Αρθρο του Δημήτριου Τσαϊλά
Καθώς η Τουρκία επεκτείνει τις γεωπολιτικές της φιλοδοξίες και μετατρέπεται σε μια ανερχόμενη ναυτική δύναμη, ως ερευνητής ινστιτούτων ασφαλείας αναρωτιέμαι: ποιο ιστορικό προηγούμενο διαμορφώνει καλύτερα το στρατηγικό της μέλλον αυτής της χώρας; Μια σύγκριση μπορεί να γίνει με την Αυτοκρατορική Γερμανία. Μια ηπειρωτική δύναμη που επιδίωξε μια θέση μεταξύ των παγκόσμιων θαλάσσιων δυνάμεων στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Αλλά αυτή η αναλογία εγείρει ένα περαιτέρω ερώτημα: Μιμείται τη συγκρατημένη και υπολογιστική Γερμανία του Μπίσμαρκ ή την παρορμητική και επιθετική αυτοκρατορία του Κάιζερ Γουλιέλμου Β’;
Η ιστορία σπάνια επαναλαμβάνεται με σαφήνεια, αλλά κάνει ομοιοκαταληξίες.
Μαρκ Τουαίην, Αμερικανός συγγραφέας
Οι ιστορικές συγκρίσεις μπορούν να διευκρινίσουν την πολιτική, να επισημάνουν πιθανές παγίδες και να προσφέρουν μια εικόνα για τις στρατηγικές επιλογές που αντιμετωπίζει ένα σύγχρονο κράτος. Στην περίπτωση της Τουρκίας, η σύγκρισή της με τις δύο εκδοχές της Αυτοκρατορικής Γερμανίας -υπό τον Μπίσμαρκ και υπό τον Κάιζερ Γουλιέλμο- προσφέρει μια αυστηρή επιλογή μεταξύ προσοχής και αντιπαράθεσης, μεταξύ μακροπρόθεσμης τοποθέτησης και βραχυπρόθεσμης αλαζονείας.
Ο Πειρασμός της Θαλάσσιας Ισχύος
Στο επίκεντρο αυτής της συζήτησης βρίσκεται η θαλάσσια ισχύς. Ιστορικά, οι μεγάλες δυνάμεις που κυριαρχούσαν στις θάλασσες κυριαρχούσαν επίσης στο παγκόσμιο εμπόριο, τη διπλωματία και τον πόλεμο. Για αιώνες, ο έλεγχος των θαλάσσιων οδών έχει μεταφραστεί σε επιρροή. Ως εκ τούτου, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η άρχουσα ελίτ της Τουρκίας έχει στρέψει τα μάτια της προς τις θάλασσες, τόσο ως σύνορο οικονομικών ευκαιριών όσο και ως θέατρο για την διεκδίκηση της περιφερειακής ηγεμονίας.
Η Τουρκία υπό το AKP (Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης) του Προέδρου Ερντογάν έχει επιδιώξει ένα όραμα θαλάσσιας αναζωογόνησης, που ονομάζεται «Μαβί Βατάν» ή «Γαλάζια Πατρίδα». Αυτό περιλαμβάνει την ενίσχυση της ναυτικής της ικανότητας, την υπεράσπιση των διεκδικήσεων στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο αλλά και την επέκταση της επιρροής της από τη Λιβύη έως την Ερυθρά Θάλασσα. Αυτές οι φιλοδοξίες αντικατοπτρίζουν την ίδια την εισβολή της Γερμανίας στον ναυτικό τομέα στις δεκαετίες πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ιδίως υπό τον Κάιζερ Γουλιέλμο Β’. Αλλά εκεί είναι που η ιστορία προσφέρει μια άλλη προειδοποιητική ιστορία.
Μια προειδοποίηση από το παρελθόν
Ο Κάιζερ Γουλιέλμος Β΄ απομάκρυνε τον Όττο φον Μπίσμαρκ το 1890, διακόπτοντας την επιφυλακτική προσέγγιση του προκατόχου του στην ευρωπαϊκή διπλωματία. Αντ’ αυτού, ο Γουλιέλμος ακολούθησε την Weltpolitik –Η εξωτερική πολιτική που υιοθετήθηκε από τον Κάιζερ Γουλιέλμο Β΄ της Γερμανίας το 1891, η οποία σηματοδότησε μια αποφασιστική ρήξη με την πρώην «Realpolitik».
Στόχος ήταν η μετατροπή της Γερμανίας σε παγκόσμια δύναμη μέσω επιθετικής διπλωματίας, της απόκτησης υπερπόντιων αποικιών και της ανάπτυξης ενός μεγάλου ναυτικού. Δηλαδή μια παγκόσμια πολιτική ναυτική επέκταση, αποικιακών κτήσεων και προσπάθειας για καθεστώς μεγάλης δύναμης. Ο ακρογωνιαίος λίθος αυτής της στρατηγικής ήταν το πρόγραμμα κατασκευής στόλου του Ναυάρχου Άλφρεντ φον Τίρπιτζ, το οποίο στόχευε στην κατασκευή ενός ναυτικού ικανού να αμφισβητήσει τη βρετανική ναυτική κυριαρχία.
Η λογική ήταν απλή, αλλά εκ του αποτελέσματος λανθασμένη. Κατασκευάζοντας έναν στόλο από βαριά θωρηκτά μικρής εμβέλειας, η Γερμανία απείλησε έμμεσα τη Βρετανική Αυτοκρατορία, της οποίας η ασφάλεια και το εμπόριο εξαρτιόνταν από την υπεροχή στη θάλασσα. Οι Βρετανοί απάντησαν με τη δική τους ναυτική ενίσχυση, οδηγώντας σε έναν δαπανηρό ανταγωνισμό εξοπλισμών. Η στρατηγική δυσπιστία διογκώθηκε και η Γερμανία βρέθηκε απομονωμένη και ολοένα και πιο περικυκλωμένη.
Τελικά, ο ναυτικός ανταγωνισμός βοήθησε την Ευρώπη να ωθηθεί προς τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η προσπάθεια της Γερμανίας να προβάλει ισχύ στη θάλασσα απέτυχε, όχι επειδή η ίδια η φιλοδοξία ήταν παράνομη, αλλά επειδή επιδιώχθηκε μέσω συμμετρικής αντιπαράθεσης με την κορυφαία ναυτική δύναμη του κόσμου. Ο Στόλος Ανοικτής Θαλάσσης έγινε ένα δαπανηρό βάρος και η στρατηγική υπέρβαση της Γερμανίας που συνέβαλε στην τελική πτώση της.
Η Γερμανία του Μπίσμαρκ: Ένα μοντέλο αυτοσυγκράτησης
Συγκρίνετε αυτό με την προσέγγιση του Μπίσμαρκ. Ως πρώτος καγκελάριος της Γερμανίας μετά την ενοποίηση το 1871, ο Μπίσμαρκ ήταν μάστορας της ρεαλπολιτίκ. Εξασφάλισε την άνοδο της Γερμανίας μέσω περιορισμένων πολέμων και προσεκτικής διπλωματίας. Μετά την ενοποίηση, ο Μπίσμαρκ άλλαξε πορεία: πρόβαλε τη Γερμανία ως μια «κορεσμένη δύναμη», ικανοποιημένη με το status quo. Απέφυγε τον αποικιακό τυχοδιωκτισμό και αντιστάθηκε στον πειρασμό να κατασκευάσει ένα μεγάλο ναυτικό που θα μπορούσε να ανταγωνιστεί τη Βρετανία.
Ο Μπίσμαρκ καταλάβαινε ότι η Γερμανία, ως ηπειρωτική δύναμη με εχθρούς σε πολλαπλά μέτωπα, δεν μπορούσε να αντέξει στρατηγική υπερεπέκταση. Σύναψε συμμαχίες, διαχειρίστηκε κρίσεις και προσπάθησε να διατηρήσει τη Γερμανία ασφαλή μέσω ισορροπίας και αυτοσυγκράτησης. Η πολιτική του δεινότητα διατήρησε την ειρήνη στην Ευρώπη για δεκαετίες.
Για την Τουρκία, το παράδειγμα του Μπίσμαρκ είναι διδακτικό. Όπως η Γερμανία του Μπίσμαρκ, η Τουρκία βρίσκεται στο σταυροδρόμι ηπείρων, περικυκλωμένη από πιθανούς αντιπάλους και μπλεγμένη σε έναν περίπλοκο διπλωματικό ιστό. Μια μετρημένη, συγκρατημένη προσέγγιση όπως εκτελούσε ο Νταβούτογλου πριν αποπεμφθεί από τον Ερντογάν, εκτιμάται ότι μάλλον θα μπορούσε να την εξυπηρετήσει καλύτερα από την απερίσκεπτη αυτοπεποίθηση που παρατηρήθηκε όπως υπό τον Γουλιέλμο.
Στρατηγική Γεωγραφία και το Τουρκικό Πλεονέκτημα
Ωστόσο, η Τουρκία δεν είναι Γερμανία και η γεωγραφία της προσφέρει μοναδικά πλεονεκτήματα. Σε αντίθεση με τη Γερμανία, η οποία ήταν παγιδευμένη στη Βόρεια Θάλασσα με περιορισμένη θαλάσσια πρόσβαση αντιμετώπισε το Βασιλικό Ναυτικό που της έκλεινε τις διαδρομές, η Τουρκία απολαμβάνει πολλαπλά σημεία εισόδου στο Αιγαίο, τη Μεσόγειο και πέρα από αυτήν. Η ακτογραμμή της είναι εκτεταμένη και βρίσκεται σε στρατηγική θέση.
Το θαλάσσιο περιβάλλον της Τουρκίας περιορίζεται επίσης λιγότερο από ανταγωνιστές. Μόνο το Πολεμικό Ναυτικό, είναι ο κύριος περιφερειακός ναυτικός αντίπαλος της Τουρκίας. Παρά του ότι είναι ισχυρό παραμένει γεωγραφικά απόμακρο και υπερεκτεταμένο από άποψη υλικοτεχνικής υποστήριξης σε πολλά θέατρα πιθανών συγκρούσεων. Η Τουρκία μπορεί να προβάλει ισχύ πιο κοντά στην έδρα της, με μικρότερες γραμμές ανεφοδιασμού και ολοκληρωμένη υποστήριξη από χερσαία μέσα όπως πυραύλους και αεροσκάφη.
Αυτό σημαίνει ότι η Τουρκία μπορεί να διαμορφώσει τη θαλάσσια στρατηγική της από μια θέση σχετικής ισχύος εφόσον δεν υπερεκτείνει τις δραστηριότητές της ή δεν προκαλέσει έναν αντισταθμιστικό συνασπισμό.
Ασυμμετρία και Προσαρμοστικότητα
Ένας άλλος τομέας στον οποίο η Τουρκία έχει αποκλίνει από τη Γερμανία του Γουλιέλμου είναι η ακολουθία και η σύνθεση της ναυτικής της ανάπτυξης. Η Γερμανία του Γουλιέλμου έδωσε προτεραιότητα στη συμμετρική δύναμη, όπως θωρηκτά, καταδρομικά και υποβρύχια. Αντίθετα, η Τουρκία έχει χτίσει από την αρχή χρησιμοποιώντας και ασύμμετρα εργαλεία.
Η Τουρκία έχει επενδύσει σημαντικά σε υποβρύχια, πυραυλακάτους, μη επανδρωμένα συστήματα και παράκτια άμυνα, τεχνολογίες που παρέχουν δυνατότητες άρνησης πρόσβασης χωρίς άμεση αντιπαράθεση. Αυτή η προσέγγιση αντικατοπτρίζει τη στρατηγική της Κίνας «κατά της πρόσβασης/άρνησης περιοχής» (A2/AD) και αντικατοπτρίζει το δόγμα του Μάο Τσε Τουνγκ για «ενεργή άμυνα»: αποτροπή και καθυστέρηση μιας ανώτερης δύναμης, ενώ παράλληλα αυξάνεται σταδιακά η δική του.
