ΜΑΡΑΘΩΝΑΣ 490 π.Χ: Η καταλυτική μάχη που έσωσε την Ευρώπη (μέρος 2ο)

συνέχεια από το 1ο μέρος

Από τις νέες τους θέσεις οι Έλληνες παρατηρούσαν με προσοχή τους εχθρούς. Παρατηρούσαν κάθε τους κίνηση, κάθε τους συνήθεια. Βάσει των παρατηρήσεων των αυτών, οι οποίες μεταφέρονταν στους στρατηγούς, καταστρώθηκε και το τελικό σχέδιο μάχης.

Ο Μιλτιάδης κατέστρωσε το σχέδιο δράσεως, το οποίο παρουσίασε στους λοιπούς στρατηγούς, οι οποίοι προφανώς το αποδέχθηκαν. Το σχέδιο των Ελλήνων ήταν προσαρμοσμένο, όχι στην τακτική μάχης των πολεμίων, αλλά και στην καταγραφή των κινήσεων και των συνηθειών τους.

Ο Μιλτιάδης γνώριζε ότι κάθε στρατιά του Μεγάλου Βασιλέως, η οποία περιελάμβανε περσικά και συμμαχικά τμήματα, πολεμούσε με τους Πέρσες στο κέντρο και τους υποτελείς στα πλευρά. Οι Πέρσες αποτελούσαν τον σκληρό πυρήνα της στρατιάς και ήταν προετοιμασμένοι να πολεμήσουν μέχρι τον θάνατο αν χρειαζόταν. Αντιθέτως οι υποτελείς στρατιώτες, και δικαίως, δεν έδειχναν την ίδια προθυμία να πεθάνουν για την δόξα του Πέρση βασιλέα. Πολεμούσαν ικανοποιητικά μεν, μέχρις κάποιου ορίου δε.

Οι Πέρσες στρατηγοί το γνώριζαν αυτό και για αυτόν τον λόγο έτασσαν τα συμμαχικά και υποτελή στρατιωτικά σώματα στα πλευρά της παρατάξεως των. Ακόμα και αν αυτά «έσπαζαν» και τρέπονταν σε φυγή, τα περσικά ή μηδικά τμήματα στο κέντρο θα συνέχιζαν τη μάχη.

Και επειδή συνήθως οι περσικές στρατιές ήταν τεράστιες σε αριθμό ανδρών, ακόμη και η θραύση της μίας ή και των δύο πτερύγων του στρατού δεν προκαλούσε και την υπερφαλάγγισή του, εφόσον το μέτωπο ήταν συνήθως τόσο εκτεταμένο ώστε να απαγορεύει την υπερκέρασή του.

Τι θα συνέβαινε όμως σε περίπτωση που τα δύο κέρατα του στρατού «έσπαζαν» αν θα στηρίζονταν σε φυσικά κωλύματα; Η περίπτωση αυτή μάλλον δεν ελήφθη καθόλου υπόψη από τους Πέρσες στρατηγούς στον Μαραθώνα. Εδώ η στενότητα του πεδίου θα τους εξανάγκαζε να δώσουν μάχη μεταξύ είτε του λόφου Κοτρώνι και της θαλάσσης (άποψη του Κούρτιου), είτε μεταξύ του όρους Σταυροκοράκι και της θαλάσσης, όπως θέλει η πλέον διαδεδομένη άποψη.

Και στις δύο περιπτώσεις ο περσικός στρατός θα στήριζε το δεξιό πλευρό του στο λόφο ή στο όρος και το αριστερό του στη θάλασσα. Παρατασσόμενος με τον κλασσικό για αυτόν τρόπο, οι στρατηγοί του θα έτασσαν τους επίλεκτους Μήδους και Πέρσες στο κέντρο και τους υποτελείς Σάκες στα δύο κέρατα.

