«Ακαδημαϊκές» μέθοδοι αναπαραγωγής ιστορικών μύθων: Η παραπομπή στον Κανέναν. Μελέτη περίπτωσης (25 Μαρτίου 1821 – Αγία Λαύρα) (μέρος 2ο)

συνέχεια από το 1ο μέρος

Γράφει ο Γεώργιος Λουκίδης 

4. Έφη Αλλαμανή, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους

Την πολύτομη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (Εκδοτική Αθηνών, 1975) έγραψαν και επιμελήθηκαν γνωστοί ή και άγνωστοι τότε ακαδημαϊκοί, και έτσι από μια άποψη μπορεί να θεωρηθεί «ακαδημαϊκό». Είχε όμως στόχο να δοθεί για ευρεία λαϊκή χρήση, και έτσι γενικά δεν φέρει παραπομπές ούτε περιέχει περισπούδαστες αναλύσεις και πρωτότυπες εργασίες. Ο μέσος αναγνώστης γενικά δεν διακρίνει την προέλευση των όσων γράφονται εκεί. Τα περί Καλαβρύτων – Αγ. Λαύρας – 25/3 υπάρχουν στον 12ο τόμο (Επανάσταση) στις σελ. 83 και 84. Το συγκεκριμένο κεφάλαιο έχει γραφεί από την νεαρή τότε αρχαιολόγο Έφη Αλλαμανή. Η συγγραφέας δεν φαίνεται να έχει άλλες σημαντικές δημοσιεύσεις σχετικές με την Επανάσταση, και είναι αμφίβολο αν ήταν ειδική σ’ αυτό το θέμα. Αναφέρει τα γεγονότα της Αγ. Λαύρας ως «θρύλο», προσθέτοντας ότι: 

«Η ιστορική όμως αλήθεια απέχει πολύ από τον θρύλο. Ούτε στις 25 Μαρτίου αλλά ούτε και στις 21 που έγινε η πρώτη πολεμική επιχείρηση βρισκόταν κανείς στην Αγία Λαύρα. […] Σ’ εκείνον όμως που κατεξοχήν οφείλεται ο θρύλος της Αγίας Λαύρας είναι ο Γάλλος ιστορικός Πουκεβίλ …». 

Δεν παραπέμπει κάπου για τα περί «θρύλου», αν και θα μπορούσε, αφού στο ίδιο κεφάλαιο παραπέμπει για άλλους λόγους (μέσα στη ροή του κειμένου) στα προλεγόμενα του Φιλήμονα στα απομνημονεύματα του ΠΠΓ, και κάπως αόριστα στον Κανέλλο Δεληγιάννη και τον Φρ. Πουκεβίλ. 

Το συγκεκριμένο σημείο δείχνει ότι εν μέρει βασίζεται στο προαναφερθέν δημοσίευμα του Δασκαλάκη, αν και επεκτείνει την «εγκατάλειψη» της Αγ. Λαύρας ενωρίτερα, από 21/3. Μου είναι άγνωστο από πού αντλεί αυτή την άποψη. Ενδεχομένως υποθέτει ότι επειδή γινόταν η πολιορκία των Τούρκων στα Καλάβρυτα, είχαν συγκεντρωθεί εκεί οι πάντες και δεν μπορούσαν κάποιοι να είναι – έστω προσωρινά – στο μοναστήρι. 

Η ίδια γράφει στη σ. 83 ότι «στις 21 Μαρτίου συγκεντρώθηκαν στα Καλάβρυτα 600 ένοπλοι αγωνιστές με αρχηγούς τους …» (αναφέρει άνω των 6 οπλαρχηγών, μαζί με τους Πετιμεζαίους) και ότι οι Τούρκοι παραδόθηκαν μετά από πενθήμερη αντίσταση. Γνωρίζουμε ότι στα Καλάβρυτα υπήρχαν και άλλοι ηγέτες, όπως ο Δημητράκης Ζαΐμης και ο επίσκοπος Κερνίκης Προκόπιος. 
 
Έτσι η Αλλαμανή ισχυρίζεται το απίθανο: Ότι από αυτούς τους εκατοντάδες πολεμιστές και οπλαρχηγούς, που βρίσκονταν στα Καλάβρυτα μέχρι την 25η Μαρτίου, κανείς (ούτε καν ο επίσκοπος) δεν μπορούσε να μεταβεί την ημέρα του Ευαγγελισμού μέχρι την Αγ. Λαύρα (το πολύ μια ώρα απόσταση) για να παραστεί σε μια πανηγυρική λειτουργία, αλλά ήταν όλοι συγκεντρωμένοι στα Καλάβρυτα για να πολιορκούν περί τους 200 (μαζί με τα γυναικόπαιδα) Τούρκους. Και όμως γνωρίζουμε από άλλες πηγές ότι αυτές τις ημέρες η Μονή χρησίμευε και ως αποθήκη εφοδίων των επαναστατών και ότι (εκτός από τους μοναχούς) υπήρχε εκεί και κάτι σαν «Μονάδα Εφοδιασμού-Μεταφορών», και μερικοί οπλαρχηγοί (βλ. κατωτέρω περί Βασ. Πετιμεζά στην ενότητα «Αθ. Φωτόπουλος»). Η Αλλαμανή αναφέρει και άλλες πληροφορίες που διαψεύδονται από τη συγκριτική μελέτη των πηγών, όπως ότι ο Λόντος μπήκε στην Πάτρα στις 24 Μαρτίου. Δέχεται ότι η 25/3 είχε προκαθοριστεί ως εναρκτήρια της Επανάστασης στο Μοριά και τη Ρούμελη, και ήταν η μέρα όπου γενικεύθηκε η εξέγερση. Επίσης δέχεται τη χρήση του λαβάρου της Αγ. Λαύρας κατά την πολιορκία των Καλαβρύτων (σ. 84, λεζάντα). Θεωρεί ότι ο ΠΠΓ κήρυξε την Επανάσταση στην Πάτρα την 25 Μαρτίου.

Το ανωτέρω κεφάλαιο της ΙΕΕ μπορεί να θεωρεί σήμερα ξεπερασμένο και με λάθη, όσο και αυτό του Δασκαλάκη. Ωστόσο, ανακυκλώνεται ως πηγή σε πολλά λαϊκά και ανώνυμα δημοσιεύματα, όπως στη Βικιπαίδεια κλπ. Είναι μια από τις (περίπου) ακαδημαϊκές πηγές που παραπέμπουν στον Κανένα, αν και δεν φαίνεται να είχε πρόθεση να υπηρετήσει μεταγενέστερες πολιτικές σκοπιμότητες.

5. Αθανάσιος Φωτόπουλος

Μια ελαφρώς διαφορετική περίπτωση είναι οι εργασίες του φιλόλογου και ιστορικού ερευνητή Αθ. Θ. Φωτόπουλου (στο εξής ΑΦ). Αυτός δεν παραπέμπει παρελκυστικά σε κάποιον ενδιάμεσο για τα περί «μύθου», αλλά επιλέγει να αποσιωπά τις πρωτογενείς πηγές που αναφέρουν τα γεγονότα της Αγ. Λαύρας. Δεν παραπέμπει ούτε καν σε δικές του εργασίες οι οποίες περιέχουν σημαντικές και πρωτότυπες μαρτυρίες γι’ αυτά τα γεγονότα. Οσάκις ισχυρίζεται ότι τα περί Αγ. Λαύρας είναι μύθος, δεν παραπέμπει πουθενά.

Το 1986 δημοσίευσε το χειρόγραφο με την αυτοβιογραφία του Αναγνώστη Γιαννόπουλου (ή Πάτζου) από την Περιστέρα Καλαβρύτων, ενός σχεδόν άγνωστου μικρού οπλαρχηγού της Επανάστασης.[[x]] Εκεί (σ. 330, 331) περιέχεται και μια λεπτομερής περιγραφή των θρησκευτικών τελετών που έγιναν σε χωριά των Καλαβρύτων (τις Κλουκίνες) κατά την αναχώρηση των αγωνιστών για την πολιορκία της Τριπολιτσάς. Ο αγωνιστής δεν αναφέρει συγκεκριμένη ημερομηνία, αλλά από τα συμφραζόμενα προκύπτει ότι αυτό συνέβη αμέσως μετά την κατάληψη των Καλαβρύτων. Η τελετή, που περιλάμβανε αγιασμό σημαιών, ορκωμοσίες κτλ, είναι ενδεικτική του κλίματος που επικρατούσε εκείνες τις ημέρες, και των τελετών που γίνονταν παντού, ακόμα και σε μικρά χωριά με τους τοπικούς ιερείς. Αυτή η μαρτυρία οδηγεί στη λογική σκέψη ότι θα έγινε αντίστοιχη τελετή και στο γειτονικό μοναστήρι. Ωστόσο, από τον Φωτόπουλο διαφεύγει αυτός ο απλός συλλογισμός, και στην εν λόγω δημοσίευση σχολιάζει ως «φανταστικά πράγματα» την ύψωση επαναστατικής σημαίας στην Αγ. Λαύρα (σ. 321), παρ’ ότι κι αυτή την αναφέρει ο Γιαννόπουλος. Για την ακρίβεια, ο αγωνιστής γράφει (σ. 330):

«Τα περιστατικά ταύτα και η οπισθοχώρησις των αρχόντων, από την δήθεν μετάβασίν των εις Τρίπολιν, και η ανύψωσις της σημαίας(3) εν τη Αγία Λαύρα έκαμε τους εν Καλαβρύτοις Τούρκους να κυριευθώσιν από πανικόν και φόβον, …».

Στην παραπομπή (3) ο ΑΦ σημειώνει ότι οι λέξεις «και η ανύψωσις της σημαίας» έχουν γραφεί από τον ίδιο γραφέα στο περιθώριο του. Δεν παραπέμπει κάπου για τον χαρακτηρισμό της ύψωσης της σημαίας ως «φανταστικού περιστατικού», αλλά πιστεύει ότι «η ιδεολογία της εποχής του [Γιαννόπουλου] και διάφορα σχετικά αναγνώσματα ήταν δυνατόν να τον παρασύρουν σε παραχάραξη της πραγματικότητας» (σ. 321). Περιέργως, ο ΑΦ δεν κάνει τη λογική υπόθεση ότι ακριβώς η ιδεολογία της εποχής του αγωνιστή επέβαλαν την πραγματική ύψωση επαναστατικής σημαίας, με ευλογίες και άλλες τελετές, όπως αυτές που περιγράφει ο Γιαννόπουλος στις Κλουκίνες.

Ο ίδιος συγγραφέας έχει εκπονήσει διδακτορική διατριβή με θέμα την έναρξη της επανάστασης,[[xi]] επομένως γνωρίζει καλά τις σχετικές (τότε υπάρχουσες) πηγές. Σ’ αυτή τη διατριβή, ο Φωτόπουλος τηρεί σιωπή ως προς τα της Αγίας Λαύρας. Δηλαδή, δεν τα αναφέρει ούτε ως μύθο, ούτε ως γεγονότα, ούτε ως «αφηγήσεις». Και όμως, ο ίδιος είχε δημοσιεύσει ενωρίτερα την αυτοβιογραφία του οπλαρχηγού Βασίλη Πετιμεζά, ο οποίος σαφώς αναφέρει – αν και λακωνικά – ότι την ημέρα του Ευαγγελισμού βρισκόταν στην Αγία Λαύρα επικεφαλής 40 ενόπλων, και μετά από μια τελετή με ορκωμοσίες κτλ και τραγουδώντας τα άσματα του Ρήγα πήγαν να πολιορκήσουν τους Τούρκους των Καλαβρύτων.[[xii]] Δεν αναφέρει ρητώς την παρουσία του Γερμανού ούτε άλλες λεπτομέρειες, αλλά γράφει ότι «την επιούσαν της ορκοδοσίας» ο ΠΠΓ αναχώρησε για την Πάτρα. Υπάρχουν κάποιες δευτερεύουσες ανακρίβειες σ’ αυτή τη μαρτυρία του Πετιμεζά, αλλά η παρουσία του ιδίου σε Αγ. Λαύρα/Καλάβρυτα εκείνες τις ημέρες βεβαιώνεται και από άλλες πηγές, οπότε θα άξιζε να σχολιαστεί στη διατριβή. Εν τούτοις, ο ΑΦ δεν μνημονεύει τη μαρτυρία για την τελετή, παρ’ ότι παραπέμπει στην αυτοβιογραφία του Πετιμεζά για άλλο λόγο, στην υποσημείωση 23 της σελ. 228 [[xiii]]. Επίσης ο ΑΦ δέχεται ως ημερομηνία εισόδου του ΠΠΓ στην Πάτρα την 24η Μαρτίου, η οποία όμως έρχεται σε αντίθεση με τις περισσότερες αξιόπιστες πηγές. Λογικά θα γνώριζε τον Φραντζή, τον Philip Green και τον Φρανσουά Πουκεβίλ που αναφέρουν ότι αυτό συνέβη όχι πριν το μεσημέρι της 25 Μαρτίου.

Από τα ανωτέρω, είναι φανερή η άρνηση του Φωτόπουλου να αναφερθεί στις θετικές πηγές περί την 25 Μαρτίου και την Αγία Λαύρα και να τις αναλύσει. Οι λόγοι αυτής της άρνησης δεν είναι εμφανείς. Ο ίδιος δεν παραπέμπει πουθενά όταν μιλάει για «μύθο». Τα κείμενά του δεν δείχνουν ταγμένα υπέρ κάποιας πολιτικής ιδεολογίας, ωστόσο έμμεσα συμβάλλουν στη στήριξη του αντι-λαυρικού πολιτικού μύθου.

6. Βασίλης Κρεμμυδάς

Ο μαρξιστής ιστορικός Β. Κρεμμυδάς (στο εξής ΒΚ) έχει δημοσιεύσει αρκετές ακαδημαϊκές μελέτες σχετικές με την Επανάσταση, κυρίως από την οικονομική σκοπιά. Επιδιδόταν όμως συχνά και στη λαϊκή γραφή, με συνεντεύξεις και άρθρα σε ΜΜΕ. Αναμφίβολα ο ίδιος ενδιαφερόταν ζωηρά να στηρίξει το ότι η Αγία Λαύρα είναι μύθος, αφού συχνά αναφερόταν σ’ αυτό το θέμα σε λαϊκά δημοσιεύματα. Ποτέ όμως δεν δημοσίευσε καμία σχετική επιστημονική εργασία, προφανώς γιατί δεν μπορούσε να τη στηρίξει με τεκμήρια.

Σε μία μόνο εργασία του επιχείρησε να πλαγιοκοπήσει την Αγία Λαύρα, αλλά στο επίμαχο σημείο κατέφυγε στην μέθοδο της παραπομπής στον Κανέναν. Πρόκειται για μια επιστημοφανή δημοσίευσή του στο περιοδικό Μνήμων σχετικά με μια ομιλία που εκφώνησε ο ΠΠΓ στην Αγία Λαύρα στις 8 Μαρτίου 1821 (Παλ. Ημ/γιο). Στο άρθρο αυτό ο Κρεμμυδάς (αφού με ανυπόστατα επιχειρήματα χαρακτηρίσει ως μύθο την ομιλία της 8/3) αναφέρει en passant ως μύθο και τα της 25 Μαρτίου – Αγ. Λαύρας. Συγκεκριμένα, στο εκ 12 περίπου σελίδων άρθρο του, σε μια μόνο γραμμή (στη σελ. 20) και σε μισή πρόταση αναφέρει το εξής:

«Το ζήτημα που μας απασχολεί [δηλ. η ομιλία της 8/3/1821] έχει να κάνει με τους μηχανισμούς κατασκευής των ιστορικών μύθων και συνδέεται με το άλλο, το γνωστό, για την ύψωση του Λαβάρου από τον ίδιο Π.Π. Γερμανό,(24) ….»

Προηγουμένως έχει εξηγήσει με μια συνωμοσιολογική θεωρία ότι οι «μηχανισμοί κατασκευής» είναι κυρίως η Εκκλησία και άλλοι συνεργαζόμενοι (μεταξύ αυτών και η μεταφράστρια της ομιλίας από τα γαλλικά στα ελληνικά). Η υποσημείωση υπ’ αρ. 24, η οποία υποτίθεται τεκμηριώνει το μύθο για την ύψωση του Λαβάρου, λέει:

«Γι’ αυτό βλ. το ωραίο άρθρο του Κ. Θεοδώρου (= Κ. Λάππας) «Στην Αγία Λαύρα πρώτα …, ή το λάβαρο της Αγίας Λαύρας», εφ. Η Αυγή, 25 Μαρτίου 1979.»

Αυτό το «ωραίο άρθρο» στην Αυγή [[xiv]] είναι μια συνηθισμένη επετειακή μαρξιστική αφήγηση για το πώς (υποτίθεται) διαμορφώθηκε ο «μύθος» από το κράτος (συνωμοτικά πάντα). Δεν παραπέμπει σε πηγές, αλλά και δεν είχε στόχο να θεωρηθεί επιστημονική εργασία. Ο Κώστας Λάππας ήταν ιστορικός με αρκετές δημοσιεύσεις, και αν ήθελε θα μπορούσε να είχε συγγράψει μια σχετική επιστημονική εργασία, κάτι που ούτε αυτός έκανε. Το άρθρο της Αυγής είναι ένα από τα εορταστικά άρθρα που δημοσιεύονται σε αριστερά έντυπα κάθε 25 Μαρτίου, στο πλαίσιο ενός εορτασμού όπως τον αντιλαμβάνονται οι αντίστοιχοι πολιτικοί χώροι.

Στον ΒΚ βρίσκουμε και το τέχνασμα του «προσπεράσματος» του θέματος, δηλ. να το αναφέρει επιγραμματικά και εν παρόδω ή και καθόλου, υποκρινόμενος ότι αυτό έχει λυθεί από την ιστορική έρευνα και επομένως δεν χρειάζεται να εμβαθύνει. Το εφαρμόζει όχι μόνο στο ανωτέρω άρθρο του 1996, αλλά και το 2006 στο βιβλίο του για την Επανάσταση[[xv]]. Ωστόσο, δεν προσπερνούσε καθόλου το θέμα σε επετειακές συνεντεύξεις και άλλα ανάλαφρα κείμενα, αφού εκεί δεν υποχρεούνταν να παραπέμψει σε κάποια μελέτη ούτε αναμενόταν να δεχθεί επιστημονική κριτική. Για παράδειγμα, το επανέφερε σε μια συνέντευξη για την παρουσίαση/προώθηση του ανωτέρω βιβλίου, η οποία είχε τον επικό τίτλο «Ο Β. Κρεμμυδάς καταρρίπτει έναν-έναν τους μύθους του 1821 (κι όχι μόνο το Κρυφό Σχολειό)». Εκεί, στην (προφανώς προσυμφωνημένη) ερώτηση «Εσείς ποιον θεωρείτε τον μεγαλύτερο [μύθο];» απαντά με το στερεότυπο: 

«Θα έλεγα αυτόν με τη δήθεν ύψωση του λάβαρου από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό στη Μονή της Αγίας Λαύρας την 25η Μαρτίου του 1821, όπου τάχα ορκίστηκαν οι αγωνιστές. Η Επανάσταση στην Πελοπόννησο δεν ξεκίνησε καν την ημερομηνία εκείνη, αλλά λίγο νωρίτερα. Ο ίδιος ο Γερμανός, άλλωστε, στα απομνημονεύματά του αναφέρει ότι την ημέρα εκείνη βρισκόταν σε άλλο χωριό.»[[xvi]] 

Εδώ κάνει και πάλι την γνωστή ψευδή παραπομπή στον Γερμανό. Στην ίδια συνέντευξη βρίσκει την ευκαιρία να χωρέσει και άλλα στερεότυπα της αριστερής ιστοριογραφίας για το ’21: Κρυφό σχολειό, Αρβανίτες (υποτίθεται σε αντιδιαστολή με τους Έλληνες), Σουλιώτες με «αλβανική καταγωγή» κτλ., θέματα τα οποία επίσης περιβάλλονται από πολιτικό μύθο. Ο ίδιος δεν είχε προσπεράσει το θέμα και σε άλλο επετειακό άρθρο (Τα Νέα, 22-3-2005. Βλ. κατωτέρω, διδακτ. διατριβή της Ε. Κιρκινέ). Το τέχνασμα του «προσπεράσματος» το επαναλαμβάνουν και άλλοι ακαδημαϊκοί, όπως θα δείξω στη συνέχεια, προκειμένου να αποφύγουν την αντιπαράθεση με τις πηγές.

7. Χριστίνα Κουλούρη, «Γιορτάζοντας το έθνος»[[xvii]]

Σ’ αυτή την εργασία της η Χ. Κουλούρη (επίτιμος καθηγήτρια Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας), εξετάζει το ιστορικό των εθνικών επετείων, και κυρίως της 25ης Μαρτίου, από τις αρχές του ελληνικού κράτους. Περιέργως της διέφυγε ο πρώτος επίσημος εορτασμός που έγινε το Πάσχα του 1822 (2 Απριλίου Π.Ημ.) στην Κόρινθο.[[xviii]] Σε ένα εκτενές άρθρο 30 σελίδων με 106 παραπομπές, δύσκολα θα μπορούσε να αποσιωπήσει εντελώς το θέμα της Αγ. Λαύρας. Διαθέτει γι’ αυτό μόλις μισή παραπομπή, αναφερόμενη επιγραμματικά στον «μύθο της Αγίας Λαύρας». Η σχετική φράση στη σ. 200 λέει: «… η Πελοπόννησος διεκδικούσε (και είχε ήδη εξασφαλίσει) για τον εαυτό της τη δόξα να έχει ξεκινήσει εκεί η Επανάσταση.(74)»

Η παραπομπή 74 γράφει:

«Και μεταξύ των επαρχιών της Πελοποννήσου υπήρχαν (και υπάρχουν) ανταγωνισμοί ως προς το πρωτείο στην κήρυξη της Επανάστασης. Η παγίωση του μύθου της Αγίας Λαύρας, για παράδειγμα, συνδέθηκε οπωσδήποτε με την πολιτική δύναμη των τοπικών προυχόντων. Βλ. σχετικά Κ. Θεοδώρου (=Κ. Λάππας), «Στην Αγία Λαύρα πρώτα… ή το λάβαρο της Αγίας Λαύρας», εφ. Αυγή, 25 Μαρτίου 1979.»

Αν και λακωνική, η παραπομπή λέει πολλά: Η Αγία Λαύρα είναι «μύθος», ο οποίος παγιώθηκε επειδή το ήθελαν κάποιοι προύχοντες (συνωμοσία). Όσο για πηγή, παραπέμπει στο προαναφερθέν άρθρο του Κρεμμυδά, αυτός στον Λάππα και στην Αυγή, και όλοι μαζί στον Κανέναν.

Με τη Χ. Κουλούρη παρατηρείται το ίδιο φαινόμενο που επισημάναμε και με τον Κρεμμυδά: Σε δημοσιεύσεις με επιστημονικές απαιτήσεις είναι πολύ συγκρατημένοι και λακωνικοί, και για να τηρήσουν το επιστημονικό τυπικό παραθέτουν μια (ή μισή) παραπομπή (που καταλήγει στον Κανένα). Όμως σε άλλα, πιο «χαλαρά» κείμενα, όπου δεν αναμένονται παραπομπές, είναι περισσότερο ομιλητικοί και αναπτύσσουν τον «μύθο» με αυτοπεποίθηση. Μέσα από την ανωτέρω εργασία η Κουλούρη παραπέμπει και σε μια δική της επετειακή ομιλία του 1995 στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης (παραπομπή 4).[[xix]] Σ’ εκείνη την ομιλία, εν μέσω μιας αναλυτικού (αποικοδομητικού) τύπου προσέγγισης του εορτασμού και της Επανάστασης, θίγει και το πραγματολογικό ερώτημα «συνέβη ή όχι». Αναφέρει:

«... η ισχύς του συμβολισμού επικράτησε των πορισμάτων της έρευνας, εφόσον σήμερα κανένας δεν πιστεύει πλέον ότι η Ελληνική Επανάσταση κηρύχθηκε όντως την 25 Μαρτίου 1821 ούτε ότι αυτό συνέβη στην Αγία Λαύρα. Ο θρύλος για την ύψωση του λαβάρου της Επανάστασης από τον Π. Π. Γερμανό στην Αγία Λαύρα πλάστηκε στην ουσία στο δεύτερο μισό του προηγούμενου αιώνα, με τη συνδρομή ποικίλων παραγόντων, παρόλο που αγνοήθηκε ή διαψεύσθηκε από τη νεοελληνική ιστοριογραφία του 19ου αιώνα. Η αφετηρία του μύθου μπορεί να ανιχνευθεί στην περιγραφή ενός γάλλου περιηγητή, του Πουκεβίλ, …»

Σε μια επετειακή ομιλία, έστω και σε πανεπιστημιακό χώρο, δεν υπάρχει βέβαια η απαίτηση για παραπομπές. Όμως και η Κουλούρη δεν έκανε κάποια άλλη επιστημονική δημοσίευση όπου να παραπέμπει στα «πορίσματα της έρευνας», ούτε στη βιβλιογραφία που υποτίθεται ότι διέψευσε τον «θρύλο». Η αναφορά στην «περιγραφή ενός γάλλου περιηγητή», είναι ένα εσκεμμένο λάθος για να υποβαθμίσει τον Φρ. Πουκεβίλ. Αυτός δευτερευόντως ήταν και περιηγητής της Αχαΐας (γεγονός που τον αναβαθμίζει ως πηγή), αλλά αυτά που έγραψε για την Επανάσταση βασίζονταν σε έγκυρες πληροφορίες που λάμβανε από την Ελλάδα.

Όσον αφορά το θεωρητικό μέρος αυτής της ομιλίας, αυτό περιέχει πολύ ορθές διαπιστώσεις, μόνο που η Κουλούρη νομίζει ότι αφορούν άλλους και όχι την ίδια:

«η πρόσληψη της ιστορίας μοιάζει να βρίσκεται σε αντίφαση με την οντολογία της, με αυτά καθεαυτά τα ιστορικά συμβάντα».
«το παρόν επικαθορίζει το παρελθόν και ο μύθος κατέχει κεντρικό ρόλο στον ιστοριογραφικό λόγο.»

Πράγματι. Σαν ένα απλό παιχνίδι με την αμφισημία, η οποία δεν πρέπει να αγνοείται σε τέτοιου τύπου αναλύσεις, παραθέτω και μια ακόμα πρόταση από την εν λόγω ομιλία, όπου έχω αντικαταστήσει μόνο μια λέξη με το αντίθετό της:

«… η ιστορία τέθηκε στην υπηρεσία μη επιστημονικών σκοπιμοτήτων και χρησιμοποιήθηκε ως ιδεολογικός μηχανισμός για την απονομιμοποίηση του έθνους-κράτους ή επιμέρους πολιτικών και κοινωνικών ομάδων.»

Παραπομπές (του 2ου μέρους) 

[x] [10[x]] Φωτόπουλος Θ. Αθανάσιος, Βιογραφία του αγωνιστού Αναγνώστη Γιαννόπουλου, Πελοποννησιακά, Παράρτημα 11 (1986).  
[xi] [11[xi]] Φωτόπουλος, Αθανάσιος, “Προεπαναστατικά επεισόδια και έναρξη της επανάστασης. Οι κοτζαμπάσηδες της Πελοποννήσου κατά τη δεύτερη τουρκοκρατία (1715 – 1821)”. Διδακτορική διατριβή. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών, 1995. Εξεταστική επιτροπή Σφυρόερας Βασ., Σβολόπουλος Κων., Ευθυμίου Μαρία, Κατσιαρδή-Herring Όλγα, Δημάκης Ι., Αλεξανδρόπουλος Ι., Φασουλάκης Στέριος, Παπαδιά-Λάλα Αναστασία. Στο http://thesis.ekt.gr, όπου φέρει χρονολογία 1997.  
[xii] [12[xii]] Φωτόπουλος Αθ. “Αυτοβιογραφία Βασιλείου Πετιμεζά”, Επετηρίς των Καλαβρύτων, τ. ΙΗ’ (1987-1990), σ.112. * Επίσης στο Πρακτικά του Γ’ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών, Καλαμάτα, 1985, δημοσιευμένο στο Πελοποννησιακά, Παράρτημα 13, 1987-88, σελ. 138-156, όπου και παραπέμπω.  
[xiii] [13[xiii]] Η αρίθμηση των σελίδων στο έντυπο της διατριβής έχει τεθεί με το χέρι και είναι δυσδιάκριτη στην ανάρτησή της στο thesis.ekt.gr. Η ηλεκτρονική σελιδοποίηση του προγράμματος παρουσίασης, την οποία και χρησιμοποιώ, δίνει στην εν λόγω σελίδα τον αριθμό 228.  
[xiv] [14[xiv]] Μπορεί να το βρεί κανείς στη βιβλιοθήκη του ΑΣΚΙ, όπου σήμερα και τα γραφεία του ΣΥΡΙΖΑ, Πλατεία Κουμουνδούρου, Αθήνα.  
[xv] [15[xv]] Κρεμμυδάς Β., «Η Ελληνική Επανάσταση του 1821», Gutenberg, 2006. Σε ένα βιβλίο άνω των 210 σελίδων και με περίπου 30 παραπομπές, δεν αναφέρει τα της Αγίας Λαύρας ούτε καν ως μύθο. Προφανώς έχει συμβιβαστεί με την ιδέα ότι δεν έχει να παραπέμψει σε κάποια αξιόπιστη πηγή. Κριτική αυτού του βιβλίου βλ. στο Γ.Λουκίδης, «Η μικρότητα του μαρξιστή ιστορικού μπροστά στο 1821. Σχόλια σε ένα βιβλίο του Βασίλη Κρεμμυδά», Αντίβαρο, 2017.  
[xvi] [16[xvi]] Κρεμμυδάς Β., συνέντευξη στο Lifo, 24-3-2018. www.lifo.gr/articles/book_articles/93091. Bold δικά μου. Αντιγράφεται και επαναλαμβάνεται σε αρκετές ιστοσελίδες.  
[xvii] [[xvii]17] Κουλούρη Χρ., «Γιορτάζοντας το έθνος: εθνικές επέτειοι στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα», στο «Αθέατες όψεις της ιστορίας. Κείμενα αφιερωμένα στον Γιάνη Γιανουλόπουλο», Αθήνα, Ασίνη, 2012, 181-210.  
[xviii] [[xviii]18] Σιμόπουλος Κ., «Πώς είδαν οι ξένοι την Ελλάδα του 21», Β’, 53.  
[xix] [19[xix]] Χριστίνα Κουλούρη, «Μύθοι και σύμβολα μιας εθνικής επετείου». Πανηγυρικός Λόγος στον επίσημο εορτασμό της 25ης Μαρτίου, Κομοτηνή 1995, σ. 26-29. http://users.sch.gr 

συνεχίζεται στο 3ο μέρος 

πηγή