Ο Ελληνισμός της Μέσης Ανατολής

Μια εισαγωγή στο μέγα και τεράστιο θέμα του Ελληνισμού της Πρόσω Ασίας.

 

Γράφει ο Κωνσταντίνος Ποταμιάνος, ιστορικός συγγραφέας- ερευνητής
 

Η παρουσία των Ελλήνων στον ευρύτερο χώρο της Μέσης Ανατολής χρονολογείται από τους λεγομένους προϊστορικούς χρόνους. Οι Έλληνες στον χώρο της Μέσης Ανατολής έχουν τα ίδια δικαιώματα, ίσως και περισσότερα, από τους λαούς που ήλθαν ως επιδρομείς, τους Εβραίους και τους Άραβες, και φυσικά τα ίδια με τους άλλους αρχαίους λαούς σημιτικής προελεύσεως. Όμως δεν υπάρχει ελληνική κυβέρνηση στην Αθήνα, παρά μόνο μία ελληνόφωνη, που υπηρετεί τα συμφέροντα ξένων δυνάμεων εις βάρος των ελληνικών. Οι Έλληνες εμφανίζονται σε αμνημονεύτους χρόνους στην περιοχή των παραλίων της Συρίας και του Λιβάνου ως Αρκάδες Πελασγοί –υπάρχει μέχρι σήμερα μητρόπολις Αρκαδίας υπαγομένη στο Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Αντιοχείας- , ενώ η Δαμασκός, κατά μία παναρχαία παράδοση έχει ιδρυθεί από Αρκάδες. Σε χρόνους παναρχαίους ιδρύεται από τους Αργείους που αναζητούσαν την Ιώ, την θυγατέρα του Ινάχου, του βασιλέως του Άργους, η Ιώνη, στην περιοχή της μετέπειτα μεγάλης Αντιοχείας. Ένα τμήμα των Αργείων αυτών διεισδύει στο εσωτερικό της Βόρειας Μεσοποταμίας υπό τον Γόρδυ, τον γιο του Τριπτολέμου, όπου εγκαθίσταται στην χώρα που ονομάσθηκε Γορδυηνή, και θεωρείται αυτός-ο Γόρδυς-γενάρχης των Γορδυαίων, δηλαδή των Κούρδων. Και η Λάρισα, η μετέπειτα Λάρσα, θεωρείται ότι ιδρύθηκε από Πελασγούς στην Μεσοποταμία. Στα παράλια της Συρίας ιδρύονται από τους Μυκηναίους άλλοι οικισμοί, αρχικά ως εμπορικοί σταθμοί, και που εξελίχθησαν σε πόλεις με σημαντικώτερη την γνωστή ως Ουγκαρίτ, που είναι η αρχαία Ευαγορίτις (Ευαγορίτιδα). 

 

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ 

 

Στην Παλαιστίνη, όπου έχει ιδρυθεί με τους γνωστούς τρόπους το κράτος του Ισραήλ, που εγκληματεί εις βάρος των Παλαιστινίων, των Λιβανέζων, των Συρίων και γενικώτερα εις βάρος όποιου αντιτίθεται στα επεκτατικά σχέδια του Σιωνισμού και δημιουργεί αρκετά προβλήματα στο Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων (π.χ. βλέπε τελετουργική δολοφονία αρχιμανδρίτη Φιλουμένου το 1979 από Σιωνοταλμουδιστές στο Φρέαρ του Ιακώβ), η παρουσία του Ελληνισμού χρονολογείται από τους χρόνους της αρχαίας Κρητικής θαλασσοκρατίας. Οι Φιλισταίοι, την θέση των οποίων κατέχουν οι Άραβες (Παλαιστίνιοι), ήταν λαός Κρητικής καταγωγής, ως τούτο μαρτυρείται και από τις συχνές αναφορές της Παλαιάς Διαθήκης εναντίον τους στους πολέμους μεταξύ αυτών και των Εβραίων. Σημαντικές πανάρχαιες ελληνικές πόλεις ήσαν η Γάζα, η Ασκάλων (σημερινή Άσχελον), η Άζωτος, η Ιόππη, η Ιάμνεια. Άλλες ελληνικές πόλεις ήσαν η Πτολεμαΐς, η Άκκα, η Καισάρεια, η Τιβεριάς στις όχθες της ομωνύμου λίμνης της Γαλιλαίας ενώ στο εσωτερικό υπήρχε η ελληνική Δεκάπολις των ελληνιστικών χρόνων με σημαντικώτερες πόλεις την Σκυθόπολη, τα Γάδαρα, την Πέλλα, την Πανειάδα (Καισάρεια Φιλίππου) και άλλες. Ασφαλώς σημαντικώτατος υπήρξε και ο Ελληνισμός των Ιεροσολύμων, έδρας του Ελληνικού Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, ενώ οι Ρουμ Ορτοντόξ, είναι Αραβόφωνοι Έλληνες, φυσικά Ορθόδοξοι, και όχι Άραβες, όπως αφρόνως και υπόπτως ισχυρίζονται κάποιοι, υποστηρίζοντας την Αραβική αλλά και τη ρωσική προπαγάνδα. Την ελληνικότητά τους έχει αποδείξει με ειδική πραγματεία του ο σοφός καθηγητής ιστορίας Παύλος Καρολίδης, που καταγόταν από το Ανδρονίκειο της γειτονικής ελληνικωτάτης Καππαδοκίας, που κατέχεται, όπως και η λοιπή Ελληνική Μικρά Ασία, από τους Τούρκους. 

 

Ας δούμε μερικά πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για μερικές απ’ αυτές-διότι το θέμα είναι τεράστιο-, με βασική και κύρια πηγή το λεξικό του Στεφάνου Βυζαντίου. 

 

Γάζα: Πόλις της Παλαιστίνης η οποία ονομαζόταν και Άζα. Οι Σύροι την ονόμαζαν Άζα, από τον Άζονα, τον γιο του Ηρακλέους, ενώ κατά μία παράδοση, κτίσθηκε από τον Δία. Εδώ υπήρχε ιερό του Κρηταίου ή Κρηταγενούς Διός και εδώ ο Ζευς άφησε τα χρήματά του, τα οποία στην περσική γλώσσα ονομάζονταν ‘’ γάζα’’. Μάλιστα η πόλις ονομάσθηκε και Ιώνη από την Ιώ, που κατέπλευσε και έμεινε στην Γάζα, Επίσης ονομάσθηκε και Μινώα, διότι ο Μίνως (Μίνωας) μαζί με τους δύο αδελφούς του έφθασε εδώ. 

 

Γάδαρα: Πόλις της Ελληνικής Δεκαπόλεως, ανήκουσα γεωγραφικά στην Κοίλη Συρία. Άλλα ονόματά της ήσαν τα: Αντιόχεια και Σελεύκεια. Από τα Γάδαρα ήταν ο Μένιππος ο σπουδογελοίος. 

 

Ασκάλων: Η πόλις αυτή ιδρύθηκε από τον Άσκαλο, στρατηγό του βασιλέως των Λυδών Ακιαμού. Εξεστράτευσε αυτός εκεί, αγάπησε μία κοπέλα, και έμεινε, ιδρύοντας την πόλη που φέρει το όνομά του. Στην Ασκάλωνα έδρασαν πολλοί Έλληνες φιλόσοφοι, όπως ο Αντἰοχος ο Κύκνος, ο Σώσος, ο Αντίβιος και ο Εύβιος, οι γραμματικοί Πτολεμαίος και Δωρόθεος και οι ιστορικοί Απολλώνιος και Αρτεμίδωρος. 

 

OLYMPUS DIGITAL CAMERA 

 

Στην Ιόππη (σημερινή Γιάφφα) είχε εκτεθεί η Ανδρομέδα ως βορά στο τέρας που έστειλε ο Ποσειδών και το οποίο απολίθωσε ο Περσεύς, δείχνοντάς του την κεφαλή της Μεδούσης (βλέπε Περίπλου Σκύλακος). Η Σκυθόπολις «δε ἐστι ἡ μεγίστη τῆς Δεκαπόλεως» (Ιωσήπου «Περὶ τοῦ Ἰουδαϊκοῦ πολέμου» III,9). 

