Διάφοροι μύθοι που διέπουν τους χειρισμούς στα Μέσα Ενημέρωσης

24 Μαϊου 2020 | Natalia Vasilieva | Διάβαστε το εδώ 

 

Μετάφραση: Απολλόδωρος

 

Περιεχόμενα
 

1 Χειραγώγηση-υποκείμενοι μύθοι
1.1 Ο μύθος της ουδετερότητας.
1.2 Ο μύθος για τον πλουραλισμό των μέσων μαζικής ενημέρωσης
1.3 Ο μύθος για την απουσία κοινωνικών συγκρούσεων
1.4 Ο μύθος για τον ατομικισμό και την προσωπική επιλογή
1.5 Ο μύθος για την αμετάβλητη ανθρώπινη φύση
2 Μέσα παρουσίασης πληροφοριών που διαμορφώνουν καλειδοσκοπική κοσμοθεωρία
2.1 Ο κατακερματισμός ως μορφή επικοινωνίας
2.2 Άμεση μεταφορά πληροφοριών 

 

Τα κεντρικά μέσα μαζικής ενημέρωσης ως ένα από τα πιο ισχυρά εργαλεία του κρατικού επιπέδου άναρχου ελέγχου των κοινωνικών διεργασιών μπορούν να προσανατολιστούν γύρω από δύο κατευθύνσεις: 

 

- είτε να προσπαθούν να παρέχουν στο κοινό τις πιο αντικειμενικές και σχετικές πληροφορίες, τόσο απαραίτητες για τη ζωή όσο και για τη διεύρυνση των οριζόντων και την ανύψωση του ηθικού επιπέδου της κοινωνίας,
 

- είτε να δημιουργηθεί ένα τέτοιο πληροφοριακό υπόβαθρο που θα συμβάλει στην υποβάθμιση των καταναλωτών πληροφοριών καθώς και στη δημιουργία ενός ευνοϊκού υποβάθρου για κάθε είδους εξαπάτηση και χειραγώγηση σε διάφορους τομείς της δημόσιας ζωής. 

 

Στη δεύτερη περίπτωση η διαχειριστική ουσία των μέσων ενημέρωσης αποκρύπτεται όσο το δυνατόν περισσότερο και αντικαθίσταται από ψευδή καθήκοντα αυτοχρηματοδότησης, επιδίωξης τηλεθέασης, υποχρεωτικής πολυφωνίας κ.ο.κ. 

 

Σας προσφέρουμε να μάθετε για τις κύριες μεθόδους διαμόρφωσης της χαοτικής (καλειδοσκοπικής) κοσμοθεωρίας του μαζικού κοινού και τους μακροχρόνιους πληροφοριακούς μύθους, η κυριαρχία των οποίων στο πεδίο της πληροφόρησης εξασφαλίζει τη χρήση των κεντρικών μέσων μαζικής ενημέρωσης κυρίως στο δεύτερο σενάριο. 

 

Χειραγώγηση-υποκείμενοι μύθοι
 

Ο μύθος της ουδετερότητας. 

 

Η χειραγώγηση πρέπει να είναι αόρατη προκειμένου να επιτύχει τη μεγαλύτερη δυνατή επιτυχία. Αυτό απαιτεί μια ψευδή πραγματικότητα όπου η παρουσία της δεν θα γίνεται αισθητή. Είναι σημαντικό οι άνθρωποι να πιστεύουν στην ουδετερότητα των κύριων κοινωνικών θεσμών:

• Ακεραιότητα και αμεροληψία της κυβέρνησης και των συνιστωσών της. Η διαφθορά και η εξαπάτηση δικαιολογούνται από τις ανθρώπινες αδυναμίες. Οι ίδιοι οι θεσμοί είναι καθαροί. 
• Οι άνθρωποι θα πρέπει να πιστεύουν ότι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης απλώς καλύπτουν γεγονότα και απόψεις, δεν τα διαμορφώνουν. 
• Η επιστήμη (που είναι στενά συνδεδεμένη με την οικονομία) είναι επίσης υποτίθεται ουδέτερη και αντικειμενική. 
• Το εκπαιδευτικό σύστημα, από το δημοτικό σχολείο μέχρι το επίπεδο των πανεπιστημίων, σύμφωνα με τους χειραγωγούς, είναι απαλλαγμένο από κατευθυνόμενη ιδεολογική επιρροή.

Όλοι αυτοί οι μύθοι αποσκοπούν στο να πείσουν τον πληθυσμό ότι δεν υπάρχουν ιδιωτικές απόψεις που μπορούν να έχουν κυρίαρχη επιρροή στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων στη χώρα. 

 

Ο μύθος για τον πλουραλισμό των μέσων μαζικής ενημέρωσης
 

Η ψευδαίσθηση της επιλογής της πληροφόρησης βασίζεται στο γεγονός ότι οι άνθρωποι είναι έτοιμοι να δεχτούν την αφθονία των μέσων μαζικής ενημέρωσης ως ποικιλία περιεχομένου. Τα μονοπώλια πληροφόρησης προσφέρουν μόνο μία εκδοχή της πραγματικότητας - τη δική τους. Όταν όμως εμφανίζονται παρόμοιες απόψεις σε διαφορετικές πηγές, φαίνεται ότι η πληροφόρηση είναι ανεξέλεγκτη, ελεύθερη και φυσική. Πράγματι, μια επιλογή είναι αδύνατη χωρίς ποικιλία, αλλά αν δεν υπάρχουν αντικείμενα προς επιλογή, τότε η επιλογή είναι είτε χωρίς νόημα είτε χειραγωγική (όταν δημιουργείται η ψευδαίσθηση ότι έχει νόημα). Σπαταλάμε την ελευθερία της επιλογής μας σε πολλές ανούσιες αποφάσεις (τι είδους τηλεοπτική εκπομπή να παρακολουθήσουμε ή ποια σκόνη πλυντηρίου να αγοράσουμε - αλλά όλες μοιάζουν πολύ), αλλά τα πραγματικά σημαντικά πράγματα παραμένουν κρυμμένα από την προσοχή μας.
 

Ο μύθος για την απουσία κοινωνικών συγκρούσεων
 

Οι χειραγωγοί αρνούνται την ύπαρξη κοινωνικών συγκρούσεων σχεδιάζοντας μια εικόνα της ζωής στο εσωτερικό της χώρας. Όλη η προσοχή στρέφεται σε άλλα προβλήματα: μια πρόθεση ανόδου πάνω από τη μεσαία τάξη, μια εικόνα εξωτερικού εχθρού κ.λπ. Αυτές οι ταινίες, οι τηλεοπτικές εκπομπές, τα βιβλία και τα μαζικά θεάματα (Disneyland) είναι τα πιο επιτυχημένα και σχετικά με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που προσφέρουν ένα σημαντικό μέρος βίας αλλά δεν αφορούν τις κοινωνικές συγκρούσεις. Τα γνήσια και αποδεκτά από την πραγματικότητα έργα χάνονται μέσα σε μια ροή σφραγίδων. 

 

Ο μύθος για τον ατομικισμό και την προσωπική επιλογή 

 

Η επιλογή και η ελευθερία παρουσιάζονται ως κάτι επιθυμητό και καθαρά προσωπικό, τα ατομικά δικαιώματα τίθενται υψηλότερα από τα ομαδικά, ενθαρρύνεται η προσπάθεια για τον υλικό πλούτο της ατομικής οικογένειας. Η αποκλειστικά εγωκεντρική κοσμοθεωρία είναι προσανατολισμένη, ενώ τα περιβαλλοντικά προβλήματα και οι κοινωνικές διαιρέσεις αγνοούνται- όλη η προσοχή στρέφεται στην αύξηση του ρυθμού παραγωγής και κατανάλωσης. Η ατομική ιδιοκτησία σε όλες τις σφαίρες της ζωής θεωρείται κανόνας: κανείς δεν εκπλήσσεται από το γεγονός ότι η σφαίρα της υγειονομικής περίθαλψης, το εκπαιδευτικό σύστημα, τα πολιτιστικά ιδρύματα είναι εμπορικά και προσανατολισμένα κυρίως στην παραγωγή κέρδους και όχι στο όφελος όλης της κοινωνίας. 

 

Ο μύθος για την αμετάβλητη ανθρώπινη φύση
 

Υπάρχουν προωθημένες θεωρίες που δείχνουν την αρχέγονη επιθετική πλευρά της ανθρώπινης συμπεριφοράς και το αναλλοίωτο της ανθρώπινης φύσης. Ισχυρίζονται ότι οι υπάρχουσες συγκρούσεις είναι εγγενείς στους ανθρώπους αλλά δεν επιβάλλονται από τις κοινωνικές συνθήκες. Μια "επιστημονική" προσέγγιση που μετρά τις φαύλες πλευρές μιας κοινωνίας είναι δημοφιλής, αλλά αγνοούνται σημαντικές κοινωνικές παράμετροι. Η προσοχή μας στρέφεται στη φυσική πλευρά της ζωής μας: συνθήκες διαβίωσης, μόδα, τεχνικές καινοτομίες, δυνατότητα αλλαγής φύλου κ.λπ. Αν ξαφνικά εμφανιστούν πληροφορίες για ευνοϊκές αλλαγές, πιθανές διεξόδους από την κρίση, τότε αυτές επικρίνονται ή χλευάζονται, οι άνθρωποι δείχνουν γρήγορα πώς να ερμηνεύουν "σωστά" αυτές τις πληροφορίες. 

 

Δημιουργούνται μύθοι προκειμένου να κρατηθούν οι άνθρωποι υπό έλεγχο. Όταν καταφέρνουν να εισάγουν ανεπαίσθητα τους μύθους στη συνείδηση των μαζών, αυτοί (οι μύθοι) αποκτούν τεράστια δύναμη, καθώς οι περισσότεροι άνθρωποι δεν υποψιάζονται τη χειραγώγηση. 

 

Μέσα παρουσίασης πληροφοριών που διαμορφώνουν καλειδοσκοπική κοσμοθεωρία
 

Ο κατακερματισμός ως μορφή επικοινωνίας 

 

Για την αποτελεσματική και ανεπαίσθητη εισαγωγή των μύθων χρησιμοποιείται μια ειδική μέθοδος διανομής πληροφοριών που μπορεί να ονομαστεί κατακερματισμός. Οι ειδήσεις του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης κατακερματίζονται σε πολλά ρεπορτάζ που δεν σχετίζονται μεταξύ τους- τα άρθρα των εφημερίδων και των περιοδικών χωρίζονται από διαφημιστικές σελίδες. Με την ίδια αδιαφορία η διαφήμιση παρεμβαίνει σε όλα τα ενημερωτικά και ψυχαγωγικά προγράμματα, ανεξάρτητα από το αντικείμενο τους, μετατρέποντας τα κοινωνικά φαινόμενα σε ανούσια περιστατικά. Η ήδη χαμηλή ικανότητα των ανθρώπων για κριτική ανάλυση των πληροφοριών απενεργοποιείται εντελώς. Κοινό χαρακτηριστικό των περισσότερων κεντρικών μέσων μαζικής ενημέρωσης είναι η ετερογένεια του δοσμένου υλικού και η άρνηση της σχέσης μεταξύ των γεγονότων. 

 

Ακόμη και τα παιδικά προγράμματα σχεδιάζονται σύμφωνα με το παρόμοιο εμπορικό μοντέλο και παρεμβαίνουν διαφημιστικά μπλοκ. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι τα παιδιά δεν μπορούν να εστιάσουν την προσοχή τους σε κάτι για μεγάλο χρονικό διάστημα και χρειάζονται ξεκούραση. Αλλά στην πράξη η σταδιακή αύξηση του χρόνου κατά τον οποίο τα παιδιά εστιάζουν την προσοχή τους σε ένα πράγμα αποτελεί παράγοντα ανάπτυξης των νοητικών ικανοτήτων. Τα αμφιλεγόμενα προγράμματα μειώνουν τη σημασία ενός θέματος συζήτησης και με τη βοήθεια του κατακερματισμού στρέφουν την προσοχή σε ξεχωριστές απόψεις και ασήμαντες λεπτομέρειες χάνοντας το νόημα. Ακόμη και αν κάποιος μιλήσει για κάτι λογικό, αυτό θα χαθεί μέσα σε μια ακόλουθη ροή διαφήμισης, κουτσομπολιών, οικείων σκηνών, επίπεδου χιούμορ. Η ειλικρίνεια της παρουσίασης πληροφοριών και η ροή ποικίλης κριτικής δημιουργούν την ψευδαίσθηση της ελευθερίας της γνώμης και της πρόσβασης στην πληροφόρηση. 

 

Η μέθοδος του κατακερματισμού δεν χρησιμοποιείται μόνο στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Το μεγαλύτερο μέρος του πολιτιστικού και εκπαιδευτικού συστήματος εφαρμόζει τη διασπορά, την εξειδίκευση και τον μικροσκοπικό διαχωρισμό. Τα θέματα και οι κλάδοι χωρίζονται τυχαία και βίαια σε στενότερα, η διεπιστημονική σχέση αρνείται: "Τα οικονομικά είναι για τους οικονομολόγους, η πολιτική είναι για τους επιστήμονες που μελετούν τις πολιτικές επιστήμες". Αν και στην πραγματικότητα όλες αυτές οι σφαίρες δεν μπορούν να διαχωριστούν η μία από την άλλη, με επιστημονικούς όρους η σχέση αυτή αγνοείται. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η κοινωνία να είναι γεμάτη από ειδικούς που γνωρίζουν καλά τη στενή τους εξειδίκευση, αλλά δεν έχουν γνώσεις που να καλύπτουν εξ ολοκλήρου παγκόσμιες διεργασίες. Οι ροές άσχετων πληροφοριών προκαλούν υπερφόρτωση πληροφοριών, ενώ η ποσότητα των σημαντικών πληροφοριών δεν αυξάνεται. Τα αποσπασματικά δεδομένα προσφέρονται ως αξιόπιστες "πληροφορίες" που οδηγούν σε παρανόηση στο αποτέλεσμα και στη συνέχεια σε απάθεια και αδιαφορία. 

 

Άμεση μεταφορά πληροφοριών
 

Η άμεση μεταφορά πληροφοριών δεν σχετίζεται μόνο με τη μέθοδο κατακερματισμού αλλά αποτελεί απαραίτητο στοιχείο της εφαρμογής της. Η ταχύτητα μεταφοράς πληροφοριών δεν αποτελεί πάντα πλεονέκτημα. Το σύστημα που βασίζεται στον ανταγωνισμό έχει μετατρέψει την πληροφορία σε καταναλωτικό αγαθό όπως και άλλα πράγματα. Το πλεονέκτημα είναι η απόκτηση και η γρήγορη πώληση τέτοιων φθαρτών αγαθών όπως οι ειδήσεις. Όταν προκύπτουν κρίσεις δημιουργείται μια παράλογη ατμόσφαιρα υστερίας. Ενημερωτικές εκθέσεις εξπρές και ρεπορτάζ από τον τόπο ενός γεγονότος δημιουργούν μια αίσθηση εξαιρετικής σημασίας που διαλύεται εξίσου γρήγορα. 

 

Οι διαρκώς εναλλασσόμενες αναφορές για καταστροφές, στρατιωτικές ενέργειες, απεργίες και φυσικές καταστροφές μας εμποδίζουν να διακρίνουμε τις πληροφορίες κατά σειρά σπουδαιότητας και δεν μας αφήνουν χρόνο για ανάλυση και ισορροπημένες κρίσεις. Όλη η προσοχή στρέφεται στα γεγονότα που συμβαίνουν και μια αναγκαία σχέση με το παρελθόν καταστρέφεται. Ταυτόχρονα δεν μιλάμε για τεχνικές δυνατότητες γρήγορης μεταφοράς πληροφοριών που μπορεί να είναι θετικός παράγοντας αλλά για τη μέθοδο χειραγώγησης όταν όλες αυτές οι δυνατότητες χρησιμοποιούνται για διασπορά και έλλειψη νοήματος. Απλώς δεν έχουμε χρόνο να σκεφτούμε τα γεγονότα που συμβαίνουν. 

 

Ο κύριος σκοπός του σεναρίου χειραγώγησης των μέσων μαζικής ενημέρωσης είναι η παθητικότητα μιας κοινωνίας. 

 

Η επιτυχής χρήση της χειραγώγησης οδηγεί αναπόφευκτα στην παθητικότητα του ατόμου, στην κατάσταση αδράνειας που εμποδίζει τις ενέργειες. Τόσο το περιεχόμενο (μύθοι) όσο και οι μέθοδοι παρουσίασης των πληροφοριών έχουν ένα μουδιασμένο αποτέλεσμα.

• Η σωματική δραστηριότητα μειώνεται: το άτομο αρκείται στο να παρακολουθεί τηλεόραση και δεν θέλει να συμμετέχει στα γεγονότα. Ικανοποιείται με το ρόλο του παρατηρητή. Δεν θα υπάρξει αντίδραση αν χρειαστεί. Οι δημιουργοί έχουν δώσει τη θέση τους στους καταναλωτές.  
• Μια ακόμη επικίνδυνη συνέπεια είναι η μείωση της πνευματικής δραστηριότητας, η αύξηση της παθητικότητας. Τα συναισθήματα που μπορούν να σας κάνουν να αναλάβετε ενεργητικές δράσεις είναι εκτός ύπνου. Ένας τηλεθεατής γνωρίζει πολύ περισσότερα για τις ζωές των τηλεοπτικών φανταστικών χαρακτήρων παρά για τα πραγματικά ιστορικά πρόσωπα ή τους δικούς του γονείς. Η γνώση χάνεται.
  

Μια τέτοια επίδραση θυμίζει νανούρισμα, δεν σε ενοχλεί, δεν σε αναγκάζει να αντιδράσεις, σε απαλλάσσει από την ανάγκη να είσαι κάπως ενεργός. Όλα τα μέσα είναι καλά: ραδιόφωνο, τηλεόραση, κινηματογράφος, μαζικά θεάματα, όλα τα είδη θεαμάτων. Ναι, μερικές φορές μπορείτε να βρείτε προγράμματα ή ταινίες που αφυπνίζουν τη συνείδησή σας και εφιστούν την προσοχή σας σε προβλήματα εξαιρετικής σημασίας. Αλλά υπάρχουν πολύ λίγα από αυτά, επειδή ο σκοπός των χειραγωγών δεν είναι να προκαλέσουν αλλά να αποκοιμίσουν την ανησυχία για την οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα. Όλα τα γεγονότα καλύπτονται με έναν τρόπο σαν οι άνθρωποι να μην έχουν καμία σχέση με αυτά και να μην μπορούν να αλλάξουν τίποτα, απλώς πρέπει να παρακολουθούν κάθε είδους γεγονότα. Η διάκριση μεταξύ ειδήσεων για πραγματικά γεγονότα και φανταστικών πλοκών ταινιών είναι θολή- για έναν παθητικό θεατή δεν υπάρχει καμία διαφορά. 

 

Είναι απαραίτητο να καταβληθούν προσπάθειες για να σπάσει το σύστημα που προκαλεί παθητικότητα και υποβάθμιση ή τουλάχιστον να δημιουργηθεί αντίβαρο σε αυτό 

 

1) Το πρωταρχικό καθήκον είναι η κατανόηση των διαχειριστικών λειτουργιών των πληροφοριακών μέσων από κάθε άποψη- η ανάπτυξη αναλυτικών και κριτικών ικανοτήτων ενός ευρέος κοινού, η ανάπτυξη της ικανότητας εντοπισμού των δημόσιων και μη δημόσιων στόχων των μέσων μαζικής ενημέρωσης, η αξιολόγηση της επιρροής σε σύνθετο επίπεδο. 

 

2) Μια δημιουργική προσέγγιση ως μέσο αφύπνισης της συνείδησης- μετάβαση από την κατανάλωση στη δημιουργία- δημιουργία και διανομή πληροφοριακού περιεχομένου που παρακινεί να αναπτυχθεί με ιδεολογικό και ηθικό τρόπο. 

 

Το άρθρο βασίζεται στο βιβλίο του Herbert Shiller The Mind Managers. Το βιβλίο επαναπροσδιορίζεται λίγο καθώς πριν από 30 χρόνια δεν υπήρχαν τέτοια φαινόμενα και πράγματα όπως έχουμε σήμερα. Αλλά οι προϋποθέσεις είχαν ήδη εμφανιστεί εκείνη την εποχή. 

 

Natalia Vasilieva
Μετάφραση: Xenia Shmonina 

 

---

Δικτυογραφία:
Several myths underlying manipulations in media
https://what-is-good.com/theory/media/several-myths-underlying-manipulations-in-media/