Μετά την άγρια καταστολή της Ιωνικής επανάστασης από τους Πέρσες, ο Δαρείος αποφάσισε να ξεκαθαρίσει την κατάσταση στα δυτικά σύνορα του κράτους του. Οι Πέρσες θα εκστράτευαν κατά της Ελλάδας σε κάθε περίπτωση, είτε οι Αθηναίοι και οι Ερετριείς βοηθούσαν στους Ίωνες, είτε όχι.
Ο περσικός στόλος, υπό τους Δάτη και Αρταφέρνη, συνοδεία του Ιππία, διέπλευσε το Αιγαίο και επιτέθηκε στην Ερέτρια την οποία και κυρίευσε. Κατόπιν στράφηκε προς την Αθήνα. Οι Αθηναίοι, μετά την άλωση της Ερέτριας γνώριζαν ότι η πόλη τους αποτελούσε τον βασικό αντικειμενικό σκοπό της περσικής εκστρατείας. Γνώριζαν επίσης την φρικτή τύχη που τους περίμενε σε περίπτωση ήττας. Παρόλα ταύτα, οι Αθηναίοι επίσης δεν ομονόησαν. Αρκετοί, φοβούμενοι ότι ήταν αδύνατον να αντέξουν στην περσική επίθεση, πρότειναν συνθηκολόγηση με τον εχθρό.
Οι πολλοί όμως αρνούνταν έστω να ακούσουν κάτι τέτοιο και πρότειναν την μέχρις εσχάτων αντίσταση στον εισβολέα. Η «φιλοπόλεμη» μερίδα είχε ως επικεφαλής έναν παλαιό γνώριμο των Περσών, τον Μιλτιάδη, τον κάποτε άρχοντα της χερσονήσου της Καλλιπόλεως, έναν από τους Ίωνες στρατηγούς που είχε υποχρεωτικώς εκστρατεύσει με τον Δαρείο κατά των Σκυθών και αυτόν που είχε αποδεχτεί την πρόταση των τελευταίων να καταστρέψει τις γέφυρες του Δούναβη, ώστε να παγιδευτεί και να αφανιστεί η περσική στρατιά.
Γνώση του εχθρού
Ο Μιλτιάδης ήταν άνδρας άμεμπτος, γενναίος και με ήθος. Ο ίδιος ήταν επικεφαλής του αριστοκρατικού κόμματος, αλλά ήταν και βαθιά προσηλωμένος στις αρχές της δημοκρατίας. Από την άλλη πλευρά οπαδοί της συνδιαλλαγής με τους Πέρσες ήσαν κυρίως οι οπαδοί των Πεισιστρατιδών, οι οποίοι γνώριζαν ότι τους Πέρσες ακολουθούσε ο Ιππίας, ο οποίος με τη βοήθεια τους θα ανακαταλάμβανε την εξουσία. Υπ’ αυτήν την οπτική δεν θεωρούσαν ότι η συνδιαλλαγή με το εχθρό συνιστά προδοσία. Πίστευαν ότι οι Πέρσες απλώς θα επέβαλαν την εξουσία του Ιππία και θα αποχωρούσαν.
Ο Μιλτιάδης ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση, την κατάλληλη στιγμήν. Ο ίδιος γνώριζε καλά τους Πέρσες, τις συνήθειες και τις τακτικές τους. Γνώριζε επίσης και την εσωτερική κατάσταση των Αθηνών. Για αυτό προέβη σε προσεκτικές κινήσεις. Για αυτό επιχείρησε να «εθνικοποιήσει» τον αγώνα, καθιστώντας τον από μια σύγκρουση Αθηνών Περσικής Αυτοκρατορίας, σε αγώνα των Πανελλήνων κατά των βαρβάρων εισβολέων.
Για τον σκοπό αυτό απέστειλε αγγελιοφόρους σε πολλές πόλεις, ζητώντας την συνδρομή τους. Μια τέτοια ενέργεια είχε πολλά πλεονεκτήματα. Σε πρώτη φάση αποδυνάμωνε και περιθωριοποιούσε τους οπαδούς του Ιππία, καθιστώντας τους αυτομάτως προδότες του Ελληνισμού. Από την άλλη καθησύχαζε τους Αθηναίους στο σύνολο τους, εφόσον δεν θα ήσαν πλέον μόνοι κατά του εχθρού. Ωστόσο οι απαντήσεις που ελήφθησαν από τις διάφορες πόλεις δεν ήσαν αρκούντως ενθαρρυντικές. Μόνο οι Σπαρτιάτες και οι Πλαταιείς υποσχέθηκαν να βοηθήσουν.
