Οι κυβερνήσεις κινούνται με πρωτοφανή συγχρονισμό, οι τεχνολογικές υποδομές ετοιμάζονται εδώ και χρόνια, και οι πολίτες καλούνται να αποδεχθούν μια νέα μορφή ψηφιακού εαυτού, πλήρως συνδεδεμένου με κάθε πτυχή της κοινωνικής, οικονομικής και ιδιωτικής τους δραστηριότητας. Το φαινόμενο δεν είναι πια σενάριο επιστημονικής φαντασίας, ούτε περιθωριακή «θεωρία συνωμοσίας». Είναι πολιτική πραγματικότητα.
Στην Ελβετία, το δημοψήφισμα της 28ης Σεπτεμβρίου ενέκρινε με οριακή πλειοψηφία την καθιέρωση κρατικής ηλεκτρονικής ταυτότητας, ανατρέποντας την προηγούμενη απόφαση του 2021 που είχε απορρίψει την ιδέα. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τίθεται ήδη σε εφαρμογή το νέο σύστημα εισόδου/εξόδου που θα καταγράφει και θα αποθηκεύει τα βιομετρικά δεδομένα όλων των ταξιδιωτών εκτός ΕΕ.
Το Βιετνάμ επιβάλλει το σύστημα VNeID με επαλήθευση προσώπου για κάθε εγχώρια πτήση, ενώ η Κόστα Ρίκα ενεργοποιεί κινητή εθνική ταυτότητα, με νομική ισχύ για όλες τις δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες. Η Παπούα Νέα Γουινέα, στο όνομα της «διαφάνειας» και της «ασφαλούς επικοινωνίας», προχώρησε σε μια πρωτοφανή πολιτική απόφαση: η πρόσβαση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα επιτρέπεται μόνο μέσω της νέας κρατικής ταυτότητας ServisPass.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η κυβέρνηση εισάγει την ψηφιακή ταυτότητα για τους ελέγχους δικαιώματος εργασίας, ενώ στο Λάος διατάσσεται η υποχρεωτική ενσωμάτωσή της σε όλες τις δημόσιες υπηρεσίες. Το Μεξικό ολοκλήρωσε την πλήρη βιομετρική αναμόρφωση του εθνικού αριθμού ταυτότητας CURP, που θα εφαρμοστεί καθολικά έως το 2026.
Η Αιθιοπία επεκτείνει το σύστημα Fayda πανεθνικά, συνδέοντάς το με τραπεζικά και προσωπικά δεδομένα, ενώ η Ζάμπια διαπραγματεύεται ήδη την ανάπτυξη δικής της πλατφόρμας. Η ταυτόχρονη εφαρμογή τέτοιων συστημάτων σε πέντε ηπείρους, με ελάχιστα χρονικά περιθώρια, αποκαλύπτει έναν σχεδιασμό που υπερβαίνει τα σύνορα και τις κυβερνήσεις.
Η πραγματικότητα είναι ότι τα θεμέλια αυτής της τεχνολογικής αρχιτεκτονικής έχουν τεθεί εδώ και σχεδόν μία δεκαετία. Το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, μέσα από έγγραφα όπως το A Blueprint for Digital Identity (2016), το Identity in a Digital World (2018) και το Known Traveller Digital Identity (2020), διαμόρφωσε τις κατευθυντήριες γραμμές ενός παγκόσμιου προτύπου ψηφιακής ταυτοποίησης.
Στα κείμενα αυτά περιγράφονταν με λεπτομέρεια οι τεχνικές στοίβες δεδομένων, τα πρωτόκολλα ασφαλείας, οι διασυνοριακές εφαρμογές, αλλά και το πλαίσιο «διακυβέρνησης ταυτότητας». Ενώ η δημόσια συζήτηση αφορούσε θεωρίες και πιθανά σενάρια, η βιομηχανία, οι τεχνολογικοί κολοσσοί και τα κράτη προετοίμαζαν στην πράξη το σύστημα.
Οι κοινωνίες, εξοικειωμένες πια με την ψηφιακή διαμεσολάβηση, δέχονται σταδιακά αυτή τη νέα πραγματικότητα. Όμως η ψηφιακή ταυτότητα δεν αφορά απλώς την άνεση στις συναλλαγές ή την καταπολέμηση της γραφειοκρατίας. Ενσωματώνει την προοπτική μιας πλήρους διασύνδεσης του πολίτη με όλες τις πτυχές της κρατικής και ιδιωτικής δραστηριότητας — από την εργασία, τις μεταφορές και την υγειονομική περίθαλψη έως τις τραπεζικές συναλλαγές, την εκπαίδευση και την κοινωνική πρόνοια. Εκεί όπου σήμερα προβάλλεται ως «επιλογή» ή «διευκόλυνση», αύριο θα αποτελεί προϋπόθεση συμμετοχής στην κοινωνική και οικονομική ζωή.
Κομβικό στοιχείο αυτής της νέας πραγματικότητας είναι η συλλογή και διαχείριση βιομετρικών δεδομένων — τα δακτυλικά αποτυπώματα, η σάρωση προσώπου, η αναγνώριση ίριδας, ακόμη και η φωνητική ταυτοποίηση. Αυτά τα στοιχεία καθιστούν το σύστημα ισχυρό και «ανθεκτικό», αλλά παράλληλα δημιουργούν μια ταυτότητα που δεν μπορεί ποτέ να αλλάξει.
Ένας κωδικός πρόσβασης μπορεί να ανανεωθεί· ένα πρόσωπο, όχι. Η εξάρτηση των πολιτών από ένα ενιαίο διαπιστευτήριο δημιουργεί νέες μορφές κινδύνου: λάθη, αποκλεισμοί, απώλεια πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες για όσους δεν διαθέτουν τα απαιτούμενα έγγραφα ή ψηφιακά μέσα.
Οι επιπτώσεις στην κοινωνική και πολιτική ελευθερία είναι εξίσου κρίσιμες. Η απόφαση της Παπούα Νέας Γουινέας να συνδέσει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με την εθνική ταυτότητα φανερώνει πώς ένα εργαλείο διαχείρισης μπορεί να μετατραπεί σε μηχανισμό ελέγχου του λόγου και της σκέψης.
Πολιτικά βιβλία
Η δυνατότητα ταυτοποίησης κάθε χρήστη επιτρέπει τον εντοπισμό, την παρακολούθηση και τον περιορισμό της δημόσιας έκφρασης. Η ελευθερία του λόγου, της ιδιωτικότητας και του συνεταιρίζεσθαι περνούν σε μια νέα, αχαρτογράφητη φάση.
Η εξάπλωση είναι εντυπωσιακή. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση ξεκινούν βιομετρικοί έλεγχοι στα σύνορα που θα επεκταθούν έως το 2026. Το Ηνωμένο Βασίλειο προχωρά στη γενίκευση της ψηφιακής ταυτότητας με ή χωρίς smartphone.
Η Ελβετία, η Κόστα Ρίκα, το Λάος, το Βιετνάμ, η Αιθιοπία, η Ζάμπια, η Ινδία, η Νιγηρία και η Κένυα έχουν ήδη εντάξει ή αναπτύσσουν ανάλογα προγράμματα. Σε κάθε περίπτωση, το μοτίβο είναι το ίδιο: το κράτος συνδέει την ταυτότητα με τις βασικές λειτουργίες της κοινωνίας.
Το ερώτημα, πλέον, δεν είναι αν αλλά το πώς μπορεί να εφαρμοστεί η ψηφιακή ταυτότητα με σεβασμό στα δικαιώματα και τη δημοκρατία. Οι κυβερνήσεις οφείλουν να απαντήσουν σε κρίσιμα ερωτήματα: ποιος ελέγχει την επέκταση των χρήσεων; ποιος διαχειρίζεται τα δεδομένα; ποιοι έχουν πρόσβαση; υπάρχουν αξιόπιστες εναλλακτικές για όσους δεν επιθυμούν να συμμετάσχουν; Ποια είναι η διασφάλιση ότι το σύστημα δεν θα μετατραπεί σε μηχανισμό επιτήρησης;
Θεωρητικά, μια υπεύθυνη εφαρμογή θα απαιτούσε αυστηρή νομοθεσία που θα ορίζει ρητά τον σκοπό και τα όρια χρήσης, ανεξάρτητη εποπτεία με τεχνικούς και νομικούς ελέγχους, ελαχιστοποίηση συλλογής δεδομένων και ρητή απαγόρευση βιομετρικής καταγραφής εκτός αν δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική.
Θα έπρεπε να υπάρχουν εναλλακτικά μέσα πρόσβασης στις υπηρεσίες για όσους δεν διαθέτουν ψηφιακά μέσα, καθώς και μηχανισμοί αποζημίωσης και κυρώσεις για κακή χρήση. Στην πράξη, όμως, τέτοιοι μηχανισμοί σπανίως θεσπίζονται με διαφάνεια.
Η ρητορική των κυβερνήσεων μιλά για εξορθολογισμό, καινοτομία και ασφάλεια. Όμως η ουσία βρίσκεται αλλού: στην πρωτοφανή συγκέντρωση εξουσίας και πληροφορίας στα χέρια λίγων κέντρων διαχείρισης. Από τη στιγμή που ένα τέτοιο σύστημα καθιερωθεί, η αντιστροφή του είναι σχεδόν αδύνατη.
Οι πολίτες, με τη σταδιακή αποδοχή τους, χάνουν τον έλεγχο πάνω στο ίδιο τους το προφίλ. Το πρόσφατο κύμα υιοθέτησης ψηφιακών ταυτοτήτων δείχνει πόσο εύκολα μπορεί μια παγκόσμια κατεύθυνση να υλοποιηθεί ταυτόχρονα σε δεκάδες χώρες, όταν τα θεμέλια έχουν ήδη στηθεί στο παρασκήνιο.
Αυτό που κάποτε αντιμετωπιζόταν με ειρωνεία —οι «ψεκασμένοι» που προειδοποιούσαν για μια μελλοντική εποχή ψηφιακού ελέγχου— μοιάζει σήμερα λιγότερο μακρινό. Η παγκόσμια χορογραφία της ψηφιακής ταυτότητας εξελίσσεται σε πραγματικό χρόνο.
Οι δημοκρατίες βρίσκονται αντιμέτωπες με μια πρόκληση χωρίς προηγούμενο: μπορούν να εφαρμόσουν τεχνολογίες ταυτοποίησης χωρίς να απεμπολήσουν την ελευθερία; Ή μήπως ο δρόμος προς την «ευκολία» οδηγεί σε ένα νέο μοντέλο εξουσίας, όπου η ταυτότητα παύει να είναι δικαίωμα και γίνεται εργαλείο επιτήρησης;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου