Κεντρική Ευρώπη, Ιαπωνία), ενώ ταυτόχρονα είναι
υποβαθμισμένες σε καθεστώς υπεργολάβων όπου το μεγαλύτερο μέρος της αξίας που
παράγεται στις εξαρτημένες τοπικές οικονομίες μετατρέπεται σε πρόσοδο των
ιμπεριαλιστικών μονοπωλίων.
Σε
πολλές αναπτυσσόμενες χώρες του Νότου, ο τρόπος εκμετάλλευσης λαμβάνει τη μορφή
βάναυσης λεηλασίας των φυσικών πόρων (πετρέλαιο, μεταλλεύματα, γεωργική γη,
νερό και ηλιακή ενέργεια), αφενός, και αφετέρου την εφαρμογή οικονομικών επιδρομών που
έχουν ως σκοπό την καταλήστευση των εθνικών αποταμιεύσεων. Η προτεραιότητα που δίνεται αφορά την
εξυπηρέτηση του εξωτερικού χρέους και αυτό αποτελεί τον τρόπο με τον οποίο
λειτουργούν αυτές οι επιδρομές.
Το
διαρθρωτικό έλλειμμα των δημόσιων οικονομικών στις χώρες αυτές δίνει τη δυνατότητα
στα ιμπεριαλιστικά μονοπώλια να τοποθετήσουν επικερδώς τα οικονομικά
πλεονάσματά τους τα οποία δημιουργήθηκαν από την κρίση του παγκοσμιοποιημένου
ιμπεριαλιστικού και χρηματιστηριακού συστήματος αναγκάζοντας τις αναπτυσσόμενες
χώρες να χρεωθούν με λεόντιους όρους. Η οικονομική επιδρομή ασκεί τις καταστροφικές επιπτώσεις της και
στα ιμπεριαλιστικά κέντρα.
Η
συνεχιζόμενη αύξηση του όγκου του δημόσιου χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ έχει
διερευνηθεί και υποστηριχθεί από το εθνικό και διεθνές χρηματιστηριακό κεφάλαιο
δίνοντας τη δυνατότητα γόνιμης επένδυσης των πλεονασμάτων. Η εξυπηρέτηση του
δημοσίου χρέους προς όφελος του ιδιωτικού χρηματοπιστωτικού τομέα μειώνει τα
εισοδήματα των εργαζομένων και αυξάνει τις προσόδους των μονοπωλίων.
Τροφοδοτεί
λοιπόν τη συνεχιζόμενη αύξηση της ανισότητας στην κατανομή εισοδήματος και
πλούτου. Η επίσημη δικαιολογία των πολιτικών για τη μείωση του χρέους είναι
εντελώς λάθος: ο στόχος τους είναι στην πραγματικότητα η αύξηση παρά η μείωση
του χρέους.
Η
νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση συνεχίζει τη
μαζική επίθεση εναντίον των αγροτών στην Ασία, την Αφρική και τη
Λατινική Αμερική.
Η
αποδοχή αυτού του σημαντικού συστατικού
της παγκοσμιοποίησης οδηγεί σε τεράστια φτώχεια εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους σε τρεις ηπείρους. Τερματίζεται έτσι κάθε
προσπάθεια των κοινωνιών μας να επιτύχουν στην παγκόσμια κοινωνία των εθνών.
Η
σύγχρονη καπιταλιστική γεωργία, εκπροσωπούμενη από την τόσο πλούσια
οικογενειακή γεωργία ή / και από τις επιχειρήσεις μεταποίησης αγροτικών προϊόντων,
προσπαθεί να επιτεθεί μαζικά στην παγκόσμια παραγωγή των αγροτών. Η
καπιταλιστική γεωργία διέπεται από την αρχή της απόδοσης του κεφαλαίου, και
εντοπίζεται στη Βόρεια Αμερική, στην Ευρώπη, στο νότιο τμήμα της Λατινικής
Αμερικής και της Αυστραλίας, απασχολεί μόνο μερικές δεκάδες εκατομμύρια αγρότες
και έχει την υψηλότερη παραγωγικότητα σε
παγκόσμιο επίπεδο ενώ τα συστήματα της αγροτικής καλλιέργειας εξακολουθούν να καταλαμβάνουν σχεδόν το μισό
της ανθρωπότητας - τρία δισεκατομμύρια άνθρωποι.
Τι θα συνέβαινε αν «η
γεωργία και η διατροφική παραγωγή» είχαν την ίδια μεταχείριση όπως οποιαδήποτε άλλη μορφή καπιταλιστικής
παραγωγής, υποκείμενες στους κανόνες του
ανταγωνισμού μίας πλήρους
απελευθερωμένης αγοράς; Μήπως αυτές οι αρχές θα διευκολύνουν την
επιτάχυνση της παραγωγής; Πράγματι, μπορεί κανείς να φανταστεί πενήντα
εκατομμύρια νέες πρόσθετες καλλιέργειες, που παράγουν ό,τι τα τρία
δισεκατομμύρια αγρότες μπορούν να προσφέρουν επιπλέον στην αγορά πέραν της δική τους (αδύναμης) διαβίωσης.
Οι προϋποθέσεις για την επιτυχία μιας τέτοιας εναλλακτικής
λύσης απαιτούν σημαντικές μεταφορές
ιδιοκτησίας της καλλιεργήσιμης γης σε νέους αγρότες (εδάφη που θα ληφθούν από
αυτά που κατέχουν σήμερα οι αγροτικές επιχειρήσεις), πρόσβαση στις αγορές
κεφαλαίου (για την αγορά εξοπλισμού) και πρόσβαση στις καταναλωτικές αγορές.
Αυτοί οι αγρότες θα ανταγωνιστούν εύκολα τα δισεκατομμύρια των υφιστάμενων
αγροτών. Και τι θα τους συμβεί;
Δισεκατομμύρια μη ανταγωνιστικών παραγωγών θα πρέπει να εξαλειφθούν
σε ένα σύντομο ιστορικό χρονικό διάστημα μερικών δεκαετιών. Το κύριο επιχείρημα
νομιμοποίησης της «ανταγωνιστικής» εναλλακτικής λύσης είναι ότι αυτό το είδος
της ανάπτυξης πραγματοποιήθηκε στην Ευρώπη κατά τον δέκατο ένατο αιώνα και
συνέβαλε στη διαμόρφωση των πλούσιων βιομηχανικών και αστικών κοινωνιών που
έγιναν μετά μεταβιομηχανικές που ήταν σε θέση να τροφοδοτούν το έθνος αλλά και
να εξάγουν το πλεόνασμα τροφίμων.
Γιατί
να μην επαναληφθεί αυτό το μοντέλο στις χώρες του τρίτου κόσμου σήμερα; Δεν γίνεται,
γιατί το επιχείρημα αυτό αγνοεί δύο βασικούς παράγοντες που κάνουν την
αναπαραγωγή του μοντέλου σήμερα αδύνατη για τις
χώρες του Τρίτου Κόσμου. Το πρώτο είναι ότι το ευρωπαϊκό μοντέλο
αναπτύχθηκε για ενάμιση αιώνα με εντατικές βιομηχανικές τεχνολογίες που
απαιτούν ένα σημαντικό αριθμό εργαζομένων. Οι σύγχρονες τεχνολογίες
βασίζονται πολύ λιγότερο στην
εργασία. Και ως εκ τούτου, αν οι
νεοφερμένοι του τρίτου κόσμου θέλουν να είναι ανταγωνιστικοί στις παγκόσμιες
αγορές για τις εξαγωγές των βιομηχανικών προϊόντων τους πρέπει να υιοθετήσουν
αυτές τις τεχνολογίες.
Το
δεύτερο είναι ότι κατά τη διάρκεια της μακράς μετάβασης , η Ευρώπη μπορούσε
μαζικά να στείλει ως μετανάστες τον πλεονάζοντα πληθυσμό στην Αμερική.
Μπορούμε
να φανταστούμε άλλες εναλλακτικές λύσεις που να βασίζονται στην πρόσβαση στη γη
για όλους τους αγρότες; Στο πλαίσιο αυτό υπονοείται ότι η αγροτική
καλλιέργεια πρέπει να διατηρηθεί και να
επιδίδεται ταυτόχρονα σε μια διαδικασία αλλαγής και συνεχούς τεχνολογικής και κοινωνικής προόδου. Και
αυτά με ένα ρυθμό που θα επιτρέψει τη σταδιακή μεταφορά σε μη γεωργική
απασχόληση.
Ένας
τέτοιος στρατηγικός στόχος περιλαμβάνει πολιτικές που προστατεύουν την αγροτική
διατροφική παραγωγή από τον άνισο
ανταγωνισμό της εθνικής εκσυγχρονισμένης γεωργίας και των διεθνών γεωργικών
επιχειρήσεων. Αμφισβητεί τα μοντέλα της βιομηχανικής και αστικής ανάπτυξης - τα
οποία βασίζονται στις εξαγωγές και στους χαμηλούς
μισθούς (και τα οποία με τη σειρά τους συνεπάγοναι
χαμηλές τιμές τροφίμων) και δίνεται μεγαλύτερη προσοχή στην επέκταση της
κοινωνικά ισορροπημένης εσωτερικής αγοράς.
Επιπλέον,
μια τέτοια στρατηγική θα διευκολύνει την ενσωμάτωση με όλες τις πολιτικές που
διασφαλίζουν την εθνική διατροφική κυριαρχία, απαραίτητη προϋπόθεση για μια
χώρα να είναι ενεργό μέλος της διεθνούς κοινότητας, ενισχύοντας έτσι τον βαθμό
αυτονομίας της που είναι απαραίτητος καθώς και την ικανότητα να διαπραγμάτευσης της.
Συμπληρωματικά
αναγνώσματα
Για
λόγους συντομίας δεν έχω αναφέρει στο κείμενο αυτό μείζονα θέματα όπως είναι
: η ανάδυση του καπιταλισμού των γενικευμένων μονοπωλίων, η νέα γενικευμένη
προλεταριοποίηση, η στρατιωτικοποίηση της παγκοσμιοποίησης και οι συγκρούσεις για
την πρόσβαση σε φυσικούς πόρους, η οικονομική
παγκοσμιοποίηση ως ο αδύναμος κρίκος του συστήματος, η ανασυγκρότηση της
αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του Νότου, η στρατηγική των συνεχιζόμενων αγώνων, η
απαίτηση για τον αντι ιμπεριαλιστικό διεθνισμό των
λαών. Παραπέμπω τον αναγνώστη στο βιβλίο μου Η κατάρρευση του σύγχρονου
καπιταλισμού και εφιστώ την προσοχή στις θεσμικές δομές που έχω προτείνει με
σκοπό την εδραίωση του λαϊκού περιεχομένου στη μετάβαση της οικονομίας πέρα
από τον καπιταλισμό (σελίδες 123-128 του βιβλίου).
*
O Σαμίρ Αμίν, γεννήθηκε στο Κάιρο το 1931. Από
το 1947 έως το 1957 σπούδασε στο Παρίσι και έγινε μέλος του γαλλικού ΚΚ, από το
οποίο αργότερα αποστασιοποιήθηκε. Από το 1980 προΐσταται του Φόρουμ του Τρίτου
Κόσμου, που έχει έδρα το Ντακάρ, στη Σενεγάλη. Το βιβλίο του "Η συσσώρευση
σε παγκόσμια κλίμακα" ("L’accumulation a l’echelle mondiale",
1970), θεωρείται ένα από τα σπουδαιότερα νεομαρξιστικά βιβλία πολιτικής
οικονομίας στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Άλλα σημαντικά βιβλία του είναι: "Les effets structurels de
l’integration internationale des economies precapitalistes. Une etude theorique
du mecanisme qui a engendre les eonomies dites sous-developpees" (διδακτορική διατριβή, 1957),
"Le developpement inegal" (1973, αγγλ. έκδ. "Unequal Development: An Essay on
the Social Formations of Peripheral Capitalism", 1976),
"L’imperialisme et le developpement inegal", 1976, "Classe et
nation dans l’histoire et la crise contemporaine", 1979, "L’economie
arabe contemporaine", 1980, "Les enjeux strategiques en Mediterranee",
1991, "L’Empire du chaos" (1991, αγγλ. έκδ. "Empire of Chaos", 1992), κ.ά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου