(το Α¨ Μέρος ΕΔΩ)
Ο 11ος ΚΑΙ Ο 12ος ΑΙΩΝΑΣ
Με την έναρξη του 11ου αιώνα, η βυζαντινή αυτοκρατορία έχει ήδη εμπλακεί σε μακροχρόνια σύγκρουση με το βουλγαρικό κράτος, η οποία λαμβάνει την μορφή του ορεινού πολέμου. Η περίπτωση της μάχης του Κλειδίου (1014) είναι ευρύτατα γνωστή: τα στρατεύματα του Βασίλειου Β ́ για να εκβιάσουν τη διάνοιξη του στενού περάσματος, το οποίο είχαν τειχίσει οι Βούλγαροι, επιχείρησαν υπερκέραση μέσω του όρους Μπέλες (απόσπασμα υπό τον στρατηγό Νικηφόρο Ξιφία) και κατέλαβαν τα νώτα των Βουλγάρων αιφνιδιάζοντάς τους (σ.15).
Όταν το 1048 οι Βυζαντινοί ηττήθηκαν κατ’ επανάληψη στην προσπάθειά τους να αναχαιτίσουν τους Πετσενέγους επιδρομείς σε κατά παράταξη μάχες, μετέβαλαν την στρατηγική τους: διασκόρπισαν τις δυνάμεις τους σε οχυρά και τειχισμένες πόλεις, εξερχόμενοι αυτών μόνο για να αιφνιδιάσουν με ενέδρες τους επιδρομείς, όταν εκείνοι θα είχαν διασκορπισθεί για να λεηλατήσουν (σ.16).
Επίσης το ίδιο έτος, ο δούκας της Ιβηρίας Κατακαλών Κεκαυμένος στήνει ενέδρα και εξουδετερώνει μεγάλη στρατιωτική δύναμη Σελτζούκων Τούρκων που είχαν εισβάλει στην Αρμενία (σ.17). Ακόμα και πριν από την περίφημη μάχη του Μάντζικερτ (1071), ορισμένοι αξιωματούχοι φέρονται να συμβούλευσαν τον αυτοκράτορα Ρωμανό Δ ́ Διογένη να αποφύγει σύγκρουση με τον Σελτζούκο σουλτάνο, και αντ’ αυτής να πυρπολήσει την ύπαιθρο, ώστε να στερήσει τα απαιτούμενα εφόδια από τους Σελτζούκους, και κατόπιν να τους υποχρεώσει σε σύγκρουση σε τόπο που θα ευνοούσε το βυζαντινό στράτευμα (σ.18).
Ο Αλέξιος Α ́ Κομνηνός αποδείχτηκε ευφυής στρατιωτικός ηγέτης που δεν δίσταζε, ανάλογα με τις περιστάσεις, να καταφεύγει στον πόλεμο φθοράς και την εξαπάτηση για να επικρατήσει.
Ήδη από την εποχή που ανέλαβε στρατιωτικά καθήκοντα, και μάλιστα σε μικρή ηλικία, έλαμψε η στρατηγική του διάνοια. Ανέλαβε να αντιμετωπίσει τον στασιαστή Ουρσέλιο (Roussel), χωρίς να διαθέτει αριθμητικά επαρκές στράτευμα (1075).
Ο έμπειρος Λατίνος, επιθυμούσε μάχη εκ του συστάδην γνωρίζοντας ότι θα είχε πλεονέκτημα έναντι των αντιπάλων του, αλλά ο Αλέξιος επιμελώς το απέφυγε και επιδόθηκε σε πόλεμο φθοράς που περιλάμβανε ενέδρες και παρενόχληση των εφοδιοπομπών, δυσχεραίνοντας τη θέση του αντιπάλου του (σ.19).
Ομοίως αντιμετώπισε επιτυχώς το αριθμητικά ισχυρότερο στράτευμα του διεκδικητή του θρόνου Νικηφόρου Βρυεννίου (1078 – μάχη της Καλαβρύης). Αρχικά είχε τοποθετήσει σε ενέδρα τα στρατεύματά του, η οποία απέτυχε. Κατά τη διάρκεια της μάχης και ενώ η πλάστιγγα της νίκης έκλινε προς τον Νικηφόρο Βρυέννιο, ο Αλέξιος ενισχύθηκε από Τούρκους, εκ των οποίων το ένα τρίτο το χρησιμοποίησε για να παρασύρει σε καταδίωξη τις δυνάμεις του Νικηφόρου.
Τα υπόλοιπα δύο τρίτα των Τούρκων είχαν σχηματίσει ενέδρα, η οποία σε αυτή την περίπτωση ήταν επιτυχής (σ.20).
Το 1078 ο Νικηφόρος Βασιλάκης πραγματοποίησε νυχτερινή επίθεση στο στρατόπεδο του Αλεξίου Κομνηνού, προκειμένου να τον αιφνιδιάσει. Ο Αλέξιος είχε προνοήσει να εγκαταλείψει εγκαίρως το στρατόπεδο ώστε να αντιστρέψει τους όρους της σύγκρουσης, αιφνιδιάζοντας εκείνος τον αντίπαλό του, ο οποίος θα αναφωνήσει: ἄνδρες συστρατιῶται, ἠπατήμεθα· ὁ πόλεμος ἔξωθεν (σ.21).
Τα αιφνιδιασθέντα στρατεύματα του Βασιλάκη εξολοθρεύθηκαν, ενώ τις σημαντικότερες απώλειες υπέστησαν οι Φράγκοι ιππείς που τον ακολουθούσαν (σ.22). Η πολεμική δραστηριότητα του Αλέξιου Κομνηνού κορυφώθηκε όταν ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας το 1081 και στράφηκε στην εφαρμογή τακτικών παραπλάνησης και αιφνιδιασμού, ειδικά μετά τις συνεχόμενες αποτυχίες να αντιμετωπίσει τους Νορμανδούς εισβολείς σε κατά παράταξη μάχη.
Ο Ροβέρτος Γουϊσκάρδος απέφυγε την νυκτερινή επίθεση και τον αιφνιδιασμό του Αλεξίου Ά, με αποτέλεσμα να υποχρεωθεί τελικά ο τελευταίος σε κατά παράταξη μάχη, στην οποία και ηττήθηκε (Δυρράχιο 1081) (σ.23).
Αργότερα (1083) ο Αλέξιος θα αντιμετωπίσει τον υιό του Ροβέρτου, τον Βοημούνδο, οδηγώντας τα νορμανδικά στρατεύματα σε ενέδρα μέσω εικονικής υποχώρησης (σ.24). Στρατηγική πολέμου φθοράς μέσω τακτικής διαρκούς παρενοχλήσεως θα αναλάβει ο Αλέξιος εναντίον του Βοημούνδου, με κύριο στόχο την παρακώλυση των επικοινωνιών του (1107–08).
Επίσης οχύρωσε και τοποθέτησε φρουρές σε ορισμένες στενωπούς (κλεισούρες) που οδηγούσαν σε σημαντικές πόλεις, όπως ο Αυλώνας και τα Κάνινα. Σε μία από τις κλεισούρες, οι Φράγκοι πέτυχαν να κατευθυνθούν στα νώτα της φρουράς και να την αποδεκατίσουν (σ.25).
Αργότερα, οι Βυζαντινοί αιφνιδίασαν τμήμα των Νορμανδών, ενώ εκείνοι ήταν στρατοπεδευμένοι στις όχθες του ποταμού Βούση (Αώος), τους επιτέθηκαν ξημερώματα και προκάλεσαν πολλές απώλειες, καθώς αριθμός πανικόβλητων Λατίνων πνίγηκε στον ποταμό (σ.26).
Tον 12ο αιώνα συνεχίζεται η εφαρμογή της στρατηγικής του πολέμου φθοράς με ανάλογη συχνότητα. Ο Ιωάννης Β ́ Κομνηνός στην προσπάθεια αποκατάστασης της βυζαντινής κυριαρχίας στη Μικρά Ασία, προκειμένου να καταλάβει την Σωζόπολη, παρασύρει την φρουρά της σε καταδίωξη σε δύσβατα εδάφη (1120).
Ταυτόχρονα άλλο τμήμα του βυζαντινού στρατεύματος τοποθετημένο σε ενέδρα, καταλαμβάνει την σχεδόν αφύλακτη πόλη και το τουρκικό στράτευμα βρίσκεται κυκλωμένο και αιχμαλωτίζεται ή εξοντώνεται (σ.27).
Διπλή ενέδρα φέρεται να προσπάθησε να οργανώσει, άνευ επιτυχίας, ο Μανουήλ Α ́ Κομνηνός εναντίον των Σελτζούκων Τούρκων κατά την μάχη περί τινα χῶρον Τζιβρηλιτζημανί βαρβαρικῶς ὠνομασμένον (1146) (σ.28).
Ο ίδιος αυτοκράτορας, στο πλαίσιο της προετοιμασίας της εκστρατείας που οδήγησε στην ήττα στο Μυριοκέφαλο (1176), ανέλαβε την αποκατάσταση της βυζαντινής κυριαρχίας και την οχύρωση του Δορυλαίου. Σε αυτή την επιχείρηση, για να αντιμετωπίσει τους Σελτζούκους, χρησιμοποίησε ενέδρες (σ.29).
Αλλά και αργότερα (1177) με χρήση ενέδρας κατατροπώθηκαν οι Σελτζούκοι επιδρομείς στην περιοχή του ποταμού Μαιάνδρου από τον στρατηγό του Μανουήλ Α ́, τον Ιωάννη Βατάτζη (σ.30). Τέλος, το 1189 στην περιοχή της Φιλιππούπολης, καταγράφεται η αποτυχημένη προσπάθεια των Βυζαντινών να παγιδεύσουν τα στρατεύματα των Σταυροφόρων (Γ ́ Σταυροφορία), που είχαν εξορμήσει για την συγκέντρωση εφοδίων (σ.31).
Σημειώσεις – Παραπομπές
15. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις ἱστοριῶν, έκδ. J. Thurn, Ioannis Scylitzae Synopsis historiarum [CFHB 5], Berlin 1973, 348-349. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ἱστορία, έκδ. ε. θ. Τσολακησ, Michaelis Attaliatae Historia [CFHB 50], Αθήνα 2011, 176-177. Πβλ. p. m. strässle, Krieg und Kriegführung in Byzanz. Die Kriege Kaiser Basileios’ II. gegen die Bulgaren (976-1019), Κöln 2006, 270-273 και 181-189.
16. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ἱστορία, 24-35.
17. Ιωάννης σκυλίτζης, Σύνοψις Ἱστοριῶν, 448-449. Κατά τον Νικηφόρο Βρυέννιο (Ὕλη ἱστορίας, έκδ. p. Gautier, Nicéphore Bryennioς Histoire [CFHB 9], Bruxelles 1975, 99), οι Σελτζούκοι είχαν εκστρατεύσει με δύναμη 20000 ανδρών.
18. Νικηφόρος Βρυέννιος, Ὕλη ἱστορίας, 106-107.
19. Νικηφόρος Βρυέννιος, Ὕλη ἱστορίας, 185. Βλ. λεπτομερώς Γ. Λεβενιώτης, To στασιαστικό κίνημα του Ουρσελίου (Ursel de Bailleul) στην Μικρά Ασία (1073–1076), Θεσσαλονίκη 2004.
20. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ἱστορία, 222-224. Ἡ Συνέχεια τῆς Χρονογραφίας τοῦ Ἰωάννου Σκυλίτση, έκδ. ε. θ. Τσολακησ, Θεσσαλονίκη 1968, 180-181. Άννα κομνηνή, Ἀλεξιάς, Ι. 5-6: 20-27. Νικηφόρος Βρυέννιος, Ὕλη Ἱστορίας, 267-279. Πβλ. J. hAlDon, The Byzantine Wars. Battles and campaigns of the Byzantine era,Stroud 2001, 127-133. A. KülzeR, Ostthrakien [TIB 12], Wien 2008, 421-422 (s.v. Kalabryē), και ειδικότερα J. M. Gilmer, The battle of Kalavrye revisited, ΒυζΣύμ 31 (2021), 153-175.
21. Άννα Κομνηνή, Ἀλεξιάς, Ι.8,2: 30.
22. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ἱστορία, 230. Συνέχεια τῆς Χρονογραφίας τοῦ Σκυλίτση, 183. Νικηφόρος Βρυέννιος, Ὕλη ἱστορίας, 287-291.
23. Άννα Κομνηνή, Ἀλεξιάς, IV. 6, 1-2: 131-132. Ανάλυση για τη μάχη του Δυρραχίου στο G. TheoToKis, The Norman campaigns in the Balkans 1081-1108, Woodbridge 2014, 154-164.
24. Άννα Κομνηνή, Ἀλεξιάς, V. 5-6: 155-159. Πβλ. TheoToKis, The Norman campaigns, 173-175.
25. Αννα Κομνηνή, Ἀλεξιάς, XIII.4-5: 394-398.
26. Άννα Κομνηνή, Ἀλεξιάς, XIII.6, 1-5: 401-402. Πβλ. Theotokis, The Norman campaigns, 208-213.
27. Ιωάννης Κίνναμος, Ἱστορία, έκδ. A. meineKe, Ioannis Cinnami Epitome rerum ab Ioanne et Alexio Comnenis gestarum [CSHB], Bonn 1836, 6-7. Νικήτας Χωνιάτης, Χρονικὴ Διήγησις,έκδ. J. l. vAn DieTen, Nicetae Choniatae Historia [CFHB 11], Berlin 1975, 12-13. Πβλ. w. Treadgold, A History of the Byzantine State and Society, Stanford 1997, 630. J.w. biRKenmeieR, The Development of the Comnenian Army: 1081–1180, Leiden 2002, 89-90. α. δελεογλου, Συμβολή στη μελέτη του ιστορικού έργου του Ιωάννου Κιννάμου, Σέρρες 2016, 317-320. α. παπαγεώργιου, Ο Ιωάννης Β’ Κομνηνός και η εποχή του (1118–1143), Αθήνα 2017, 114-115. K. belKe – n. meRsich, Phrygien und Pisidien [TIB 7], Wien 1990, 387-388 (s. v. Sozopolis).
28. Ιωάννης Κίνναμος, Ἱστορία, 46-50. Βλ. και ΒIRKENMEIER, Comnenian Army, 105-107 και για την τοποθεσία (Cybrilcymani, αἱ κλεισώρειαι τοῦ Τζιβρίτζη κατά τον Νικήτα Χωνιάτη, Χρονικὴ Διήγησις, 179) βλ. ΒelKe – meRsich, Phrygien und Pisidien, 411 (s.v. Tzibritze).
29. Ιωάννης Κίνναμος, Ἱστορία, 295: βασιλεὺς δὲ ξὺν ὀλίγοις ἑκάστης ἡμέρας ἐξιὼν λόχοις τε ἐξ ἀφανοῦς καὶ κατὰ πρόσωπον συμβολαῖς πολλοὺς Περσῶν ἔκτεινε καὶ τῶν παρὰ σφίσιν ἐπιφανῶν … . Ο Νικήτας Χωνιάτης, Χρονικὴ Διήγησις, 176-177, δεν μνημονεύει αντίστοιχη τακτική. Πβλ. p. mAGDAlino, The Empire of Manuel I Komnenos, 1143-1180, Cambridge 1993, 96.
30. Νικήτας Χωνιάτης, Χρονικὴ Διήγησις, 193-194.
31. Νικήτας Χωνιάτης, Χρονικὴ Διήγησις, 408-409. Οι Σταυροφόροι ενημερώθηκαν εγκαίρως από πληροφοριοδότες για τα σχέδια των Βυζαντινών, απέφυγαν την ενέδρα και τους αιφνιδίασαν.
16. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ἱστορία, 24-35.
17. Ιωάννης σκυλίτζης, Σύνοψις Ἱστοριῶν, 448-449. Κατά τον Νικηφόρο Βρυέννιο (Ὕλη ἱστορίας, έκδ. p. Gautier, Nicéphore Bryennioς Histoire [CFHB 9], Bruxelles 1975, 99), οι Σελτζούκοι είχαν εκστρατεύσει με δύναμη 20000 ανδρών.
18. Νικηφόρος Βρυέννιος, Ὕλη ἱστορίας, 106-107.
19. Νικηφόρος Βρυέννιος, Ὕλη ἱστορίας, 185. Βλ. λεπτομερώς Γ. Λεβενιώτης, To στασιαστικό κίνημα του Ουρσελίου (Ursel de Bailleul) στην Μικρά Ασία (1073–1076), Θεσσαλονίκη 2004.
20. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ἱστορία, 222-224. Ἡ Συνέχεια τῆς Χρονογραφίας τοῦ Ἰωάννου Σκυλίτση, έκδ. ε. θ. Τσολακησ, Θεσσαλονίκη 1968, 180-181. Άννα κομνηνή, Ἀλεξιάς, Ι. 5-6: 20-27. Νικηφόρος Βρυέννιος, Ὕλη Ἱστορίας, 267-279. Πβλ. J. hAlDon, The Byzantine Wars. Battles and campaigns of the Byzantine era,Stroud 2001, 127-133. A. KülzeR, Ostthrakien [TIB 12], Wien 2008, 421-422 (s.v. Kalabryē), και ειδικότερα J. M. Gilmer, The battle of Kalavrye revisited, ΒυζΣύμ 31 (2021), 153-175.
21. Άννα Κομνηνή, Ἀλεξιάς, Ι.8,2: 30.
22. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ἱστορία, 230. Συνέχεια τῆς Χρονογραφίας τοῦ Σκυλίτση, 183. Νικηφόρος Βρυέννιος, Ὕλη ἱστορίας, 287-291.
23. Άννα Κομνηνή, Ἀλεξιάς, IV. 6, 1-2: 131-132. Ανάλυση για τη μάχη του Δυρραχίου στο G. TheoToKis, The Norman campaigns in the Balkans 1081-1108, Woodbridge 2014, 154-164.
24. Άννα Κομνηνή, Ἀλεξιάς, V. 5-6: 155-159. Πβλ. TheoToKis, The Norman campaigns, 173-175.
25. Αννα Κομνηνή, Ἀλεξιάς, XIII.4-5: 394-398.
26. Άννα Κομνηνή, Ἀλεξιάς, XIII.6, 1-5: 401-402. Πβλ. Theotokis, The Norman campaigns, 208-213.
27. Ιωάννης Κίνναμος, Ἱστορία, έκδ. A. meineKe, Ioannis Cinnami Epitome rerum ab Ioanne et Alexio Comnenis gestarum [CSHB], Bonn 1836, 6-7. Νικήτας Χωνιάτης, Χρονικὴ Διήγησις,έκδ. J. l. vAn DieTen, Nicetae Choniatae Historia [CFHB 11], Berlin 1975, 12-13. Πβλ. w. Treadgold, A History of the Byzantine State and Society, Stanford 1997, 630. J.w. biRKenmeieR, The Development of the Comnenian Army: 1081–1180, Leiden 2002, 89-90. α. δελεογλου, Συμβολή στη μελέτη του ιστορικού έργου του Ιωάννου Κιννάμου, Σέρρες 2016, 317-320. α. παπαγεώργιου, Ο Ιωάννης Β’ Κομνηνός και η εποχή του (1118–1143), Αθήνα 2017, 114-115. K. belKe – n. meRsich, Phrygien und Pisidien [TIB 7], Wien 1990, 387-388 (s. v. Sozopolis).
28. Ιωάννης Κίνναμος, Ἱστορία, 46-50. Βλ. και ΒIRKENMEIER, Comnenian Army, 105-107 και για την τοποθεσία (Cybrilcymani, αἱ κλεισώρειαι τοῦ Τζιβρίτζη κατά τον Νικήτα Χωνιάτη, Χρονικὴ Διήγησις, 179) βλ. ΒelKe – meRsich, Phrygien und Pisidien, 411 (s.v. Tzibritze).
29. Ιωάννης Κίνναμος, Ἱστορία, 295: βασιλεὺς δὲ ξὺν ὀλίγοις ἑκάστης ἡμέρας ἐξιὼν λόχοις τε ἐξ ἀφανοῦς καὶ κατὰ πρόσωπον συμβολαῖς πολλοὺς Περσῶν ἔκτεινε καὶ τῶν παρὰ σφίσιν ἐπιφανῶν … . Ο Νικήτας Χωνιάτης, Χρονικὴ Διήγησις, 176-177, δεν μνημονεύει αντίστοιχη τακτική. Πβλ. p. mAGDAlino, The Empire of Manuel I Komnenos, 1143-1180, Cambridge 1993, 96.
30. Νικήτας Χωνιάτης, Χρονικὴ Διήγησις, 193-194.
31. Νικήτας Χωνιάτης, Χρονικὴ Διήγησις, 408-409. Οι Σταυροφόροι ενημερώθηκαν εγκαίρως από πληροφοριοδότες για τα σχέδια των Βυζαντινών, απέφυγαν την ενέδρα και τους αιφνιδίασαν.
Πηγή: Βυζαντινά Σύμμεικτα (αρχείο σε μορφή .pdf)
Εικόνα: Νίκη των Βυζαντινών επί των Βουλγάρων, μικρογραφία στη «Σύνοψη Ιστοριών» του Ιωάννη Σκυλίτζη, από το Wikimedia Commons
συνέχεια στο Γ μέρος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Παρακαλούμε τα σχολιά σας να ειναι σχετικά με το θέμα, περιεκτικά και ευπρεπή. Για την καλύτερη επικοινωνία δώστε κάποιο όνομα ή ψευδώνυμο. Διαφημιστικά σχόλια δεν δημοσιεύονται.
Επειδή δεν υπάρχει η δυνατότητα διόρθωσης του σχολίου σας παρακαλούμε μετά την τελική σύνταξή του να ελέγχεται. Προτιμάτε την ελληνική γραφή κι όχι την λατινική (κοινώς greeklish).
Πολύ σημαντικό είναι να κρατάτε προσωρινό αντίγραφο του σχολίου σας ειδικά όταν είναι εκτενές διότι ενδέχεται να μην γίνει δεκτό από την Google (λόγω μεγέθους) και θα παραστεί η ανάγκη να το σπάσετε σε δύο ή περισσότερα.
Το σχόλιό σας θα δημοσιευθεί, το αργότερο, μέσα σε λίγες ώρες, μετά από έγκριση του διαχειριστή του ιστολογίου, ο οποίος είναι υποχρεωμένος να δημοσιεύει όλα τα σχόλια που δεν παραβαίνουν τους όρους που έχουμε θέσει στις παρούσες οδηγίες.
Υβριστικά, μη ευπρεπή και προπαγανδιστικά σχόλια θα διαγράφονται ή δεν θα δημοσιεύονται.