 

ΜΙΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΧΩΡΑ ΣΤΗΝ ΝΟΤΙΑ ΣΥΡΙΑ 

 

Στο περιοδικό «ΠΑΝΔΩΡΑ»( τόμος 11, 1860/61) ένας ομογενής από την Συρία δημοσιεύει μία πολύ ενδιαφέρουσα επιστολή για την περιήγησή του σε μια αρχαία ελληνική χώρα, που εκτείνεται στα νότια της Δαμασκού καθώς και στην Βόρεια Ιορδανία και είναι η αρχαία Αυρανίτις (Αυρανίτιδα) που αποκαλείται σήμερα Χαουράν, κατά παραφθορά της ελληνικής της ονομασίας. Ο ομογενής αυτός είναι ο Γ. Τυπάλδος (υιός). Η χώρα αυτή βρίσκεται στα όρια της Ιδουμαίας και της Αραβίας και η πρωτεύουσά της ήταν τα Βόστρα, πόλη που ευρίσκεται στην σημερινή Νότια Συρία. Ευρίσκεται ακριβώς στα όρια της μεγάλης Συριακής ερήμου που προχωρεί μέχρι την κυρίως Αραβία. 

 

Άποψη των Βόστρων, πρωτεύουσας της Αυρανίτιδος (φωτ. Pawel Filipczak, από το flickr) 

 

Ο Γ. Τυπάλδος (υιός), επισκέφθηκε την Αυρανίτιδα , όπως ο ίδιος γράφει στον 17ο τόμο του περιοδικού «ΠΑΝΔΩΡΑ», το 1858 τονίζοντας ότι «ἡ χώρα αὕτη περιέχει τὰ ἐρείπια τετρακοσίων περίπου ἑλληνικῶν πόλεων, κωμοπόλεων καὶ κωμῶν»(«ΠΑΝΔΩΡΑ», τόμος 17, 1866/67,σελ. 277-278). Το κείμενο του 11ου τόμου είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον και αρκετά εκτενές, ώστε θα παρατεθούν τα πιο σημαντικά αποσπάσματα, από τα οποία συμπεραίνεται η ελληνικότητα της όλης περιοχής και της Μέσης Ανατολής γενικώτερα για την οποία ερίζουν Άραβες, που ήλθαν ως κατακτητές στην Μέση Ανατολή, και Εβραίοι , που ίδρυσαν το κράτος τους το 1948 (Σιωνιστικό κίνημα) και έκτοτε δημιουργούν προβλήματα που έχουν παγκόσμιες συνέπειες δυστυχώς. (Το κείμενο παρατίθεται μεταγλωττισμένο για λόγους κατανοήσεώς του από τους αναγνώστες αυτού του άρθρου χωρίς να ξεφεύγει από το νόημά του): «Ολόκληρη η Χαουράν κατακαλύπτεται από τετρακόσιες περίπου ρωμαϊκές κώμες , των οποίων ερείπια μόνον υπάρχουν, ερείπια όμως μεγαλοπρεπή, διότι μερικά από αυτά δείχνουν ότι δεν είναι λείψανα χωρικών οικιών, αλλά πόλεων μεγάλων, ούτε πάλι φαίνονται δημόσια οικοδομήματα, αλλά ιδιωτικές οικίες. Και μέσα σε αυτές ζουν σήμερα οι Δρούσοι και οι Τούρκοι. Και δεν είναι μεν τα ερείπια της Χαουαράν ανάλογα προς εκείνα τα Πομπηίας, έχουμε όμως για μας ιδιαίτερη αξία, διότι σε ολόκληρη την χώρα δεν βρέθηκε λατινική επιγραφή ή καν μόνο ρωμαϊκό στοιχείο, όλες μάλιστα αντίθετα οι επιγραφές που καλύπτουν τα μνημεία της Χαουράν, και από τις οποίες αντέγραψα μερικές με την βοήθεια του κ. Σπάρταλη, είναι ελληνικές. Και άλλες μεν ανάγονται στους χρόνους της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, άλλες δε σε χρόνους μεταγενέστερους….». 

 

ΟΙ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΤΟΥ ΤΑΞΙΔΙΟΥ 

 

«..Το μέρος που επρόκειτο να επισκεφθούμε ήταν η Δτζέβελ Δρουζ. Αλλά για τούτο ήταν ανάγκη να ταχθούμε υπό την αιγίδα ενός από τους αρχηγούς των Δρούσων. Προξενικός πράκτορας στην Δαμασκό του γενικού προξενείοὒ της Ρωσίας είναι Έλληνας, ο Κ. Τελατινίδης, θείος του κ. Σπάρταλη, που είχαν και οι δύο μεγάλη υπόληψη στον τόπο και οι οποίοι είχαν πολλές σχέσεις με τον Σεϊκ Ασσάδ Αμάρ, του οποίου ρυθμίζουν τις υποθέσεις στην Δαμασκό. Διότι αυτός δεν μπορεί να εισέλθει σε αυτήν, επειδή θεωρείται επαναστάτης εδώ και πέντε έτη, όταν, αφού εξεστράτευσε κατά της Δτζέβελ Δρουζ ο Μαχμούτ πασάς για να την καθυποτάξει , νικήθηκε και έχασε 5.000 άνδρες. Οι Δρούσοι δεν θέλησαν ποτέ να υποβληθούν στην στρατολογία ούτε και να πληρώνουν φόρους (στους Τούρκους). 

 

Κάποιος Δρούσος, που ονομαζόταν Κλεβ, συγγενής του Σέΐκ Ασσάδ, βρισκόταν στην Δαμασκό εκείνες τις ημέρες. Με αυτόν συνομίλησε ο Κ. Τελατινίδης και έγραψε προς τον Σεΐκ ειδοποιώντας τον για την επίσκεψή μας. Έτσι πλέον κανέναν κίνδυνο δεν φοβόμαστε στην Χαουράν. Όμως η οδός δεν ήταν τελείως ασφαλής. Διότι Βεδουΐνοι βρίσκονται σε αδιάκοπο πόλεμο με τους Δρούσους. Εξέρχονται από την έρημο της Βαβυλώνας και επιχειρούν ληστείες, πέφτοντας εναντίον των καραβανιών που πηγαίνουν στην Χαουράν. Πριν λίγο καιρό μάλιστα είχαν τολμήσει να έλθουν πολύ κοντά στο χωριό του Σεΐκ Ασσάδ-Αμάρ, ο οποίος επιτέθηκε εναντίον τους, τους απέκρουσε και ανέκτησε τα ποίμνια, που του είχαν αρπάξει πριν… 

 

Την Τετάρτη γύρω στις δέκα το πρωί ξεκινήσαμε. Η συνοδεία μας αποτελείτο από δέκα περίπου άτομα, οδηγούσε δε αυτήν ο ανδρείος Κλεβ. Εγώ ανέβαινα μία ωραία ίππο του κ. Σπάρταλη. Ήταν νύκτα όταν φθάσαμε στο πρώτο χωριό των Δρούσων , που βρίσκεται στην είσοδο της Χαουράν και ονομάζεται Δερ- Αλή. Την επόμενη ημέρα, γύρω στις διόμισυ το πρωί, ιππεύσαμε και ακολουθήσαμε τον δρόμο μας για να φθάσουμε στο χωριό του Σεΐκ, και στο διάστημα αυτό η συνοδεία μας συσφίχθηκε. 

 

Από το Δερ-Αλή μέχρι το χωριό του Σεΐκ χρειαστήκαμε δέκα ώρες. Μόνο έρημο είδα, απέραντες πεδιάδες, αλλά ακαλλιέργητες, και στο πέρας αυτών να υψώνονται τα όρη. Πίσω μου και στα δεξιά έβλεπα από μακριά την ατελείωτη οροσειρά του Λιβάνου, του οποίου οι κορυφές, καλυμμένες από τα νέφη, ήσαν χιονοσκεπείς, ενώ μας κατέκαιαν στην πεδιάδα της Χαουράν οι σχεδόν κάθετοι και πάρα πολύ καυτές ακτίνες του ήλιου. Ό,τι δε καθιστά πιο μελαγχολική την όψη του τόπου αυτού είναι το σκούρο χρώμα της γης. Και οι λίθοι ακόμη είναι μαύροι. Από τους λίθους αυτούς είναι κτισμένες οι αρχαίες οικοδομές, των οποίων τα ερείπια φαίνονται σχεδόν μία ώρα μακριά από το χωριό Δερ-Αλή. Σε απόσταση μόνο εκατό βημάτων τα ερείπια μοιάζουν με χωριά, τα οποία πυρπόλησαν οι εχθροί, αφού τα λεηλάτησαν….». 

 

ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΡΕΙΠΙΑ – ΟΙ ΓΙΟΥΝΑΝ (ΙΩΝΕΣ) 

 

Και συνεχίζει λίγο πιο κάτω ο περιηγητής της Χαουράν: «Πώς να σας παραστήσω την έκπληξη, τον θαυμασμό και τον ενθουσιασμό, όλα αυτά τα αισθήματα, τα οποία αλληλοδιαδόχως αισθάνθηκα ως φίλος της αρχαιολογίας στο μέσον των αγρίων εκείνων τόπων , όταν είδα κώμες ολόκληρες κτισμένες με περικαλλή αρχιτεκτονική ελληνική! Πόσο παράδοξα ήσαν τα ερείπια εκείνα! Αλλά όρια δεν είχε ο ενθουσιασμός μου όταν παρατήρησα και επιγραφές ελληνικές. Άρχισα λοιπόν με τον κ. Σπάρταλη να αντιγράφω μερικές, Ο Σεΐκ μας περίμενε στην κατοικία του, που απείχε δέκα λεπτά μόνο., από το χωριό, όπου μας υποδέχθηκε ο γιος του, και μείναμε λίγο για να παρατηρήσουμε τα ερείπια. Πρέπει να ξέρετε ότι στην Συρία προπάντων και αυτοί οι ημιάγριοι γνωρίζουν τους Έλληνες. Και το πιο περίεργο, πολλές από τις παραδόσεις τους αφορούν σε εμάς. Έχουν δε και σαφή ιδέα της αρχαιότητας της δικής μας καταγωγής και κυρίως της ιστορίας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Όχι λιγώτερο περίεργο είναι ότι όλοι οι Άραβες της Συρίας ονομάζουν εμάς Γιουνάν, δηλαδή Ίωνες, και το όνομα αυτό μας το αποδίδουν, όπως φαίνεται από αρχαιοτάτους χρόνους, απονέμοντας προς αυτό αξιοπαρατήρητο σεβασμό. Οι Δρούσοι, που μας φιλοξενούν αυτήν την ώρα, οι Δρούσοι της Δτζέβελ Δρουζ, λένε ότι κατοικούν τα ανάκτορα των Γιουνάνι και ανεξήγητος ήταν ο θαυμασμός τους όταν μας άκουγαν να μιλάμε ελληνικά, και προ πάντων όταν μας έβλεπαν να διαβάζουμε και να αντιγράφουμε τα μυστηριώδη γράμματα, τα οποία είχαν χαράξει οι Γιουνάνι πάνω στους λίθους εκείνους. ….. Μετά από λίγο πήγαμε στα ερείπια τα οποία κατοικεί ο Σεΐκ, ο οποίος μας δέχθηκε σε μια αρχαία οικία που είναι από γρανίτη ολόκληρη. Τρισμέγιστες πλάκες από γρανίτη επίσης αποτελούσαν την στέγη. Και κάτω από την φιλόξενη αυτή στέγη περάσαμε την δεύτερη νύκτα της εκδρομής, αφού δειπνήσαμε δείπνο δρουσικό, όχι όμως πολύ εύπεπτο. Ο κ. Σπάρταλης ωφελήθηκε από το ταξίδι αυτό για να εξομαλύνει κάποια προσκόμματα , τα οποία παρενέβαλλαν οι Δρούσοι στην διαμονή κάποιων χριστιανικών οικογενειών, που είχαν μεν αποκατασταθεί στην Δτζέβελ Δρουζ, αναγκάσθηκαν όμως να την εγκαταλείψουν εξ αιτίας τους…..». 

 

ΤΟ ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ 

 

Μεγάλη εντύπωση προξενεί η αναφορά του περιηγητή σε εκπληκτικά αρχαία ερείπια και κυρίως σε ένα αρχαίο θέατρο. Ας δούμε τι διηγείται: «Ο γιος του Σεΐκ μας οδήγησε στα αξιολογότερα μέρη του χωριού του πατέρα του. Πάνω σε σωρό μεγάλων όγκων γρανίτη είδαμε ανάγλυφο, σχεδόν εξαφανισμένο από την τριβή, που παριστάνει πολλές προτομές… Δύο πύργοι κατά το ήμισυ γκρεμισμένοι, θόλοι, κλίμακες, τείχη, όλα μεγαλοπρεπούς ρυθμού, αυτά είναι όσα είδαμε στο χωριό του Σεΐκ Ασσάδ Αμάρ. Αλλά την επομένη, όταν φύγαμε για να επισκεφθούμε τον αδελφό του Σεΐκ, που διαμένει δύο ώρες μακριά, βρήκαμε αρχαιότητες μεγίστης αξίας. Το μέγεθος και η καλλονή των ερειπίων, στα οποία οι Δρούσοι δίνουν εδώ το όνομα χωριό Σέχμπα, προκαλούν θαυμασμό στον θεατή. Εισήλθαμε σε αυτά από πύλη γκρεμισμένη και περπατήσαμε για δέκα λεπτά σε ωραίο λιθόστρωτο, που διατηρείται τόσο καλά, όσο και τα καλύτερα της Πομπηίας. 

 

Το θέατρο των Βόστρων (φωτ. Egisto Sani, από το flickr) 

 

Στο πέρας του λιθοστρώτου είδαμε τα ερείπια μεγάλου οικοδομήματος. Πέντε κολοσσιαίες στήλες από γρανίτη υψώνονταν μπροστά απ’ αυτό. Και τα μεν κιονόκρανα αυτών ήσαν κορινθιακού ρυθμού , δεν είχαν όμως ραβδώσεις, τις οποίες βλέπουμε στις στήλες της κλασικής αρχαιότητας. Απ’ αυτό συμπεράναμε ότι ήσαν προϊόντα των Βυζαντινών χρόνων….. Το ωραιότερο και καλύτερο διατηρούμενο από όλες αυτές τις κατερειπωμένες οικοδομές είναι ένα θέατρο πάρα πολύ ευρύχωρο, που βρίσκεται πάρα πολύ κοντά στο οικοδόμημα εκείνο που έχει τις στήλες για τις οποίες σας μίλησα. Το σχήμα του θεάτρου μοιάζει με πέταλο ίππου, το οποίο είναι το συνηθισμένο σχήμα των αρχαίων θεάτρων. Κάτω από αυτό υψώνονται δύο τείχη, τα οποία ενώνονται και σχηματίζουν θόλο. Το εσωτερικό της θόλου καλύπτει λευκό μάρμαρο. Και μπορώ να εγγυηθώ ότι ποτέ δεν είδα οικοδόμημα ωραιότερο, τελειότερο και κανονικότερο από αυτήν την θόλο, που κατέρρευσε σε κάποια μέρη….». 

 

ΤΕΤΡΑΚΟΣΙΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ-ΚΑΜΜΙΑ ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΕΠΙΓΡΑΦΗ! 

 

Στην σελίδα 382 του ενδεκάτου τόμου της «ΠΑΝΔΩΡΑΣ» ο Γ. Τυπάλδος (υιός) επισημαίνει: «Η Αυρανίτις παρουσιάζει σήμερα ερείπια τριών εποχών, της Μακεδονικής, της Ρωμαϊκής και της Βυζαντινής. Αξιοσημείωτο δε είναι ότι εν μέσω χιλιάδων επιγραφών, οι οποίες απαντώνται σε αυτήν, καμμία δεν βρίσκεται ελληνική, αλλά όλες είναι ελληνικές. Τα ερείπια αυτά αποτελούνται από περίπου τετρακόσια αρχαία χωριά και πόλεις, μέσα στις οποίες κατοικούν Δρούσοι και μωαμεθανοί. Μπορούν να θεωρηθούν εφάμιλλα εκείνων της Πομπηίας, μάλιστα σε κάποιες περιπτώσεις υπερέχουν, διότι οι περισσότερες οικίες διατηρούν ακόμη τις αρχαίες τους στέγες. Οι πόρτες πολλών από τις οικίες αυτές είναι οι ίδιες οι αρχαίες θύρες, δηλαδή μονόλιθες που κινούνται με στρόφιγγα…». 

 

ΕΠΙΛΟΓΟΣ 

 

Το άρθρο αυτό αποτελεί, τρόπον τινά, μια εισαγωγή στο μέγα και τεράστιο θέμα του Ελληνισμού της Πρόσω Ασίας. Πιστεύω ότι έδωσα κάποια σημαντικά και εν πολλοίς άγνωστα στοιχεία για την περιοχή αυτή, που δεν είναι ξένη για τον Ελληνισμό, αλλά οικεία… 

 

πηγή