Αν υπάρχει ένας αυτοκράτορας που περισσότερο από οποιοδήποτε άλλον δικαιούται να χαρακτηρισθεί Έλληνας, αυτός είναι ο Θεόδωρος Β’ Λάσκαρης , του οποίου οι αναφορές για Ελλάδα και ελληνισμό ήταν σε πρώτο πρόσωπο και με ξεκάθαρο φυλετικό προσανατολισμό.
Τον Απρίλιο του 1204, η Κωνσταντινούπολη καταλαμβάνεται από τους σταυροφόρους γεγονός που με την σειρά του οδηγεί στην ταχύτατη υποταγή του μεγαλύτερου μέρους των εδαφών της αυτοκρατορίας. Η ουσιαστικά αναίμακτη υποταγή της αυτοκρατορίας, οφειλόταν εν πολλοίς στην σήψη και την διαφθορά που κυριαρχούσαν στην πολιτική και οικονομική ζωή. Όμως το ολιγάριθμο των σταυροφόρων εισβολέων καθώς και η ήττα που υπέστησαν το 1205, από τους Βούλγαρους, βοήθησαν στην δημιουργία τριών ρωμαϊκών κρατικών οντοτήτων, το δεσποτάτο της Ηπείρου, την αυτοκρατορία της Τραπεζούντας και την αυτοκρατορία της Νίκαιας, αρχικά στα μικρασιατικά εδάφη της Βιθυνίας και μέρους της Ιωνίας.
Ειδικότερα στην Νίκαια, που σταδιακά και θα υπερισχύσει έναντι των άλλων, η ουσιαστική επανίδρυση έδωσε την δυνατότητα στην κρατική οντότητα να αναπτυχθεί πάνω σε υγιείς βάσεις, αλλά σταδιακά να αναπτύξει την εθνική συνείδηση και τον πατριωτισμό.
Κύρια προσπάθεια των αυτοκρατόρων της Νίκαιας, ήταν η εφαρμογή μιας ισόρροπης ρυθμιστικής πολιτικής των αντίρροπων κοινωνικών δυνάμεων, η ανάπτυξη της εγχώριας οικονομίας και η απεξάρτηση της από την Δύση και η προστασία των λαϊκών στρωμάτων από αυθαιρεσίες. Με την πολιτική αυτή ισχυροποίησαν την εθνική συνοχή αφού στήριγμα εκτός του Ορθόδοξου φρονήματος ήταν για πρώτη φορά και η ελληνική εθνική συνείδηση.
Ειδικά την εποχή του Θεόδωρου Β’ Λάσκαρη, ήταν πλέον αισθητή η σύνδεση των φυλετικών δεσμών με το αρχαίο ελληνικό παρελθόν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τα μνημεία της Περγάμου για τα οποία ο Λάσκαρης σε επιστολή προς τον Ακροπολίτη εξέφραζε την ντροπή του γιατί οι πρόγονοι του δημιούργησαν τέτοιο πολιτισμό σε αντίθεση με την εποχή του…
«Ελληνικής μεγαλονοίας υπάρχει ταύτα μεστά και σοφίας ταύτης ινδάλματα δεικνύει δε ταύτα προς ημάς η πόλις κατονειδίζουσα, ώσπερ απογόνους τινάς του πατρώους κλέους το μεγαλείο σμερδαλέα γαρ εισί ταύτα προς τας νυν ανοικοδομάς" (Επιστολή προς τον φιλόσοφον Κυρόν Γεώργιον τον Ακροπολίτην).
Οι όροι Έλλην και ελληνισμός χάνουν την θρησκευτική τους χροιά, συνδεόμενοι πλέον με την αρχαία κλασική παιδεία την γλώσσα αλλά και το γένος. Σε επιστολή του διδασκάλου του Νικηφόρου Βλεμμύδη, αναφέρεται ότι ο Θεόδωρος Β’ Λάσκαρης, του εξέφρασε την επιθυμία και πρόθεση ο στρατός του να αποτελείται αποκλειστικά από Έλληνες, γράφοντας ότι ο Θεόδωρος συγκεντρώνει το χρυσό της χώρας, δια να κατασκευάσει στρατό ουχί εκ Τούρκων, Ιταλών, Βουλγάρων ή Σέρβων στρατιωτών, αλλά ένα Ελληνικόν, επί του οποίου μόνο θα ηδύνατο να στηριχθή. «Και τις ο βοηθήσων ημίν Πέρσης πως βοηθήσει τω Έλληνι; Ιταλός και μάλιστα μαίνεται, Βούλγαρος προφανέστατα, Σέρβος τη βία βιαζόμενος και συστέλλεται ο δ’ ημέτερος, τάχα , τάχα δη ου των ημετέρων κατά αλήθειαν. Μόνο δε το Ελληνικόν αυτό βοηθεί εαυτώ οίκοθεν λαμβάνον τας αφορμάς «.
«Πάσα τοίνυν φιλοσοφία και γνώσις ίνα μη κατ’ όνομα λέγω τας επιστήμας Ελλήνων ή εύρεμα ή προς το κρείττον εκ τινός ον υπάρχει μεταστοιχείωμα και ο την πείραν ζητών την παμφιλόσοφον διερχόμενος μάθειεν«. (Κατά Λατίνων λόγος Δεύτερος ήγουν περί της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος ).
«Συ δε ω Ιταλέ την βάσιν της αποδείξεως εν τω παμφιλοσόφω εγώ στησάμενος ερωτώ τίνος ένεκεν εγκαυχά ο προς ταύτα διαλεγόμενος;« (Κατά Λατίνων λόγος Δεύτερος ήγουν περί της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος).
«Η γαρ περί το δόγμα της ελληνικής μεγαλονοίας στερρότης, εκείνο μάλλον ημάς λέγειν ηνάγκασε το θειότερον ή το ιδιούν την φιλοσοφίαν αυτή τίνος γαρ άλλου; Αλλά ο Ιταλός αγνοεί και πόθεν μεν έσχε φιλοσοφία, γινώσκει, ότι δε εν τη πηγή το μάλλον ύδωρ αγνοεί«. (Κατά Λατίνων λόγος Δεύτερος ήγουν περί της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος).
Λογικοί νέοι μου δεύτε, έαρος καιρός σκιρτάτε, ο αίμων ήδη τυρίσδει, εαρινόν άσμα μέλπει, θαλεροίς επί ρέθροις, ανάπαυσιν ευπρεπίζει. Χελιδών άρτι Τηρήος καταλαλεί του φθορήος, τον Ίτυν ζητεί δε πάλιν κασιγνήτη ταύτα σφόδρα. Ο Παν της Ηχούς εράει, ο Κύκλωψ της Γαλατείας, Αδώνιδος Αφροδίτη. Λογικοί μου νέοι δεύτε, έαρος καιρός σκιρτάτε. Τριάς, αμέριστε φύσις. (Κωνσταντίνου Σάθα, Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, Τόμος 7ος ,Migne Patrol. Graeca CXL,σ.939 ).
Παρά τους κινδύνους που συνεχώς απειλούσαν το κράτος του και σε συνέχεια της πολιτικής του πατέρα του Ιωάννη Βατάτζη (1222-1254), ενίσχυσε την σχολή φιλοσοφίας που είχε ιδρυθεί στην Νίκαια, ενώ φρόντιζε να εμπλουτίζει με βιβλία τις βιβλιοθήκες που υπήρχαν στις περισσότερες μεγάλες πόλεις. Ο ίδιος θεωρείτο άνθρωπος με φιλοσοφική παιδεία αλλά και θεολογική συγκρότηση, ενώ εμφανιζόταν ως εκφραστής ανθρωπιστικών επιδιώξεων.
Όπως αναφέρεται σε ανώνυμο χρονικό υποστηρικτή της δυναστείας των Λασκαριδών, προσπάθησε να δημιουργήσει βιβλιοθήκες ακόμη και θέατρα αλλά και προέτρεπε τον κόσμο να ασχολείται με επιστημονικά ζητήματα.
«Και βίβλους δε συνηγάγετο ουδ’ όσας ο επί τούτω μεγαλυνόμενος Πτολεμαίος παντοίων τεχνών τε και επιστημών και ταύτας ταις πόλεσιν εναποτιθείς, τοις βουλομένοις εις ανάγνωσιν και των εν αυταίς σπουδασμάτων ανάπτυξιν εθέσπισε μεταδίδοσθαι , εφ ω και τα του λόγου εις το μηδέν σχεδόν καταντήσαντα εκ της καταστροφής της βασιλίδος των πόλεων, επί τούτου αύξεσθαι ήρξατο και επί μείζω προέκοψεν, ως εκασταχή των Ρωμαϊκών χωρών τε και πόλεων χορείας σοφών καθοράσθαι και Μουσών συνίστασθαι θέατρα και πάντα σχεδόν τόπον, αγοραίς πλήθει ελλογίμων ανδρών επιστημονικών ζητημάτων παραθέσεις και αντιθέσεις ασχολουμένων και πονουμένων επί λογικάς προτάσεις και συμπεράσματα«. (Σάθα , Μεσαιωνική βιβλιοθήκη Τόμος 7ος , Χρονικό Ανωνύμου).
