Από το Άγιον Όρος στο Νεπάλ – Οι αντάρτες της ώρας

Γράφει η ΜΑΥΡΟΥ ΟΛΓΑ  

 

Αν υπήρχε “κανονική” ώρα, δηλαδή σύμφωνη με την φυσική μεσημβρία ή το ξημέρωμα σε κάθε τοποθεσία, θα έπρεπε να έχει άλλη ώρα το Μαρούσι και άλλη το Μοσχάτο, άλλη η Αθήνα και άλλη η Θεσσαλονίκη. Επί χιλιάδες χρόνια οι μικροδιαφορές δεν έπαιζαν ρόλο και η μέρα ξεκινούσε με το χάραμα, με μια άτυπη θερινή ώρα που εφαρμοζόταν με φυσικό τρόπο σταδιακά, μέρα με τη μέρα καθώς άλλαζαν οι εποχές.
 

Ο πρώτος που τόλμησε να μιλήσει για μεσημβρινούς και μέτρηση της γης και καθορισμό σταθερών ωρών με αφετηρία κάποια θέση μηδέν, ήταν ο Ερατοσθένης γύρω στο 220 π.Χ. Εντούτοις ο κόσμος αντιδρούσε. Ακόμα και σήμερα υπάρχουν αντιδράσεις στην “μέση ώρα” και έχουμε αντάρτικο στο Άγιο Όρος και στο Νεπάλ μεταξύ άλλων. Η ισχύς των Ρωμαίων επέβαλε μια πρώτη παγκοσμιοποίηση στη Μεσόγειο, καθώς βάλθηκαν με την βοήθεια Ελλήνων επιστημόνων να συμμαζέψουν χρονικά την αχανή αυτοκρατορία τους, λαμβάνοντας μάλιστα υπ’ όψη και την θερινή ώρα, δηλαδή τις αλλαγές ανά εποχή με αναπροσαρμογή των υδραυλικών ρολογιών. Η επόμενη μεγάλη μαζική αλλαγή επήλθε με την χρονική παγκοσμιοποίηση του 19ου αιώνα – την ώρα Γκρίνουιτς. 

 

Εν συνεχεία, κατά τον 20ο αιώνα άρχισαν όλοι να εφαρμόζουν την θερινή ώρα, για οικονομικούς λόγους και ο κόσμος (ειδικά στα βόρεια κράτη) δυσαρεστήθηκε. Στην πορεία σχεδόν τα μισά κράτη την εγκατέλειψαν, ενώ συνεχίζουν να καταγράφονται τοπικά “αντάρτικα” για διάφορους λόγους. Στην Αυστραλία, έχουν θερινή ώρα μόνο στη μισή χώρα. Στο Κουίνσλαντ για παράδειγμα το θέρετρο και ιδιαίτερα τουριστικό Κουλανγκάτα το 2021 είχε θερινή ώρα, ενώ η υπόλοιπη πολιτεία όχι. Οπότε, αν διέσχιζε κάποιος την εθνική οδό για να πάει στο απέναντι σούπερ μάρκετ που απείχε 200 μέτρα, έπρεπε να θυμάται ότι είχαν μια ώρα διαφορά!

 

Οι Ναβάχο στην Αριζόνα έχουν θερινή ώρα ως πιο φυσική, ενώ η υπόλοιπη πολιτεία διατηρεί την χειμερινή. Όσο και αν μάχονται πάντως κάποιοι την θερινή ώρα, στην ουσία αυτή φέρνει τον κόσμο πιο κοντά στην φυσική ώρα τα καλοκαίρια σε πολλές περιοχές της γης. Η Συρία π.χ. έχει όλο το χρόνο θερινή ώρα. Από την άλλη σε κάποιους τόπους η θερινή ώρα αναστατώνει τις ζωές χωρίς νόημα, όπως όσων ζουν κοντά στους πόλους ή στον Ισημερινό. Οι πιο πολλές χώρες την υιοθέτησαν εξάλλου για να εναρμονίζονται με τις ανάγκες ισχυρότερων κρατών με τα οποία συναλλάσσονταν. 

 

Υιοθέτηση και εγκατάλειψη 

 

Το ζήτημα υγείας που επικαλούνται πολλοί, έγκειται στο ότι η ξαφνική μεταβολή αναστατώνει τους σιρκαδιανούς βιολογικούς ρυθμούς του ανθρώπινου οργανισμού. Έρευνες δείχνουν ότι ίσως επηρεάζεται η καρδιά, καθώς και ότι αυξάνει ο κινδυνος εγκεφαλικού επεισοδίου, ενώ επηρεάζονται και άλλες δείκτες υγείας όπως της φλεγμονής. Η πρόταση να γίνεται η μετάβαση ανά δεκαπεντάλεπτο σταδιακά κάθε άνοιξη και φθινόπωρο, απορρίφθηκε ακαριαία ως πολύ περίπλοκη και αντιοικονομική. 

 

Η Ρωσική Ομοσπονδία εγκατέλειψε τη θερινή ώρα γιατί έχει σημαντικούς πληθυσμούς στο βορρά και διαπιστώθηκαν εκεί προβλήματα υγείας. Το ίδιο και η Κίνα και σχεδόν όλη η Ασία. Η Κίνα δεν έχει θερινή ώρα εδώ και δεκαετίες. Ο λόγος είναι ότι η ανατολικές περιοχές της έχουν πάνω από δύο-τρεις ώρες διαφορά με τις δυτικές σε φυσικό χρόνο. Επειδή κρίθηκε οικονομικό δυσλειτουργικό, αλλά και πολιτικά ασύμφορο να χωρίζεται όλη η επικράτεια σε ώρες, η κυβέρνηση υιοθέτησε την ώρα Πεκίνου για όλη τη χώρα.

 

Υπάρχει μια άτυπη εξαίρεση στην Σιντζιάν, στα βορειοδυτικά (30 εκατ. κάτοικοι), όπου οι μισοί είναι Κινέζοι Χαν και οι μισοί Ουϊγούροι. Εκεί τα μαγαζιά ανοίγουν στις 10 το πρωί ενώ στο Πεκίνο στις 8 π.μ. Μέσα σε αυτή την σύγχυση, μόνο η θερινή ώρα τους έλειπε. Σύμφωνα με την ώρα Πεκίνου στην Σιντζιάν στις 8 π.μ. δεν έχει καλά-καλά ξημερώσει. Πολλοί τηλεοπτικοί σταθμοί της Σιντζιάν ακολουθούν και τις δύο ώρες (Πεκίνου και τοπική). Γενικά οι Ουϊγούροι μεταξύ τους κρατούν την “δική” τους ανεπίσημη ώρα και οι αμιγώς Κινέζοι, την ώρα Πεκίνου. 

 

Και στην Ινδία έχουν παρασπονδίες. Στο ομόσπονδο κρατίδιο Άσαμ, που είναι αποκομμένο στα βορειοανατολικά της Ινδίας, επειδή θέλουν να μαζεύουν το τσάι νωρίς, έχουν θερινή ώρα. Μπορεί σε αυτό να παίζουν ρόλο και άλλα ζητήματα, όπως η σύγκρουση ινδουιστών και μουσουλμάνων και κάποια εθνικιστικά θέματα. 

 

Η απόσταση από το “κανονικό” 

 

Oμως και όσοι κρατάνε τη θερινή ώρα, δεν συμφωνούν σε όλα. Για παράδειγμα στο νότιο ημισφαίριο έχουν “ανάποδα” το καλοκαίρι, οπότε αλλάζουν σε θερινή ώρα κατά τη διάρκεια του χειμώνα των βορείων. Επίσης κάποια κράτη, όπως το Μαρόκο και η Αίγυπτος, αλλάζουν τον Απρίλιο και όχι τον Μάρτιο. Η Ισλανδία άλλαζε σε θερινή ώρα την 1η Οκτωβρίου και 1η Απριλίου – τελικά η θερινή ώρα καταργήθηκε.

 

Οι Ισλανδοί έχουν αντίρρηση και στη μέση ώρα, τη “χειμερινή”, διότι φυσιολογικά όλη η Ισλανδία έπρεπε να είχε μια ώρα διαφορά από το Λονδίνο ή το Γκρίνουϊτς. Αποφασίστηκε εντούτοις να έχουν την ίδια ώρα με το Λονδίνο, με συνέπεια το ωρολογιακό μεσημέρι στη χώρα να απέχει μιάμιση ώρα από το φυσικό. Η ώρα Γκρίνουιτς αλλά και η – από το 1960 – διάδοχός της, η Παγκόσμια Ώρα (UT, Universal Time) προκαλεί μεγάλες αποκλίσεις από το φυσικό χρόνο.

 

Μπροστάρης στην καθιέρωση της μέσης ώρας των κρατών “προς συνεννόηση” ήταν η Αγγλία, εξ ου και ο πρώτος μεσημβρινός ορίστηκε στο Γκρίνουιτς. Σε πρώτη φάση καθόριζε τις ημερομηνίες, και σταδιακά επέβαλε παντού εμμέσως το Γρηγοριανό ημερολόγιο, ενώ σύντομα θα γινόταν και το σημείο έναρξης των ζωνών ώρας ολόκληρου του πλανήτη. Με τους μεσημβρινούς που ορίστηκαν ως μέσος χρόνος μεσημεριού, αποφασίστηκε κάθε 15 μοίρες ανατολικά η δυτικά του Γκρίνουιτς, να προσθαφαιρείται αναλόγως μια ώρα.

 

Η ώρα του Αγίου Όρους 

 

Η Ελλάδα απέχει 20 έως 26 μοίρες και όλα στρογγυλοποιήθηκαν στη δίωρη διαφορά από το Λονδίνο. Σήμερα κάνουμε ψύχραιμες συζητήσεις για την αλλαγή ώρας, όμως για τις ημερομηνίες είχαν γίνει αιματηρά επεισόδια στην Ελλάδα, λόγω της επιβολής του Γρηγοριανού ημερολογίου με βασιλικό διάταγμα το 1923. Η Εκκλησία αρχικά αποφάσισε ότι θα συνέχιζε να γιορτάζει τα Χριστούγεννα στις 7 Ιανουαρίου, μη αποδεχόμενη τις 13 ημέρες, αλλά συγχρονίσθηκε με τον πολιτικό νόμο μέσα σε δύο χρόνια, και όταν οι παλαιοημερολογίτες θέλησαν να γιορτάσουν τα Θεοφάνια “τη σωστή μέρα” το 1925 αντιμετώπισαν τα ΜΑΤ της εποχής. 

 

Το Άγιο Όρος που και σήμερα οι μονές έχουν το δικό τους χρόνο, αποκήρυξε τότε το Πατριαρχείο, επειδή πήγαινε με τις “ημερομηνίες του Πάπα”. Τα δε κόμματα της εποχής εργαλειοποίησαν πλήρως το θέμα, για καθαρά ψηφοθηρικούς λόγους. Σήμερα στο Άγιο Όρος, όπως μας είπαν επισκέπτες των μονών, αν ρωτήσει κάποιος έναν μοναχό τι ώρα είναι π.χ. στις 6 το πρωί, αυτός θα κοιτάξει το ρολόι του και θα πει την ώρα Ελλάδος, δηλαδή 6 π.μ. Όμως αν τον ρωτήσει άλλος ασκητής και προέρχεται από τη μονή Ιβήρων, θα απαντήσει ότι είναι η 1η ώρα, γιατί στο συγκεκριμένο μοναστήρι η μέρα ξεκινά με το χάραμα, όποια ώρα και αν συμβαίνει αυτό, άρα πάνω-κάτω στις 6 π.μ. το καλοκαίρι.

 

Αν προέρχεται από μοναστήρι που κρατά τη “βυζαντινή ώρα” θα απαντήσει ότι είναι η 10η ώρα, γιατί στις πιο πολλές μονές η μέρα ξεκινά με τη δύση του ηλίου. Οπότε στο “βυζαντινό” σύστημα του Αγίου Όρους, στο συγκεκριμένο παράδειγμα, η 1η ώρα ήταν χθες το απόγευμα γύρω στις 8 μ.μ. Τα ρολόγια ρυθμίζονται επί τούτου τα μεσάνυχτα κάθε Σαββάτου. Στα μοναστήρια με χαλδαϊκό χρόνο ο όρθρος είναι τα χαράματα, ενώ στα άλλα είναι τη νύχτα. Στα “βυζαντινά” μοναστήρια το μεσημεριανό σερβίρεται στις 10 το πρωί και στις 3:30 αρχίζει ο Εσπερινός. 

 

Ο παραλογισμός του λογικού 

 

Σήμερα με τις ζώνες υπάρχουν κράτη που έχουν μια μέρα διαφορά, ενώ απέχουν μεταξύ τους 200 χιλιόμετρα, ενώ υπάρχουν και περιοχές με 24 ώρες την ίδια ώρα, όπως η θάλασσα στον Βόρειο Πόλο, όπου συγκλίνουν όλοι οι μεσημβρινοί. Στο Νότιο Πόλο, στην Ανταρκτική, ο καθένας από τα επτά κράτη που διεκδικούν γη εκεί, έχει την δική του μέρα και ώρα, κι ας απέχουν οι ποικίλες “κτήσεις” μερικά χιλιόμετρα μεταξύ τους. Ολοι ρυθμίζουν το ρολόι με βάση την ώρα και την ημερομηνία της πατρίδας τους. 

 

Η Σαμόα έχει μεν ίδια ώρα με την Αμερικανική Σαμόα, αλλά 24 ώρες διαφορά, δηλαδή διαφορετική ημερομηνία, παρότι απέχουν μεταξύ τους μόλις 220 χλμ.ή περίπου 130 ναυτικά μίλια Οι γειτονικές νήσοι Ουαλίς και Φουτουνά που είναι γαλλικές, έχουν διαφορά μία ώρα και μία ημέρα, δηλαδή ίδια ημερομηνία με την Σαμόα, αλλά μια ώρα διαφορά, παρότι απέχουν όσο η Αθήνα από τη Θεσσαλονίκη. Ο λόγος που η Σαμόα έχει μια μέρα διαφορά από την αμερικανική κτήση είναι ότι η ανεξάρτητη Σαμόα επέλεξε να έχει την ίδια ημερομηνία με όσους κάνει τις περισσότερες εμπορικές συναλλαγές–τη Νέα Ζηλανδία και την Αυστραλία. 

 

Όμως ήδη από τον 19ο αιώνα ήταν αποφασισμένο ότι έπρεπε όλοι να συνεννοηθούν σε ένα κοινό σημείο αναφοράς για το χρόνο κι ας είχε αυτό ως αποτέλεσμα πολλές περιοχές να είναι “ριγμένες” ως προς τον φυσικό τους χρόνο. Η Αγγλία το πάλευε από το 1876 να περάσει “το δικό της” ως προς τον πρώτο μεσημβρινό. Η Γαλλία και πολλοί άλλοι είχαν τις αντιρρήσεις τους. Όταν προτάθηκε να οριστεί ένα ουδέτερο σημείο στον ωκεανό ώστε να μην τέμνεται καμία ήπειρος, οι Αμερικανοί και οι Βρετανοί είχαν ήδη δώσει “γραμμή” σε όλους τους συμμετέχοντες στο σχετικό συνέδριο το 1884 να ταχθούν υπέρ του Γκρίνουιτς, οπότε η πρόταση απορρίφθηκε σχεδόν παμψηφεί. 

 

Η παγκόσμια ώρα Γκρίνουιτς 

 

Οι Άγγλοι τότε ήταν θαλασσοκράτορες με τεράστιο αποικιακό κράτος και κυριαρχούσαν στο διεθνές εμπόριο και στη ναυσιπλοΐα. Οι ΗΠΑ που ήδη έβαζαν πλώρη για να γίνουν υπερδύναμη, το 1884 κάλεσαν σε διεθνές συνέδριο στην Ουάσιγκτον και αβαντάρισαν το Λονδίνο. Από τις 26 χώρες εν συνεχεία οι 23 ψήφισαν ο μεσημβρινός “έναρξης” να είναι το Γκρίνουιτς (γεωγραφικό μήκος 0° 0′ 0″). Στην Ελλάδα, μόλις είχαμε πάρει την Θεσσαλία και την Άρτα. Καλεσμένοι δεν είμασταν. Ήταν καλεσμένη η Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία επέλεξε να μην παραστεί. 

 

Συμμετείχαν οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής και μερικές μικρομεσαίες, και κάθε χώρα είχε μία ψήφο. Όμως υπήρχε παρουσία πολυάριθμων εκπροσώπων, η οποία προκάλεσε ένα lobbying άνευ προηγουμένου. Οι Βρετανοί και οι ΗΠΑ είχαν από πέντε εκπροσώπους, δηλαδή δέκα στην ουσία, και επηρέαζαν άμεσα άλλους οκτώ από τους συνολικά τριάντα παρόντες, ενώ οι υπόλοιπες χώρες είχαν από έναν έως δύο εκπροσώπους. Το βασικό επιχείρημα των Βρετανών ήταν πως «όσοι ωφελούνται από τον καθορισμό του πρώτου μεσημβρινού στην Αγγλία είναι εκατομμύρια». 

 

«Στα 1925, αποφασίστηκε να αλλάξει το ξεκίνημα της μέρας και να μην είναι πια το μεσημέρι. Η ώρα μηδέν για την αλλαγή ημερομηνίας θα ήταν στο εξής τα μεσάνυχτα. Επίσης οι περισσότεροι πλέον ήθελαν ρολόγια με 12 ώρες και όχι 24, οπότε καθιερώθηκε να λέμε “π.μ.” (προ μεσημβρίας) και “μ.μ.” (μετά μεσημβρίαν)», είπε στο SLpress ο ιστορικός και δημοσιογράφος Κάρολος Μπρούσαλης. Ο βασικός λόγος ήταν πως δεν έπρεπε η μέρα να ξεκινά μεσημέρι και έπρεπε να επιλεγεί κάποιο σταθερό σημείο του ήλιου. Αφού απορρίφθηκε το μεσημέρι ως έναρξη, προκρίθηκε ο αντίποδας, δηλαδή τα μεσάνυχτα, καθώς τα ξημερώματα διαφέρουν κατά πολύ ανάλογα με την εποχή ακόμα και στην ίδια περιοχή. 

 

Αντίσταση στους δείκτες

 

Ως αντίδραση κυρίως πολιτική, στην Βενεζουέλα ο Τσάβες το 2007 είχε βάλει τα ρολόγια μισή ώρα πίσω «για να έχει ο κόσμος πιο εναρμονισμένη και φυσική σχέση με τον ήλιο», όπως είχε πει. Στη Βολιβία έχουν ένα μεγάλο δημόσιο ρολόι που οι δείκτες του κινούνται “ανάποδα”, και όπως σχολίασε το 2014 ο υπουργός Εξωτερικών της χώρας «δεν χρειάζεται να είμαστε όλοι ίδιοι, εμείς είμαστε στο νότο». Αντίστροφα κινούνται οι δείκτες σε ένα ρολόι και στο κτίριο της εβραϊκής κοινότητας στην Πράγα. Το τρίτο ρολόι που έχει έναν δείκτη και κινείται αριστερόστροφα είναι μεσαιωνικό και βρίσκεται στο Μιλάνο, με 24 ρωμαϊκούς δείκτες των ωρών. Φιλοτεχνήθηκε το 1443 και έκτοτε έχει επισκευασθεί και συντηρηθεί εκατοντάδες φορές.

 

Το 2015 η βόρεια Κορέα ανακοίνωσε ότι η χώρα θα έχει δική της ώρα ζώνης κατά μισή ώρα νωρίτερα. Το σκεφτικό ήταν να μην κουβαλούν την ώρα που τους είχε επιβάλει η Ιαπωνία πριν από ένα αιώνα. Η επάνοδος στη διαφορά των 8½ ωρών από την ώρα Γκρίνουϊτς ουσιαστικά επανέφερε την Κορέα στη ζώνη που είχε πριν την διαρκείας 35 ετών ιαπωνική κατοχή. Όμως η “επανάσταση” κράτησε τρία χρόνια και το 2018 η Κορέα επανήλθε στην ίδια ώρα με τη Νότιο Κορέα και, παρεμπιπτόντως, με την Ιαπωνία. 

 

Και το Νεπάλ σήκωσε μπαϊράκι στην ώρα Γκρίνουιτς το 1945 προσθέτοντας δεκαπέντε λεπτά. Ήθελαν το μεσημέρι τους να καθορίζεται με ακρίβεια σε σχέση με το φημισμένο βουνό Κατμαντού. Η Κριμαία έχει πια την ίδια ώρα με τη Ρωσία και δύο ώρες διαφορά με την Ουκρανία. Άλλη πολιτική διαφοροποίηση αφορά στην Ισπανία. Αυτή μέχρι το 1940 είχε την ίδια ώρα με την Πορτογαλία και το Λονδίνο. Όμως όταν η κατοχική κυβέρνηση της Γαλλίας έκανε την ώρα της γερμανική, ο Φράνκο άλλαξε κι αυτός ώρα για να ταυτίζεται με τις Γερμανίας και έκτοτε κανείς δεν επανέφερε τις χώρες στην προηγούμενη ζώνη.

 

πηγή