Εμείς περπατούσαμε στους δρόμους των αρχαίων Αθηναίων....

Της Ν. ΚΟΝΤΡΑΡΟΥ-ΡΑΣΣΙΑ
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

Είδε την Αθήνα του Πεισίστρατου, του Περικλή, του Αδριανού και του Οθωνα. Ακολούθησε τα βήματά τους στους πολυσύχναστους δρόμους της εποχής τους. Δροσίστηκε από το νεράκι της κοίτης του Ηριδανού. Περπάτησε σε μεγαλοπρεπή δημόσια κτίρια, μπήκε σε ρωμαϊκά λουτρά και άνοιξε εκατοντάδες τάφους.

Το Σύνταγμα ανασκάπτεται για το Μετρό.

Η Ολγα Ζαχαριάδου είναι μία από τις αρχαιολόγους νέας γενιάς, μία από εκείνους τους αφανείς ήρωες που είχαν την ευθύνη για τις ατέλειωτες ανασκαφές στο κέντρο της Αθήνας. Από τα χέρια της πέρασαν σχεδόν όλα τα μεγάλα δημόσια έργα. Εσκαψε αναρίθμητα στρέμματα γης, από τη Λένορμαν ώς την πλατεία Συντάγματος και από την πλ. Κοτζιά μέχρι τον Εθνικό Κήπο, με σκοπό να περάσουν σύγχρονοι δρόμοι, οι συρμοί του Μετρό, για να γίνουν γκαράζ, να διαμορφωθούν πλατείες.

Πριν από λίγες μέρες, η δυναμική αυτή γυναίκα αποχαιρέτησε την Αρχαιολογική Υπηρεσία για να συνταξιοδοτηθεί. Της ζητήσαμε να μας αφηγηθεί την περιπέτειά της με τα μεγάλα δημόσια έργα της Αθήνας, που αποτελούν πλέον κι αυτά στοιχείο της ιστορίας της.

«Η περιπέτειά μου με τα δημόσια έργα ξεκινάει το 1984. Βρίσκομαι με άλλους συναδέλφους στον κόμβο που γίνεται στη συμβολή των οδών Λένορμαν και Κωνσταντινουπόλεως. Σκάβουμε και βρίσκουμε ένα τεράστιο νεκροταφείο με 280 τάφους, από την κλασική μέχρι και τη ρωμαϊκή εποχή, τρεις δρόμους που οδηγούσαν στον Ιππειο Κολωνό και μια σειρά από εργαστήρια κεραμικής για την παραγωγή αγγείων που προορίζονταν για το νεκροταφείο. Δηλαδή, κάτι σαν τα μαρμαράδικα του Α' Νεκροταφείου».

- Οι συνθήκες δουλειάς των αρχαιολόγων πώς ήταν τότε;

«Η ανασκαφή αυτή από πλευράς συνθηκών ήταν η χειρότερη της ζωής μου. Η περιοχή ήταν γεμάτη συνεργεία, φαναρτζίδικα και γύρω παιδιά να τρέχουν ξυπόλητα. Σκάβαμε σε λωρίδες, που παραδίδαμε σχεδόν αμέσως. Οπως καταλαβαίνετε, βρίσκαμε τον μισό τάφο στη μία λωρίδα και τον άλλο μισό στην άλλη. Υπουργός Πολιτισμού ήταν η Μελίνα Μερκούρη. Ερχεται μια μέρα να δει την ανασκαφή και βρίσκει τον Ακη Τσοχατζόπουλο, υπουργό τότε ΠΕΧΩΔΕ. Μας βλέπει με τη συνάδελφο, Δώρα Κυριακού, μέσα στο σκάμμα με τα αρχαία και από πάνω δύο τεράστια τρυπάνια. "Ακη", του λέει, "παρ' τα αυτά από 'δω. Ντύσ' τα, εξαφάνισέ τα, να μην τα βλέπω δίπλα στα αρχαία". Και στρεφόμενη προς το μέρος μας: "Δες και τα παιδιά μου, σε τι συνθήκες δουλεύουν". Οντως, σκάβαμε κάτω από λαμαρίνες με τα αυτοκίνητα να περνούν από πάνω».

- Σώθηκε τίποτα από όλα αυτά;

«Τίποτε. Ευτυχώς έμεινε η βραβευμένη ταινία μικρού μήκους "Σεμνών Θεών" (από μια κεραμίδα με την επιγραφή σεμνές θεές-Ερινύες) που γύρισε εκεί ο Φίλιππος Κουτσαφτής».

- Σε ποιο σημείο της Αθήνας ξαναπιάνετε δουλειά;

«Η συνέχεια γράφεται στην πλατεία Κοτζιά από το 1984 ώς το '88. Είχαμε καεί από την ανασκαφή στη Λένορμαν και είχαμε βάλει όρους. Ολη η Ιστορία της Αθήνας περνάει από την πλατεία Κοτζιά, από τον 10ο αιώνα π.Χ. μέχρι τον 19ο. Βρήκαμε έναν πρωτογεωμετρικό τάφο, αλλά και τα θεμέλια του Δημοτικού Θεάτρου (έργο του Τσίλερ). Ξέραμε τι να περιμένουμε από παλιότερες ανασκαφές. Στη γωνία Αιόλου και Σοφοκλέους (στα θεμέλια της Εθνικής Τράπεζας) είχαν βρεθεί οι Αχαρνικές Πύλες. Αρα περιμέναμε να βρούμε την Αχαρνική οδό και, εκατέρωθεν αυτής, ταφές. Η έκπληξή μας ήταν ότι δεν βρήκαμε 5-10 τάφους, αλλά 680 και πλουσιότατα κτερισμένους. Εχουμε από γεωμετρικά αγγεία έως λευκές λυκήθους γνωστών ζωγράφων της αρχαιότητας. Ενας δεύτερος Κεραμεικός ήταν θαμμένος στα εφτά στρέμματα της πλατείας Κοτζιά».

- Και η ταυτότητα των νεκρών;

«Δεν ήταν αμιγώς Αθηναίοι. Βρήκαμε Μιλήσιους, από τον Ραμνούντα, τη Βραυρώνα και άλλες περιοχές. Το ενδιαφέρον ήταν πως μετά τους Ερουλους, που έκαψαν και κατέστρεψαν την Αθήνα, πάνω από το νεκροταφείο αναπτύσσεται μια βιομηχανική περιοχή. Γίνονται εργαστήρια κεραμουργίας, όπου κατασκευάζουν λυχνάρια, αγγεία καθημερινής χρήσης και ακροκέραμα. Βρήκαμε τις μήτρες που χρησιμοποιούσαν και τα ονόματα μερικών κεραμέων από τους πιο φημισμένους της εποχής, όπως είναι οι Ευτύχης, Κρατερός, Ονήσιμος. Είδαμε τις υπογραφές τους στον πυθμένα πολλών λυχναριών».

- Πότε αρχίζει η περιπέτεια του μετρό;

«Τελειώνει η Κοτζιά το 1988 και αμέσως μετά αρχίζει η προετοιμασία για τα έργα του μετρό. Πρώτος σταθμός μας, το 1992, στην οδό Κοραή. Παίρνουμε λεπτά εργαλεία, γιατί περιμένουμε να βρούμε νεκροταφείο. Παλιότερα είχαν βρεθεί στην οδό Σταδίου, στην Κλαυθμώνος, ταφές. Η ανασκαφή, όμως, μας εκπλήσσει αρνητικά. Πέφτουμε σε βράχο με δεξαμενές. Στην Κοραή ήταν η κορυφή ενός λόφου. Η ανασκαφή τελειώνει σε 15 μέρες. Οι άνθρωποι του μετρό τα χάνουν. "Σκάψτε κι άλλο", μας λένε, γιατί είχαν υπολογίσει ότι η έρευνά μας θα διαρκούσε έξι μήνες. Μαζεύουμε τα εργαλεία μας και πάμε στο Σύνταγμα, στη λεωφ. Αμαλίας. Ενας δρόμος γεμάτος εκπλήξεις. Τα αρχαία αρχίζουν να αποκαλύπτονται μόλις βγαίνει η άσφαλτος. Ολη η ιστορία της πόλης περνάει από εκεί. Εχουμε ευρήματα από την υπομυκηναϊκή εποχή, δηλαδή τον 11ο αιώνα π.Χ., μέχρι την Οθωνική (19ος). Την αρχαιότερη μαρτυρία συνιστούν δύο υπομυκηναϊκοί τάφοι λαξευμένοι στον βράχο. με αγγεία και χάλκινα κοσμήματα. Ο ένας ήταν πάνω στην Αμαλίας και ο άλλος στην είσοδο του ξενοδοχείου "Μεγάλη Βρετανία". Αργότερα, βρήκαμε κι άλλον ένα στη Βουλή».

- Τι περιμένατε στο Σύνταγμα και εκπλαγήκατε με τα ευρήματα;

«Οι παλιότεροι μελετητές είχαν ταυτίσει την περιοχή με τους κήπους του Θεόφραστου και το Λύκειο του Αριστοτέλη, γιατί είχε βρεθεί εκεί ο "όρος Μουσών κήπου", που όπως φαίνεται ήταν από δεύτερη χρήση. Με βάση αυτό το εύρημα, όλοι, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, θεωρούσαν πως ήταν η περιοχή του Λυκείου, αλλά τελικά απεδείχθη πως δεν ήταν. Εμείς βρήκαμε τον δρόμο που περνούσε από τις Διοχάρους Πύλες (πρώην υπουργείο Παιδείας, στην οδό Μητροπόλεως) και ανηφόριζε προς τα Μεσόγεια. Βρήκαμε και την κοίτη του Ηριδανού ποταμού, που βγαίνει στον Κεραμεικό. Δεν θα ξεχάσω μια μέρα που έβρεξε και γέμισε νερά. Το μεσημεράκι, παίρνουν οι εργάτες το κολατσιό τους και μου λένε: "Πάμε να φάμε στην όχθη του ποταμού". Οι αναμνήσεις από την ανασκαφή, πολλές. Θυμάμαι πως πάνω στον δρόμο, που είχε στενέψει λόγω του σκάμματος, γινόταν χαμός από τα αυτοκίνητα. Κίνηση, βουή, κι εμείς ζούσαμε σε μια άλλη εποχή. Περπατούσαμε στους δρόμους των αρχαίων. Το συναίσθημα αυτό είναι τρομερό. Και το ένιωσα μόνο εκεί. Είδαμε την πρώτη οδό Αμαλίας, τη λιθόστρωτη, που χαράχτηκε εμπρός από τα ανάκτορα. Εβγαιναν συνεχώς νέα ευρήματα κι όλα σημαντικά, το Πεισιστράτειο υδραγωγείο, που ένα τμήμα του είναι ορατό στην πλατεία Συντάγματος, ένα ολόκληρο ρωμαϊκό λουτρό, βυζαντινοί σιροί... Είχαμε ολόκληρα κτίρια μπροστά μας».

- Δεν είχατε αγωνία για την τύχη όλων αυτών;

«Φυσικά. Τα βλέπαμε και αναρωτιόμαστε: τι θα γίνουν όλα αυτά; Ξέραμε πως σκάβαμε για τον κεντρικό σταθμό του μετρό. Αν δεν γινόταν, ακυρωνόταν όλο το έργο. Και μήπως μπορούσες να απαλλοτριώσεις την πλατεία Συντάγματος; Η απόδοση του χώρου ήταν μονόδρομος. Κάναμε μια επιλογή. Αποσπάσαμε τα σημαντικότερα, όπως ένα τμήμα του υδραγωγείου, το λουτρό, ένα ταφικό βάθρο, δύο σαρκοφάγους και έναν βυζαντινό σιρό και τα πήγαμε στην Πανεπιστημιούπολη Ζωγράφου, όπου εκτίθενται από τότε».

- Ποιος είχε την ιδέα της ανάδειξης των αρχαίων στον σταθμό του Συντάγματος;

«Η ιδέα για την έκθεση αρχαίων και αντιγράφων τους στον σταθμό ήταν της Εφορείας μας, αλλά η ιδέα για την παρουσίαση της στρωματογραφίας ήταν του Μανόλη Κορρέ. Θεωρώ εξαιρετικής σημασίας την ανάδειξη των ευρημάτων μέσα στον σταθμό. Είχα συγκινηθεί τις πρώτες μέρες λειτουργίας του μετρό, που έβλεπα απλούς ανθρώπους να έρχονται να τα δουν. Ηταν μια δικαίωση των προσπαθειών μας. Προσωπικά, με ενδιαφέρει πολύ η κοινωνική διάσταση των αρχαίων. Είμαι τελείως αντίθετη με τη νοοτροπία κάποιων που κρατούν τα ευρήματα για τους εαυτούς τους και τους ειδικούς. Θέλω να γίνονται κοινό κτήμα για να αναπτύσσεται μια σχέση σεβασμού και αγάπης».

- Κι από το Σύνταγμα, πάτε στο Ζάππειο;

«Στο Ζάππειο. Στη συμβολή Αμαλίας και Ολγας, όπου επρόκειτο να γίνει ένα φρέαρ εξαερισμού, βρήκαμε το τεράστιο λουτρό που σώζεται ορατό κάτω από ένα ωραίο στέγαστρο. Στην περίπτωση αυτή θέσαμε βέτο. Το λουτρό ήταν σε εξαιρετική κατάσταση, με τους τοίχους σε μεγάλο ύψος και αποτελούσε ένα σύνολο απολύτως κατανοητό για τον επισκέπτη. Είπαμε στο μετρό: αυτό θα μείνει στη θέση του και εκείνο που θα μεταφερθεί θα είναι το φρέαρ εξαερισμού. Οπως κι έγινε».

- Ποια καταστροφή ήταν η πιο επώδυνη;

«Μου στοίχισε πολύ η πλατεία Συντάγματος. Αυτή η ανασκαφή άξιζε να διατηρηθεί, γιατί σωζόταν σε επάλληλα στρώματα η ιστορία όλης της πόλης. Επειτα στραφήκαμε στον Εθνικό Κήπο, στην Ηρώδου του Αττικού. Οταν γινόταν το κτίριο της προεδρικής φρουράς, δεκαετία του '80, είχε βρεθεί ένα ρωμαϊκό συγκρότημα με ψηφιδωτά και σπουδαία κινητά ευρήματα. Εμείς βρήκαμε τη συνέχειά του με δεκαπέντε δωμάτια. Τέσσερα από αυτά έφεραν ωραίες τοιχογραφίες, που εκτίθενται τώρα στο Βυζαντινό Μουσείο. Αρχικά είχε εκτιμηθεί ότι επρόκειτο για έπαυλη. Τώρα όλα συνηγορούν σε ένα δημόσιου χαρακτήρα συγκρότημα. Στην ίδια ανασκαφή, μέσα σε ένα βαθύ όρυγμα γεμάτο νερό, βρήκαμε εκείνο το περίφημο χάλκινο υστεροαρχαϊκό κεφάλι, που είναι έργο σπουδαίου Πελοπονήσιου γλύπτη και σύγχρονο με τον Ηνίοχο των Δελφών».

- Πώς να ήταν το Σύνταγμα στη Ρωμαϊκή εποχή;

«Η Αθήνα μετά την καταστροφή της από τους Ερουλους (267 μ.Χ.) στρέφεται στην παιδεία και ιδρύονται διάφορες σχολές, κάτι σαν ιδιωτικά εκπαιδευτήρια. Προτιμώνται περιοχές που έχουν νερά και πράσινο. Εχουμε βρει στήλες και επιγραφές που παραπέμπουν σε μια τέτοια χρήση στην περιοχή Συντάγματος, στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου και στον Εθνικό Κήπο, που συνορεύει με το Λύκειο (επί της οδού Ρηγίλλης). Είναι μια δική μου θεωρία, που θέλει ψάξιμο. Ωστόσο, μην ξεχνάτε πως στο Σύνταγμα για το γκαράζ της Βουλής βρήκαμε δύο ερμαϊκές στήλες με τα πορτρέτα του φιλοσόφου Χρυσίππου και του κωμικού ποιητή Ευπόλιδος, φίλου και αντιπάλου του Αριστοφάνη».

- Χρειάζεται πρωτίστως τύχη ο αρχαιολόγος;

«Προσωπικά, θεωρώ τύχη μου που έσκαψα το κέντρο της Αθήνας και κυρίως ότι έμεινε κάτι από αυτά. Ανασκαφικά χόρτασα. Ποτέ δεν με ενδιέφερε το φανταχτερό εύρημα, το άγαλμα το επώνυμο, αλλά το στοιχείο που συμπληρώνει την εικόνα που έχουμε για την Ιστορία. Ετσι, νιώθω ευτυχής γιατί έβαλα κι εγώ ένα λιθαράκι στην αποκατάσταση της Ιστορίας και της τοπιογραφίας της Αθήνας».

- Ενα όνειρο ανεκπλήρωτο;

«Να δημοσιευθεί μια μονογραφία με τα καινούργια στοιχεία που συμπληρώνουν και ανασκευάζουν την εικόνα που είχαμε ώς τώρα για την Αθήνα. Θα επιθυμούσα, επίσης, να γίνει κάποτε το Μουσείο της Πόλης των Αθηνών για να δει ο κόσμος τα χιλιάδες ευρήματα που έχουμε από 50 χρόνων ανασκαφές, κρυμμένα σήμερα στις αποθήκες. Πρόκειται για έναν τεράστιο πλούτο άγνωστων ευρημάτων, που δυστυχώς δεν απολαμβάνει κανείς»

πηγή ΟΜΑΔΑ ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ

ΣΧΟΛΙΟ
Είναι εκππληκτική η περιγραφή αλλά και μεγάλος ο πόνος της ανείπωτης καταστροφής.
Στον βωμό του σύγχρονου εκφυλισμένου ανθρώπου και της άνεσής του καταστράφηκαν έργα της παγκόσμξιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Το ανθελληνικό έργο των κυβερνήσεων θα κοστίσει στα παιδιά μας.
Οι βόμβες του Μοροζίνη που κατέστρεψαν τον Παρθενώνα ωχριούν μπροστά στο μέγεθος της καταστροφής που αποκαλύπτεται από τα λόγια της ίδιας της αρχαιολόγου για όλο το τερατούργημα του Μετρό....

Πάντως το φταίξιμο της καταστροφής πιστεύω προσωπικά ότι βαρύνει και τους αρχαιολόγους παράλληλα με τις κυβερνήσεις. Ούτως ή άλλως οι προδότες πολιτικοί ζούνε με τις μίζες...που σίγουρα έφαγαν από τους κατασκευαστές...
Οι αρχαιολόγοι όμως θα έπρεπε να μας ενημερώνουν όλους για το τι έβρισκαν κι όχι να μας τα λένε τώρα κατόπιν εορτής.....για να κλαίμε μαζί τους....