Μόνο τα τελευταία χρόνια η Τουρκία έχει στραφεί προς μεγαλύτερες πλατφόρμες για γαλάζια νερά, όπως αμφίβια πλοία εφόδου και αεροπλανοφόρα, και το κάνει αυτό αφού έχει ήδη εδραιώσει μια ισχυρή παρουσία κοντά στη θάλασσα. Αυτό το σταδιακό, ευέλικτο μοντέλο υποδηλώνει ένα επίπεδο στρατηγικής ωριμότητας που δεν παρατηρείται στη Γερμανία του Κάιζερ.
Υπό αυτό το πρίσμα, η Τουρκία φαίνεται να συνδυάζει τα χρησιμότερα και των δύο γερμανικών κληρονομιών. Από τον Μπίσμαρκ, δανείζεται στρατηγική σύνεση και διπλωματική προσοχή. Από τα λάθη του Γουλιέλμου, μαθαίνει τους κινδύνους της συμμετρικής αντιπαλότητας με κυρίαρχες ναυτικές δυνάμεις. Και από τις δικές της παραδόσεις και περιφερειακή θέση, έχει διαμορφώσει μια υβριδική ναυτική στρατηγική που δίνει έμφαση στην ευελιξία, την άρνηση και τη σταδιακή προβολή.
Ωστόσο, οι κίνδυνοι παραμένουν. Καθώς η Τουρκία επιβάλλεται με μεγαλύτερη τόλμη -μέσω ενεργειακών ερευνών σε αμφισβητούμενα ύδατα, στρατιωτικών επεμβάσεων ή τριβών με συμμάχους του ΝΑΤΟ- είναι επιφυλακτική στο να προκαλέσει συνασπισμούς ή στρατηγικές αντιδράσεις. Η θαλάσσια ισχύς μπορεί να ανυψώσει το κύρος ενός έθνους, αλλά μπορεί επίσης να το απομονώσει και να το θέσει σε κίνδυνο εάν δεν αντιμετωπιστεί σωστά.
Συμπέρασμα
Η σύγκριση μεταξύ της σύγχρονης Τουρκίας και της Αυτοκρατορικής Γερμανίας είναι κάτι περισσότερο από μια πνευματική άσκηση. Είναι ένας καθρέφτης μέσα από τον οποίο η Τουρκία βλέπει το μέλλον της. Θα επιδιώξει τη ναυτική ισχύ με αυτοσυγκράτηση, διπλωματία και ένα μακροπρόθεσμο όραμα όπως ο Μπίσμαρκ; Ή θα πέσει στην παγίδα της υπερβολής, της αντιπαράθεσης και των κούρσας εξοπλισμών όπως ο Γουλιέλμος Β’;
Για την Τουρκία, ο δρόμος προς τα εμπρός είναι ξεκάθαρος—αν επιλέξει να μάθει από την ιστορία. Η ισχύς χωρίς σύνεση είναι κίνδυνος. Και η θάλασσα, παρά τις υποσχέσεις της, είναι ένα αδυσώπητο θέατρο στρατηγικών λαθών.
Βιβλιογραφία
Stur, H. M. (2021). Beyond Vietnam Analogies: Rethinking Historical Comparisons in Military Strategy. University Press.
Kaplan, R. D. (2014). The Revenge of Geography: What the Map Tells Us About Coming Conflicts and the Battle Against Fate. Random House.
Mahan, A. T. (1890). The Influence of Sea Power Upon History. Little, Brown and Company.
Mao Zedong (1936). On Protracted War.
United Nations Convention on the Law of the Sea (UNCLOS), 1982.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου