Η ΣΦΑΓΗ ΤΗΣ ΧΙΟΥ (30 Μαρτίου 1822) μέσα από τον πίνακα του Ε. Ντελακρουά

Η Σφαγή της Χίου (Scène des massacres de Scio), 1824. ΕυγένιοςΝτελακρουά (Eugène Ferdinand Victor Delacroix) (1798 – 1863). Παρίσι, Μουσείο Λούβρου. 

 

Η ανανεωμένη διεθνής προσοχή για την Ελληνική επανάσταση, για την οποία κατέφθαναν πληροφορίες όλο και πιο ανη­συχητικές, θα πρέπει με κάποιον τρόπο να είχε εντυπωσιάσει ιδιαίτερα τον Ντελακρουά, ώστε την άνοιξη του 1823 σημείωσε: «Αποφάσισα να ζωγραφίσω για το Σαλόνι κάποιες σκηνές από τη σφαγή της Χίου». Ήταν ένα από τα πιο ωμά γεγονότα του πολέμου, που συνέβη το προηγούμενο έτος, τον Απρίλιο του 1822, όταν οι Τούρκοι έσφαξαν περίπου είκοσι χιλιάδες Έλληνες στο νησί της Χίου, αναγκάζοντας τους επιζώντες να τραπούν σε φυγή.  

 

Ο ζωγράφος είχε ήδη σκεφτεί την ελληνική επανάσταση, αλλά τώρα η κλιμάκωση της κρίσης και η δημοσίευση όλο και πιο λεπτομερών σχολίων και ειδήσεων (ακόμη και από συντάκτες του επιπέδου του Φρανσουά Ρενέ ντε Σατομπριάνκαι του Λόρδου Τζορτζ Γκόρντον Μπάιρον) πρόσφεραν στον Ντελακρουά αυτήν τη δυνατή εικόνα που αναζητούσε. Γι’ αυτό, στις 12 Ιανουαρίου του 1824, μέσω του κουνιάδου του Ρεϊμόν ντε Βερνινάκ, ο ζωγράφος γνώρισε το συνταγματάρχη Ολιβιέ Βουτιέ, έναν εθελοντή υποστηρικτή του Ελληνικού ζητήματος, ο οποίος τέσσερα χρόνια νωρίτερα είχε την τύχη να ανακαλύψει στο νησί της Μήλου το περίφημο άγαλμα της Αφροδίτης, που στη συνέχεια αγοράστηκε από τους Γάλλους. 

 

Ο Βουτιέ, συγγραφέας του έργου Memoires sur lα guerre actuclle des grecs,διηγήθηκε στον Ντελακρουά ιστορίες και λεπτομέρειες από τον πόλεμο. Την ίδια ημέρα ο Ντελακρουά ξεκίνησε να δουλεύει τον πίνακά του, αρχίζοντας με μια σειρά από μελέτες εκ του φυσικού. Οι συνεχείς επισκέψεις στο Μουσείο του Λού­βρου, προκειμένου να αναλύσει τον Ρούμπενς, τον Βελάσκεθ, τον Μιχαήλ Άγγελο, τον Αντρέα ντελ Σάρτο, ενίσχυαν όλο και περισσότερο τη φαντασία του καλλιτέχνη, που μετέφραζε τις εντυπώσεις που λάμβανε με ένα προσωπικό λεξικό. 

 

Ακόμη και η ζωγραφική του Ζερικό, που πέθανε μέσα στον ίδιο εκείνο μήνα, συνέχιζε να ασκεί γοητεία, ενώ «η εξαιρετική Σχεδία του» αποτελούσε την πιο άμεση αναφορά στην επιλογή ενός σύγχρονου θέματος, όπως η σφαγή της Χίου, που δου­λεύτηκε σύμφωνα με τις προδιαγραφές ενός ιστορικού πίνακα, μεγάλου μεγέθους. Οι κριτικοί εντόπισαν επίσης μια αναφορά στην Επίσκεψη του Ναπολέοντος στο Σανατόριο του Τζάφα του Γκρο, ως προς την ανακατασκευή των κοστουμιών και την πλαστική απόδοση των γυμνών σωμάτων. 

 

Μέσα στους επόμενους έξι μήνες, συνεπαρμένος από «μια δημιουργική μέθη», ο Ντελακρουά προχώρησε τη μελέτη του, φροντίζοντας με μεγάλη προσοχή την απεικόνιση της κάθε μορφής, πολλές φορές ξανασχεδιάζοντάς την από την αρχή. 

 

Μία από τις πιο συγκινητικές σκηνές, είναι εκείνη της μητέρας με το μωρό που προσπαθεί να αρπάξει το στήθος της, σκηνή παρμένη από μια μαρτυρία του βιβλίου του Βουτιέ. Για τους άλλους εξωτικούς χαρακτήρες, ο Φράνσις Χάσκελ – που ερμήνευσε τη γένεση του πίνακα – τόνισε την προσφυγή του Ντελακρουά στις ολοένα και πιο πολυάριθμες εικονογραφήσεις των ταξιδιωτικών βιβλίων που κυκλοφορούσαν, με σκοπό να αποφύγει μια σχολαστική και αυτάρεσκη καταγραφή της φρίκης. 

 

Όπως προκύπτει από την αναθεώρηση της 7ης Μαΐου: «Ο πίνακάς μου περιλαμβάνει μια συστροφή, μια ενεργητική κίνηση, που θα πρέπει οπωσδήποτε να ενσωματωθεί». Ο Ντελακρουά ανησυχούσε για το συνολικό αποτέλεσμα του έργου για το αν θα κατάφερνε να απεικονίσει την επική διάσταση των σύγχρονων γεγονότων. Και ο στόχος του επιτεύχθηκε, καθώς με το άνοιγμα του Σαλονιού, τον Αύγουστο του 1824 το κοινό – το οποίο ήταν συγκινημένο από το θάνατο του Λόρδου Μπάιρον, που συνέβη λίγους μήνες πριν στην Ελλάδα – έμεινε βαθύτατα εντυπωσιασμένο από τον πίνακα, ο οποίος κέρδισε ένα μετάλλιο και αγοράστηκε για το Λουξεμβούργο στη ση­μαντική τιμή των 6.000 φράγκων. 

 

Πηγή: Carolina Brook, «Delacroix», Βιβλιοθήκη Τέχνης – Οι Μεγαλοφυΐες, τόμος 20, National Geographic, 2013.  

 

“Το Ελληνόπουλο”, του Βίκτωρος Ουγκώ 

 

ποίημα Victor Hugo – Το Ελληνόπουλο – L’enfant 

 

Απόδοση στα Ελληνικά: Κωστής Παλαμάς

 

Τούρκοι διαβήκαν, χαλασμός, θάνατος πέρα ως πέρα.

Η Χίο, τ’όμορφο νησί, μαύρη απομένει ξέρα,

με τα κρασιά, με τα δεντρά

τ’αρχοντονήσι, που βουνά και σπίτια και λαγκάδια

και στο χορό τις λυγερές καμιά φορά τα βράδια

καθρέφτιζε μεσ’ τα νερά.

Ερμιά παντού. Μα κοίταξε κι απάνου εκεί στο βράχο,

στου κάστρου τα χαλάσματα κάποιο παιδί μονάχο

κάθεται, σκύβει θλιβερά

το κεφαλάκι, στήριγμα και σκέπη του απομένει

μόνο μιαν άσπρη αγράμπελη σαν αυτό ξεχασμένη

μεσ’την αφάνταστη φθορά.Φτωχό παιδί, που κάθεσαι ξυπόλυτο στις ράχες

για να μην κλαις λυπητερά, τι ΄θελες τάχα να ‘χες

για να τα ιδώ τα θαλασσά

ματάκια σου ν’αστράψουνε, να ξαστερώσουν πάλι

και να σηκώσεις χαρωπά σαν πρώτα το κεφάλι

με τα μαλλάκια τα χρυσά;

Τι θέλεις άτυχο παιδί, τι θέλεις να σου δώσω

για να τα πλέξεις ξέγνοιαστα, για να τα καμαρώσω

ριχτά στους ώμους σου πλατιά

μαλλάκια που του ψαλιδιού δεν τάχει αγγίξει η κόψη

και σκόρπια στη δροσάτη σου τριγύρω γέρνουν όψη

και σαν την κλαίουσα την ιτιά;

Σαν τι μπορούσε να σου διώξει τάχα το μαράζι;

Μήπως το κρίνο απ’ το Ιράν που του ματιού σου μοιάζει;

Μην ο καρπός απ’το δεντρί

που μεσ’ στο μουσουλμανικό παράδεισο φυτρώνει,

κι έν’ άλογο χρόνια εκατό κι αν πιλαλάει, δε σώνει

μεσ’απ’ τον ίσκιο του να βγει;

Μην το πουλί που κελαηδάει στο δάσος νύχτα μέρα

και με τη γλύκα του περνάει και ντέφι και φλογέρα;

Τι θες κι απ΄όλα τούτα τ’ αγαθά;

Πες. Τ’ άνθος, τον καρπό; Θες το πουλί; 

Διαβάτη,

μου κράζει το Ελληνόπουλο με το γαλάζο μάτι:

Βόλια, μπαρούτι θέλω. Να!!