Στις σχέσεις του με την οικονομική αριστοκρατία ακολούθησε την πολιτική του πατέρα του, κατά τρόπο όμως σκληρότερο ή ποιο άκομψο. Στόχος του ήταν η δύναμη των ισχυρών γαιοκτημόνων να μην ξεπεράσει ορισμένα όρια. Για να το πετύχει προωθούσε στα ανώτερα κρατικά αξιώματα ανθρώπους ταπεινής καταγωγής που ταυτίζονταν πολιτικά μαζί του.
Σύμφωνα με τον Παχυμέρη εξέλεγε τους στρατιωτικούς και πολιτικούς διοικητάς ουχί εκ των προυχόντων κατά γένος ή συγγένειαν βασιλικήν, αλλ’ εκ των αρίστων. Περί των ευγενών δε, αλλά μη ικανών έλεγεν «αρκεί εις αυτούς ο τίτλος της ευγενείας και δόξης «. (Αντώνιου Μηλιαράκη «Ιστορία του Βασιλείου της Νίκαιας).
Μάλιστα σε επιστολή προς τον διδάσκαλο του Νικηφόρο Βλεμμύδη, ανέφερε με περηφάνια ότι τα ελληνικά στρατεύματα δεν επέτρεψαν στους Βουλγάρους να καταλάβουν την γη της Μακεδονίας, την ένδοξη γη των Φιλίππου και Αλεξάνδρου…
«Καλώς γαρ ωκοδομήθη τα βουλγαρικά παρ’ ημών και η τούτω αυχένων έπαρσις δια τας προς τα όρη διατριβάς τοις πολλοίς κειμένη και γέγονε , και κλιτοτράχηλοι οι ακαμπείς τοις ελληνικοίς στρατεύμασιν απεφάνθησαν… Δια ταύτα τυραννούμενοι τε και μη, προς την Φιλίππου κεκατηντήκαμεν και γην εθεασάμεθα, άριστε την Αλεξάνδρου ποτέ σκυλευομένην και παιζομένην παρά Βουλγάρων ολιγοστών ασθενών«. (Απόστολος Βακαλόπουλος Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, Τόμος Α’).
Αμέσως μετά τον θάνατο του, εκείνοι που αντιτίθετο σε αυτόν και τις ιδέες του αφού αρχικά σκότωσαν τον Πρωτοβεστιάριο (Πρωθυπουργό) Γεώργιο Μουζάλωνα και τα αδέρφια του, τον οποίο ο Λάσκαρις είχε ορίσει ως διαχειριστή των κρατικών υποθέσεων, τύφλωσαν και παραμέρισαν τον νόμιμο διάδοχο και υιό του Ιωάννη Λάσκαρη, ανεβάζοντας στον θρόνο τον σφετεριστή Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγο. Ο Παλαιολόγος (ιδρυτής της ομώνυμης καταστροφικής δυναστείας) αν και δεν στερείτο ικανοτήτων εγκατέλειψε τα οράματα του προκατόχου του, υιοθετώντας πολιτικές και πρακτικές που οδήγησαν στην εκ νέου παρακμή και αυτή την φορά την οριστική υποταγή της Αυτοκρατορίας.
Την εξέλιξη αυτή όπως αναφέρει ο Θεόδωρος Σπανδωνής (15ος αιώνας) την είχε προβλέψει ο εκ της Μακεδονίας Στρατιωτικός , Θεόδωρος Τορνίκης , ο οποίος όταν πληροφορήθηκε την επανάκτηση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Λατίνους, όχι μόνο δεν χάρηκε όπως οι υπόλοιποι αλλά πενθώντας για το γεγονός πέθανε από την λύπη του…. Αναφέροντας ότι δια της επανόδου του εις το Βυζάντιον ο ελληνισμός θα απωλέσει όλες τις εν Ασίαν κτίσεις και αυτό το μέλλον του, διότι αντί μένων εν Ασία να εξακολουθήση τους κατά των βαρβάρων θριάμβους του, επανερχόμενος εις την βυζαντινήν μαλθακότητα θα αμελήση τα στρατιωτικά και θα αποθάνη αδόξως…
Αναδημοσίευση από τα Θέματα Ελληνικής Ιστορίας
ΑΒΕΡΩΦ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου