Ο Τερτυλλιανός και οι απαντήσεις του

Γράφει ο Νικόλαος Παναγιωτόπουλος

 

Ο Τερτυλλιανός και οι πνευματικοί ηγέτες.Ένα βιβλίο του Τερτυλλιανού.  

 

(άρθρο: Ο Τερτυλλιανός και οι πνευματικοί ηγέτες) 

 

Κάποιος από τους ασθενείς μου που γνωρίζει το ενδιαφέρον μου για τις ανθρωπιστικές σπουδές και τα θρησκευτικά θέματα, μου έφερε ένα βιβλίο του Τερτυλλιανού που «ανακάλυψε» σε κάποιο παλαιοπωλείο. Αυτό το βιβλίο απετέλεσε αντικείμενο μελέτης εκ μέρους μου για ορισμένες ημέρες και με οδήγησε στη γνωριμία με το έργο του Τερτυλλιανού που έκρυβε πραγματικά πολλές απαντήσεις για όσα ζήσαμε το προηγούμενο διάστημα της πανδημίας αλλά και όσα ζούμε στη συνέχεια. 

 

Η επίθεση που δεχθήκαμε και η πνευματική μας ηγεσία.

 

Όπως όλοι καταλάβαμε, την περίοδο του κορονοϊού υποστήκαμε μια πρωτοφανή επίθεση σε όσα δικαιώματα κερδήθηκαν με θυσίες και αίμα, αιώνες τώρα. Η ελευθερία μας ατομική, κοινωνική και θρησκευτική, το δικαίωμα να παίρνουμε αποφάσεις που αφορούν το σώμα και την υγεία μας, η ελεύθερη επικοινωνία με το συνάνθρωπο, η διαφύλαξη των προσωπικών δεδομένων, στο αμφιλεγόμενο όνομα της διαφύλαξης της υγείας, καταργήθηκαν. Ακόμη και η ελεύθερη διατύπωση της επιστημονικής γνώμης διώχθηκε δικαστικά. 

 

Και το ερώτημα που πλανήθηκε στη σκέψη πολλών είναι: «Που είναι η πνευματική μας ηγεσία, να μπει μπροστά στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων που καταπατούνται; Γιατί έχει εξαφανιστεί ή συμπλέει με τους κρατούντες; Που είναι οι θρησκευτικοί ηγέτες που δέχθηκαν την αναστολή της Θείας Λατρείας; Που είναι οι φιλόσοφοι, οι συγγραφείς, οι καλλιτέχνες που δέχθηκαν το διαχωρισμό της κοινωνίας σε εμβολιασμένους και μη; Που είναι οι επιστήμονες να αρθρώσουν καθαρό λόγο σε όσα διαφωνούν;» Αλλά και στις ημέρες που ακολούθησαν φαίνεται ότι μια ομάδα θρασύτατων πολιτικών και όχι μόνο, αντίθετα στις παραδόσεις ενός έθνους, παίρνουν αυθαίρετες αποφάσεις και κανένας ηγέτης δε στέκεται απέναντί τους για να τους σταματήσει. Που είναι η πνευματική ηγεσία αυτού του τόπου; Υπάρχει Ακαδημία, υπάρχει Εκκλησία, υπάρχει Πανεπιστήμιο; Που κρύφτηκαν όλοι; Φαίνεται ότι ο Τερτυλλιανός έχει άποψη. 

 

Ποιος ήταν ο Τερτυλλιανός. 

 

Ποιος ήταν όμως ο Τερτυλλιανός; Ο Σεπτίμιος Τερτυλλιανός (155-240 μ.Χ.), ένας δικηγόρος από την Καρχηδόνα πού έγινε Χριστιανός στα τέλη του 2ου μ.Χ. αιώνα αποτελεί μέχρι σήμερα «σημείο αντιλεγόμενο». Από τη μία πλευρά είναι από τους ελάχιστους ιερούς συγγραφείς που διασώθηκαν όλα τα έργα τους (33). O Κυπριανός Καρχηδόνας (+258) τον μελετούσε κάθε βράδυ (De Viris Illustribis: 53), και o Ιερώνυμος (342-420) μας διαβεβαιώνει ότι στην εποχή του «Ο Τερτυλλιανός ο Αφρικανός, γιός του εκατόνταρχου του επάρχου, αναφέρεται σε κάθε κήρυγμα της Εκκλησίας» (Tertullianus Afer, centurionis proconsularis filius, omnium ecclesiarum sermone celebratur). 

 

Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία δεν τον ανακήρυξε ποτέ άγιο, η Ορθόδοξη εκκλησία τον αμφισβητεί. 

 

Από την άλλη πλευρά η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία εξαπολύει μύδρους εναντίον του και δεν τον ανακήρυξε ποτέ άγιο όπως έκανε για εκατοντάδες άλλους που την αμφισβήτησαν. 

 

Ο Τερτυλλιανός είναι ριζοσπάστης. Δεν δίστασε να κατακρίνει τον επίσκοπο Ρώμης Κάλλιστο Α’ για την μεγαλομανία του αμφισβητώντας από τους πρώτους τον Παπισμό. «Περί της γνώμης ερωτώ. Από πού βρήκες το δικαίωμα να σφετερίζεσαι την εκκλησία; Επειδή εάν ο Κύριος είπε στον Πέτρο, ‘Συ είσαι Πέτρος και επί ταύτη την πέτρα θα οικοδομήσω την εκκλησία μου’, εσύ λόγω αυτού σπεύδεις να διοχετεύσεις στον εαυτό σου τη δύναμη να δένεις και να λύνεις σε ολόκληρη την πλησίον του Πέτρου εκκλησία;…» De Pudicitia, 1:21 

 

H Ορθόδοξη εκκλησία τον θεωρεί εκκλησιαστικό συγγραφέα διότι προσχώρησε σε μια αίρεση, τον Μοντανισμό [που ο ιστορικός Στεφανίδης βεβαιώνει ότι ήταν ουσιαστικά ένα ενθουσιαστικό κίνημα (Εκκλ. Ιστορία, σ. 78-80, Αθήνα-1959)]. 

 

Το γλωσσικό στυλ του Τερτυλλιανού. 

 

Το δικανικό στυλ του, ο μεστός λόγος του, η ρέουσα γλώσσα του κάνει όλα τα έργα των προηγουμένων Αποστολικών (80-140 μ.Χ.) και Μεταποστολικών Πατέρων (140 έως την εποχή του) να φαίνονται λιτά, απλοϊκά και γραμμένα σε μια ξύλινη γλώσσα. Προοικονομεί σε μεγάλο βαθμό την εποποιΐα των Εκκλησιαστικών Πατέρων (310-451 μ.Χ.) που τον αντιγράφουν και τον μιμούνται. Οι θέσεις του για την συμπεριφορά των νεόπλουτων Ρωμαίων, για τον Αλέξανδρο που κατέκτησε όλο τον κόσμο και τον κατέκτησε η Περσική πομπώδης ενδυμασία, η λεπτή ειρωνεία του προς τον αυτοκράτορα, τα ιστορικά, εθνολογικά κ.α. στοιχεία που διαφύλαξε και δεν σώζονται σε άλλες πηγές είναι μερικά από τα περιεχόμενα που κάνουν το συνολικό έργο του Τερτυλλιανού μοναδικό. 

 

Ας δούμε λοιπόν κάποια από τα όσα ο Τερτυλλιανός λέει πάνω στο ερώτημα που μας απασχόλησε στην αρχή του κειμένου μας: 

 

ΣΕΠΤΙΜΙΟΥ ΤΕΡΤΥΛΛΙΑΝΟΥ: Περί Φυγής Κατά Τον Διωγμό (De Fuga in persecutione) 

 

Κεφ. 10. Η φυγή αντίθετη με την υπακοή στο θέλημα του Θεού 

 

1. Κάποιοι όμως που δεν ενδιαφέρονται για τις προτροπές του Θεού, είναι πρόθυμοι να υιοθετήσουν το ελληνικό στιχάκι της κοσμικής σοφίας που λέει «`Όποιος το’ σκασε θα πολεμήσει ξανά», ίσως στη μάχη της επόμενης φυγής. Και πότε θα νικήσει αυτός που ως φυγάς είναι ήδη ηττημένος; Είναι άξιος στρατιώτης του στρατάρχη Χριστού αυτός που φοράει την πανοπλία του αποστόλου και τρέχει να σωθεί μόλις ακούσει την σάλπιγγα του διωγμού; 

 

2. Αντί για απάντηση θα σας πω κι εγώ κάτι που λέει ο κόσμος: «Δεν αξίζει τον κόπο να πεθάνουμε;» Θα πεθάνει ούτως ή άλλως, είτε σαν νικητής, είτε σαν νικημένος. Παρόλο που υπέκυψε και αρνήθηκε, και πάλι υπέφερε. Εγώ θα προτιμούσα να εμπνέω συμπάθεια παρά ντροπή. Ο στρατιώτης που σκοτώνεται στην μάχη είναι πιο ένδοξος από τον ζωντανό φυγά.» 

 

Κεφ. 11. Οι εργάτες της εκκλησίας οφείλουν να δώσουν το καλό παράδειγμα 

 

1. `Έτσι πρέπει να αισθάνεται και να ενεργεί κάθε δούλος του Θεού, ακόμα και αυτοί που έχουν κατώτερες θέσεις, ώστε να ανέλθουν σε ανώτερες μέσω της αντοχής που θα επιδείξουν στον διωγμό. Αλλά όταν αυτοί που έχουν εξουσία μέσα στην εκκλησία – δηλαδή διάκονοι, πρεσβύτεροι και επίσκοποι – τρέπονται σε φυγή, πώς ένας απλός πιστός θα καταλάβει που αποσκοπούσε η εντολή «Φεύγετε από πόλη σε πόλη»; `Όταν οι ηγέτες στρέφουν τα νώτα, ποιος μπορεί να ελπίζει ότι θα πείσει τους άνδρες να εξακολουθήσουν να μάχονται; 

 

2. `Ένας καλός ποιμένας θυσιάζει τη ζωή του για τα πρόβατα, κατά τον λόγο του Μωυσή που ήταν τύπος Χριστού: «Αν αφανίσεις αυτόν τον λαό», είπε, «αφάνισε κι εμένα μαζί του.» Και ο Χριστός, επιβεβαιώνοντας στο πρόσωπό Του αυτό που είχε προδιαγράψει ο Μωυσής, προσέθεσε: «Ο κακός ποιμένας τρέπεται σε φυγή όταν δει τον λύκο, και αφήνει τα πρόβατα να κατασπαραχθούν.» `Ένας τέτοιος ποιμένας θα εκδιωχθεί από το αγρόκτημα, τον μισθό που ήταν να λάβει στο τέλος θα τον κρατήσουν για αποζημίωση, και θα πρέπει να δώσει από τις οικονομίες του για τη ζημιά που προκάλεσε στον κύριό του. Διότι «σε αυτόν που έχει θα δοθεί περισσότερο, και από αυτόν που δεν έχει θα αφαιρεθεί ακόμα και αυτό που φαίνεται να έχει.» 

 

3. `Έτσι ο Ζαχαρίας απειλεί: «Ρομφαία εξύπνησον κατά του ποιμένος. Πάταξε τον ποιμένα και τα πρόβατα θα διασκορπιστούν.» Εναντίον των ποιμένων καταφέρονται επίσης ο Ιεζεκιήλ κι ο Ιερεμίας, κατηγορώντας τους ότι όχι μόνο τρώνε από το Ποίμνιο – τρέφοντας τον εαυτό τους μάλλον παρά αυτούς που πρέπει να φροντίσουν – αλλά κι ότι διασκορπίζουν το ποίμνιο, και το αφήνουν, ακυβέρνητο, να γίνει βορά των θηρίων του αγρού. Αυτό επιβεβαιώνεται πλήρως όταν κατά τον διωγμό η ηγεσία εγκαταλείπει την Εκκλησία. Αυτοί που αναγνωρίζουν το Πνεύμα, θ’ ακούσουν ότι στιγματίζει τους φυγάδες. 

 

4. Και αν δεν αρμόζει στους φύλακες του ποιμνίου να το εγκαταλείπουν όταν οι λύκοι το απειλούν, αν αυτό είναι παράβαση (γιατί ο Κύριος ονόμασε «κακό» τον ποιμένα που το κάνει αυτό, και τον καταδίκασε – και ότι καταδικάζει ο Κύριος αποτελεί παράβαση), σίγουρα δεν πρέπει αυτοί που προΐστανται της Εκκλησίας να φεύγουν όταν ξεσπά διωγμός. Αλλά στην αντίθετη περίπτωση, αν το ποίμνιο έπρεπε να φύγει, ο επίσκοπος θα είχε λόγο να μείνει, πράγμα που θα έκανε για να παρέχει προστασία στο ποίμνιό του. 

 

Οι ηγέτες κρύφτηκαν. 

 

Τα συμπεράσματα δικά σας. Ο Τερτυλλιανός μιλάει βέβαια με όρους εκκλησιαστικούς. Αν όμως στη θέση του χριστιανού ποιμένα βάλει τον πνευματικό ηγέτη στον κάθε τομέα, θα πάρει απάντηση για όσα συνέβησαν στους αντίστοιχους τομείς. Οι ηγέτες κρύφτηκαν. Προτίμησαν την ασφάλεια της σύμπλευσης με τους κρατούντες. Κάποιοι αποκάλεσαν το συμβιβασμό «βασιλική οδό». Το μέλλον φοβάμαι ότι θα τους διαψεύσει γιατί το μήνυμα που δόθηκε είναι ότι η κοινωνία αυτή σκύβει το κεφάλι. Και οι πνευματικοί του ταγοί πρώτοι. Είναι επομένως ευάλωτοι σε κάθε εκβιασμό. Και θα έρθουν πολλοί ακόμη συμβιβασμοί στον κόσμο που ζούμε. Την πανδημία ακολούθησε η απόπειρα διάλυσης της οικογένειας. Οι ηγέτες σιώπησαν, ο λαός φοβήθηκε. Έρχεται η νομιμοποίηση της δολοφονίας και της αυτοκτονίας που λέγεται ευθανασία. Ο λαός πάλι θα σιωπήσει. Γιατί δεν έχει ηγέτες. Αλλά οι κρίσεις γενούν ηγέτες και τότε αλλοίμονο στο παλιό και το σάπιο….

 

πηγή