Πίσω όμως από το μέτωπο της στρατιάς εκτεινόταν έλη, γεγονός που σε περίπτωση διασπάσεως του μετώπου θα οδηγούσε σε καταστροφή κατά τη φάση της υποχωρήσεως. Σε περίπτωση μάλιστα διασπάσεως των δύο κεράτων της παρατάξεως ούτε οι επίλεκτοι πολεμιστές του κέντρου θα μπορούσαν να σώσουν την κατάσταση, διότι απλούστατα θα υπερφαλαγγίζονταν και θα κατακόπτονταν.

Ο Μιλτιάδης λοιπόν μελέτησε σε βάθος το σχέδιο δράσης της μικρής ελληνικής στρατιάς και κατέληξε ότι θα έπρεπε αυτή να ταχθεί με τρόπο αντιστρόφως ανάλογο της περσικής, δηλαδή με ισχυρά κέρατα και σχετικώς αδύναμο κέντρο. Ο μικρός αριθμός των ανδρών που διέθετε, σε σχέση με τους εχθρούς, δεν του επέτρεπε να καλύψει όλο το μήκος του μετώπου παρά μόνο στο στενότερο τμήμα του, μεταξύ του λόφου Κοτρώνι και της θαλάσσης, το οποίο έχει μήκος περί τα 1.500 μέτρα.

Αντίστοιχο όμως μήκος έχει το πεδίο του Μαραθώνα και στο μεταξύ του όρους Σταυροκοράκι και της θαλάσσης διάστημα. Εκεί η ελληνική στρατιά των 10.000 ανδρών θα μπορούσε να αναπτυχθεί με 4.000 άνδρες ανά κέρας, ταγμένους εις βάθος οκτώ ζυγών (απλή φάλαγγα) και με 2.000 άνδρες στο κέντρο ταγμένους σε βάθος τεσσάρων μόλις ζυγών (μισή φάλαγγα).

Υπολογίζοντας μέτωπο κατ’ άνδρα της τάξεως των 0.90 μέτρων, το συνολικό μήκος του ελληνικού μετώπου δεν θα ξεπερνούσε τα 1.400 μέτρα, περιλαμβανομένων και των μικρών κενών διαστημάτων, μεταξύ των υπομονάδων. Εάν η ελληνική στρατιά αριθμούσε 11.000 άνδρες το μέτωπο της θα έφτανε τα 1.500 περίπου μέτρα. Η στρατιά θα παρουσίαζε μέτωπο 1.500 έως 1.625 ανδρών αντιστοίχως.

Οι Πέρσες από την άλλη πλευρά μπορούσαν στο ίδιο μήκος μετώπου να παρατάξουν έως και 150.000 στρατιώτες, ταγμένους με μέτωπο 1.500 ανδρών και βάθος έως 100 ζυγών. Το πολύ μεγάλο βάθος του περσικού σχηματισμού δεν πρέπει να μας ξενίζει, αφού ήταν συνηθισμένη πρακτική στους στρατούς των ανατολικών εθνών. Οι ανατολικοί λαοί, Βαβυλώνιοι, Ασσύριοι, Μήδοι, Πέρσες, από την στιγμή που υιοθέτησαν τον σχηματισμό σπαραμπάρα, παρέτασσαν το πεζικό τους σε μεγάλο βάθος, ώστε να αποκτά τη απαραίτητο συνοχή, που ούτε ο οπλισμός, ούτε η εκπαίδευσή του, του προσέδιδαν.

Σε βάθος 100 ζυγών ετάχθησαν άλλωστε οι Πέρσες και στη μάχη των Πλαταιών (479 π.Χ.), συμφώνως με την περιγραφή του Ηροδότου, αλλά και στη μάχη στα Κούναξα (400 π.Χ.) συμφώνα με την περιγραφή του Ξενοφώντα. Όσον αφορά το μήκος του μετώπου τους σε άνδρες υπολογίζεται βάσει του πλάτους της ασπίδας τους, το οποίο έφτανε το 1 περίπου μέτρο.

Αντιστοίχως η διάμετρος της ελληνικής αργολικής ασπίδας, με την οποία ήταν εφοδιασμένοι οι Έλληνες, έφτανε τα 0.90 μέτρα. Όταν η φάλαγγα «συνασπιζόταν» λοιπόν στον κάθε οπλίτη αντιστοιχούσε πλάτος μετώπου ίσο ακριβώς με την ασπίδα του.

Με τον σχηματισμό που επινόησε λοιπόν ο Μιλτιάδης, ήταν σε θέση να καλύψει όλο το μήκος του μετώπου, παρά την συντριπτική εχθρική αριθμητική υπεροχή. Έχοντας καταστρώσει το σχέδιο δράσεως ο Μιλτιάδης ανέμενε πλέον την κατάλληλο στιγμήν για να προσβάλει και να αφανίσει τους Πέρσες. Όλοι οι μελετητές της μάχης συμφωνούν, στο σημείο αυτό, ότι ο Μιλτιάδης ανέμενε το «άδειασμα» της Σελήνης.

Δεν είναι τυχαίο ότι και η τοιχογραφία της Ποικίλης Στοάς, όπου εικόνιζε την μάχη του Μαραθώνα, επάνω από τους επιτιθέμενους Έλληνες εικόνιζε την θεά Σελήνη, ενώ στο αντίθετο άκρο της, εκεί που παρουσίαζε τους φεύγοντες προς τα πλοία Πέρσες εικόνιζε τον θεό Ήλιο. Είχε διέλθει η πανσέληνος και μεταξύ της δύσης της Σελήνης και της ανατολής του Ηλίου υπήρχε ένα «νεκρό» σημείο, με απόλυτο σκότος. Το σκότος αυτό εκμεταλλεύθηκαν μερικοί Ίωνες και αυτομόλησαν στους ομοφύλους τους Αθηναίους, αθέατοι λόγω του σκότους από τους Πέρσες.

Οι Ίωνες που με τη βία ακολουθούσαν τους Πέρσες, προφανώς ως ναύτες, ανέφεραν στον Μιλτιάδη ότι οι Πέρσες είχαν χαλαρώσει τα μέτρα ασφαλείας τους και είχαν αποσύρει το ιππικό τους πίσω από τις θέσεις του πεζικού, μεταξύ των ελών και της Μακάριας κρήνης. Η ευκαιρία που ο Μιλτιάδης αναζητούσε είχε εμφανιστεί! Την πληροφορία πάντως περί των Ιώνων αυτόμολων δεν την αναφέρει ο Ηρόδοτος. Αναφέρεται όμως στο περίφημο Λεξικό της Σούδας (ή Σουίδα), το οποίο αναφέρει ότι οι Ίωνες έφτασαν έως τα ξύλινα οχυρώματα και ενημέρωσαν τον Μιλτιάδη ότι περσικό ιππικό ήταν απροετοίμαστο. Τότε αυτός εκμεταλλευόμενος την ευκαιρία επιτέθηκε στους εχθρούς και τους νίκησε.

Ελληνική επίθεση

Δεν γνωρίζουμε την ακριβή ημερομηνία διεξαγωγής της μάχης. Ήδη από την αρχαιότητα υπήρχαν πολλές αντικρουόμενες απόψεις. Ο Πλούταρχος τοποθετούσε τη μάχη στις 6 Οκτωβρίου του 490 π.Χ. Συμφώνως όμως με νεότερους υπολογισμούς τρεις θεωρούνται αι πιθανότερες ημερομηνίες διεξαγωγής της μάχης, η 10η Αυγούστου, η 9η Σεπτεμβρίου και η 8η Οκτωβρίου. Γνωρίζουμε όμως ότι ελληνική έφοδος εκδηλώθηκε μια ώρα πριν το ξημέρωμα, αιφνιδιάζοντας τους Πέρσες και αχρηστεύοντας το κυριότερο τους όπλο, το ιππικό. Περί τα 1.500 μέτρα χώριζαν τους δύο αντιπάλους.

Οι Πέρσες, στο άκουσμα της ελληνικής εφόδου, έσπευδαν φύρδην – μίγδην να λάβουν θέσεις μάχης. Οι ιππείς και οι ιπποκόμοι προσπαθούσαν να ετοιμάσουν τους ίππους και να εξοπλισθούν. Βρισκόταν όμως πίσω από τις γραμμές του φίλιου πεζικού και μοιραία, ακόμη και όταν ετοιμάσθηκε για μάχη, ετάχθη πίσω από αυτό, σε δεύτερη γραμμή, ως γενική εφεδρεία, εφόσον δεν υπήρχε χώρος για να ταχθεί στην πρώτη γραμμή.

Στο σημείο αυτό ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι οι Έλληνες επιτέθηκαν τρέχοντας κατά των Περσών σε σημείο οι τελευταίοι να τους περάσουν για τρελούς. Κάτι τέτοιο πάντως θα ήταν μάλλον απίθανο να έχει συμβεί. Μεταφέροντες οπλισμό βάρους τουλάχιστον 30 κιλών, οι Έλληνες οπλίτες δε θα άντεχαν να καλύψουν τρέχοντας τα 1.500 μέτρα που τους χώριζαν από τους Πέρσες και στη συνέχεια να τους πολεμήσουν επί τουλάχιστον τρεις ώρες.

Εξάλλου οι Έλληνες οπλίτες δεν εκτελούσαν ποτέ τρέχοντας τις κινήσεις προσπέλασης γιατί και κόπωση στους άνδρες μια τέτοια κίνηση θα προκαλούσε και τη συνοχή, πάνω από όλα, της φάλαγγας θα διατάρασσε. Η ισχύς της φάλαγγας ήταν ακριβώς η συνοχή της. Δεν είχε νόημα να πλήξει ένας οπλίτης την εχθρική παράταξη. Το πλήγμα έπρεπε να είναι συγκεντρωτικό από τον μεγαλύτερο αριθμό ανδρών ταυτοχρόνως.

Εξάλλου δεν υπήρχε λόγος να διανύσουν οι Έλληνες ολόκληρη την απόσταση τρέχοντας, από την στιγμή που το δραστικό βεληνεκές των περσικών τόξων έφτανε τα 200 περίπου μέτρα. Αρκούσε να διανύσουν τρέχοντας ακριβώς τα 200 αυτά μέτρα, στα οποία ήσαν σχετικά τρωτοί από τα περσικά βέλη και να επιπέσουν με ακμαίες τις δυνάμεις τους επί της εχθρικής παρατάξεως.

Αυτό ακριβώς και έπραξαν. Λίγος μετά τις 05.30 το πρωί η ελληνική φάλαγγα, αφού ξεπέρασε χωρίς σοβαρές απώλειες τον περσικό φραγμό βελών, επέπεσε με ορμή στην εχθρική παράταξη και ενεπλάκη σε αγώνα εκ του συστάδην. Τότε ακούστηκε η φρικτή κλαγγή των όπλων καθώς οι ασπίδες έσμιξαν μεταξύ τους και τα δόρατα πήραν τον λόγο. Οι Έλληνες ευθύς εξ αρχής άρχισαν να πιέζουν τους Πέρσες στα δύο κέρατα.

Διέσπασαν το φράγμα των ασπίδων των Περσών και άρχισαν να σφαγιάζουν τους Σάκες τοξότες κατά δεκάδες. Ωστόσο ήταν τόσο μεγάλος ο αριθμός των πολεμίων ώστε οι απώλειες δεν προκάλεσαν, άμεσα τουλάχιστον, την διάλυση των γραμμών τους.

Στο κέντρο αντιθέτως η λεπτή ελληνική γραμμή, η αποτελούμενη από 2.000 Αθηναίους οπλίτες, πιέστηκε με τη σειρά της και ωθήθηκε προς τα πίσω από το πλήθος των επίλεκτων Περσών. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο κέντρο πολεμούσε, ως απλός στρατιώτης και ο μετέπειτα σωτήρας της Ελλάδος, ο Θεμιστοκλής. Το σχέδιο πάντως του Μιλτιάδη εξελισσόταν κανονικώς.

Οι Έλληνες έκαναν θραύση στις δύο πτέρυγες, σκοτώνοντας τώρα τους Σάκες κατά εκατοντάδες. Τα κοντά δόρατα και οι ακινάκες (περσικά ξιφίδια) των βαρβάρων δεν προξενούσαν την παραμικρή εντύπωση στους καλά θωρακισμένους και άριστα εκπαιδευμένους Έλληνες οπλίτες. Σταδιακά η πίεση και οι απώλειες απέδωσαν και οι Σάκες άρχισαν να «σπάζουν» τους σχηματισμούς τους και να διαρρέουν, αρχικώς σε μικρές ομάδες, προς τα μετόπισθεν.

Συντόμως ο πανικός εξαπλώθηκε και τα δύο κέρατα της περσικής στρατιάς διαλύθηκαν. Την ίδια ώρα στο κέντρο οι 2.000 Αθηναίοι άντεχαν στην περσική πίεση και αν και εξαναγκάσθηκαν σε μικρή υποχώρηση, δεν διασπάστηκαν. Έτσι έδωσαν τον αναγκαίο χρόνο στα δύο νικηφόρα ελληνικά κέρατα να συγκλίνουν προς το κέντρο και να υπερφαλαγγίσου, αρχικά, και να περικυκλώσουν, κατά τα ¾ κατόπιν τους Πέρσες. Ακολούθησε άγρια σφαγή των εχθρών.

Ο Μιλτιάδης φρόντισε να μην κυκλώσει εντελώς τους Πέρσες, αφήνοντάς τους μια οδό διαφυγής προς τα πλοία. Η κίνηση αυτή θα μπορούσε να κατακριθεί από ορισμένους. Ήταν όμως απόλυτα δικαιολογημένη. Αν περικύκλωνε τελείως τους Πέρσες, οι τελευταίο, μη έχοντας άλλη διέξοδο, θα πολεμούσαν μέχρις εσχάτων. Οι Έλληνες όμως δεν είχαν πολύ χρόνο στη διάθεση τους.

Έπρεπε να εξοντώσουν συντόμως το περσικό πεζικό, πριν το ιππικό προλάβει να επέμβει. Αφήνοντας λοιπόν ανοικτή οδό διαφυγής, ο Μιλτιάδης επέτυχε δύο πράγματα. Πρώτον, προκάλεσε τους Πέρσες να προτιμήσουν την φυγή από τον μέχρις εσχάτων αγώνα και δεύτερον εμπόδισε την εμπλοκή του ιππικού τους στη μάχη.

Όπως ανεφέρθη το περσικό ιππικό μόλις ετοιμάσθηκε, ελλείψει χώρου, ετάχθη σε δεύτερη γραμμή πίσω από το πεζικό. Η φυγή των Σακών όμως, οι οποίοι φεύγοντες διαπέρασαν τις τάξεις του, προκάλεσε σύγχυση και ίσως πανικό. Πριν προλάβει να ανασυνταχθεί το ιππικό βρέθηκε να αντιμετωπίζει ένα νέο κύμα φυγάδων, Περσών αυτή τη φορά.

Έτσι κυριολεκτικώς μπλεγμένοι οι ιππείς ανάμεσα στους πανικόβλητους πεζούς δεν μπορούσαν να πράξουν το παραμικρό, όχι να πολεμήσουν, αλλά ούτε καν να κινηθούν. Μοιραία, ενώπιον της συνεχιζόμενης πίεσης των Ελλήνων, οι άνδρες του Δάτη και του Αρταφέρνη πανικοβλήθηκαν και τράπηκαν σε γενική φυγή προς τα πλοία τους, προσπαθώντας να μπουν σε αυτά και να γλιτώσουν αποπλέοντας.

Εκεί όμως επενέβη και η ελληνική γη και εκδικήθηκε την προσβολή που της έκαναν οι Πέρσες πατώντας το χώμα της. Οι Πέρσες πανικόβλητοι έπεσαν μέσα στα έλη. Τα πόδια ανδρών και ίππων κόλλησαν στη λάσπη με αποτέλεσμα να βρουν φρικτό θάνατο. Αρκετοί άλλοι έπεφταν στη θάλασσα και πνίγονταν.

Οι Έλληνες στο μεταξύ καταδίωξαν τους Πέρσες. Γνωρίζοντας καλύτερα το έδαφος, πραγματοποίησαν μια μικρή παράκαμψη, απέφυγαν τα έλη και επέπεσαν επί των εχθρών την ώρα που αυτοί επιχειρούσαν να επιβιβαστούν στα πλοία τους. Τότε έπεσε ο πολέμαρχος Καλλίμαχος, επικεφαλής του ελληνικού δεξιού. Ο θάνατός του δεν σταμάτησε όμως τους Έλληνες από το έργο τους.

Καταδιώκοντας τους Πέρσες οι Έλληνες έφτασαν τελικώς στα πλοία. Εκεί νέες άγριες συμπλοκές πραγματοποιήθηκαν, καθώς οι Έλληνες προσπαθούσαν να κυριεύσουν τα εχθρικά πλοία και οι Πέρσες να σώσουν τις ζωές τους. Σκηνές ομηρικές εκτυλίχθηκαν, με τους Έλληνες να ορμούν στα πλοία των εχθρών. Σε αυτή τη φάση σκοτώθηκε ο Κυναίγειρος, ο αδελφός του τραγικού ποιητή Αισχύλου.

Τελικώς μόνο 6 εχθρικά πλοία κυριεύθηκαν, τα υπόλοιπα άνοιξαν πανιά και έπλευσαν νότια, κατόπιν οπτικού σήματος που τους εδόθη, από το όρος Αγριλίκι. Αμέσως ο Μιλτιάδης κατάλαβε. Η ώρα ήταν περίπου 08.30. μόλις τρεις ώρες είχε διαρκέσει η ένδοξος μάχη. Οι Πέρσες όμως δεν είχαν ακόμη αποδεχτεί την ήττα τους. Εξάλλου, παρά τις βαρύτατες απώλειες, εξακολουθούσαν να υπερέχουν συντριπτικώς των Ελλήνων σε αριθμό ανδρών.

Στράφηκαν λοιπόν προς τα νότια με σκοπό να αποβιβασθούν στον Φαληρικό όρμο, πιστεύοντας ότι θα μπορούσαν να καταλάβουν την Αθήνα εξαπίνης. Ο Μιλτιάδης όμως αμέσως αναδιοργάνωσε την στρατιά και αφού άφησε πίσω τα πλέον καταπονημένα τμήματα του κέντρου να φυλάσσουν το πεδίο της μάχης, αναχώρησε ο ίδιος με το υπόλοιπο στράτευμα με κατεύθυνση ακριβώς το Φάληρο.

Ύστερα από σύντονο, επίπονη πορεία οκτώ ωρών οι Έλληνες έφτασαν πρώτοι στο Φάληρο! Μια ώρα αργότερα, περί τις 17.30, φάνηκαν στον ορίζοντα τα πανιά των περσικών πλοίων. Όταν όμως τα περσικά πλοία πλησίασαν, οι στρατηγοί είδαν τον λαμπρό απογευματινό ήλιο να χρυσώνει με τις αχτίδες του τα όπλα των Μαραθωνομάχων.

Το θέαμα αποκαρδίωσε εντελώς τους Πέρσες στρατηγούς, οι οποίοι αποφάσισαν, αιώνια ντροπιασμένοι, να λάβουν την άγουσα προς την Ασία, μαζί με τους προδότες φίλους τους. Η μάχη του Μαραθώνα είχε λήξει. Οι Έλληνες είχαν συντρίψει τους υπερήφανους Πέρσες, καταρρίπτοντας και τον περί του αήττητού τους μύθο. Οι «Χρυσοφόροι Μήδοι» δεν τρόμαξαν τους λιγοστούς της ελευθερίας προμάχους, ούτε με τον αριθμό τους, ούτε με το χρυσάφι τους.

πηγή

Share