Αμαζόνες, κόρες του Άρη! Μύθος και αλήθεια απ’ την αρχαιότητα ως σήμερα

Οι Αμαζονές, οι μυθικές, θρυλικές και υπαρκτές γυναίκες πολεμίστριες του αρχαίου κόσμου και οι διάδοχοί τους σε νεώτερους χρόνους έχουν απασχολήσει πλήθος ιστορικών ανά τους αιώνες. Περιγράφονται ως ατρόμητες και δυνατές, έμπειρες στον πόλεμο, άριστες στην ιππασία, εξαιρετικές στο τόξο που μπορούσαν εύκολα να επικρατήσουν πολλών ανδρών. Σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές ζευγάρωναν με άνδρες μόνο για να τεκνοποιήσουν και κρατούσαν μόνο τα κορίτσια ενώ τα αγόρια που γεννούσαν τα έδιναν στους πατέρες τους ή, σύμφωνα με ορισμένες πηγές, τα σκότωναν. 

 

ΤΟΥ ΠΑΝΤΕΛΗ Δ. ΚΑΡΥΚΑ

 

Η παρουσία τους μαρτυρείται σε μύθους, ιστορικά συγγράμματα, αλλά και βάσει αρχαιολογικών τεκμηρίων στην Ελλάδα, την Μικρά Ασία, την Αίγυπτο και τα εδάφη από την σημερινή Αρμενία μέχρι την Κίνα. Στην δυτική Ευρώπη υπάρχουν επίσης αποδείξεις παρουσίας γυναικών πολεμιστών και βασιλισσών.  

 

Όνομα και καταγωγή
 

Το όνομά τους αποτελεί το πρώτο μυστήριο σχετικά με αυτές. Σύμφωνα με ορισμένες πηγές προέρχεται από παραφθορά περσικών όρων και σημαίνει «πολεμιστής» ή «αυτές που πολεμούν», άλλες απόψεις αναφέρουν ότι το όνομα προέρχεται από τα παλαιά Ελληνικά και σημαίνει «αυτή που δεν έχει άνδρα».  

 

Αρχαίοι συγγραφείς υποστήριξαν ότι το όνομά τους προέρχεται από την συνήθεια να κόβουν τον δεξιό τους μαστό ώστε να τοξεύουν εύκολα. Αυτή όμως η υπόθεση από πουθενά δεν τεκμηριώνεται. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι το όνομα «Αμαζών» σημαίνει την «ανδροκτόνο», ενώ τις ονομάζει και «καταστροφείς ανδρών» στο έργο του. Ο Αισχύλος τις ονομάζει ως «αυτές που μισούν τους άνδρες».  

 

Οι αρχαίοι Έλληνες δεν είχαν καμία αμφιβολία για την ύπαρξή τους στους δικούς τους ή σε παλαιότερους χρόνους και τις είχαν συνδέσει με τους θρύλους των μεγαλυτέρων ηρώων του Ελληνισμού, τον Ηρακλή, τον Θησεά, τον Αχιλλέα, τον Βελλεροφόντη. Κοιτίδας τους θεωρείτο η Μινωική Κρήτη – όπου οι γυναίκες απολάμβαναν ελευθερίας και κυκλοφορούσαν χωρίς πρόβλημα με το στήθος ακάλυπτο.  

 

Άλλοι αρχαίοι ιστορικοί, ποιητές κλπ. θεωρούσαν πατρίδα την Σκυθία και κάποιοι την Λυκία της Μικράς Ασίας όπου η κοινωνία ήταν μητριαρχική τουλάχιστον μέχρι τον 5ο αι. π.Χ. όπως μαρτυρά ο Ηρόδοτος. Σήμερα όμως τα στοιχεία ύπαρξης των μυθικών πολεμιστριών είναι πολλά και αδιάσειστα καθώς έχουν βρεθεί πολλοί τάφοι γυναικών πολεμιστριών που ετάφησαν με τα όπλα τους, από την αρχαιότητα ως τον μεσαίωνα, με πολλούς σκελετούς των οποίων να φέρουν εμφανή τα σημάδια ότι είχαν συμμετάσχει σε μάχη.  

 

Μύθος και ιστορία
 

Σύμφωνα με τους μύθους η πρώτη βασίλισσα των Αμαζόνων ήταν η κόρη του θεού του πολέμου Άρη, η Οτρήρη. Άλλες ονομαστές βασίλισσές τους ήταν η Ιππολύτη και η Πενθεσίλια. Η πρώτη συνδέθηκε με τις περιπέτειες του Ηρακλή ενώ η δεύτερη αναφέρεται στον Ομηρικό Κύκλο ως σύμμαχος των Τρώων. Σύμφωνα με το Έπος «Αιθιοπίς» η βασίλισσα των Αμαζόνων νικήθηκε μόνο από τον Αχιλλέα και βρήκε τον θάνατο. Στην Τροία χάθηκε και άλλη μια βασίλισσα των Αμαζόνων, η Μυρίνη, σύμφωνα με τη Ιλιάδα.  

 

Για αυτήν ο Διόδωρος Σικελός ανέφερε ότι με τον στρατό της είχε καταστρέψει την πόλη των Ατλάντων, στην μυθική Ατλαντίδα. Ο Ηρόδοτος τοποθετεί την πρωτεύουσά τους στην Θερμίσκυρα στον ποταμό Θερμώδοντα στις Ποντικές ακτές της Μαύρης Θάλασσας κοντά στην Σαμψούντα.  

 

Ο μέγας γεωγράφος Στράβων δέχεται και αυτός ότι οι Αμαζόνες ζούσαν εκεί, στην περιοχή του ποταμού Θερμώδοντος. Αργότερα όμως πιεζόμενες εγκατασταθήκαν στην περιοχή του Καυκάσου όπου ζευγάρωναν με άνδρες από τον λαό των Γαργαρέων. Οι τελευταίοι κρατούσαν τα αρσενικά παιδιά ενώ οι Αμαζόνες τα θηλυκά. Ο θρύλος θέλει τις Αμαζόνες ακόμα και να εισβάλουν στη Αττική αλλά τελικά να ηττούνται από τον Θησέα. Οι Αμαζόνες απαντώνται σε διάφορους μύθους να αντιμάχονται θεούς.  

 

Στην «Φυλλάδα του Μεγάλου Αλεξάνδρου» ο Αλέξανδρος φέρεται να συνδέεται με την βασίλισσα των Αμαζόνων Θάληστρις η οποία διέθεσε και 300 πολεμίστριές της στον Έλληνα στρατηλάτη. Αν και θεωρείται θρύλος ωστόσο η συγκεκριμένη διήγηση πιθανότατα αναφέρεται σε Ινδές γυναίκες πολεμίστριες. Γνωρίζουμε ότι πολλοί Ινδοί βασιλείς διέθεταν γυναίκες παρθένες φρουρούς που σχημάτιζαν ξεχωριστά σώματα. Αυτές είχαν ακάλυπτα τα στήθη και φορούσαν μόνο ένα περίζωμα-φούστα, ενώ ήταν οπλισμένες με ασπίδα και ένα βαρύ θλαστικό σπαθί. Ακόμα και το εβραϊκό Ταλμούδ αναφέρει ότι ο Αλέξανδρος ήθελε να κατακτήσει ένα βασίλειο γυναικών.  

 

Οι Ρωμαίοι επέκτειναν τους ελληνικούς μύθους για τις Αμαζόνες, αλλά μαχόμενοι με Κέλτες στη Βρετανία είδαν τους μύθους να… ζωντανεύουν στο πρόσωπο της βασίλισσας Βοαδίκειας. Οι ίδιοι πάντως «τιμώντας» με το δικό τους βάρβαρο έθος τον μύθο χρησιμοποίησαν στην αρένα και γυναίκες μονομάχους κάποιες φορές.  

 

Από το Βυζάντιο έως σήμερα

 

Τον 7ο αι. μ.Χ. ο Στέφανος ο Βυζάντιος στο έργο του «Εθνικά» αλλά και ο Ευστάθιος Θεσσαλονίκης (12ος αι.) στο έργο του «Παρεκβολαὶ εις την Ομήρου Ιλιάδα και Οδύσσειαν» αναφέρουν τις Αμαζόνες. Ο ιστορικός Ιορδάνης στα «Γετικά» του 6ου αι. μ.Χ. αναφέρεται σε αυτές επίσης, όπως και το περίφημο Έπος του Διγενή Ακρίτα όπου πρωταγωνιστεί η πολεμίστρια Μαξιμώ. Ο Ιωάννης Τζέτζης (12ος αι.) αναφέρει τα ονόματα Αμαζόνων που σκοτώθηκαν στην Τροία. Τα ονόματα όλων παραπέμπουν στον πόλεμο – π.χ. Τοξοφόνη, Τοξοάνασσα, Αγχημάχη. Δυτικές μεσαιωνικές πηγές επίσης αναφέρουν τις αμαζόνες, επηρεαζόμενες βέβαια και από την κελτική και τη νορδική ιστορία και μυθολογία.  

 

Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, ότι οι γυναίκες των Βίκινγκς ήταν σχεδόν επιβεβλημένο να γνωρίζουν να πολεμούν έστω για την προσωπική τους ασφάλεια. Οι αναφορές συνεχίζονται την περίοδο της Αναγέννησης ενώ το 1542 ο Ισπανός Κονκισταδόρ Φραγκίσκος ντε Ορεγιάνα ονόμαζε τον Αμαζόνιο ποταμό Αμαζόνιο εξαιτίας των ντόπιων γυναικών πολεμιστριών που αντιμετώπισε. Για Αμαζόνες κάνει λόγο και ο Χριστόφορος Κολόμβος, αλλά και ο Άγγλος εξερευνητής Βάλτερ Ράλει τον 16ο αι.  

 

Αμαζόνες όμως, πολεμίστριες, όπως τις θέλει ο μύθος, υπήρξαν και στα νεότερα χρόνια. Στην Αφρική, ο βασιλιάς της Δαχομέης, σημερινό Μπενίν, διατηρούσε ένα σώμα γυναικών φρουρών. Το 1787 ο Ποτέμκιν σχημάτισε έναν λόχο Ελληνίδων Αμαζόνων προς τιμή της Αικατερίνης της Ρωσίας. 

 

Τμήματα αποκλειστικά γυναικών σχηματίστηκαν σε διάφορους πολέμους – έως και αεροπορικές μοίρες – ενώ σήμερα γυναίκες υπηρετούν σε όλους τους στρατούς του κόσμου, σχεδόν, ως νέες Αμαζόνες. Όσον αφορά τις αυθεντικές, τα αρχαιολογικά τεκμήρια είναι καταλυτικά καθώς σε ταφικά μνημεία που ανακαλύφθηκαν στην περιοχή της Σκυθίας και του πολιτισμού των Σαρματών περίπου το 1/5 έως και το 1/4 ανήκαν σε γυναίκες πολεμίστριες που είχαν ταφεί με όλα τους τα όπλα. Τέλος μην ξεχνάμε και τις Ελληνίδες «Αμαζόνες» και ειδικά αυτές των χρόνων της Τουρκοκρατίας, όπως τις Σουλιώτισσες και τις Μανιάτισσες.

 

πηγή