Η υπόσχεση των Σπαρτιατών, αν και δεν υλοποιήθηκε τελικά, ανέβασε κατακόρυφα το ηθικό των Αθηναίων και υποχρέωσε σε σιγή όλες τις εντός τις πόλεως προδοτικές φωνές. Από την άλλη οι Πλαταιείς απέστειλαν όλη τους την δύναμιν, συμποσούμενη σε 1.000 οπλίτες. Οι άνδρες αυτοί, μαζί με 10.000 Αθηναίους θα αποτελούσαν την ελληνική στρατιά, η οποία θα αντιμετώπιζε τους «χρυσοφόρους Μήδους» στο πεδίο του Μαραθώνα.
Οι Πέρσες στον Μαραθώνα
Στο μεταξύ ο περσικός στόλος μετά την καταστροφή της Ερέτριας ανοίχθηκε και πάλι στο πέλαγος. Στόχος του ήταν η παραλία του Σχοινιά στον Μαραθώνα. Η επιλογή της τοποθεσίας αποβάσεως και δημιουργίας στρατοπέδου αποφασίσθηκε κατά τα φαινόμενα από τον Ιππία. Ο πρώην τύραννος γνώριζε ότι η περιοχή του Μαραθώνα παρουσίαζε σοβαρά πλεονεκτήματα για τους σκοπούς του ιδίου και των προστατών του.
Κατά πρώτον ο Μαραθώνας αποτελούσε κατάλληλο πεδίο για τη δράση ιππικού, τα ο οποίο άλλωστε αποτελούσε το πλέον επίλεκτο τμήμα του περσικού στρατού. Από τη άλλη στον Μαραθώνα και γενικότερα στα Μεσόγεια κατοικούσαν πολλοί οπαδοί των Πεισιστρατιδών, οι οποίοι, φιλοδοξούσε ο Ιππίας, ότι θα εξεγείρονταν υπέρ του. Τέλος ο Μαραθώνας βρισκόταν απέναντι σχεδόν από τη Ερέτρια, η οποία μετά την κατάληψή της αποτελούσε την προκεχωρημένη επιμελητειακή βάση των Περσών.
Θα μπορούσαν οι Πέρσες να αποβιβαστούν άλλου; Το ερώτημα αυτό είναι προϊόν συζητήσεως εδώ και αιώνες. Θα μπορούσαν οι Πέρσες να έχουν αποβιβαστεί κάπου στον Φαληρικό όρμο, υπερεκτείνοντας όμως τις γραμμές τω συγκοινωνιών τους. Το Φάληρο σαφώς παρείχε στους Πέρσες περισσότερα πλεονεκτήματα, εφόσον εάν αποβιβάζονταν εκεί η αθηναϊκή στρατιά δεν θα τολμούσε ποτέ να εγκαταλείψει την πόλη, αλλά θα περιοριζόταν εξ αρχής σε παθητική άμυνα.
Όμως υπήρχε ο κίνδυνος μεμονωμένα αθηναϊκά αποσπάσματα να διαρρεύσουν και να πλήξουν τις γραμμές συγκοινωνιών των Περσών. Σε μια τέτοια περίπτωση η πολυάριθμη στρατιά των Δάτη και Αρταφέρνη θα καταστρέφονταν ελλείψει εφοδίων. Για τον λόγο αυτό η επιμελητειακή βάσις των Περσών, η Ερέτρια, έπρεπε να βρίσκεται όσο το δυνατό πιο κοντά στο πεδίο επιχειρήσεων της στρατιάς. Για αυτό το πεδίο του Μαραθώνα ήταν προσφορότερο.
Παρόλα ταύτα το πεδίο του Μαραθώνα δεν παρουσίαζε και τόσα πλεονεκτήματα για τους Πέρσες, όσα τουλάχιστον ορισμένοι υποστηρίζουν. Οι Πέρσες στρατοπέδευσαν μεταξύ της παραλίας του Σχοινιά και του υψώματος Σταυροκοράκι (υψ. 310). Επέλεξαν το σημείο αυτό διότι εκεί υπήρχε η Μακάρια κρήνη, από την οποία μπορούσαν να τροφοδοτούνται με νερό.
Η κατάσταση μάλιστα των Περσών χειροτέρευσε όταν την επομένη τη εγκαταστάσεως των εμφανίσθηκε στην περιοχή και η ελληνική στρατιά. Οι Αθηναίοι, έχοντας πληροφορηθεί την αποβίβαση των αντιπάλων απεφάσισαν να τους αντιμετωπίσουν στο σημείο αποβάσεως, αντί να περιμένουν παθητικά εντός των τειχών.
Η απόφαση αυτή ελήφθη από τους 10 Αθηναίους στρατηγούς, οι οποίοι παραδοσιακά διοικούσαν τον στρατό, ένας τους άνδρες κάθε φυλής. Η απόφαση όμως ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων καθώς πολλοί πολίτες επέμενα ότι δεν θα έπρεπε να διακινδυνεύσουν συγκρουόμενοι σε ανοικτό πεδίο, με τόσο πολυάριθμους εχθρούς. Ευτυχώς η πρόταση τους δεν εισακούστηκε και η Αθήνα δεν υπέστη την τύχη της Ερέτριας. Ωστόσο οι στρατηγοί δεν θα οδηγούσαν στον Μαραθώνα το σύνολο των αθηναϊκών δυνάμεων.
Υπολογίζεται ότι η Αθήνα εκείνην την περίοδο μπορούσε να παρατάξει στρατό περί τους 15.000 οπλίτες. Ο Μιλτιάδης και οι στρατηγοί του όμως οδήγησαν μόνον 10.000 άνδρες στον Μαραθώνα, μεταξύ των οποίων υπήρχαν και λίγοι ελαφρά οπλισμένοι απελεύθεροι δούλοι. Άφησαν δηλαδή πίσω τους τουλάχιστον το 1/3 των μαχίμων ανδρών.
Η κίνηση αυτή ίσως με την πρώτη ματιά φαντάζει ακατανόητη. Όταν έχεις στη διάθεση σου ένα μικρό έτσι κι αλλιώς στράτευμα έναντι υπεραρίθμων αντιπάλων είναι λογικό να συγκεντρώνεις το σύνολο του δυναμικού μάχης που διαθέτεις για την κρίσιμη μάχη. Μια προσεκτικότερη όμως εξέταση των πραγμάτων οδηγεί σε άλλα συμπεράσματα.
Οι Αθηναίοι στρατηγοί ήταν υποχρεωμένοι να αφήσουν πίσω τους ισχυρή φρουρά στην Αθήνα, ώστε και τα τείχη να φρουρούνται, σε περίπτωση που χάσουν τη μάχη, αλλά και οι οπαδοί του Ιππία και γενικότερα οι φιλοπερσικές φωνές να τηρούνται υπό έλεγχο. Εξάλλου οι Αθηναίοι στρατηγοί υπολόγιζαν και στην άφιξη του επικουρικού σπαρτιατικού σώματος.
Οπότε οι άνδρες που άφηναν πίσω, προφανώς οι λιγότερο κατάλληλοι για επιχειρήσεις πεδίου, θα αναπληρώνονταν από τους επίλεκτους Σπαρτιάτες. Με αυτά κατά νου οι 10 στρατηγοί τάχθηκαν επικεφαλής των 10.000 ανδρών τους και κίνησαν για τον Μαραθώνα. Όσον αφορά τους Πλαταιείς αυτοί κατά πάσα πιθανότητα ενώθηκαν με τους Αθηναίους, μετά την άφιξη των τελευταίων στον Μαραθώνα και όχι νωρίτερα.
Ελιγμοί και στρατηγήματα
Οι Αθηναίοι αναχώρησαν από την πόλη εν μέσω συγκινητικών εκδηλώσεων με υψηλό ηθικό, καθώς ταίριαζε σε προμάχους της πατρίδος και της ελευθερίας. Η στρατιά πορεύθηκε από την Κηφισιά προς τα Μεσόγεια. Οι στρατηγοί προτίμησαν να αποφύγουν την παράκτια οδό, φοβούμενοι ότι οι Πέρσες θα τους εντόπιζαν, αλλά και γιατί η συγκεκριμένη οδός ήταν ημιορεινή και άρα ασφαλής από τυχόν επίθεση του περσικού ιππικού.
Όπως ανεφέρθη η στρατιά έφτασε στον Μαραθώνα ή το βράδυ της επομένης της περσικής αποβάσεως ή το πρωί της μεθεπομένης ημέρας. Οι Έλληνες εντόπισαν το βαρβαρικό στρατόπεδο και απεφάσισαν να στρατοπεδεύσουν κοντά στο σημερινό χωριό Βράνα στους πρόποδες των λόφων Αγριλίκι (υψ. 557) και Κοτρώνι (υψ. 220). Εκεί βρισκόταν ένα τέμενος του Ηρακλή το οποίο λειτούργησε ως στρατηγείο των Ελλήνων.
Οι Έλληνες στρατοπέδευσαν εκεί για προφανείς λόγους. Το ορεινό έδαφος δεν ήταν κατάλληλο για δράση ιππικού. Έτσι θα μπορούσαν ήσυχοι και ασφαλείς να προετοιμασθούν για τη μάχη, χωρίς να υπάρχει ο κίνδυνος αιφνιδιαστικής προσβολής τους από το ευκίνητο τμήμα της αντιπάλου στρατιάς. Παράλληλα ο γνώστης της περσικής τακτικής Μιλτιάδης διέταξε τους άνδρες του κατασκευάσουν φορητά ξύλινα φράγματα.
Αυτά αποτελούντο από μια μεγάλη εγκάρσια δοκό επί της οποίας τοποθετούνταν κάθετα μερικές δεκάδες μυτεροί πάσσαλοι. Το όπλο αυτό που για πρώτη φορά φαίνεται να υιοθέτησε ο Μιλτιάδης χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον στην Ευρώπη του 16ου έως του 19ου αιώνος μ.Χ. από στρατούς που αντιμετώπιζαν αντίπαλο με συντριπτική υπεροχή σε ιππικό.
Χάρη σε αυτά τα φορητά φράγματα – σεβώ ντε φρις, σύμφωνα με την ευρωπαϊκή στρατιωτική ορολογία – οι Αυστριακοί επέτυχαν μεγάλες νίκες κατά των Οθωμανών. Ακόμα και στην καταλυτική πολιορκία και μάχη της Βιέννης το 1683 τα γερμανικά στρατεύματα χρησιμοποίησαν τέτοια φράγματα, αδρανοποιώντας το περίφημο και πολυάριθμο οθωμανικό ιππικό και κατακόπτοντας, με την ησυχία τους, το άτακτο εν πολλοίς οθωμανικό πεζικό.
Οι Πέρσες που αποβιβάσθηκαν στη Αττική γη νικητές και τροπαιούχοι, έτοιμοι να συντρίψουν την Αθήνα, είχαν τώρα περιορισθεί αυτοί σε παθητικό ρόλο, πολιορκημένοι ουσιαστικά στο στρατόπεδο τους, αποκλεισμένοι από τους λιγοστούς Έλληνες. Το πρωτοφανές στα παγκόσμια στρατιωτικά χρονικά αυτό γεγονός, πέραν του αντίκτυπου που είχε στο ηθικό των Περσών τους δημιουργούσε και πρακτικά προβλήματα, ιδιαιτέρως όσον αφορά το ιππικό τους. Οι ίπποι των Περσών είχαν προφανώς μεταφερθεί από την Ασία με ιππαγωγά σκάφη.
Είναι λογικό να υποτεθεί ότι κάθε φορά που ο στόλος αγκυροβολούσε οι ίπποι αποβιβάζονταν για να συνέλθουν από το ταξίδι και για να τραφούν με φρέσκο χορτάρι. Και κατά την αποβίβαση στον Μαραθώνα θα πρέπει να ακολουθήθηκε η ίδια πρακτική, κοινή άλλωστε σε όλους τους αρχαίους στρατούς.
Μετά την άφιξη και την αμυντική εγκατάσταση όμως των Ελλήνων σε απόσταση αναπνοής από το περσικό στρατόπεδο – η απόσταση που χώριζε τα δύο στρατόπεδα δεν ήταν μεγαλύτερη των 2 χλμ. – οι Πέρσες ιπποκόμοι αδυνατούσαν να οδηγήσουν τους ίππους στον πλούσιο κάμπο να βοσκήσουν φοβούμενοι ότι οι Έλληνες θα μπορούσαν να τους επιτεθούν αιφνιδιαστικά και να τους αρπάξουν τα πολύτιμα ζώα. Έτσι οι ίπποι των Περσών περιορίσθηκαν στο βορειοανατολικό άκρο του πεδίου, μεταξύ της Μακάριας κρήνης και των ελών.
Το ιππικό αποτελούσε πράγματι το επίλεκτο όπλο των Περσών. Το ίδιο όμως υπόκειντο σε ορισμένους περιορισμούς. Το ιππικό δεν μπορούσε να παραμείνει σε θέσεις μάχης για απεριόριστο χρόνο. Οι ίπποι επίσης χρειάζονταν καθημερινή περιποίηση. Τις νύκτες επίσης οι ίπποι έπρεπε να δένονται από τα πόδια, ώστε να μην μπορούν να φύγουν, ακόμη και αν πανικοβληθούν. Οι Πέρσες φοβούνταν, δικαίως, ότι ήταν δυνατό κάποιος Έλληνας να διεισδύσει νύκτα στο στρατόπεδο τους και να τρομάξει τους ίππους, ανάβοντας για παράδειγμα φωτιά κοντά τους.
Τα ζώα λειτουργούν με το ένστικτο της αυτοσυντηρήσεως. Αν λοιπόν δεν ήσαν καλά δεμένα θα τρέπονταν σε φυγή. Από την άλλη πλευρά όμως το δέσιμο των ίππων στερούσε από τους Πέρσες ιππείς πολύτιμο χρόνο ετοιμότητας. Ένας ιππέας χρειαζόταν ούτως ή άλλως διπλάσιο χρόνο προετοιμασίας πριν τη μάχη από έναν πεζό.
Ο χρόνος αυτός τώρα αυξάνονταν. Υπό φυσιολογικές συνθήκες το γεγονός αυτό δεν θα είχε καταστροφικές συνέπειες. Τι θα γινόταν όμως εάν οι Έλληνες εξαπέλυαν αιφνιδιαστική επίθεση ; Θα προλάβαιναν οι εκλεκτοί Πέρσες ιππείς να ετοιμαστούν και να λάβουν μέρος στη μάχη;
Φοβούμενοι ακριβώς αυτό το ενδεχόμενο οι Πέρσες επιχείρησαν να προκαλέσουν τους Έλληνες σε μάχη. Την δευτέρα της αποβάσεως των ημέρα παρέταξαν τον στρατό τους προς μάχη μεταξύ του λόφου Κοτρώνι και της θαλάσσης, στο ύψος της σημερινής κοίτης του ποταμού Χάραδρου. Οι Πέρσες παρατάχθηκαν στο ευνοϊκότερο για αυτούς σημείο του πεδίου και ανέμεναν την ελληνική επίθεση.
Φυσικά οι Έλληνες δεν κινήθηκαν. Θα ήταν πολύ ανόητο από μέρους τους να εμπλακούν με τον αντίπαλο υπό ευνοϊκές για αυτόν συνθήκες. Αντιθέτως αποφάσισαν να περιμένουν, διατηρώντας οι ίδιοι την πρωτοβουλία των κινήσεων.Οι Πέρσες αφού μάταια περίμεναν για ώρες, τελικώς έσπασαν τους σχηματισμούς των και επέστρεψαν στο στρατόπεδο τους.
Οι Πέρσες στρατηγοί επίσης δεν φάνηκαν πρόθυμοι να αποτολμήσουν μια κατά μέτωπο επίθεση στην ελληνική τοποθεσία, η οποία κατά πάσα πιθανότητα θα οδηγούσε σε μια άκρως αιματηρή αποτυχία. Η περσική πάντως πρόκληση προκάλεσε διχογνωμίες στο ελληνικό στρατόπεδο.
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο οι πέντε Αθηναίοι στρατηγοί εξέφρασαν την άποψη ότι δεν θα έπρεπε σε καμία περίπτωση να εμπλακούν με τις μυριάδες εχθρών πριν την άφιξη των Σπαρτιατών. Οι λοιποί, με επικεφαλής τον Μιλτιάδη, αντιθέτως, υποστήριζαν ότι θα έπρεπε να επιτεθούν στον εχθρό την κατάλληλη στιγμή. Τη λύση έδωσε τελικώς ο πολέμαρχος Καλλίμαχος, ο οποίος συντάχθηκε με την άποψη του Μιλτιάδη. Έτσι κατά πλειοψηφία ελήφθη η απόφαση να επιτεθούν οι λίγοι στους πολλούς με την πρώτη κατάλληλη ευκαιρία.
Το πρώτο βήμα στο οποίο προχώρησε ο Μιλτιάδης, ο ουσιαστικός ηγέτης πλέον των ελληνικών δυνάμεων, ήταν να προωθήσει τις θέσεις του πλησιέστερα στις περσικές. Οι Έλληνες πλησίασαν σε απόσταση περίπου 1.500 μ. – 8 στάδια κατά τον Ηρόδοτο – από τις περσικές προφυλακές, μεταφέροντας μαζί τους και τα ξύλινα φράγματα που είχαν κατασκευάσει.
Αυτά τα τοποθέτησαν κυρίως στα πλευρά της παρατάξεως των, ώστε να είναι προστατευμένοι από περσικές απόπειρες υπερφαλαγγίσεως. Κατά μέτωπο η οπλιτική φάλαγγα ήταν πολύ ισχυρή για να διασπαστεί, ακόμα και από επέλαση ιππικού. Εξάλλου δεν υπήρχε ακόμη ιππικό ικανό να επελάσει μετωπικά κατά της φάλαγγας. Οι ίπποι, χάρη στο ένστικτο της αυτοσυντήρησης, αρνούνταν κατηγορηματικώς να επελάσουν κατά του δάσους λογχών της φάλαγγας.
Η προσφιλής τακτική των Περσών κατά της ελληνικής φάλαγγας ήταν η προσβολή της από τα πλευρά. Τώρα όμως που τα πλευρά ήταν καλυμμένα από τα ξύλινα φράγματα όλος ο περσικός σχεδιασμός ανατρεπόταν. Στην καλύτερη για αυτούς περίπτωση οι Πέρσες ιππείς θα ελίσσονταν ενώπιον της ελληνικής παρατάξεως εξαπολύοντας τα ακόντια των εναντίον της, δεχόμενοι όμως τα βλήματα των Ελλήνων ψιλών.
Παρά την επιθετική του κίνηση να προσεγγίσει το εχθρικό στρατόπεδο, ο Μιλτιάδης δεν διέταξε την εκτέλεση της επιθέσεως. Βαθύς γνώστης της περσικής νοοτροπίας, επιχείρησε να «αποκοιμίσει» τους αντιπάλους διοικητές. Και πράγματι το επέτυχε.
Οι Πέρσες στρατηγοί, βλέποντας τους Έλληνες να μην επιτίθενται, προφανώς κατόπιν γνωμοδοτήσεως και του Ιππία, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι Αθηναίοι δεν θα εφορμούσαν εναντίον τους πριν την άφιξη ενισχύσεων. Με αυτό το σκεπτικό χαλάρωσαν τα μέτρα επιφυλακής των, καθώς οι ημέρες περνούσαν και οι δύο αντίπαλες στρατιές συνήθισαν η μια στην παρουσία της άλλης.
Οι Πέρσες ειδικά, οι οποίοι λόγω τους έως τότε αήττητου τους από τους Έλληνες, αλλά και λόγω της μεγάλης τους αριθμητικής υπεροχής, η οποία πλέον καθίστατο απτή, εφόσον έβλεπαν το μικρό μέγεθος της ελληνικής στρατιάς, άρχισαν να αισθάνονται πολύ σίγουροι για τον εαυτό τους, γεγονός που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην καταστροφή, όπως πάμπολλα ιστορικά παραδείγματα αποδεικνύουν.
συνεχίζεται στο 2ο μέρος
πηγή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Παρακαλούμε τα σχολιά σας να ειναι σχετικά με το θέμα, περιεκτικά και ευπρεπή. Για την καλύτερη επικοινωνία δώστε κάποιο όνομα ή ψευδώνυμο. Διαφημιστικά σχόλια δεν δημοσιεύονται.
Επειδή δεν υπάρχει η δυνατότητα διόρθωσης του σχολίου σας παρακαλούμε μετά την τελική σύνταξή του να ελέγχεται. Προτιμάτε την ελληνική γραφή κι όχι την λατινική (κοινώς greeklish).
Πολύ σημαντικό είναι να κρατάτε προσωρινό αντίγραφο του σχολίου σας ειδικά όταν είναι εκτενές διότι ενδέχεται να μην γίνει δεκτό από την Google (λόγω μεγέθους) και θα παραστεί η ανάγκη να το σπάσετε σε δύο ή περισσότερα.
Το σχόλιό σας θα δημοσιευθεί, το αργότερο, μέσα σε λίγες ώρες, μετά από έγκριση του διαχειριστή του ιστολογίου, ο οποίος είναι υποχρεωμένος να δημοσιεύει όλα τα σχόλια που δεν παραβαίνουν τους όρους που έχουμε θέσει στις παρούσες οδηγίες.
Υβριστικά, μη ευπρεπή και προπαγανδιστικά σχόλια θα διαγράφονται ή δεν θα δημοσιεύονται.