Πως ακυρώνεται ο «Μακεδονισμός» των Σκοπίων

Του Σταύρου Λυγερού

Δεν είναι λίγοι στους πολιτικούς κύκλους της Αθήνας που αντιλαμβάνονται με επιφανειακό τρόπο το διακύβευμα στην υπόθεση του Μακεδονικού. Το μόνο που θέλουν είναι να βρεθεί μία οποιαδήποτε σύνθετη ονομασία για να ξεμπερδεύουν. Η συζήτηση, όμως, για τον επιθετικό προσδιορισμό δεν είναι καθόλου σχολαστική. Για να ξεμπερδεύει πραγματικά η Ελλάδα πρέπει να επιβληθεί η σύνθετη ονομασία, που θα ακυρώσει τον “Μακεδονισμό” των Σκοπίων, δηλαδή το ιδεολόγημα της “διαμελισμένης μακεδονικής πατρίδας”.

Η προσπάθεια των Σλαβομακεδόνων να σφετερισθούν την ιστορική κληρονομιά των αρχαίων Μακεδόνων ενοχλεί την ελληνική κοινή γνώμη, αλλά το κύριο πρόβλημα είναι η γεωπολιτική πτυχή. Δεν είναι τυχαίο ότι η κυβέρνηση Ζάεφ έχει πάρει αποστάσεις από τη γελοία και κιτς πολιτική του Γκρουέφσκι. Αυτό είναι θετικό, αλλά δεν αρκεί.

Στο σημείο αυτό είναι αναγκαία μία διευκρίνιση. Η αρχαία Μακεδονία εδαφικά ταυτίζεται σε γενικές γραμμές με την ελληνική Μακεδονία. Στους νεότερους χρόνους, όμως, έχει επικρατήσει να ονομάζεται Μακεδονία μία ευρύτερη γεωγραφική περιοχή που σε γενικές γραμμές περιλαμβάνει εδαφικά και τη FYROM και τη βουλγαρική επαρχία του Πιρίν.

Στους νεότερους χρόνους στη Μακεδονία κατοικούν πολλές εθνότητες (Έλληνες, Σλάβοι, Βούλγαροι, Αλβανοί και παλιότερα Εβραίοι και Οθωμανοί). Με άλλα λόγια δεν είναι η πατρίδα ενός και μόνο έθνους. Ως εκ τούτου, οι εθνότητες που την κατοικούν έχουν δικαίωμα στη χρήση του γεωγραφικού όρου Μακεδονία. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, χρησιμοποιείται εθνογεωγραφικός προσδιορισμός.

Το παράδειγμα της Κύπρου
Το παράδειγμα της Κύπρου είναι ενδεικτικό. Ελληνοκύπριοι είναι οι Έλληνες της Κύπρου και Τουρκοκύπριοι οι Τούρκοι της Κύπρου. Αντιστοίχως, οι Έλληνες της Μακεδονίας είναι Ελληνομακεδόνες, οι Σλάβοι Σλαβομακεδόνες, οι Βούλγαροι Βουλγαρομακεδόνες, οι Αλβανοί Αλβανομακεδόνες κλπ. Εάν στους Σλάβους της FYROM δεν αρέσει το όνομα Σλαβομακεδόνες (σλαβομακεδονική εθνότητα και γλώσσα) είναι δικαίωμά τους να αντικαταστήσουν τον εθνικό προσδιορισμό “σλαβο-” από κάποιον άλλον.

Η Ελλάδα δεν έχει ούτε αρμοδιότητα ούτε φιλοδοξία να τους βαφτίσει. Έχει συμφέρον κι αρμοδιότητα, όμως, να τους εμποδίσει να ονομάζονται “Μακεδόνες”. Με άλλα λόγια, να εμποδίσει το Μέρος (FYROM) να αυτοπροβάλλεται σαν Όλον και να το οικειοποιείται, νομιμοποιώντας βλέψεις στο σύνολο της Μακεδονίας ως γεωγραφικής περιοχής και ως ιστορίας.

Η κρατική ιδεολογία των Σκοπίων εμφανίζει τη Μακεδονία σαν πατρίδα του ανύπαρκτου “μακεδονικού έθνους”. Κατ’ επέκτασιν, εμφανίζει τη λεγόμενη Μακεδονία του Αιγαίου να βρίσκεται υπό ελληνική κατοχή και τη λεγόμενη Μακεδονία του Πιρίν υπό βουλγαρική κατοχή! Οι Σλαβομακεδόνες δηλώνουν ότι το όνομα “Μακεδονία”/“μακεδονική” είναι η ταυτότητά τους, επειδή μέσω αυτού νομιμοποιούν το ιδεολόγημα της “διαμελισμένης μακεδονικής πατρίδας”. Με άλλα λόγια, μονοπωλούν το όνομα “Μακεδονία” για το κράτος και “μακεδονική” για την εθνότητα/γλώσσα, με σκοπό –όπως ήδη προανέφερα– το Μέρος να εγγράψει υποθήκη επί του Όλου.

Η Ελλάδα (και η Βουλγαρία) θίγεται από το σφετερισμό. Το ζητούμενο, λοιπόν, δεν είναι να βρεθεί μία οποιαδήποτε σύνθετη ονομασία για να κλείσει όπως-όπως το πρόβλημα. Ζητούμενο είναι να επιβληθεί η σύνθετη ονομασία που αντανακλά την πραγματικότητα της περιοχής, που ακυρώνει το ιδεολόγημα του “Μακεδονισμού”, την προσπάθεια του Μέρους να σφετερισθεί το Όλον. Αυτός είναι ο πυρήνας του προβλήματος και μόνο αν αντιμετωπισθεί έτσι μπορεί να προκύψει μία βιώσιμη λύση, η οποία να σέβεται τις θεμιτές ευαισθησίες όλων των εθνοτήτων της περιοχής.
Το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού

Το κεντρικό επιχείρημα των Σλαβομακεδόνων είναι το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού, το οποίο επιπολαίως επικαλούνται και αποδέχονται πολλοί διεθνώς. Το δικαίωμα αυτό, όμως, δεν σημαίνει χωρίς περιορισμούς επιλογή ονόματος για το κράτος, την εθνότητα και τη γλώσσα. Επειδή η ονομασία συμπυκνώνει την ταυτότητα, η ελευθερία επιλογής ονόματος σταματάει εκεί που αρχίζει να θίγει άλλους.

Όταν πριν από πολλά χρόνια βρέθηκα απέναντι σε Ευρωπαίους αξιωματούχους που επικαλούνταν το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού τους έθεσα το εξής ερώτημα: Αν δέχονται ότι το δικαίωμα αυτό ισχύει χωρίς περιορισμούς δεν θα είχαν αντίρρηση εάν –υποθετικά μιλώντας– η Βουλή των Ελλήνων αποφάσιζε να μετονομάσει την Ελληνική Δημοκρατία σε Ευρωπαϊκή Δημοκρατία, το ελληνικό έθνος σε ευρωπαϊκό και την ελληνική γλώσσα αντιστοίχως σε ευρωπαϊκή.

Μου απάντησαν ότι αυτό δεν μπορεί να συμβεί, ερχόμενοι αμέσως σε αντίφαση με αυτά που έλεγαν λίγο πριν. Τους διευκόλυνα, λέγοντας ότι δικαιολογημένα οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι θα διαμαρτύρονταν με το βάσιμο επιχείρημα ότι η Ελλάδα ανήκει κι αυτή στη γεωγραφική περιοχή Ευρώπη, αλλά δεν ταυτίζεται με την Ευρώπη. Δηλαδή, θα διαμαρτύρονταν με το βάσιμο επιχείρημα ότι το Μέρος επιχειρεί να οικειοποιηθεί το Όλον.

Κατέληξα, τονίζοντας ότι αυτό ισχύει και για τη FYROM και τη γεωγραφική περιοχή Μακεδονία. Στο μόνο που δεν είχα απάντηση είναι γιατί το λογικό αυτό επιχείρημα δεν υπάρχει στην ιστοσελίδα του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών και γιατί δεν το είχαν ακούσει από κανέναν Έλληνα επίσημο όλα εκείνα τα χρόνια.
Το ιδεολόγημα του «Μακεδονισμού»

Το ζητούμενο δεν είναι ο “Μακεδονισμός”, που κυριαρχεί στο γειτονικό κράτος από την ίδρυσή του, να καταστεί πιο ευέλικτος. Να φύγουμε από τον κραυγαλέο “Μακεδονισμό” του Γκρουέφσκι και να αποδεχθούμε τον καλυμμένο και ευέλικτο “Μακεδονισμό” του Ζάεφ. Ζητούμενο είναι να ακυρωθεί. Αυτό σημαίνει αλλαγή όχι μόνο της ονομασίας του κράτους, αλλά και του ονόματος της εθνότητας/γλώσσας, ώστε τα ονόματα να αντανακλούν την πραγματικότητα της περιοχής.

Αυτό στο διπλωματικό επίπεδο σημαίνει πως δεν αρκεί η Ελλάδα να απαιτεί αλλαγή μόνο της ονομασίας του κράτους, όπως κάνει μέχρι σήμερα. Για να μην επανέλθει το πρόβλημα από το παράθυρο, πρέπει η λύση να αφορά και το όνομα της ταυτότητας, δηλαδή το όνομα της εθνότητας και της γλώσσας. Αλλιώς, θα συνεχισθεί ο φαύλος κύκλος της προπαγανδιστικής πίεσης, που δηλητηριάζει το κλίμα στις διμερείς σχέσεις. Σκοπός, λοιπόν, δεν είναι να βρεθεί ένας συμβιβασμός για να ξεμπερδεύουμε με ένα χρονίζον πρόβλημα. Σκοπός είναι οι Σλαβομακεδόνες να αποδεχθούν αυτό που πραγματικά αντιπροσωπεύουν στην περιοχή.

Η FYROM δεν είναι εθνικό κράτος. Είναι συνεταιρικό κράτος. Κύρια εθνική συνιστώσα είναι οι Σλαβομακεδόνες και δευτερεύουσα οι Αλβανομακεδόνες. Ως εκ τούτου, η ονομασία του κράτους δεν μπορεί να έχει εθνικό προσδιορισμό, δεν μπορεί το κράτος να ονομάζεται π.χ. Σλαβομακεδονία. Η ονομασία του αφενός πρέπει να είναι εθνικά ουδέτερη, αφετέρου να καταδεικνύει πως πρόκειται για Μέρος και όχι για το Όλον.
Γεωγραφικός προσδιορισμός που να δηλώνει το Μέρος

Με άλλα λόγια η ονομασία πρέπει να είναι σύνθετη και ο επιθετικός προσδιορισμός στο “Μακεδονία” να είναι γεωγραφικός. Το όνομα που αντανακλά καλύτερα την πραγματικότητα είναι το “Άνω Μακεδονία”. Αντανακλά την πραγματικότητα, χωρίς να θίγει τα θεμιτά εθνικά συμφέροντα ούτε της μίας, ούτε της άλλης πλευράς. Αντιθέτως, το “Νέα Μακεδονία” (και στη σλαβική εκδοχή της), που είχε πέσει στο τραπέζι, παραπέμπει στο σύνολο της Μακεδονίας, επειδή το “Νέα” είναι χρονικός προσδιορισμός. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι αντί να ακυρώνει το ιδεολόγημα του “Μακεδονισμού”, το επικυρώνει.

Ορισμένοι διπλωματικοί κύκλοι ισχυρίζονται ότι οι Βούλγαροι είναι αντίθετοι με το όνομα “Άνω Μακεδονία”, επειδή ο γεωγραφικός αυτός προσδιορισμός συμπεριλαμβάνει και τη δική τους Μακεδονία του Πιρίν. Είναι γελοίο να κάνουμε εμείς τους δικηγόρους της Βουλγαρίας, όταν το σημερινό όνομα “Μακεδονία” δεν εμπόδισε τη Σόφια να τα βρει με τα Σκόπια. Και αν έχει πρόβλημα με το “Άνω Μακεδονία” ας το δηλώσει.

Υπάρχει και το όνομα “Vardar Makedonia” (“Μακεδονία του Βαρδάρη”), το οποίο χρησιμοποιείται από τους ίδιους τους Σλαβομακεδόνες ως γεωγραφικός όρος, που προσδιορίζει το έδαφος της FYROM. Στο επίπεδο της διαπραγμάτευσης έχει το πλεονέκτημα ότι είναι δύσκολο οι Σλαβομακεδόνες να απορρίψουν μία ονομασία που χρησιμοποιούν οι ίδιοι.

Το γεγονός ότι είναι όρος στη δική τους εθνικιστική ρητορική δεν σημαίνει ότι αυτομάτως είναι απορριπτέος από την Ελλάδα. Αφού είναι γεωγραφικός όρος, που προσδιορίζει ένα μόνο μέρος και δεν αναφέρεται σ’ ολόκληρη τη Μακεδονία μπορεί να γίνει δεκτό ως όνομα. Υπό την προϋπόθεση ότι θα καταγραφεί διεθνώς ως μία λέξη και στη σλαβική γραφή και στην αγγλοποιημένη εκδοχή της (Vardarmakedonia).

πηγή