Περί δικαίου και δικαιοσύνης…

Της Μαριάνθης Παγουτέλη 

Το «δίκαιο» ως όρος δεν έχει στην ελληνική γλώσσα σαφή ετυμολογία. Η έλλειψη αυτή φανερώνει πως αποτελεί ορμέμφυτη συνθήκη του ανθρώπου και όχι παράγωγη κατάσταση.

Η αντίληψη του «δικαίου» είναι άμεσο απότοκο της ύπαρξης του ανθρώπου και των αναγκών του. Πηγή του «δικαίου» είναι ο ίδιος ο άνθρωπος και αιτία της συνειδητοποίησής του οι ανθρώπινες ανάγκες, δηλ. ο βιοτικός μας νόμος. 

Μια ματιά στο ζωικό βασίλειο μας πείθει ότι το μόνο «δίκαιο» που μπορεί να αναγνωριστεί στα άλλα έμβια όντα του πλανήτη είναι αυτό που υπαγορεύεται από τις βιοτικές τους ανάγκες ή τις βιοτικές ανάγκες του συνόλου της αγέλης.

Στην ίδια αντίληψη, ο άνθρωπος, κομμάτι και μέρος της ίδιας φύσης και αντικείμενο του ίδιου φυσικού γήινου και κοσμικού νόμου έχει έμφυτη στα κύτταρά του την ανάγκη για οξυγόνο, νερό, τροφή, προστασία, δηλ. τα στοιχεία εκείνα που είναι αναγκαία για τη διατήρησή του στη ζωή. Η «γνώση» αυτή είναι το πρώτο ορμέμφυτο στοιχείο αντίληψης, η πρωταρχική  εσώτερη ανθρώπινη γνώση, που ξεκινά από τα κύτταρα και καταλήγει στον ανθρώπινο εγκέφαλο. 

Η περί δικαίου αντίληψη είναι και ανάγκη του ανθρώπινου όντος, καθώς πηγάζει από την ίδια αυτή τη βασική εσωτερική γνώση για τις βιοτικές του ανάγκες. Όλη η ζωή του ανθρώπου ορίζεται απαραίτητα από αυτές τις ανάγκες και η πρώτη περί δικαίου αντίληψή του ξεκινά από τη γνώση ότι η έλλειψη αυτών των στοιχείων, των απαραίτητων βιοτικών του αναγκών επιφέρει τον θάνατο του βιολογικού του μηχανισμού. Θα όριζα συνεπώς το δίκαιο ως την πρώτη αντίληψη της ανάγκης για ζωή, την πρώτη αντίληψη του φυσικού νόμου που διέπει τον άνθρωπο. Και είναι πράγματι το δίκαιο σε κάθε μορφή του μία αντίληψη του φυσικού νόμου.

Οι πρώτες πράξεις απονομής και διεκδίκησης δικαίου στο ανθρώπινο ον είναι βέβαιο πως συνδέονται με αυτές τις βιοτικές ανάγκες. Η πρώτη συνειδητοποίηση της έννοιας του δικαίου είναι βέβαιο πως συνδέεται άμεσα με τη διεκδίκηση βιοτικών αναγκών: αέρα, νερού, τροφής, στέγης – προστασίας. Η ορμέμφυτη αντίληψη του δικαίου σε κάθε άνθρωπο είναι αυτή που κάνει τη μάνα να ταΐσει εξίσου και τα δυο της παιδιά, που κάνει τον άνθρωπο γενικά να αντιληφθεί ως αδικία τη στέρηση της τροφής και του νερού σε κάποιον…  

Μέσα από αυτή την κατάσταση εσωτερικής γνώσης του ανθρώπου για τις βιοτικές του ανάγκες γεννιέται η έννοια του δικαίου και στη συνέχεια από την έννοια αυτή γεννιούνται και υπάρχουν οι άμεσα συνδεδεμένες με αυτήν παράγωγες έννοιες του «δικαιώματος» (δηλαδή αυτού που ο άνθρωπος δικαιούται), της δικαιοσύνης (του μηχανισμού δηλαδή απονομής του δικαίου), της ποινής (του μηχανισμού επιβολής τιμωρίας με την στέρηση «δικαιωμάτων»). 

Στην πρωτόλεια, γνήσια και αποφασιστικής σημασίας για τη σύλληψη και κατανόηση της έννοιας του δικαίου, αρχική ανθρώπινη κοινωνία, το δίκαιο ταυτίζεται με την ορμέμφυτη κυτταρική βιοτική ανάγκη ως όρος ικανοποίησής της, το δικαίωμα είναι η εξωτερική παραδοχή της ικανοποίησης της βιοτικής ανάγκης, η δικαιοσύνη είναι ο μηχανισμός διανομής των βιοτικών αναγκών σε όλους και η ποινή είναι η στέρηση τους (αφαγία, στέρηση ύδατος, εξορία από τη σπηλιά ή την κώμη…). Όπως ανέφερα, είναι βέβαιο ότι ο άνθρωπος από την αρχή της ύπαρξής του αντιλαμβάνεται το «δίκαιο» ως μηχανισμό αντίληψης και κάλυψης αναγκών και αισθάνεται την ανάγκη της δικαιϊκής οργάνωσης και εφαρμογής. 

Δίκαιο συνεπώς είναι η αντίληψη και γνώση του ανθρώπου για το νόμο ικανοποίησης των βιοτικών του αναγκών.

Η διαστροφή της πραγματικής έννοιας του δικαίου, η απώλεια της ουσιαστικής του βάσης, αποτελεί κεφαλαιώδη αντίληψη της ανθρώπινης κοινωνίας. Ο άνθρωπος δεν κρίνει με βάση τα νομικά δεδομένα, που λειτούργησαν πάμπολλες φορές και λειτουργούν και σήμερα κατά διαστροφή της ορμέμφυτης ανθρώπινης αντίληψης για το δίκαιο. Ο μέσος άνθρωπος εξακολουθεί να έχει μέσα του την πρωταρχική αντίληψη του δικαίου και κρίνει με βάση το δικό του εσωτερικό βιοτικό κώδικα. 

Ακόμα και εμείς οι ίδιοι οι δικαστές συλλαμβάνουμε πολλές φορές τον εαυτό μας να προσδιορίζει το ειδεχθές ή τη βαρύτητα μίας πράξης, ακόμα και τον άδικο ή μη χαρακτήρα της με βάση αυτό τον εσωτερικό ανθρώπινο κώδικα. Είναι αδύνατο να ξεπεράσουμε το πραγματικό, τον ουσιώδη φυσικό μας νόμο. Την ίδια ώρα νομοθετήματα που προσβάλλουν βάναυσα τον ίδιο εσωτερικό νόμο καταρρέουν, ενώ πολλές είναι οι φορές που και οι ίδιοι ως εφαρμοστές τους, τα εφαρμόζουμε με βαριά καρδιά και με συναίσθηση της ουσιαστικής αδικίας τους (βλ. πρόσφατο «εξαμβλωματικό» νόμο 4055/2012). 

Θίγω τα ζητήματα αυτά, όχι μόνο από ελληνική διάθεση φιλοσοφίας. Το ζήτημα του δικαίου, υπό την ανωτέρω βαθειά και πραγματική του έννοια, γίνεται  πιο ουσιώδες σε περιστάσεις βαθιάς κρίσης όπως αυτή που βιώνει η χώρα μας και η κοινωνία μας. Μπροστά σε αυτά που συμβαίνουν και στα μέτρα που επιβάλλονται τα οποία είναι ευθέως αντίθετα στα φυσικά και πανανθρώπινα δίκαια, ο δικαστής δεν μπορεί να μένει αδιάφορος εφαρμοστής τυπικών νόμων που παραβιάζουν βασικές ανθρώπινες αξίες και δικαιώματα, που παραβιάζουν το ίδιο το «δίκαιο» του ανθρώπου.

Δώσαμε έναν όρκο τήρησης του Συντάγματος και εκδίδουμε αποφάσεις στο όνομα του Ελληνικού λαού. Πρέπει να αντιληφθούμε ουσιαστικά τη διάσταση και το μεγαλείο αυτής της εξουσίας και να μην αγνοούμε την πηγή της. Πηγή της και εντολέας μας δεν είναι κανένας υπηρεσιακός ή πολιτικός παράγοντας. Πηγή της εξουσίας μας και εντολέας μας είναι ο Ελληνικός λαός. Αυτός μας εξουσιοδότησε να τον δικάζουμε, αυτός καλύπτει το κόστος της δικαστικής μας δράσης. Πηγή της εξουσίας που εμείς απλώς ασκούμε είναι ο Ελληνικός λαός, ο Έλληνας πολίτης, ο Έλληνας άνθρωπος. 

Πρέπει, κάθε στιγμή να σκεφτόμαστε ότι η, κατ’ εξουσιοδότηση, του λαού αυτού δράση μας δεν μπορεί να ασκείται σε βάρος του και σε βάρος των δικαίων του, σε βάρος της έννοιας του δικαίου και της δικαιοσύνης, όπως παραπάνω ορίστηκε. 

Στις δύσκολες αυτές εποχές, στην κρίση που προκάλεσαν οι άλλες δύο μορφές εκδήλωσης της λαϊκής κυριαρχίας οι οποίες και αδυνατούν να δώσουν λύση, ο ρόλος του δικαστή, ο ρόλος του πολίτη – δικαστή (γιατί αυτό είμαστε) πρέπει να είναι καταλυτικός. Η αντίληψη του δικαίου και των απαράγραπτων δικαιωμάτων κάθε ανθρώπου πρέπει να κυριαρχεί στη σκέψη, στη συνείδηση και στις πράξεις μας. Εμείς οφείλουμε να αντισταθούμε σε κάθε τι παράλογο, απάνθρωπο και αντίθετο στα κεφαλαιώδη δικαιώματα που συγκροτούν πρωταρχικά την έννοια του δικαίου. 

Ο Δικαστής – εντολοδόχος του λαού οφείλει να κρίνει με βάση το αίσθημα δικαίου που συγκροτεί την έννοια του δικαίου και εκφράζεται μέσα από τη λαϊκή κυριαρχία. Οφείλουμε να έχουμε και όσοι δεν έχουμε να αποκτήσουμε συναίσθηση της ευθύνης μας απέναντι στον εντολέα μας λαό. 

Ο Δικαστής οφείλει να γίνει άξιος μπροστάρης και υπηρέτης των δικαίων του ανθρώπου και του εντολέα του λαού. 

Αυτό είναι και το νόημα, η ουσία και η αξία της υποψηφιότητας που έθεσα και δεν θα το έπραττα εάν δεν συναισθανόμουν αυτή μου την υποχρέωση και ευθύνη.

ΜΑΡΙΑΝΘΗ ΠΑΓΟΥΤΕΛΗ 

ΕΦΕΤΗΣ ΕΦΕΤΕΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 

http://dikastis.blogspot.gr/

JusticeForGreece