άρθρο του Χρήστου Κατσέα
[Συμφωνίες και Αντιθέσεις: Το Παγκόσμιο Σκηνικό και ο Αγώνας για τη Διαπραγμάτευση της Τάξης].
Η έννοια των Τριών Κόσμων: Δύση, Ανατολή και Νότος – εισαγάγει ένα συνταρακτικό δυναμικό στον ανταγωνισμό για τον προσδιορισμό της παγκόσμιας τάξης. Αυτό το πλαίσιο διακρίνει διαφορετικούς γεωπολιτικούς χώρους που ηγούνται από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη (η οικουμενική Δύση), την Κίνα και τη Ρωσία (η Ανατολή) και ένα πολυειδές σύνολο αναπτυσσόμενων χωρών εκτός της Δύσης (η διεθνής Νότια πλευρά).
Η επενέργεια του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία αναμφίβολα δημιουργεί ένα ενδιαφέρον παράδειγμα για τον τρόπο με τον οποίο οι γεωπολιτικές εξελίξεις μπορούν να διαμορφώσουν τον παγκόσμιο χάρτη της εξουσίας. Η «καθομολογημένη» αναφορά σε «Τρεις Κόσμους» – τη Δύση, την Ανατολή και τους Νότιους – ανοίγει νέες προοπτικές για την κατανόηση των δυναμικών σχέσεων που αναπτύσσονται.
Πρώτον, οι «Τρεις Κόσμοι» συνάγεται ότι αναδεικνύονται ως ένα αρκετά ανθεκτικό πρότυπο παγκόσμιας τάξης, προκαλώντας αντιπαραθέσεις όχι μόνο για τους κανόνες του παιγνίου, αλλά και για τους θεσμούς, και τον έλεγχό τους. Δεύτερον, οι Τρεις Κόσμοι ενθαρρύνουν μια «δημιουργική» πολιτική δόμησης παγκόσμιας τάξης. Η Δύση και η Ανατολή θα έχουν κίνητρα να ανταγωνίζονται για τη στήριξη και τη συνεργασία με τους Νότιους.
Τρίτον, υπάρχουν ουσιαστικές αρχές παγκόσμιας τάξης που αποτελούν θεμέλιο για τον ανταγωνισμό των Τριών Κόσμων. Τέλος, για να παραμείνει η Δύση «οικουμενική» στο κέντρο της παγκόσμιας τάξης, θα πρέπει να προσαρμοστεί σε έναν πιο πολύ-πολικό κόσμο, συμβιβαζόμενη τόσο με τη «σφαίρα» στα Ανατολικά όσο και με την Νότια πλευρά. Στην αναμέτρηση της (η Δύση) με την Ανατολή για την υποστήριξη της Νότιας πτέρυγας, έχει το προβάδισμα. Η κριτική της Νότιας «σφαίρας» επιρροής προς την «οικουμενική» Δύση δεν είναι ότι προσφέρει τη λάθος ατραπό προς τον «εκσυγχρονισμό» της ζωής, αλλά τ’ ότι δεν έχει τηρήσει τις αρχές της, ή δεν έχει μοιραστεί επαρκώς τα υλικά κέρδη της «ελεύθερης» ζωής.
Το 1952, ο Γάλλος δημογράφος και ανθρωπολόγος Alfred Sauvy δημιούργησε τον όρο «Τρίτος Κόσμος» στην προσπάθειά του να αναδείξει τις αναδυόμενες συμμαχίες και συνασπισμούς κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Σύμφωνα με αυτόν, ο «Πρώτος Κόσμος» περιλάμβανε τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους μεγάλους οικονομικούς σύμμαχούς τους, όπως η δυτική Ευρώπη, η Ιαπωνία και η Αυστραλία. Ο «Δεύτερος Κόσμος» αντιπροσώπευε την κομμουνιστική Σοβιετική Ένωση (ΕΣΣΔ) και τις ανατολικοευρωπαϊκές της χώρες. Ο «Τρίτος Κόσμος» αναφερόταν σε μια πιο αόριστη ομάδα χωρών που δεν ήταν ενεργά μέλη κανενός από τα δύο μπλοκ του Ψυχρού Πολέμου, κυρίως από πρώην μετά-αποικιακές περιοχές στην Αφρική, τη Μέση Ανατολή, την Ασία και τη Λατινική Αμερική.
