Του Κώστα Λάμπου
Ο σύγχρονος ορισμός ταυτίζει την ιδιοκτησία με την απόλυτη εξουσία, το αποκλειστικό δικαίωμα κάποιου στη χρήση και στην εκμετάλλευση ενός πράγματος. Η λεγόμενη φιλελεύθερη νομική και νεοφιλελεύθερη-νεοκλασική οικονομική αντίληψη, πλαστογραφώντας την ιστορία της νηπιακής ηλικίας της ανθρωπότητας, αλλά και των σύγχρονων, εκτός συστήματος, εξισωτικών κοινωνιών, θεωρούν την ιδιοκτησία αιώνιο και αναλλοίωτο ‘φυσικό δικαίωμα’[15]. Πρόκειται φυσικά για την αντίληψη της κυρίαρχης τάξης, οι προκάτοχοι της οποίας χαρακτήριζαν τους ηττημένους συνανθρώπους τους πράγμα, ‘res’, τους οποίους μετέτρεπαν σε δούλους και ασκούσαν πάνω τους όχι μόνο το δικαίωμα της χρήσης και της εκμετάλλευσής τους, αλλά και το δικαίωμα της κατάχρησης εξουσίας που έφτανε μέχρι τη θανάτωσή τους.
Από τότε το δικαίωμα ιδιοκτησίας καθώς επίσης και οι μορφές της ιδιοκτησίας διαφοροποιούνται, εξελίσσονται και αλλάζουν ανάλογα με το συσχετισμό των κοινωνικών δυνάμεων. Τον 19ο και κύρια τον 20ο αιώνα σε κάθε προσπάθεια συνταγματικής κατοχύρωσης της ιδιοκτησίας παρατηρείται μια ‘ρωγμή’που θέλει το δικαίωμα της ατομικής ιδιοκτησίας να υπόκειται στο ‘γενικό συμφέρον’. Αυτή τη ρωγμή κάποιοι την είπαν υποκριτικά και ‘σοσιαλμανία’.
Η αλήθεια όμως είναι διαφορετική, γιατί στα καπιταλιστικά συντάγματα αυτή η ρωγμή εμφανίζεται από τότε που ο Ναπολέων, ο Μέτερνιχ και αργότερα ο Μπίσμαρκ έκαναν τις πρώτες κρατικοποιήσεις[16] για να διευκολύνουν κάποιους χρεοκοπημένους καπιταλιστές, αλλά και για τη δημιουργία των αναγκαίων για την ανάπτυξη του καπιταλισμού υποδομών, όπως δρόμοι, λιμάνια, σιδηρόδρομοι, ενέργεια, ταχυδρομείο κ.λπ., με τους φόρους των εργαζόμενων.
Η ιστορία της ιδιοκτησίας, ως ιστορία των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, πείθει όλο και περισσότερο για την αναγκαιότητα της κατάργησής της. Η εργαζόμενη κοινωνία διατυπώνει σταθερά την απαίτηση για την πλήρη κατάργηση του δικαιώματος της ατομικής ιδιοκτησίας και την κοινωνικοποίηση όλων των μορφών πλούτου υπέρ της ισότητας της κοινωνικής δικαιοσύνης και της κοινωνικής ευημερίας[17].
Είναι αυτή η εξέλιξη, η οποία οδηγώντας στην υπερσυσσώρευση του κεφαλαίου σε ελάχιστα χέρια, καθιστούσε την κυρίαρχη τάξη ανίκανη να ανταποκριθεί, ως ηγέτιδα τάξη, στις υποχρεώσεις της απέναντι στην κοινωνία και στην ανθρωπότητα, πράγμα που όξυνε την κοινωνική δυσαρέσκεια, τις ταξικές συγκρούσεις και έθετε υπό αμφισβήτηση την αναγκαιότητα ύπαρξης ατομικής ιδιοκτησίας και μιας τέτοιας ατομικής-ταξικής-κρατικής εξουσίας και συνεπώς οδηγούσε στη σκέψη για την αναγκαιότητα ανατροπής του καπιταλισμού.
