Η ΩΡΑΙΑ ΕΛΕΝΗ (Μέρος 1ον)

Γράφει ο Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης Αμφικτύων

 

Ο μύθος της Ελένης είναι από τους ωραιότερους της Ελληνικής Μυθολογίας μας και τούτο γιατί είναι πραγματική ιστορία η οποία μυθοποιήθηκε. Η Ελένη είναι το κεντρικό πρόσωπο και η αιτία του Τρωικού Πολέμου. Ο κόσμος θεωρεί την Ελένη σαν σύμβολο άπιστης γυναίκας εν αντιθέσει προς την Πηνελόπη η οποία θεωρείται σύμβολο συζυγικής αφοσιώσεως, δεδομένου ότι ανέμενε είκοσι χρόνια με την ελπίδα ότι θα επιστρέψει ο Οδυσσέας. Όμως δεν ευσταθεί ότι η Ελένη υπήρξε άπιστη. Τουναντίον την παρουσιάζουν σαν πρότυπο συζύγου και Ελληνίδας. Να σημειώσουμε ακόμη ότι ο μύθος της Ελένης γέννησε το πάθος για τον πόλεμο εναντίον όσων τολμούν να κλέψουν έμψυχο ή τη γη του Έλληνα από τους ανέκαθεν άρπαγες Ανατολίτες, πάθος το οποίον είχε σαν αποτέλεσμα την ελευθερία των Ελλήνων και την εξουδετέρωση του κινδύνου από Ανατολάς ο οποίος διαρκεί από τους προϊστορικούς χρόνους ως σήμερα.
 

Ο Τρωικός Πόλεμος ποτέ δεν τελειώνει 

 

Ο Ισοκράτης γράφει: «..χωρίς γαρ τεχνών και φιλοσοφιών και των άλλων ωφελειών άς έχοι τις αν εις εκείνην και τον πόλεμον τον Τρωικόν ανενεγκείν, δικαίως αν και του ΜΗ δουλεύειν ημάς τοις βαρβάροις Ελένην αιτίαν είναι νομίζομεν ..» Πέραν δηλαδή των άλλων ωφελημάτων στις τέχνες στη φιλοσοφία κλπ τα οποία οφείλουμε σε κείνη και στον Τρωικό Πόλεμο, δικαίως σ’ αυτόν οφείλεται ότι ΔΕΝ γίναμε δούλοι στους βαρβάρους.

 

Ο Ωραιότερος Μύθος του κόσμου. 

 

Στο στίχο αυτό ο Ευριπίδης λέγει:

«Ελένη δ’ εμόχθησ’ ούχ εκούσ’ αλλ’ εκ θεών

και τούτο πλείστον ωφέλησεν Ελλάδα

όπλων γάρ όντες και μάχης αίστορες

έβησαν ες τανδρείαν ή δ’ ομιλία

πάντων βροτοίσι γίγνεται διδάσκαλοι

(Παναθηναϊκό κεφ 80)

 

Ο Μύθος της κλοπής της Ελένης και του Τρωικού Πολέμου είναι γνωστός σε όλο τον κόσμο και περιποιεί τιμή στους Έλληνες διότι μέσα στα Επη της « Ιλιάδας» και «Οδύσσειας» του Ομήρου βρίσκονται όλες τις ανώτερες αξίες του ανθρώπινου γένους και ο τρόπος ζωής του ανθρώπινου είδους. Δεν είναι τυχαίο ότι όσο καιρό διδασκόταν ο Ομηρος στα Αμερικανικά σχολεία το ηθικό ανάστημα των ΗΠΑ ήταν υψηλότατο. Τώρα τελευταία που κατάργησαν τα Κλασσικά Γράμματα οι ΗΠΑ έχουν χάσει το αζιμούθιο πλεύσεως των και κάνουν ηθικά και λογικά παραστρατήματα. Εμείς οι Έλληνες είμαστε εντελώς απαράδεκτοι που δεν έχουμε βάλει τον Όμηρο από το Δημοτικό σχολείο για να μην πω από το νηπιαγωγείο.

 

Η καταγωγή της Ελένης 

 

Πρώτα όμως να γνωρίσουμε την Ελένη όπως την παρουσιάζει ο Όμηρος και οι διάφοροι ποιητές της αρχαιότητας. Η Ελένη ήταν Σπαρτιάτισσα και υπερβολικά όμορφη, η ομορφότερη όλων των γυναικών και ηδύνατο να παραβληθεί με τις θεές, ακόμη και με την θεά Αφροδίτη. Όμως ο Ευριπίδης λέγει ότι η ομορφιά της έγινε πηγή δυστυχίας για αυτήν. Έγινε θύμα απαγωγής, γνώρισε τέσσερις άνδρες συζύγους, δεν στέριωσε σε κάποιον τόπο για πολύ ώστε να δημιουργήσει οικογένεια. Ετσι έμεινε άτεκνη αν και υπάρχει μια παράδοση ότι από τον Θησέα απέκτησε μια κόρη την Ιφιγένεια την οποίαν έδωσε στην Κλυταιμνήστραν. Το χειρότερο για αυτήν ότι έγινε η αιτία πολλών δεινών τόσο για τους Αχαιούς όσο και για τους Τρώες και η αιτία να καταστραφεί εκ θεμελίων η Τροία.

 

Η Ελένη μητέρα είχε τη Λήδρα γυναίκα του Τυνδάρεω. Κατά τον Ερατοσθένην αυτή γεννήθηκε από ένα αυγό που γέννησε η Νέμεσις. Ο Παυσανίας λέγει ότι στο ναό της Ιλαείρας και της Φοίβης στη Σπάρτη κρεμόταν με ταινία από την οροφή ένα αυγό το οποίον συμβόλιζε το αυγό που γέννησε η Νέμεσις και εισήλθε στη μήτρα της Λήδας από τον Δία μεταμορφωμένο σε Κύκνο. Πάντως το αυγό έχει κοσμογονική σημασία και συνδέεται με τον Ορφισμό. Από το αυγό του Ησιόδου γεννήθηκε ο Φάνης (Το Φως=Σύμπαν). Κατά τον βυζαντινό Κεδρινόν το πιθανότερο είναι η Λήδα να είχε σχέση με κάποιον ονόματι Κύκνο και κατά τους περιπάτους και τα κυνήγια της στον Ευρώτα να συνευρέθη μαζί του εξ ης γεννήθηκε η Ελένη εκ του Κύκνου.

 

Το όνομα της Ελένης 

 

Κατ’ άλλους έλκει εκ του ‘έλους’, επειδή γεννήθηκε ή συνελήφθη στον ελώδη τόπο του Ευρώτα, ενώ κατ’ άλλους το αρχικό «ΕΛ» συμβολίζει το φως όπως «Ηλιος» «Ελλάς»(φωτεινός βράχος). Έπλασαν δε την Ελένη ως θυγατέρα του Ηλίου και της Αφροδίτης.

 

Αρχικά ζήτησεν αυτήν βιαίως ο Ενάρσφόρος γιός του Ιπποκόωντα από την παιδική ηλικία. Για τον λόγο αυτόν ο πατέρας της Τυνδάρεω βασιλιάς της Σπάρτης την έστειλε στους γιούς του Αφαρέως (της Μεσσηνίας) ή κατ’ άλλους την άρπαξαν εκείνοι. Έπειτα φοβούμενοι τους Διόσκουρους (Κάστορα και Πολυδεύκη) γιούς του Τυνδάρεω έδωσαν αυτή στον Θησέα γιό του Αιγαία βασιλιά των Αθηνών ως παρακαταθήκην να την φυλάττει. Κατ’ άλλους την άρπαξε ο Θησέας από την Σπάρτη όταν αυτή χόρευε με άλλες παρθένες στο ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος, αλλά την ξαναπήραν από την Αττική οι Διόσκουροι αδελφοί της. Είναι το μαρτύριο που πληρώνουν οι πολύ όμορφες αλλά και το πάθος που αυτές σκορπούν στους άνδρες. Όταν δε αυξήθηκε η φήμη του κάλλους της συγκεντρώθηκαν οι Ήρωες και γόνοι όλων των Ελληνικών οικογενειών, οι λεγόμενοι ‘μνηστήρες’ είκοσι εννιά (29) τον αριθμόν σύμφωνα με τον κατάλογο του Απολλοδώρου. Ο Υγίνος προσθέτει άλλους έντεκα (11) μνηστήρες και όλοι αυτοί σαράντα (40) τον αριθμό την ζητούσαν να την κάνουν γυναίκα τους. Πάντως τρεις διαφορετικές πηγές τους ανεβάζουν σε 80 μνηστήρες οι οποίοι έφθασαν στη Σπάρτη με πλούσια δώρα. Χάριν οικονομίας παραλείπω τα ονόματα και το γένος τους. Από τον κατάλογο των μνηστήρων έλειπε ο Αχιλλεύς ο οποίος τότε ήταν πολύ μικρός. Και στους τρείς πίνακες βρίσκονται σταθερά τα ονόματα των Οδυσσέως, Μενελάου, Φιλοκτήτη, Πρωτεσίλαου, Μενεσθέως, Αίαντος και του Ελεφήνορος.

 

Ο πολυμήχανος Οδυσσέας δίνει τη λύση. 

 

Όταν ο Τυνδάρεω είδε τόσο πλήθος φοβήθηκε να αποφασίσει μήπως επιτεθούν εναντίον του ή εναντίον του εκλεκτού νυμφίου. Τότε ο πολυμήχανος Οδυσσεύς δέχθηκε να μεσολαβήσει και διευθετήσει το θέμα αν ο Ικάριος του δώσει γυναίκα την Πηνελόπη. Ο Οδυσσέας ζήτησε από τους μνηστήρες ένορκη υπόσχεση ότι θα συμμαχήσουν κατά εκείνου ο οποίος θα πειράξει τον νυμφίο της Ελένης, ή θελήσει να την αρπάξει. Εκείνοι το δέχθηκαν και η Ελένη προέκρινε τον Μενέλαον γιό του Ατρέως ή τον προτίμησε διότι ήταν ερωτευμένη μαζί του.

 

Η αρπαγή της Ελένης από τον Πάρι

 

Το πράγμα είναι διαφορετικό από αυτό που ξέρουμε. Ο Μενέλαος υποσχέθηκε θυσία εκατόμβη (εκατό βους) στην Αφροδίτη αν θα συνεργούσε να παντρευτεί την Ελένη, αλλά αθέτησε την θυσία. Κατ’ άλλους συνέβη νόσος στη Λακεδαίμονα και το μαντείο είπε να θυσιάσουν στον τάφο των δύο υιών του Προμηθέως οι οποίοι ετάφησαν στην Τρωάδα. Ελθών εκεί ο Μενέλαος να θυσιάσει κατέλυσεν στην οικία του Πάριδος. Επειδή δε ο Πάρις φόνευσε ακουσίως τον Ανθέα του Αντήνορος έφυγε με τον Μενέλαο στη Σπάρτη και τότε άρπαξε την Ελένη. Υπάρχουν πολλές εκδοχές για την αρπαγή της Ελένης. Κατ’ άλλους ήλθε με στόλο να εκδικηθεί την Ησιόνη, κατ’ άλλους άρπαξε αυτήν από τα Κύθηρα, η τρίτη εκδοχή ότι ήλθε σαν φίλος στην οικία του Μενελάου όταν εκείνος έλειπε στην Κρήτη και η τετάρτη ότι αφού τον δέχθηκε φιλοφρόνως τον άφησε με την Ελένη και πήγε στην Κρήτη για να κληρονομήσει από τη μητέρα του το μέρος του αποθανόντος πατέρα του. Κατ ‘ άλλους η Ελένη έφυγε εκουσίως με αυτόν παίρνοντας μαζί της πολλά πλούτη και τις πέντε θεραπαινίδες της και την Αίθρα. Ποια όμως ήταν η Αίθρα; Ήταν πριγκίπισσα της Τροιζήνας κόρη του βασιλιά Πιτθέως. Ήταν η μητέρα του θρυλικού ήρωα Θησέα, ο πατέρας του ήταν είτε ο βασιλιάς στην Αρχαία Αθήνα Αιγαίας ή ο ίδιος ο θεός Ποσειδών. ΄Η Αίθρα πήγε μαζί της εκουσίως ή την άρπαξε δεν είναι εξακριβωμένο. Λένε ότι την καταδίωξε και έπεσε το σανδάλι της, γι’ αυτό το μέρος εκείνο στη Λακωνία ονομάστηκε Σανδάλιον.

 

Μετά την αρπαγή της Ελένης ήλθαν στη νήσο Κραναήν και εκεί συνευρέθη για πρώτη φορά μαζί της. Γι’ αυτό η νήσος ονομάστηκε Ελένη. Κατ’ άλλους αυτή είναι στη Λακωνική και κατά μερικούς στην Αττική λένε δε ότι είναι η Σαλαμίνα. Από τα δάκρυα της φύτρωσε το χόρτο Ελένιον. Από εκεί έπλευσαν στην Αίγυπτο, φοβούμενος μήπως τον καταδιώξουν οι Σπαρτιάτες και εισελθών στο Κανώπιον Στόμιον του Νείλου κάθισε ικέτης στο ναό του Ηφαίστου. Τότε ο Πρωτεύς όταν πληροφορήθηκε τα συμβαίνοντα έλαβε την Ελένη και τα πράγματα της για να τα στείλει στην Ελλάδα. Τον Πάρι έδιωξε μετά από τρεις ημέρες, δώσας σ’ αυτόν μόνο το άγαλμα της Ελένης. Κατά την επιστροφή του δε εκείθεν ο Πάρις έκλεψε και άλλες γυναίκες από τη Σιδώνα. Σύμφωνα με άλλην εκδοχή ήλθε κατ’ ευθείαν στην Τρωάδα και νυμφεύθηκε νομίμως την Ελένη. 

 

Όταν δε αυτή ανέβηκε στον πύργο για να παρακολουθήσει την μονομαχία του Πάριδος με τον Μενέλαο στον Τρωικό πόλεμο, την ακολούθησαν και δύο θεραπαινίδες Ελληνίδες η Αίθρα και η Κλυμένη. Τότε την είδαν οι δημογέροντες της Τροίας και θαύμασαν το κάλλος της ειπόντες:

 

«Ού νέμεσις Τρώας και Ευκνημίδας Αχαιούς

«Τοιή δ’ αμφί γυναικί πολύν χρόνον άλγεα πάσχειν»

 

Μετά τον θάνατον του Πάριδος, έλαβεν αυτή ο Δηίφοβος εκουσίως, ενώ κατ’ άλλους την πήρε βιαίως. Την ονομάζουν «πεντάλεκτρον» επειδή έλαβε πέντε άνδρες ήτοι: τον Θησέα, Μενέλαον, Πάριν, Δηίφοβον και τον Αχιλλέα μετά θάνατον. Ο Αχιλλέας την είδε στον ύπνο του και νοερώς συνευρέθη μαζί της και λέγεται ότι έγινε σύζυγος της μετά θάνατον.

 

Η Ελένη υπήρξε φιλόπατρις 

 

Πολλοί είπαν ότι αυτή παρέδωσε την Τρωάδα στους Έλληνες και έδρασε σαν κατάσκοπος αυτών. Ίσως χωρίς την Ελένη θα ήταν αδύνατη η άλωση της Τροίας. Η Ελένη ήταν εξαιρετικά φιλόπατρις και βοήθησε πολύ τον Οδυσσέα, ο οποίος ήλθε σαν κατάσκοπος μεταμφιεσμένος σε επαίτη στην Τροία προς συλλογή πληροφοριών πριν εκτελέσει το σχέδιο του με το «Δούρειο Ίππο». Και ενώ οι άλλες γυναίκες έκλαιγαν για το χαμό των ανδρών των από τον Οδυσσέα αυτή χαιρόταν. Τη νύχτα που μπήκε ο «Δούρειος Ιππος» στην Τροία αυτή έδινε φωτεινά σήματα με πυρσούς στους Έλληνες οι οποίοι ήταν κρυμμένοι στην απέναντι Τένεδον.(Hλίου Πέρσις, απόσπ 1 , LL). Επίσης βοήθησε τον Οδυσσέα να κλέψει το «Παλλάδιον» της Τροίας (Απολλόδ. Επιτ. 5.13). Ηταν φύση θρησκευτική διότι όταν ήταν έγκυος αφιέρωσε ναόν στην Ειλείθυιαν, την προστάτιδα του τοκετού. Πρόκειται για την κόρη που γέννησε στο Αργος από τον Θησεά, την Ιφιγένεια, την οποίαν έδωσε στην Κληταιμνήστραν.

 

Ο Μενέλαος δεν κράτησε κακία προς την Ελένη. Όταν αλώθηκε η Τροία οδηγήθηκε στο σπίτι του Δηιφόβου τον οποίον βρήκε κοιμώμενο και τον φόνευσε, πήρε την Ελένη και πήγαν στην Αίγυπτον. Άλλοι λένε ότι την πήρε από τον Πρωτέα από την Αίγυπτο. Από εκεί ήλθαν στην Σπάρτη όπου έζησαν τον υπόλοιπο βίο τους ειρηνικά. Τότε γνώρισε και τον Τηλέμαχον εκ της φυσιογνωμίας του Οδυσσέως. Ο Τηλέμαχος πήγε να πάρει πληροφορίες για τον πατέρα του που δεν είχε επιστρέψει. Αυτός περιπλανήθηκε στις θάλασσες επί δεκαετία πριν επιστρέψει στην Ιθάκη. Λένε ότι περιπλανήθηκε στην Ταυρική, ή στη Μεσόγειο αλλά αυτά δεν ευσταθούν σε έναν δεινό ναυτικό σαν τον Οδυσσέα.

 

Ο Οδυσσέας πήγε στην Αμερική 

 

Η αρχαιολόγος Ενριέτα Μέρτζ αποκρυπτογράφησε το ταξίδι του με βάσει τα χαρακτηριστικά σημεία που πέρασε και τις αστρονομικές μαρτυρίες της Οδύσσειας και αυτά όλα δεν οδηγούν στην Ταυρική αλλά στην Νότιο Αμερική. Κατ’ άλλους η Θέτις μεταβλήθηκε σε φώκια και την σκότωσε στην επιστροφή από την Τρωάδα, αλλά οι φώκιες δεν σκοτώνουν ανθρώπους.

 

Την Ελένη είχαν στολίσει με πάμπολλα πικρόχολα ονόματα όπως: κακή, κάκιστη, ριγεδανή, στυγνή, πολυνεικής, θεοστυγής, τάλαινα, πολύστονος, πολύκτονος, δυσελένη, ερινύς, άτα, προδότις, δολόνητις, παράνους, φιλόπλουτος, κυνώπις, πολυκηδής, εταίρα, στυγερή, αινόμορος, Αινελένη. Αλλά και για τον γάμο της με το Μενέλαο της έσυραν πολλά όπως: λιπάτωρ, λιπόγαμος, άνυμφος πόρτις(το συνηθιζόμενο και σήμερον «πορτοθ(ο)ύρα») πεντάλεκτρος, τριάνωρ, δισάρπαγος κρεξ, αινόλεκτρος, δύσγαμος, κακόνυμφος, θυλήπαις κ.α

 

Όσοι όμως κακολόγησαν την Ελένη είχαν κακό τέλος . Ιδιαιτέρως ο Στησίχορος τυφλώθηκε και αμέσως αντελήφθη το λάθος του και έγραψε την «Παλινωδία» στην οποία αποκατέστησε την αλήθεια.

 

Η Ελένη ήταν καλλιεργημένη γυναίκα για την εποχή της. Γνώριζε να υφαίνει γεγονός ευγενούς απασχόλησης, να πλέκει, να παίζει την λύρα, γνώριζε τη χρήση των φαρμάκων, να μιμείται, να ερμηνεύει τους οιωνούς κ.α 

 

Οι ρήτορες Γοργίας και Ισοκράτης έπλεξαν εγκώμιον της καλής Ελένης 

 

Αμφότεροι έπλεξαν το μύθο της Ελένης ως καλής και πιστής συζύγου. Ο Ελληνισμός θεοποίησε την Ελένη και αρκετοί ναοί αφιερώθηκαν σ’ αυτήν. Ένας ναός βρίσκεται στην Θεράπνην έξω από τη Σπάρτη. Ο ναός αυτός θεράπευε και τις άσχημες γυναίκες. Η Ελένη έγινε αντικείμενο της ζωγραφικής και γλυπτικής και πολλοί καλλιτέχνες την αποθανάτισαν. Ο Πολύγνωτος ζωγράφισε επεισόδια με την Ελένη και τις θεραπαινίδες της Ηλέκτρα και Πανθαλίδα στην Λέσχη των Δελφών. Το πρόσωπο της Ελένης ενέπνευσε και συνεχίζει να εμπνέει συζητήσεις και να διαγείρει την φαντασία των ανθρώπων.

 

Η Ελένη έγινε παγκοσμίως γνωστή μπήκε σε όλους τους πολιτισμούς της περιοχής και τώρα είναι γνωστή σε όλο τον κόσμο. Επεισόδια από τον μύθο της Ελένης βρίσκονται σε ανάγλυφες παραστάσεις, όπως στη λάρνακα του Κυψέλου την οποία περιγράφει εκτενώς ο Παυσανίας. Δυστυχώς τα περισσότερα έργα που αφορούν την Ελένη έχουν χαθεί ή σώζονται μόνο σε αποσπάσματα λόγω της καταστροφής των μνημείων και των Βιβλιοθηκών από τον Χριστιανισμό. Το μόνο έργο που σώζεται ολόκληρο είναι το «Εγκώμιον Ελένης» του Γοργίου.

 

Η Ελένη του Ευριπίδη 

 

Για την χρονολόγηση της «Ελένης» έχουμε και εξωτερικές και εσωτερικές μαρτυρίες ώστε να χρονολογήσουμε το έργο με μεγάλη ακρίβεια. Η πρώτη μαρτυρία από τις «Θεσμοφοριάζουσες» του Αριστοφάνη (411 π.Χ) 

 

Ο Ευριπίδης στο έργο «Ελένη» αναφέρεται και σε σύγχρονα γεγονότα όπως την ατυχή εκστρατεία των Αθηναίων στη Σικελία η οποία ήταν η αρχή της καταστροφής των Αθηνών και συνακόλουθα το αδυνάτισμα του Ελληνισμού ώστε να υποδουλωθεί αργότερα στους Ρωμαίους. Προ του 412 π.Χ υπήρχαν δύο παραλλαγές του μύθου: Η μία από τον Όμηρο και η άλλη εκ του επικού κύκλου των ποιητών. Πολλοί στίχοι του έργου του Ευριπίδη λένε ότι αναφέρονται στα σύγχρονα γεγονότα της εποχής της αποτυχίας των Αθηναίων στη Σικελία. (Το 2ον Μέρος Ο ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ» ΕΔΩ)

 

Αμφικτύων

 

*Αμφικτύων είναι ο Υποστράτηγος ε.α Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης

Συγγραφεύς, Μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών

amphiktyon@gmail.com

http://amphiktyon.blogspot.com/ 

http://amphiktyon.org