Η ανάλυσή για τον όρο «Τρίτος Κόσμος» παρέχει μια καλή επισκόπηση της γεωπολιτικής κατηγοριοποίησης που προέκυψε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Ο τρόπος που ο Alfred Sauvy χρησιμοποίησε αυτούς τους όρους για να περιγράψει τις κύριες γεωπολιτικές ομάδες, αντικατοπτρίζει την πολιτική πραγματικότητα της εποχής.
Η προσθήκη του τρίτου κόσμου ως αόριστου συνασπισμού χωρών που δεν συμμετείχαν ενεργά στα δύο μεγάλα μπλοκ, αλλά κατά κύριο λόγο αντιπροσώπευαν μετά-αποικιακές χώρες, προσθέτει πολιτιστική και ιστορική πτυχή στον ορισμό. Είναι ενδιαφέρον να δούμε πώς οι γεωπολιτικές έννοιες αντιμετωπίζονται και αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου.
Η «παρούσα» διεθνής ανάλυση σχετικά με τις επιπτώσεις του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία, παρουσιάζοντάς το ως σημείο καμπής στην ιστορία, απηχεί το ανανεωμένο ενδιαφέρον για γεωπολιτικές και ιδεολογικές ομάδες, θυμίζοντάς μας την έννοια των «Τριών Κόσμων». Η ιδέα ότι ο κόσμος κινείται προς τρεις μείζονες ομάδες: Δύση, Ανατολή και Νότο – παραλληλίζεται με τον αρχικό γεωπολιτικό χάρτη του Alfred Sauvy.
Κάθε «κόσμος» παρουσιάζει δικές του αφηγήσεις, αντιλήψεις για τη σύγκρουση στην Ουκρανία και τα οράματά του για το μέλλον της παγκόσμιας τάξης. Αυτό το σύγχρονο γεωπολιτικό τοπίο υποδεικνύει μια αναβίωση των συζητήσεων και των ανακαλύψεων σχετικά με τους θεμελιώδεις κανόνες και τα θεσμικά πλαίσια της παγκόσμιας τάξης, επαναφέροντας θέματα και διαιρέσεις που παρατηρήθηκαν κατά τη διάρκεια της εποχής του Ψυχρού Πολέμου. Είναι ενδιαφέρον, παρατηρώντας πώς οι ιστορικές έννοιες συνεχίζουν να βρίσκουν σημασία στην ανάλυση και την κατανόηση των σημερινών γεωπολιτικών αλλαγών και συγκρούσεων.
Εικόνα: Η γεωγραφική διαίρεση σε «τρεις κόσμους» κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου από το Wikimedia Commons
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Παρακαλούμε τα σχολιά σας να ειναι σχετικά με το θέμα, περιεκτικά και ευπρεπή. Για την καλύτερη επικοινωνία δώστε κάποιο όνομα ή ψευδώνυμο. Διαφημιστικά σχόλια δεν δημοσιεύονται.
Επειδή δεν υπάρχει η δυνατότητα διόρθωσης του σχολίου σας παρακαλούμε μετά την τελική σύνταξή του να ελέγχεται. Προτιμάτε την ελληνική γραφή κι όχι την λατινική (κοινώς greeklish).
Πολύ σημαντικό είναι να κρατάτε προσωρινό αντίγραφο του σχολίου σας ειδικά όταν είναι εκτενές διότι ενδέχεται να μην γίνει δεκτό από την Google (λόγω μεγέθους) και θα παραστεί η ανάγκη να το σπάσετε σε δύο ή περισσότερα.
Το σχόλιό σας θα δημοσιευθεί, το αργότερο, μέσα σε λίγες ώρες, μετά από έγκριση του διαχειριστή του ιστολογίου, ο οποίος είναι υποχρεωμένος να δημοσιεύει όλα τα σχόλια που δεν παραβαίνουν τους όρους που έχουμε θέσει στις παρούσες οδηγίες.
Υβριστικά, μη ευπρεπή και προπαγανδιστικά σχόλια θα διαγράφονται ή δεν θα δημοσιεύονται.