 

πηγή

 

Η καταστροφὴ τῆς Χίου (30 Μαρτίου 1822) 

 

῾Η Χίος δὲν εἶχε ἐπαναστατήσει κατὰ τὸ πρῶτο ἔτος τῆς ἐπανάστασης, γιατὶ βρισκόταν κοντά στὴ Μικρασιατικὴ ἀκτὴ καὶ μποροῦσαν σὲ κάθε στιγμὴ νὰ περάσουν σ’ αὐτὴ τουρκικὰ στρατεύματα καὶ νὰ καταστείλουν τὴν ἐπανάσταση. 

 

Ἀλλὰ καὶ γιατὶ δὲν αἰσθανόταν καὶ πολὺ τὸ βάρος τῆς δουλείας. Ὁ Σουλτάνος εἶχε διατάξει νὰ μὴ πιέζουν πολὺ τοὺς κατοίκους τῆς Χίου, γιατὶ ἀπὸ ἐκεῖ προμηθευόταν τὸ παλάτι του τὸ ἀρωματικὸ μαστίχι. 

 

Ἀλλὰ στὶς ἀρχὲς τοῦ 1822 ὁ ἀρχηγὸς τῆς Σάμου Λυκοῦργος Λογοθέτης ἦρθε στὴ Χίο μὲ 2500 ἄνδρες, ὕψωσε τὴ σημαία τῆς ἐπανάστασης καὶ ἀνάγκασε τοὺς Τούρκους νὰ κλειστοῦν στὸ φρούριο. 

 

Μόλις ἔφθασε ἡ εἴδηση τῆς ἐπανάστασης τῆς Χίου στὴν Κωνσταντινούπολη, ὁ Σουλτάνος ὀργίστηκε καὶ διάταξε τὸ ναύαρχο Καρᾶ-Ἀλῆ νὰ πλεύση στὴ Χίο καὶ νὰ μὴν ἀφήση, «λίθον ἐπί λίθου».

 

Ὁ Καρὰ-Ἀλῆς ἔπλευσε στὴ Χίο μὲ 40 πλοῖα καὶ ἄρχισε σφοδρὸ κανονιοβολισμό. Κατόπιν ἀποβίβασε 7.000 Τούρκους καὶ ἐλευθέρωσε τοὺς κλεισμένους στὸ Κάστρο Τούρκους. 

 

Ταυτόχρονα πέρασαν καὶ ἄλλοι Τοῦρκοι ἀπὸ τὴ Μικρασιατικὴ παραλία. Ὁ Λογοθέτης μὲ τοὺς δικούς του μπῆκαν στὰ πλοῖα καὶ ἔφυγαν. Ὁ ἄλλος πληθυσμὸς τῆς νήσου ἔμεινε ἀνυπεράσπιστος στὴ διάθεση τῶν Τούρκων. 

 

Πολλὲς ἡμέρες ἄγρια στίφη Τούρκων περιέτρεχαν τὸ νησὶ καὶ ἔσφαζαν τοὺς κατοίκους χωρὶς διάκριση καὶ λεηλατοῦσαν καὶ πυρπολοῦσαν σπίτια καὶ καταστήματα. Δὲν ἄφηναν οὔτε γέρους, οὔτε ἀρρώστους. 

 

Ἀπὸ τὶς 100.000 κατοίκους τοῦ νησιοῦ μόνο 2.000 μπόρεσαν νὰ σωθοῦν. 30.000 σφάχθηκαν καί οἱ ἄλλοι αἰχμαλωτίσθηκαν καὶ πουλήθηκαν στὰ δουλοπάζαρα τῆς Ἀφρικῆς. 

 

Ἡ ὡραία καὶ μυροβόλος νῆσος τῆς Χίου ἔγινε ἕνα ἀπέραντο νεκροταφεῖο. 

 

Ἡ καταστροφὴ τῆς Χίου βύθισε σὲ πένθος τοὺς ῞Ελληνες. ῾Η σκληρότητα ὅμως τῶν Τούρκων προξένησε βαθιὰ ἐντύπωση στὴν Εὐρώπη. 

 

Ξένοι δημοσιογράφοι περιέγραψαν μὲ ζωηρὰ χρώματα καὶ ζωγράφοι ἀπεικόνισαν φοβερὲς σκηνὲς ἀπὸ τὴ φρικτὴ καταστροφή. 

 

῎Ετσι οἱ λαοὶ τῆς Εὐρώπης ἄρχισαν νὰ συμπαθοῦν τὸν ἀπελευθερωτικὸ πόλεμο τῶν ῾Ελλήνων καὶ ἄρχισε νὰ σημειώνεται στὶς δυτικὲς χῶρες μιὰ κίνηση Φιλελληνισμοῦ. 

 

IΣΤΟΡΙA ΤΩΝ ΝΕΩΤΕΡΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΣΤ’ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

Γ.ΚΑΦΕΝTZH

1974 

Εικόνα από: Contessanews 

πηγή

 

ΑΝΤΕΧΟΥΜΕ