Το κατεστημένο κομμάτι της αμερικανικής πανεπιστημιακής διανόησης που είναι ταγμένο να φυλάει ‘τα όσια του καπιταλισμού’ απέναντι στην απειλή του ‘βάρβαρου κομμουνισμού’ άρχισε να κάνει διαπιστώσεις πως η συγκέντρωση του κεφαλαίου σε λίγα χέρια είναι χαρακτηριστικό του«πρωτόγονου καπιταλισμού»[18]. Οπότε άρχισε να κάνει προτάσεις άμεσης και αποτελεσματικής εξουδετέρωσης των αρπακτικών συγκεντρωτικών και μονοπωλιακών καταστάσεων του κεφαλαίου και της διάχυσής του με τη μορφή των μετοχών στα λαϊκά στρώματα, όσο θα στενεύει η δυνατότητα να κερδίζουν οι άνθρωποι τα μέσα για τη συντήρησή τους παρέχοντας την εργασία τους.
* Πίνακας: «Καρπούζια» του Διαμαντή Διαμαντόπουλου
[1] Henry Ireton (1611-1651. Άγγλος στρατηγός του Κοινοβουλευτικού στρατού κατά τη διάρκεια του Αγγλικού εμφύλιου πολέμου (1642–1651), μεταξύ μοναρχικών και αντιμοναρχικών, και γαμπρός του Όλιβερ Κρόμγουελ.
[2] Πιερ Ζοζέφ Προυντόν (Pierre Josef Prοudhon) (1809 - 1865). Γάλλος πολιτικός κορυφαίος θεωρητικός του αναρχικού κινήματος.
[3] Λάμπος Κώστας, Κοινωνικοποίηση και κοινωνική διάσπαση της εργασίας, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, τεύχος 26/1986, επίσης,Λάμπος Κώστας, Προβλήματα καταμερισμού της εργασίας στις συνθήκες του σύγχρονου ελληνικού αγροτικού νοικοκυριού, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, τεύχος 45/1988.
[4] «Δεν είμαστε νέος λαός με λευκό μητρώο και με φτωχική κληρονομιά. Έχουμε παραχωρήσει στον εαυτό μας (…) ένα εντελώς δυσανάλογο μερίδιο του πλούτου και του εμπορίου όλου του κόσμου. Πήραμε όσο έδαφος θέλαμε και η αξίωσή μας να αφεθούμε ανενόχλητοι να απολαμβάνουμε τις τεράστιες και θαυμαστές κτήσεις μας, που αποκτήθηκαν κατά κύριο λόγο με τη βία και διατηρούνται κυρίως με τη δύναμη, συχνά φαίνεται λιγότερο λογικό στους άλλους απ’ ότι σε εμάς», Ουίνστον Τσώρτσιλ, Αναφέρεται στο Chomsky Noam, Περί αναρχισμού, ΚΕΔΡΟΣ, Αθήνα 2009, σελ. 177.
[5] «Αν ένας άνθρωπος, που γεννιέται σε έναν ήδη κατεχόμενο κόσμο, δεν διαθέτει η οικογένειά του τα μέσα να τον θρέψει, ή όταν η κοινωνία δεν χρειάζεται την εργασία του, τότε αυτός ο άνθρωπος δεν έχει το παραμικρό δικαίωμα να απαιτήσει τροφή, γιατί είναι πλεονάζων πάνω στη Γη», Αναφέρεται στο: Blanqui Adolph, Geschichte der politischen Ökonomie in Europa, Verlag Detlev Auvermann KG, Glashütten im Taunus 1971, Unveränderter Neudruck der Ausgabe Karlsruhe 1841, Zweiter Band, Seite 105. Βλέπε επίσης, Κακουριώτης Θάνος, Γερασμένη Ευρώπη και ‘νεομαλθουσιανισμός’, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 28.01.2008.
[6] Άγγλος οικονομολόγος (1766-1854). Σπούδασε θεολογία και έγινε κληρικός της αγγλικανικής εκκλησίας για αρκετό διάστημα. Εγκατέλειψε όμως την ιερατική του σταδιοδρομία για να ασχοληθεί με την οικονομία. Το 1798 δημοσίευσε το έργο "Μελέτη περί της θεωρίας του πληθυσμού και των επιδράσεών του στη μελλοντική βελτίωση της κοινωνίας". Στο έργο αυτό υποστήριζε ότι, ενώ τα μέσα συντήρησης αυξάνονται κατά αριθμητική πρόοδο (2,4,6,8 κλπ.), ο πληθυσμός αυξάνεται κατά γεωμετρική πρόοδο (2,4,8,16,32 κλπ.). Γι’ αυτό πρότεινε να εφαρμοστούν όλα τα μέτρα που θα συνέβαλαν στη στασιμότητα και στη μείωση του παγκόσμιου πληθυσμού, που τότε ανέρχονταν περίπου στο 1 δισεκατομμύριο. Η ανάπτυξη των επιστημών και της τεχνολογίας απόδειξαν τον αντεπιστημονικό χαρακτήρα της θεωρίας του Μάλθους και κατάδειξαν πως η φτώχεια είναι ένα πολιτικό-συστημικό πρόβλημα και συνεπώς δεν θα υπήρχε αν στα παραγόμενα αγαθά είχαν όλοι οι κάτοικοι του πλανήτη ισότιμη πρόσβαση και ανάλογη με τις ανάγκες τους. Δεν υπάρχουν πλεονάζοντες άνθρωποι, αλλά ανισοκατανομή λιγότερων αγαθών επειδή σκόπιμα παράγονται περισσότερα όπλα, μέσα και υπηρεσίες εξουσίας για να διατηρηθεί το απάνθρωπο καπιταλιστικό σύστημα, που στηρίζεται στην ανισότητα, στη βία, στην καταστροφή και στο θάνατο.
[7] Λατούς Σερζ, Το στοίχημα της αποανάπτυξης, ΒΑΝΙΑΣ, Θεσσαλονίκη 2008…, ό. π., σελ. 71.
[8] Βλέπε σχετικά, Λάμπος Κώστας, Αμερικανισμός και παγκοσμιοποίηση. Οικονομία του Φόβου και της Παρακμής, ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ, Αθήνα 2009.
[9] «Η πρώτη ιδιοκτησία του ανθρώπου που συναντούμε είναι το όνομά του, Το θεωρεί τόσο πολύτιμο που δεν το φανερώνει στους ξένους. Το χαρίζει μόνο στους φίλους», Λαφάργκ Πωλ, Η εξέλιξη της ιδιοκτησίας, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΔΗ, Αθήνα χ. χ. , σελ. 15.
[10] Κατά τον γνωστό ανθρωπολόγο Levis Henry Morgan το δικαίωμα ιδιοκτησίας πάνω στη γη καθιερώθηκε προοδευτικά, ακολουθώντας τα στάδια της κοινής, φυλετικής, κοινοτικής, οικογενειακής και ατομικής ιδιοκτησίας, με την εμφάνιση της κεντρικής κρατικής εξουσίας, μετά τον Θησέα (987 π. Χ.) και τον Σόλωνα (640-560 π. X.) στην Αθήνα, με το Λυκούργο (592/1 π. Χ.), στη Σπάρτη (800 π. Χ.) και με τον Ρωμύλο στη Ρώμη (750 π. Χ.). Κατ’ άλλους αυτή η διαδικασία είναι πολύ αρχαιότερη και ανάγεται στο πρώτο και αρχαιότερο κράτος της ανθρώπινης ιστορίας, που ιδρύθηκε στην αρχαία Βαβυλωνία από τον Χαμουραμπί, που βασίλεψε μεταξύ 2.123-2.081 π. Χ., βλέπε Morgan Levis Henry, Η αρχαία κοινωνία, ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΔΗΣ, Αθήνα χ. χ. Βλέπε επίσης «Ο Κώδικας του Χαμουραμπί και άλλοι κώδικες της Μεσοποταμίας», εισαγωγή: Περικλής Ροδάκης, ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ, Αθήνα 1982.
[11] Με τον όρο οικοκτησία εννοώ τα αναγκαία για την επιβίωση περιουσιακά στοιχεία μιας οικογένειας, με κεντρικό στοιχείο τον ίδιο τον "οίκο", που δημιουργήθηκαν, όχι από την Πολιτεία ως όφειλε, αλλά, για λόγους εκμετάλλευσης, με τοκοφλυφικά δάνεια και μεγάλες θυσίες για την εξασφάλιση της επιβίωσής της, η οποία δοκιμάζεται από την μεγάλη καπιταλιστική ιδιοκτησία, αλά και από την έλλειψη της αναγκαίας κοινωνικής μέριμνας.
[12] Ο Παναγής Λεκατσάς πηγαίνει τη σκέψη μας πολύ πιο βαθιά στην ιστορία, όταν υποστηρίζει πως η κοινωνία δομήθηκε αρχικά πάνω ‘στο δεσμό της Μάνας με το Παιδί και στην ομαδική Μητρότητα’ και γι’ αυτό ήταν μητριαρχική, αφού οι άνδρες ζούσαν τον περισσότερο χρόνο τους εκτός καταυλισμών κυνηγώντας. Η μετεξέλιξη της τροφοσυλλεκτικής και κυνηγετικής κοινωνίας σε αγροτική και κτηνοτροφική συνοδεύτηκε από τη μονιμότερη, αν όχι τη μόνιμη, εγκατάσταση, πράγμα που επέτρεψε το σταδιακό σχηματισμό κάποιας κοινοτικής περιουσίας, αλλά και τη μόνιμη παρουσία των ανδρών στους καταυλισμούς, με αποτέλεσμα η κοινοτική διαχείριση, αλλά και ο έλεγχος της συλλογικής (και όχι ακόμα της ατομικής-ιδιωτικής) περιουσίας να περνά σταδιακά στους άνδρες, οπότε και η μητριαρχική κοινωνία μετασχηματίζεται σε πατριαρχική. Το συμπέρασμα είναι πως ‘η αρχή της πατρότητας, είναι τεχνητή και επιβάλλεται από λόγους μοναχά κοινωνικούς, … που όμως κλονίζει την κοινοκτημονική βάση και την ισο-κρατική ισορροπία των σχέσεων της παλαιότερης κοινωνίας’,Λεκατσάς Παναγής, Η Μητριαρχία και η σύγκρουσή της με την Ελληνική Πατριαρχία, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΙΜΕΝΑ, Αθήνα 1970, σελ. 47-50.
[13] Το γεγονός πως ο Σόλωνας ήταν ο ίδιος πλούσιος αριστοκράτης και συνεπώς εκφραστής του φόβου της τάξης των δυνατών, που ‘κλέβουν αριστερά και δεξιά χωρίς σεβασμό σε ιερά ή δημόσια κτήματα’, σε συνδυασμό με το άλλο γεγονός, πως οι διαμαρτυρίες και οι εξεγέρσεις των μικροκαλλιεργητών, των θυτών και των δούλων θα μπορούσαν να ανατρέψουν την αριστοκρατική τάξη πραγμάτων, μας επιτρέπει μια διαφορετική, από την παραδοσιακή, ανάγνωση της σκοπιμότητας της νομοθεσίας του Σόλωνα, ως ‘νομοθετική παγίδα’ υπέρ των πλουσίων και όχι υπέρ των φτωχών, με την οποία από τότε οι πλούσιοι δανείζουν τους φτωχούς και κάθε φορά που το σύστημα μπουκώνει (οικονομική κρίση το λένε) και η αριστοκρατική τάξη απειλείται, τότε κάποιος βασιλιάς, κάποιος δικτάτορας, ή κάποιος ‘καλός δανειστής χαρίζει τα χρέη’, όχι από αγάπη για τους φτωχούς, αλλά για να ξαναπάρει μπροστά το σύστημα της εκμετάλλευσής.
Αυτός ήταν βασικά και ο λόγος που ο Σόλωνας ανάλαβε να «συμβιβάσει τους άπληστους δυνατούς, που συνειδητοποίησαν ότι η εξαθλίωση των πολιτών υπονομεύει και την ίδια τους την ύπαρξη, με τους υποδουλωμένους σε αυτούς από τα χρέη συμπολίτες του, προκειμένου να αποφευχθεί η πολιτική ανατροπή. Έτσι οι άπληστοι και δυνατοί αποδέχτηκαν, μεταξύ άλλων, να κάνουν και οικονομικές παραχωρήσεις, αποδεχόμενοι τη ρύθμιση της ‘σεισάχθειας’, για παραγραφή των χρεών των υποδουλωμένων σε αυτούς συμπολιτών τους και την κατάργηση της πρακτικής της υποθήκης ‘επί σώμασι’, δηλαδή υποθήκης της φυσικής και πολιτικής ελευθερίας των πολιτών για τη λήψη του χρηματικού δανείου», με αντάλλαγμα την κατάργηση της κοινοκτησίας και την για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία τόσο κατηγορηματικά κατοχυρωμένη θέσπιση του δικαιώματος της ατομικής ιδιοκτησίας πάνω στην κοινόκτητη γη στον πρωτότοκο γιό του εκάστοτε αρχηγού της οικογένειας η οποία μέχρι τότε καλλιεργούσε εναλλακτικά διάφορα κομμάτια της κοινόκτητης γης, βλέπε σχετικά και το σχόλιο: Παραρά Πολυβία, Μαθήματα Δημοκρατίας από τον Σόλωνα, στην Καθημερινή της 20.09.2011.
[14] Βλέπε σχετικά, Κορδάτος Γιάννης, Μεγάλη ιστορία της Ελλάδας, Εκδόσεις 20ος αιώνας, Αθήνα 1956, τόμος ΙΙ, σελ. 305.
[15] «Θεώρησαν σαν αξίωμα, ότι το κεφάλαιο σαν μορφή σύγχρονης ιδιοκτησίας που επικράτησε, είναι αιώνιο. Κούρασαν τον εγκέφαλό τους για να αποδείξουν ότι το κεφάλαιο γεννήθηκε μαζί με τον κόσμο, που δεν μπορεί να έχει τέλος, γιατί δεν έχει αρχή… Παράλειψαν όμως να αποδείξουν ότι και ο όρος ‘κεφάλαιο’ υπάρχει από αιώνες… Ο Σεμπαστιάν Μερσιέ στο Λεξικό του των «Νέων Λέξεων», δημοσιευμένο το 1802, έκρινε αναγκαία την καταχώριση: ‘Η λέξη κεφαλαιούχος είναι σχεδόν άγνωστη έξω από το Παρίσι και σημαίνει άνθρωπος με κολοσσιαία πλούτη, με καρδιά από ατσάλι και καμιά άλλη συγκίνηση εκτός απ’ την προερχόμενη από τον ήχο των νομισμάτων’», Λαφάργκ Πωλ, Η εξέλιξη της ιδιοκτησίας…, ό. π., σελ.5-6.
[16] «Από τότε που ο Μπίσμαρκ άρχισε τις κρατικοποιήσεις, εμφανίστηκε ένας ψευτοσοσιαλισμός που … ανακηρύσσει ούτε λίγο ούτε πολύ σαν σοσιαλιστική κάθε κρατικοποίηση… Αν η κρατικοποίηση του καπνού ήταν σοσιαλιστική, τότε και ο Ναπολέοντας και ο Μέττερνιχ θα καταλογίζονταν αναμφίβολα στους ιδρυτές του σοσιαλισμού… Αν ήταν έτσι τότε θα ήταν σοσιαλιστικοί θεσμοί και η βασιλική εταιρία του θαλάσσιου εμπορίου, η βασιλική μανουφακτούρα πορσελάνης και ακόμα το ραφείο του λόχου στο στρατό, ή ακόμα και η κρατικοποίηση των οίκων ανοχής, που την είχε προτείνει μ' όλη τη σοβαρότητα κάποιος κατεργάρης στα 1830-1840, τον καιρό της βασιλείας του Φρειδερίκου - Γουλιέλμου III», Ένγκελς Φρίντριχ στο Αντι-Ντύριγκ, ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ, Αθήνα 2006
[17] Λαφάργκ Πωλ, Η εξέλιξη της ιδιοκτησίας…, ό. π., σελ. 5-14.
[18] «Τα διακριτικά χαρακτηριστικά του πρωτόγονου καπιταλισμού είναι: α. Ατομική ιδιοκτησία πάνω στα κεφαλαιουχικά μέσα. β. Κανένας περιορισμός στην ιδιοκτησία αυτή, και κατά συνέπεια απεριόριστη συγκέντρωσή της. γ. Καπιταλιστική μορφή της διανομής, με πλήρη απόδοση στους ιδιοκτήτες του κεφαλαίου των κερδών της παραγωγικής τους περιουσίας. δ. Βιοτικό επίπεδο ίσο με το ελάχιστο όριο συντηρήσεως, ή ακόμη χαμηλότερο, για τις εργαζόμενες μάζες του πληθυσμού», Kelso Louis O. και Adler Mortimer J., Το Καπιταλιστικό μανιφέστο, Αθήνα 1964, σελ. 94.
πηγή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου