Οι προκλήσεις των καιρών για την Εκκλησία και η παρακαταθήκη του Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου

Ομιλία Γιώργου Ν Παπαθανασόπουλου εις Κέρκυρα την 21η Ιανουαρίου 2024. Την διοργάνωσε η Ιερά Μητρόπολις Κερκύρας στη μνήμη του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου 

 

Ευχαριστώ από καρδιάς τον Σεβασμιώτατο και προσφιλέστατό μου Μητροπολίτη Κερκύρας κ. Νεκτάριο, με τον οποίο με συνδέει ακριβώς πενήντα ετών εν Χριστώ σταθερή φιλία, για την πρόσκληση να σας ομιλήσω για τον μακαριστό Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος κυρό Χριστόδουλο. Σας σημειώνω πως ο Θεός με ευλόγησε και έχω απέναντι Του μεγάλες ευθύνες, γιατί με συνέδεσε με τον μακαριστό δια πνευματικού συνδέσμου, που διήρκεσε 49 χρόνια, από το 1959 έως την κοίμησή του, ξημερώματα της 28ης Ιανουαρίου 2008 και έμαθα πολλά από αυτόν, κυρίως με την βιοτή του και την προσωπικότητά του, φυσικά και με τα γραπτά του, τις συζητήσεις μας και τους λόγους του.
 

Αν σας μιλούσα για τις παρακαταθήκες του Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου, που βίωσα όλα αυτά τα χρόνια θα έπρεπε ο Σεβασμιώτατος να καλέσει τη σύζυγό μου Αγγελική και εμένα να μείνουμε στο όμορφο νησί σας για δυο – τρία χρόνια με αναφορές σε εκατοντάδες ομιλίες, άρθρα, δράσεις και πολλές πρωτοβουλίες. Θα περιοριστώ λοιπόν στην αρχή της ιεραποστολικής και ποιμαντικής του δράσης, στο 1998, όταν λίγο πριν εκλεγεί Αρχιεπίσκοπος πρόβλεψε με ακρίβεια τί θα συμβεί στις ημέρες μας και τόνισε το πώς η Εκκλησία οφείλει να δράσει, στις πολλές αποφάσεις και πρωτοβουλίες, που πήρε ως Προκαθήμενος για να είναι η Ιεραρχία κοντά στους κληρικούς της και στον λαό, καθώς επίσης στις πνευματικές σκέψεις που τον συνείχαν έως το τέλος της ιεραποστολικής του δράσης και της επίγειας ζωής του, που είναι παρακαταθήκες για εμάς και τους μετά από εμάς. 

 

Ένα μέρος από όσα θα αναφέρω είναι από προσωπικά στοιχεία που διαθέτω και επομένως πρώτη φορά δημοσιοποιούνται. Ο ικανότατος, πιστός και ανιδιοτελής συνεργάτης του μακαριστού Αρχιεπισκόπου, αρχιμανδρίτης π. Επιφάνιος Οικονόμου, εκλεκτό πνευματικό του τέκνο εκ Βόλου, συγκέντρωσε με επιμέλεια και ήταν ο κύριος παράγων της έκδοσης σε τόμους του μέγιστου μέρους των γραπτών κειμένων του, μια πολύ σπουδαία εργασία. Επίσης η αινέσιμη διδακτορική του διατριβή έχει θέμα τον Μακαριστό Αρχιεπίσκοπο. Έχουν εκδοθεί επίσης δεκάδες βιβλίων για τον μακαριστό και επίσης δεκάδες DVD και κασετών. Στο διαδίκτυο κυκλοφορούν επίσης δεκάδες λειτουργίες και ακολουθίες με συμμετοχή του, ομιλίες, αποφθέγματα, συνεντεύξεις του Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου και αναφορές στον μακαριστό, που, συνολικά, τα έχουν δει εκατομμύρια αναγνωστών. Ο δικός μου λόγος λοιπόν θα περίττευε αν δεν κατέθετα στην αγάπη σας και προσωπικές, αδημοσίευτες, μαρτυρίες. 

 

Ένα στοιχείο από το πρώτο ιεραποστολικό κεφάλαιο της ζωής του είναι η ιδιόχειρη επιστολή, με ημερομηνία 9 Σεπτεμβρίου 1967, προς εμέ, τότε φοιτητή, του 28χρονου αρχιμανδρίτου Χριστοδούλου Παρασκευαΐδη από το Κιλκίς, στη Μητρόπολη του οποίου υπηρέτησε, ως ιεροκήρυκας, επί εξάμηνο, το 1967. Ο τότε Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος απέστειλε τότε τους, νεαρούς κυρίως αρχιμανδρίτες του Λεκανοπεδίου Αττικής, στις Μητροπόλεις της Μακεδονίας και της Θράκης για ιεραποστολή. Στην επιστολή του αυτή μου γράφει το τί θα αντιμετωπίσω στη ζωή και πώς πρέπει να συμπεριφερθώ ως χριστιανός. Φυσικά αυτά αποτελούν παρακαταθήκη για τον νέο και τη νέα της κάθε εποχής:

 

«Όσο μεγαλώνεις αδελφέ μου τόσο θα μπαίνης και πιο βαθειά στο νόημά της. Θα μάθης σιγά-σιγά πως οι άνθρωποι, πολλές φορές, φέρουν προσωπείον αντί προσώπου. Πως άλλα πιστεύουν και άλλα εξωτερικεύουν. Πως έχουν την ικανότητα να υποκρίνωνται. Πως έχουν σκληρότητα ψυχής αδιανόητον. Πως ο φθόνος τους οδηγεί πολλάκις να πράττουν τα μη συμφέροντα. Αυτόν τον κόσμον έχει η ζωή. Μέσα σ’ αυτόν τον κόσμον είμεθα υποχρεωμένοι να ζούμε. Δυστυχώς δε τα ίδια αντιμετωπίζουμε και εκ μέρους ανθρώπων που, φαινομενικά θρησκεύουν ή παρουσιάζουν όψιν αγιότητος. Γι’ αυτό λέμε πως η πνευματική ζωή είναι αναγέννησις ψυχής και εις βάθος εργασία. Αν δεν κατορθώσουμε να αναγεννηθούμε κοντά στον Χριστό, έτσι θα καταντήσωμε…

 

Ως τόσο όμως, αι θλιβεραί διαπιστώσεις δεν πρέπει να μας απογοητεύουν. Αλλοίμονον αν ο ζήλος μας κάμπτεται μπροστά στις αναποδιές. Πρέπει να το πάρωμε απόφασιν: ο κόσμος είναι ξένος για μας. Έχει τις εκδηλώσεις του. Τις ζούμε. Τις βλέπουμε. Εμείς δεν θα ανήκωμεν σ’ αυτόν. Θα είμεθα προσκολλημένοι στον γλυκύτατον Ιησούν. Εκείνος ας κυριαρχή εντός μας, ας αναπληροί το υστέρημά μας…». Παρατηρούμε τα προβλήματα που έβλεπε να έχει η κοινωνία και ειδικότερα η Εκκλησία και τα οποία υπέστη και ο ίδιος. Πάντοτε όμως είχε ακράδαντη Πίστη στον Θεό και την απόλυτη πεποίθηση ότι τη λύση την δίνει Εκείνος.

 

Το δεύτερο προς εμέ γράμμα του Αρχιεπισκόπου, που σας παρουσιάζω, είναι πάλι από το Κιλκίς, έχει ημερομηνία 16 Οκτωβρίου 1967 και μας διδάσκει τις δυσκολίες της ιεραποστολής και τον τρόπο αντιμετωπίσεών τους σε μια αδιάφορη έως εχθρική κοινωνία:

 

«Αγαπητέ μου Γιώργο… το γράμμα σου ευρήκα χθες το απόγευμα επιστρέφων από ιεραποστολήν. Είχα φύγει Σάββατον απόγευμα με το λεωφορείον δια το χωρίον Γέφυρα. Κατοικείται από Θράκας πρόσφυγας. Έφθασα εκεί με το σούρουπο. Ο ιερεύς, ειδοποιηθείς, με ανέμενε. Με εδέχθη φιλοφρονέστατα, αδελφικώτατα. Εις το σπίτι του επήρα ένα γλυκό. Εν συνεχεία του επρότεινα να ομιλήσω στην πλατείαν. Το εδέχθη ασμένως. Εξεκινήσαμεν δια το Καφενείον. Ομάδες – ομάδες έπαιζαν χαρτιά. Δεν μας έδωσαν σημασίαν. Εκαθήσαμεν σ’ ένα τραπεζάκι. Επήραμε από μίαν πορτοκαλάδα. Κάποιος γέρων, γνωστός του ιερέως, μας επλαισίωσεν. Εγίναμεν τρεις. Οι άλλοι έπαιζαν. Εις τον καφετζήν είπαμε τον λόγον της ελεύσεώς μας. Εδέχθη να βοηθήση. Έσπευσε στο διπλανό ζαχαροπλαστείο και ανήγγειλε ότι θα γίνη ομιλία. Επανήλθε. Κανείς δεν επλησίαζεν. Από άλλες φορές η πείρα έδειξε πως πρέπει να αρχίση η ομιλία και τότε μαζεύονται. Σηκώθηκα, λοιπόν, και παρεκάλεσα να σταματήσουν να παίζουν προκειμένου ν’ ακούσουν δυο λόγια από τον ιεροκήρυκα, που είχεν έλθει στο χωριό των. Εσταμάτησαν. Εστράφησαν προς εμέ. Άρχισα. Οι του ζαχαροπλαστείου επλησίασαν. Με δυνατήν φωνήν δια να ακούωμαι, τους είπα για την Ελλάδα, για τον Χριστό μας, για την Εκκλησίαν. Τους είπα για τις υποχρεώσεις μας, για τα παιδιά και τη νεολαία…Το ακροατήριο επλήθυνε ολονέν και περισσότερον. Εσυνέχισα. Ποιοι είμεθα και ποιοι πρέπει να γίνωμεν. Κύκλος εσχηματίσθη γύρω μου. Ήκουον με προσοχήν. Μου ήλθε συγκίνησις. Πόσο ωραίο – αλήθεια – είναι το έργο της ιεραποστολής. Πόσο υψηλό να χειραγωγής προς την αλήθεια, προς τον Χριστό….Ήκουον. Και συνεχώς ήρχοντο. Τέλος εκήρυξα σταυροφορίαν διορθώσεως κι έτσι ετελείωσα: “Έπειτα από 100 χρόνια η ιστορία θα γράψη για μας, όπως εμείς σήμερα γράφουμε την ιστορία εκείνων που έζησαν πριν 100 χρόνια. Λοιπόν τί θέλετε: να λεν τα παιδιά μας, πως εμείς φανήκαμε ανάξιοι να κρατήσουμε τις αρχές και τις παραδόσεις μας, ή ότι αντιθέτως την δάδα του Χριστιανισμού και της Ελλάδος όπως την παρελάβαμεν έτσι την παρεδώσαμε στους μεταγενεστέρους; Νομίζω αυτό το δεύτερο. Ας εργασθούμε λοιπόν να βελτιώση ο καθείς τον εαυτόν του και τότε ο Θεός θα είναι για πάντα μαζί μας”. Το πέρας της ομιλίας συνωδεύθη από χειροκρότημα. Φαίνεται ότι ευχαριστήθησαν, γιατί αι εκδηλώσεις των ήσαν θερμαί…».

 

Στη συνέχεια γράφει ότι την επομένη ημέρα, Κυριακή, λειτούργησε και μίλησε στην εκκλησία, όπου μαζεύθηκε όλο το χωριό και όταν ετοιμαζόταν να επιστρέψει στο Κιλκίς, τον παρεκάλεσαν να ξαναπάει και να μην τους λησμονήσει…Συγκινημένος ευχαρίστησε τον Κύριο που τον αξιώνει να συνεχίζει το έργο της σωτηρίας των ανθρώπων. Η επιστολή είναι εκτενέστατη. Θα μπορούσε το περιεχόμενό της να καλύψει όλη την ομιλία μου. Υπάρχουν ακόμη άλλες εννέα επιστολές με παρόμοιο περιεχόμενο. Όλες τις αφήνω και προχωρώ. 

 

Τώρα αφήνω την περίοδο αυτή, που δείχνει ότι ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος είχε τον ίδιο ιεραποστολικό ζήλο και την ίδια εφευρετικότητα στην προσέλκυση ανθρώπων στη σωτηρία από τα νιάτα του έως την κοίμησή του. Θα περάσω πάνω από όλη τη διακονία του ως Αρχιμανδρίτου - προϊσταμένου του Ιερού Ναού Παναγίτσας Παλαιού Φαλήρου, ως εκ των ιδρυτών της Ιεράς Μονής της Παναγίας της Χρυσοπηγής, του Ιδρύματος «Ιερός Χρυσόστομος», το οποίο αθορύβως περιέθαλψε ορφανά παιδιά και ανέδειξε κληρικούς και λαϊκούς πιστούς, που κατέλαβαν σημαντικές θέσεις στην Εκκλησία και στην κοινωνία, ως γραμματέως της Ιεράς Συνόδου, όπου προσελήφθη αξιοκρατικά και μετά από εξετάσεις, και ως Μητροπολίτου Δημητριάδος με την σπουδαία – πρότυπη και πρωτότυπη ποιμαντικά – διακονία του. Πρέπει να είναι εκ των Μητροπολιτών που στην ιστορία της Εκκλησίας της Ελλάδος ενέπνευσαν και χειροτόνησαν πολλούς άξιους και μορφωμένους κληρικούς. 

 

Από όλα αυτά αναφέρομαι μόνο σε ομιλία του μακαριστού στον Βόλο, σε φοιτητές, στις 4 Ιανουαρίου 1998, λίγους μήνες πριν εκλεγεί Αρχιεπίσκοπος. Να τί πρόβλεψε ότι επέρχονται, και ήδη τα ζούμε και να πώς είδε ότι θα έπρεπε η Εκκλησία να τα αντιμετωπίσει. Εκείνος τα αντιμετώπισε με θάρρος ιεραποστόλου και γενναιότητα ομολογητού και έτσι καλεί να τα αντιμετωπίσουμε και εμείς σήμερα. 

 

Είπε τότε: «Η Ευρώπη σήμερα και γενικότερα η Δύση περνούν μια βαθιά ηθική κρίση…και γεννούν μελαγχολικές σκέψεις για το μέλλον του δυτικού πολιτισμού. Όταν «χριστιανικά» κράτη απαγορεύουν τη δημόσια προσευχή στα σχολεία για να μη θίγονται οι διαφωνούντες…γίνεται αντιληπτή η άμεση ανάγκη για μετάγγιση γνησίου αίματος Χριστιανισμού στις αλλοτριωμένες κοινωνίες της Δύσεως και μαζί και του Ελληνισμού.

 

Η μετα – νεωτερικότητα στηρίζεται στο τέλος των πάντων και αυτού του ανθρώπου. Η Ολιστικότητα διευκολύνει την διολίσθηση σε ένα κλίμα γενικών θεωρήσεων και η Παγκοσμιότητα ισοπεδώνει τα πάντα εν ονόματι της ενότητος των λαών. Αυτά όλα σημαίνουν ότι ο άνθρωπος, όπως τον γνωρίζουμε έως τώρα, δεν έχει πολλές ελπίδες επιβίωσης αν δεν αντιδράσει. Παρά τους διθυράμβους που ακούγονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα και για την αξιοπρέπεια του ανθρώπου στην εποχή μας, εν τούτοις η μεθόδευση αντιβαίνει στη διατήρηση της ανθρώπινης οντότητος. Είναι βεβαίως γοητευτικά τα συνθήματα των ρευμάτων αυτών και εύκολα παρασύρουν τους πολλούς… 

 

Μπροστά σε αυτή τη νέα πραγματικότητα η Ελλάς καλείται να λάβει θέση. Το ζητούμενο βέβαια δεν μπορεί να είναι ο βησσαριωνισμός, δηλαδή η ένταξη και η αφομοίωσή μας από τη Δύση…Αυτό που καλούμεθα να κάνουμε είναι να μείνουμε αυτό που είμαστε, δηλαδή Έλληνες και Ορθόδοξοι…

 

Μεγάλη όμως ευθύνη για την πορεία του τόπου μας και το προς τη Δύση «άνοιγμά» μας έχει και η Εκκλησία, που εκφράζεται με την Ορθοδοξία. Και η Ορθόδοξη Εκκλησία μας οφείλει να λάβει υπεύθυνη θέση μπροστά στο πρόβλημα, αποβάλλουσα τη φιλάρεσκη εσωστρέφειά της. Αν δεν το πράξει, δεν θα έχει αυτοκαταδικασθεί μόνο στη συνείδηση του έθνους, αλλά και θα έχει απαρνηθεί μια καίρια διαχρονική αποστολή της. Η αποχή είναι επικίνδυνη γιατί προδίδει έλλειψη ισχυρών αντανακλαστικών, αυτοπεποίθησης, φόβο αφομοίωσης, απουσία πίστης. Και οδηγεί στο περιθώριο της ιστορίας και των συνειδήσεων. Αλλά και η τοποθέτηση είναι πρόβλημα. Γιατί προϋποθέτει την προηγούμενη απαλλαγή από τις αγκυλώσεις και τις παγιδεύσεις στις οποίες έχει από πολλών ετών περιέλθει η αυθεντικότητα και γνησιότητα του ευαγγελικού μηνύματος της Εκκλησίας. Οι καιροί όμως δεν περιμένουν και η Πατερική Ορθοδοξία οφείλει και μπορεί να αναμετρηθεί με τον σύγχρονο κόσμο. Όχι μόνο για χάρη της Ελλάδος, αλλά για χάρη του ανθρώπου. 

 

Με διάθεση ρήξης με τα κατεστημένα της σκοπιμότητας για μια ποιότητα ζωής έξω από τη νοησιαρχία, μακριά από τη μαζοποίηση μπορεί να στηρίξει τον άνθρωπο των ημερών μας…Είναι πρωτοφανούς οξύτητος τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο σημερινός άνθρωπος. Και απίστευτης αγριότητος και ισχύος οι δυνάμεις που απειλούν να καταστρέψουν τους νέους, να διαλύσουν τις οικογένειες, να μετατρέψουν τους λαούς σε σύνολα χωρίς ιστορία και χωρίς προοπτική. Η σημερινή τάση στον δυτικό κόσμο είναι, ως ελέχθη, η αντικατάσταση των κλασσικών Γραμμάτων, του Χριστιανισμού, των ηθικών αξιών, του δυτικού εν γένει πολιτισμού από τον συγκρητισμό, που αναμιγνύει τα πάντα σε ένα αμάλγαμα από τον θρησκευτικό ολοκληρωτισμό, από τη φασίζουσα διανόηση». 

 

Επαναλαμβάνω ότι αυτά ελέχθησαν από τον μακαριστό Αρχιεπίσκοπο τον Ιανουάριο του 1998, είκοσι έξι χρόνια πριν το σήμερα, ως να είναι σήμερα. Eπισήμανε κινδύνους που σήμερα είναι τραγική πραγματικότητα, πρόβλεψε την παρακμή της κοινωνίας που απεργάζονται σήμερα αντίθεες δυνάμεις. Αλλά δεν έμεινε μόνο σε ανούσιες επισημάνσεις και σε τυπικά μισόλογα, που να μη θίγονται οι οπαδοί του ολοκληρωτικού και αθέου ολοκληρωτισμού και ο ίδιος να είναι στο απυρόβλητο, λέγοντας αμέριμνα το του Λουδοβίκου του ΙΔ΄ «μετά από εμένα ο κατακλυσμός».

 

Δεν αναφέρομαι στην 24ετή περίοδο, που ήταν Μητροπολίτης Δημητριάδος. Για αυτήν κατάλληλοι να μιλήσουν είναι τα πνευματικά του παιδιά, κληρικοί και λαϊκοί, όπως ο Σεβ. και φίλτατός μου Μητροπολίτης Κερκύρας κ. Νεκτάριος και ο Γενικός Αρχιερατικός της Μητρόπολης π. Θεμιστοκλής. 

 

Θα αναφέρω λίγα, αλλά σημαντικά, από την περίοδο των επτά ετών της Αρχιεπισκοπίας του, όταν υγιής και εν μέσω εξαιρετικά εχθρικού περιβάλλοντος, που του προκάλεσαν οι ισχυροί της γης, η πολιτική ηγεσία, το ιδεολογικό κατεστημένο και μερίδα ανωτάτων εκκλησιαστικών και θεολογικών κύκλων, πολλές φορές όλοι αυτοί σε συνεργασία, πραγματοποίησε στην Εκκλησία της Ελλάδος ένα ρηξικέλευθο έργο, ποιμαντικό, ιεραποστολικό, κοινωνικό, εκπαιδευτικό, ομολογιακό. Πρώτα αναφέρομαι στους τελευταίους μήνες της επίγειας ζωής του. Αυτοί είναι διδακτικοί για κάθε χριστιανό και θα επανέλθω στα όσα μας άφησε παρακαταθήκη..

 

Λίγο πριν αιφνιδίως εμφανιστεί η ασθένειά του, που τον οδήγησε στον τάφο έκανε δύο με υψηλό συμβολισμό επισκέψεις. Η μία ήταν η ειρηνική του επίσκεψη στην πολύπαθη αυτοκέφαλη Εκκλησία της Μεγαλονήσου Κύπρου, στην οποία ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος ήθελε πολύ να πάει, για προσκύνημα περισσότερο και επίσης για να τονώσει και να τονωθεί. Την επίσκεψη, από τις 29 Απριλίου έως τις 6 Μαΐου 2007, προετοίμασε με επιμέλεια και πολλή αγάπη και κατ’ αυτήν ήταν ακάματος. Επισκέφθηκε την πολιτειακή και πολιτική ηγεσία, όλες τις Μητροπόλεις, τα περισσότερα μοναστήρια, τους τάφους των ηρώων της ΕΟΚΑ και των πεσόντων κατά την εισβολή του Αττίλα. Από την άλλη πλευρά η υποδοχή και η φιλοξενία ήταν με θερμή αδελφική αγάπη από τον αείμνηστο Αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο και όλους τους Μητροπολίτες. Παντού σύσσωμος ο Ελληνισμός της Κύπρου τον υποδέχθηκε με εγκαρδιότητα. Στις Μητροπόλεις μίλησε σε πλατείες και ενώπιον μεγάλου και ενθουσιώδους πλήθους. Στην προσφώνησή του προς τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Χρυσόστομο τόνισε: 

 

« Η επίσκεψίς μας στην Κύπρο αποτελεί οφειλόμενο ιερό προσκύνημα εις την νήσο των Μαρτύρων και Αγίων αδελφών μας. Ήλθαμε να κλίνωμε γόνυ ευλαβείας προ των μαρτυρίων και των αδίκων βασάνων των ενταύθα αδελφών μας….Οι κοινοί αγώνες και οι κοινοί κίνδυνοι επιβάλλουν να είμεθα πάντοτε ενωμένοι και εδραίοι εις τας εθνικάς και θρησκευτικάς αξίας, μη πτοούμενοι και μη καμπτόμενοι…».

 

Η δεύτερη και τελευταία επίσκεψη του ήταν στην αγαπημένη του Μακεδονία. Από την 1η έως την 3η Ιουνίου ήταν στην Έδεσσα για να συμμετάσχει στις εκδηλώσεις για τα εκατό χρόνια από την εκτέλεση των Μακεδονομάχων Τέλλου Άγρα και Αντώνη Μίγγα – όπως γνωρίζετε στις 9 Ιουνίου εισήχθη στο κρατικό – πανεπιστημιακό Αρεταίειο Νοσοκομείο και άρχισε η δοκιμασία της υγείας του. Στην ομιλία του και ενώπιον ενθουσιώδους πλήθους τόνισε: «Η συντήρηση της εθνικής μνήμης της ιστορικής μνήμης δεν αποτελεί παραχώρηση στη μισαλλοδοξία και τον φανατισμό, αλλά είναι ευλαβικό κερί, που τονίζει την ευγνωμοσύνη μας προς τους εθνικούς μας ήρωες και τονώνει το ηθικό και πατριωτικό μας φρόνημα. Στα πύρινα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα κρίθηκε η ελληνικότητα αυτής της γης των Μακεδόνων χωρίς να εξαγορασθή με ευτελές τίμημα καιροσκοπικής διπλωματίας, αλλά επιβεβαιώθηκε με το αίμα και τη θυσία των άξιων παιδιών της…Αν οι ήρωες σκέφτονταν όπως κάποιοι – ευτυχώς ολίγοι – την καλοπέρασή τους, τον συμβιβασμό και το συμφέρον τους, δεν θα είχαμε αυτήν εδώ την Πατρίδα…». Και να η παραίνεσή του προς τους Μακεδόνες και όλους μας: «Μείνετε όρθιοι στις επάλξεις, σταθείτε και φυλάξτε τις εθνικές και θρησκευτικές μας παραδόσεις, διατηρείστε την ενότητα με τις ρίζες μας για να μην ξεραθεί η ψυχή σας, αλλά να είναι πάντοτε καρποφόρα». 

 

Ο Αρχιεπίσκοπος δεν δίστασε να απευθύνει δύο επιστολές στον Πρόεδρο των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους για τη Μακεδονία. Στη δεύτερη επιστολή του σημειώνει προβλεπτικά: «Μια ονομασία του γειτονικού κράτους, που να περιέχει τον όρο “Μακεδονία” δεν δύναται να ανατρέψει τους ιστορικούς λόγους, τους οποίους έχει η Ελλάδα κατά της υφαρπαγής του ονόματος από την πΓΔΜ…Για τους λόγους αυτούς…οιαδήποτε εξαναγκασμένη παρέκκλιση από την ιστορική αλήθεια δεν θα αποφέρει ώριμα φρούτα ειρήνης και καλής γειτονίας, αλλά άγουρους καρπούς καχυποψίας και εχθρότητας μεταξύ των δύο «Μακεδονιών». Σημειώνω ότι έχει αρχίσει στα Σκόπια και στις Βρυξέλλες η Μακεδονία να λέγεται « Νότια Μακεδονία»… Επιχείρημα πως αφού υπάρχει Βόρεια Μακεδονία πρέπει να υπάρχει και Νότια…

 

Για το ότι ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος με παρρησία είπε δημόσια τις απόψεις του για το θέμα της ονομασίας του γειτονικού μας κράτους και αυτό είχε προκαλέσει προβληματισμό στις ΗΠΑ υπάρχει η μέσω του Wikileaks αποκάλυψη ενός σοβαρού στοιχείου, το οποίο δεν γνωρίζω να έχει διαψευσθεί. Στις 23 Οκτωβρίου 2007 αποστέλλεται εμπιστευτικό τηλεγράφημα από τον επιτετραμμένο των ΗΠΑ στην Αθήνα Thomas M. Countryman προς το Υπουργείο των Εξωτερικών της χώρας του και προς άλλους Αμερικανούς αποδέκτες, με τίτλο: «Αρχίζει η κούρσα για την αντικατάσταση του ασθενούντος Έλληνα Αρχιεπισκόπου». Κατά τις πληροφορίες της Αμερικανικής Πρεσβείας, που αποδείχθηκαν σωστές, ο θάνατος του προβλεπόταν εντός εξαμήνου και σημειώνεται: «Η διαδικασία επιλογής ενός διαδόχου κατά πάσα πιθανότητα θα επηρεάσει τη συζήτηση θεμάτων πολιτικής και κυρίως το Μακεδονικό ζήτημα του ονόματος». Σε διπλωματικό επίπεδο τα όσα γράφονται σημαίνουν ότι θα ήταν θετικό για την επίλυση του ονόματος να επιλεγεί Αρχιεπίσκοπος που να μην ομιλεί για το Μακεδονικό και να απέχει από κάθε δραστηριότητα αντίθετη προς την κυβερνητική βούληση… 

 

Θα γινόταν και τρίτη προγραμματισμένη επίσκεψη του Μακαριστού στο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, για τα εγκαίνια του Μεγάρου της Πατριαρχικής Επιτροπείας Καΐρου. Για τρεις ημέρες παραμονής στις δύο πόλεις της Αιγύπτου είχε ετοιμάσει επτά ομιλίες σε διάφορες περιπτώσεις. Ήταν να πραγματοποιηθεί το Σάββατο 9 Ιουνίου 2007, αλλά αντί του ταξιδιού εις Κάιρο βρέθηκε στο Αρεταίειο νοσοκομείο…

 

Επειδή όσο περνά ο καιρός τόσο οι πειρασμοί να αυτονομηθούμε, να ζούμε χωρίς την βίωση της παρουσίας του Θεού και να μας επιβάλλεται η άποψη ότι δικαιώματα χωρίς υποχρεώσεις έχουν μόνο οι ισχυροί της κοινωνίας και πως πρότυπό μας πρέπει στην επίγεια ζωή μας να είναι ο άφρων πλούσιος, θα θυμίσουμε μερικά γεγονότα, που τα βιώσαμε κατά την διάρκεια της ασθενείας του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου. 

 

Πρώτον δεν δέχθηκε να νοσηλευθεί σε ιδιωτικό νοσοκομείο. Νοσηλεύτηκε σε ένα παλαιάς δόμησης νοσοκομείο, το Αρεταίειο. Πρόκειται για διώροφο κτίριο του τέλους του 19ου αιώνα. Τα επίσημα εγκαίνια λειτουργίας του έγιναν το 1898. Ο Αρχιεπίσκοπος νοσηλεύτηκε σε ένα στενό και απέριττο δωμάτιο. Πλάι σε αυτό το δωμάτιο, σε ένα παρόμοιο, νοσηλεύθηκε ο Άγιος Νεκτάριος. Το δωμάτιο αυτό δεν φιλοξενεί ασθενή. Έχει γίνει κάτι σαν παρεκκλήσιο και ο Αρχιεπίσκοπος όταν βγήκε από την εντατική εκεί πήγαινε και προσευχόταν. Σε αυτό το δωμάτιο δέχθηκε όλους τους επισήμους: πολιτικούς, εκκλησιαστικούς, στρατιωτικούς, δικαστικούς….

 

Κατά τη διάρκεια της ασθενείας του ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος εργαζόταν ως να ήταν υγιής. Η μέριμνα για την Εκκλησία και τον Ελληνισμό δεν σταμάτησε παρά μόνο στις τελευταίες ημέρες της ζωής του. Θα σας παραθέσω προσωπικά του ιδιόγραφα σημειώματα, υπό τύπον υπομνήσεων στον εαυτό του και στους συνεργάτες του. Σε ένα σημείωμά του, εν όψει της μετάβασής του στις ΗΠΑ για θεραπεία, γράφει τις υποχρεώσεις που έπρεπε να ικανοποιήσει από τις 25 Αυγούστου έως τις 25 Νοεμβρίου. Σε όλες έδινε οδηγίες και περίμενε τις ενέργειες για να δώσει το «έχει καλώς». Μία από αυτές τις υποχρεώσεις ήταν ομιλία του την 18η Νοεμβρίου σε ημερίδα για τον Παν. Τρεμπέλα. Εγράφη η ομιλία και, όπως συνήθιζε, ο Αρχιεπίσκοπος έκαμε τα ιδιόχειρα ακόλουθα σχόλια στην κορυφή της πρώτης σελίδας:

• Θέλει αναμόρφωση.
• Απουσιάζει παντελώς ο ιεραποστολικός του ζήλος.
• Επίσης η ιδιότης του ως μέλους της «Ζωής» και του «Σωτήρος» και η προσφορά του. 
• Η προσφορά του στις διεκκλησιαστικές σχέσεις.
• Λείπει ο Π. Τρεμπέλας ως κατ’ εξοχήν πνευματικός άνθρωπος (προσευχής, υπακοής εις π. Ματθόπουλον, μελέτης κλπ).
• Να είναι κείμενον εκπορευόμενον εκ του Προκαθημένου.

Η μέριμνά του στην περίοδο της ασθενείας του απλωνόταν, όπως σε όλη την διακονία του ως Αρχιεπισκόπου, σε όλους τους τομείς της ζωής της Εκκλησίας και πέραν της θεολογικής, εκκλησιαστικής, ιεραποστολικής και κοινωνικής της αποστολής. Ενδιαφερόταν και εκεί στο κρεββάτι του πόνου, πέραν αυτών, η Εκκλησία να προστατεύσει και να αξιοποιήσει τα Κοινοτικά Προγράμματα Στήριξης, να αξιοποιήσει την εκκλησιαστική περιουσία, να αποκαταστήσει την ιστορική αλήθεια και να εξασφαλίσει μιαν αξιοπρεπή ζωή στους κληρικούς Της. 

 

Έτσι σε ένα σύντομο ιδιόγραφο σημείωμά του, που έχει τίτλο «Εκκρεμότητες» γράφει:

• Βιβλίο Ιστορίας Στ΄ Δημοτικού. Εις ό, τι αφορά στην αποσιώπηση του ρόλου της Εκκλησίας το 1821 πρέπει να ελεγχθούν οι διορθώσεις. (Σημ. Δηλαδή αν ανταποκρίνονται στην αλήθεια).
• Εγκριθέντα έργα Δ΄ ΚΠΣ. Και τα προηγούμενα του Γ΄ ΚΠΣ (Όσα διέθεταν μελέτες).
• Απορρόφηση ΤΑΠΟΕΚΕ. Τα Παρεκκλήσια στις οικείες εκκλησιαστικές αρχές.
• Μισθολόγιο Αρχιερέων και ιερέων.
• Προγραμματική.

Ένα ακόμη γεγονός δείχνει την μέριμνά του να είναι άψογη η Εκκλησία στις ενέργειές Της. Έτσι στις 31 Ιουλίου 2007 συνεργάτες του του είχαν ετοιμάσει δήλωσή του για την εκδημία του Πατριάρχου Ρουμανίας Θεοκτίστου. Δεν τον εξέφρασε το κείμενο και κάθισε και έγραψε ο ίδιος ιδιόγραφη δήλωση...

 

Αναφέρομαι στη συνέχεια στις πρωτοβουλίες του μακαριστού ως Αρχιεπισκόπου. Επί του θέματος της παρουσίας της Εκκλησίας στην σύγχρονη κοινωνία ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος πρώτα σκέφθηκε την εκπαίδευση των κληρικών και των συνεργατών της Εκκλησίας. Βλέποντας ότι οι Θεολογικές Σχολές όλο και περισσότερο απομακρύνονται από την εκκλησιαστική ζωή και εμπειρία, με πρωτοβουλία του, αναβαθμίστηκαν τα σχολεία ανώτερης εκπαίδευσης σε Ανώτατες Εκκλησιαστικές Ακαδημίες. Οι πτυχιούχοι κληρικοί είναι πλέον ισότιμοι με αυτούς των Θεολογικών Σχολών. Επίσης είχε αρχίσει να επεξεργάζεται σχέδιο δημιουργίας ανοικτού πανεπιστημίου. Στην άτυπη επιτροπή που συγκροτήθηκε από εκείνον για σχετικές προτάσεις συμμετέσχον οι καθηγητές Χρυσός, Μποζώνης, Φειδάς, Γόνης, Τρίτος, Δρακάτος, Ζερεφός, ο αστρονόμος Νικ. Ματσόπουλος, οι τότε Επίσκοποι και τώρα τιτουλάριοι Μητροπολίτες Θερμοπυλών κ. Ιωάννης και Αχαΐας κ. Αθανάσιος και ο τότε Αρχιμανδρίτης και από το 2004 Μητροπολίτης Μεσογαίας κ. Νικόλαος. Η Πολιτεία δεν ήταν ακόμη έτοιμη να δεχθεί πανεπιστήμιο έστω ΝΠΔΔ και η ιδέα έμεινε για αργότερα…

 

Οι επιθέσεις από τους ισχυρούς της Γης και όσων τους ακολουθούν στην Ελλάδα κατά της Βιοηθικής και υπέρ της διαλύσεως της οικογένειας ως βασικού θεσμού της κοινωνίας και της εθνικής και βιολογικής συνέχεια του Ελληνισμού τον απασχολούσαν ιδιαιτέρως. Αυτός ήταν ο λόγος που δημιούργησε την Ειδική Συνοδική Επιτροπή Βιοηθικής, της οποίας πρόεδρος ορίστηκε ο Μητρ. Μεσογαίας. Είναι λυπηρό ότι μετά τον θάνατο του Αρχιεπισκόπου το έργο της Επιτροπής έχει ατονήσει, όπως και πολλών άλλων Συνοδικών Επιτροπών, τις οποίες είχε ενεργοποιήσει με την φροντίδα του ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος. 

 

Ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος έκαμε πολλές ακόμη ρηξικέλευθες προσπάθειες για να βελτιώσει τη λειτουργία και εν γένει ζωή της Εκκλησίας. Πρώτον θέλησε να αλλάξει προς το δικαιότερο για τους κληρικούς τον απηρχαιωμένο Νόμο του 1933 περί Εκκλησιαστικών Δικαστηρίων. Η συνδυασμένη αντίδραση ομάδας Μητροπολιτών της Εκκλησίας της Ελλάδος και του Φαναρίου έφτασε έως την απειλή σχίσματος… Έτσι η αλλαγή δεν προχώρησε. 

 

Δεύτερον ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος θέλησε μετά το «ελάτε όπως είσθε στην Εκκλησία» να προσεγγίσει περισσότερο τους νέους στην ηλικία πιστούς, με το να διαβάζεται το Ευαγγελικό και το Αποστολικό Ανάγνωσμα μετά το πρωτότυπο και στις εγκεκριμένες από το Οικ. Πατριαρχείο και την Εκκλησία της Ελλάδος μεταφράσεις. Και αυτή η πρωτοβουλία δεν προχώρησε λόγω της αντίδρασης από τους βλέποντες παντού συνωμοσίες και τους μονίμως κινούμενους εναντίον του είτε εξ ελλείψεως ποιμαντικής εμπειρίας είτε εκ φθόνου και μίσους. 

 

Τρίτον θέλησε να καταστεί πράγματι αυτοκέφαλη η Εκκλησία της Ελλάδος, όπως ΟΛΕΣ οι άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες, μηδέ της προσφάτως ανακηρυχθείσης από το Φανάρι αυτοκέφαλης των αιρετικών της Ουκρανίας… Η Ελλαδική είναι η μόνη Αυτοκέφαλη Εκκλησία που δεν έχει Προκαθήμενο αλλά «Πρόεδρο της Ιεράς Συνόδου» και είναι η μόνη που ως παγκόσμια παράλογη και αντιεκκλησιαστική πρωτοτυπία δεν μνημονεύεται πρόσωπο, ο Πρώτος, αλλά θεσμός, η Ιερά Σύνοδος... Μάλιστα για να μη θεωρηθεί από τους Μητροπολίτες – μέλη της Ιεραρχίας που μονίμως τον αντιπολιτεύονταν - ότι το έκαμε για τον εαυτόν του δήλωσε ότι η καθιέρωση Πρώτου θα ισχύσει μετά τον θάνατό του, από τον επόμενο Αρχιεπίσκοπο. Την αντίθεση της αναφερθείσης ομάδας Μητροπολιτών φυσικά ενίσχυσε η μονίμως εχθρική στάση του Φαναρίου, που στο πρόσωπο του Χριστοδούλου έβλεπε τον εχθρό, τον υπονομευτή των δικαιωμάτων του Πατριαρχείου, τον φιλόδοξο Ιεράρχη που ήθελε να γίνει πατριάρχης. Άρρωστες και απαράδεκτες καταστάσεις, που δεν έχουν καμία λογική και κανένα πραγματικό έρεισμα, αλλά χρησιμοποιήθηκαν ως «βέλη από φαρέτρα» εναντίον του από τους μισήσαντας και μισούντας τον μακαριστό Αρχιεπίσκοπο.

 

Σε επίπεδο λατρείας επίσης θέλησε να επαναφέρει τη Θεία Λειτουργία στην τάξη που είχε πριν κυλίσει σε ευκολίες, λόγω της βιασύνης κληρικών να την τελειώνουν όσο γίνεται συντομότερα… Και αυτή του η απόφαση εφαρμόζεται σήμερα από λίγους κληρικούς… 

 

Ο Μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος έλεγε ότι η Εκκλησία δεν είναι για το Μουσείο, αλλά είναι μια ζώσα πραγματικότητα ανά τους αιώνες. Και προσέθετε ότι όλα τα άλλα, θεσμοί, πανίσχυρες αυτοκρατορίες, παντοδύναμοι ηγεμόνες, έχουν σχεδόν λησμονηθεί και καταλαμβάνουν πλέον λίγες σελίδες στα ιστορικά βιβλία και στις εγκυκλοπαίδειες, τα δε μεγαλοπρεπή παλάτια έχουν μετατραπεί σε Μουσεία. Όμως η Εκκλησία παραμένει ζωντανή και παράγει συνεχώς πνευματικούς καρπούς.

 

Με την Πίστη αυτή ο μεγαλοφυής Αρχιεπίσκοπος είχε και άλλα ρηξικέλευθα στον προγραμματισμό του. Παρά τις αντιδράσεις ίδρυσε στις Βρυξέλλες Γραφείο της Εκκλησίας της Ελλάδος παρά τη Ευρωπαϊκή Ενώσει, για να δράσει αμφίδρομα: από τη μία να παρατηρεί και να αναφέρει τις εξελίξεις στην Ιερά Σύνοδο και από την άλλη πλευρά να έχει επαφές με τους Έλληνες ευρωβουλευτές και άλλες προσωπικότητες που έχουν σχέση με την ΕΕ, να προβάλλει την Ορθοδοξία με παρεμβάσεις και εκδηλώσεις του και να συνεργάζεται με άλλες Ομολογίες για υπεράσπιση θεμάτων κοινής αντιμετώπισης έναντι των ισχυρών αντιθέων λόμπις. Στη θέση του διευθυντού τοποθέτησε μια γνωστή εκκλησιαστική προσωπικότητα, τον μητροπολίτη Αχαΐας Αθανάσιο, πτυχιούχο της Θεολογικής και της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, κάτοχο διδακτορικού διπλώματος από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και επισκέπτη καθηγητή των πανεπιστημίων Γενεύης και Φριβούργου, καθώς και της Θεολογικής Ακαδημίας των Τιράνων.

 

Στα πλαίσια της παρουσίας της Ορθοδόξου Ελληνικής Εκκλησίας στα δρώμενα της ΕΕ ήταν και το Διεθνές Συνέδριο που διοργάνωσε η Ιερά Σύνοδος και το Γραφείο στις Βρυξέλλες τον Μάϊο του 2003 στην Αθήνα με τίτλο «Αρχές και Αξίες για την Οικοδόμηση της Ευρώπης». Συμμετέσχον σημαντικές πολιτικές και θρησκευτικές προσωπικότητες από την Ελλάδα και την υπόλοιπη Ευρώπη, με εισηγήσεις που έδωσαν την ευκαιρία να αναγνωρισθεί ο ρόλος της Εκκλησίας στην οικοδόμηση ηθικών αρχών στην Γηραιά Ήπειρο. Μιλώντας στο Συνέδριο ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος είπε, μεταξύ άλλων: «Οφείλω να τονίσω ότι μας απασχολεί η Ευρώπη όχι μόνο επειδή είμαστε πολίτες της, αλλά πρωτίστως επειδή είμαστε χριστιανοί. Διότι ασφαλώς ο χριστιανισμός δεν είναι ευρωπαϊκός, αλλά πάντως η Ευρώπη είναι χριστιανική…. Πιστεύω ότι η πολιτική ηγεσία της Ευρώπης δεν θα προσπαθήσει να παραχαράξει την ιστορία, δεν θα μετατρέψει το όραμα της Ένωσης σε λόμπι συμφερόντων…Έχουμε έργο να κάνουμε. Πληθαίνει γύρω μας η απανθρωπιά, ο κυνισμός, η αντικατάσταση της δικαιοσύνης από την ωμή ισχύ. Ενισχύονται οι δυνάμεις που θέλουν να κάνουν την ανθρωπότητα ένα γκρίζο πολτό ικανό μόνο να παράγει και να καταναλώνει, με ένα ενδιάμεσο διάλειμμα διασκέδασης, που σε αφήνει άδειο σακί. Προχωράνε τα δρεπανηφόρα άρματα που θέλουν να κόψουν την παιδεία και να αφήσουν ανεμπόδιστη την αλλοτρίωση και την ψυχική συντριβή. Προχωράνε όλα αυτά, στο όνομα της επιδίωξης μεγαλύτερου κέρδους…».

 

Εκτός από τη ζωντανή παρουσία της Εκκλησίας στην Ενωμένη Ευρώπη ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος για να δείξει ότι ουδεμία αντίθεση υπάρχει μεταξύ Εκκλησίας και Επιστήμης – Τεχνολογίας προώθησε το διεθνές επιστημονικό Συνέδριο στην Αθήνα, τον Οκτώβριο του 2000, με θέμα «Επιστήμες, Τεχνολογίες Αιχμής και Ορθοδοξία». Μιλώντας στο εν λόγω Συνέδριο ο αείμνηστος Αρχιεπίσκοπος είπε, μεταξύ άλλων: «Η Εκκλησία αναγνωρίζει το γεγονός ότι κάθε ανακάλυψη αποτελεί διείσδυση στα μυστικά της σοφίας του Θεού, γι’ αυτό και ευνοεί την επιστήμη και την εξέλιξή της. Αντικρύζει όμως και μια κοινωνία που παρά τις τεχνολογικές εξελίξεις δεν διακρίνεται για την ποιότητά της, την προσήλωση σε αρχές και αξίες, μια κοινωνία που γεννά περισσότερα προβλήματα από όσα λύνει, που χαρακτηρίζεται από παθολογικό εγωισμό και αλαζονεία, που στερείται από κάθε ίχνος αιώνιας προοπτικής». 

 

Φυσικά είναι αδύνατο να καλύψω το σύνολο της μέριμνας του μακαριστού Αρχιεπισκόπου στην ζωντανή και έντονη παρουσία της Εκκλησίας στην κοινωνία. Αναφέρω απλώς επιγραμματικά ελάχιστα ακόμη από την προσφορά του. Ένα έγινε αφανώς και κράτησε λίγο καιρό, αλλά είναι ενδεικτικό της προσωπικότητας του Μακαριστού. Βλέποντας, όπως ανέφερα προηγουμένως, τις δυσκολίες των νέων να παρακολουθήσουν τα εκκλησιαστικά και λειτουργικά κείμενα υιοθέτησε το όνειρο του εκλεκτού χριστιανού, εγκρατούς φιλολόγου και δοκίμου συγγραφέα Κωνσταντίνου Γανωτή, να δοκιμασθεί ένα νέου τύπου κατηχητικό σχολείο, στο οποίο τα χριστιανόπουλα να εισάγονται στην εκκλησιαστική γλώσσα. Ο Φιλολογικός Σύλλογος «Παρνασσός» παραχώρησε αίθουσα και τα σεμινάρια ξεκίνησαν από τον αείμνηστο Κων. Γανωτή προς δασκάλους και καθηγητές φιλολόγους, που θα δίδασκαν στα παιδιά τα εκκλησιαστικά γράμματα με βάση σημειώσεις που τους μοίρασε. Ήταν λυπηρό πως δεν προσήλθαν πολλοί εθελοντές για να διδάξουν και το εγχείρημα έσβησε εν τη γενέσει του. 

 

Ως προς τα πολιτικά ο Αρχιεπίσκοπος απέδειξε ότι ως εκκλησιαστικός έχει αγάπη για όλους, ακόμη και για τους κομμουνιστές που δηλώνουν άθεοι. Ήταν ο πρώτος και έως τώρα ο μόνος, Προκαθήμενος που μετέβη στο κτίριο του ΚΚΕ, στον Περισσό, και επισκέφθηκε στο γραφείο της την τότε ΓΓ του ΚΚΕ Αλέκα Παπαρήγα. Επίσης συγκινητική ήταν η επίσκεψη στον Αρχιεπίσκοπο, όταν νοσηλευόταν στο «Αρεταίειο», του ηγέτη του ΣΥΡΙΖΑ Αλέκου Αλαβάνου και η συζήτηση που είχαν. 

 

Επίσης πάντα δρώντας ενωτικά και με βάση τη διδασκαλία του Κυρίου αποκατέστησε ηθικά τους Μητροπολίτες Ηλείας Αντώνιο και Κοζάνης Ιωακείμ, που για να μην υπηρετήσουν τους κατακτητές εντάχθηκαν στο ΕΑΜ. Επίσης στο μνημείο που ανεγέρθηκε με φροντίδα του και αποκάλυψε το 2006 στον περίβολο του Ι.Ν. της Αγίας Σοφίας Νέου Ψυχικού «για τους αδίκω θανάτω τελειωθέντας μάρτυρας κληρικούς κατά την περίοδο 1940-1949» τόνισε ότι εκπλήρωσε έτσι τριπλό καθήκον: Πρώτον να εκζητήσει τις ευλογίες και την ευχή των ιερέων που μαρτύρησαν επειδή αγνωνίζονταν υπέρ Πίστεως και Πατρίδος, δεύτερον, κατά το παράδειγμα του Κυρίου Ιησού Χριστού, να προσευχηθεί να συγχωρεθούν οι διώκτες και εκτελεστές τους, και τρίτον να ευχηθεί η Πατρίδα μας να μην ξαναζήσει τέτοια τραγωδία, όπως αυτή της δεκαετίας 1940-1949. 

 

Κατά την περίοδο της ασθενείας του Αρχιεπισκόπου οι Έλληνες προσεύχονταν υπέρ αποκαταστάσεως της υγείας του και εκείνος προσευχόταν αδιαλείπτως για όλη της Εκκλησία και αισθανόταν κοντά του τον Κύριό μας. Όταν βρισκόταν για νοσηλεία στο Μαϊάμι των ΗΠΑ είχα θέσει κανόνα στον εαυτό μου να του στέλνω καθημερινά ένα σημείωμα με μια πνευματική σκέψη, κάποια είδηση και ένα ανέκδοτο, συνήθως με τον χότζα. Σε αυτά μου απαντούσε αραιότερα, από ό, τι του έγραφα εγώ. Σε μία από τις επιστολές του, της 1ης Σεπτεμβρίου 2007, μου έγραψε: «…Αλλά φράσαι μεν αδύνατον ως ο εμός λόγος (ο ελληνοχριστιανικός) νοήσαι δε αδυνατώτερον λέγει ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος στον Β΄ Θεολογικόν του. Αυτό το χωρίον σκέπτομαι καθώς φιλοσοφώ εδώ στη Φλώριδα… Προσεύχομαι». 

 

Σε άλλη του προς εμέ επιστολή, την 3η Σεπτεμβρίου 2007, γράφει μεταξύ άλλων: « Είμαι διπλά ευγνώμων προς τον Κύριο διότι με την ασθένειά μου μου έδωσε τη δυνατότητα να αντιληφθώ τί κρύβεται πίσω από τα χαμόγελα και τις υποκλίσεις και να γνωρίσω τα φρονήματα αυτών που με περιβάλλουν υποκριτικά». 

 

Στην επιστολή του της 7ης Σεπτεμβρίου γράφει πως διαβάζει και προσεύχεται συνέχεια και πως μεταξύ των βιβλίων που αρκετά στάθηκε ήταν η βιογραφία του Αρχιεπισκόπου Λουκά της Κριμαίας. Στην επιστολή του της 23ης Σεπτεμβρίου δείχνει το αντλούμενο από την Πίστη του ψυχικό του σθένος, αλλά και τις δυνάμεις του που έβαιναν συνεχώς μειούμενες: « Μη με παρεξηγείς που δεν σου γράφω τακτικά. Κάθε ημέρα έχω να απαντήσω σε διάφορα γράμματα και αυτό με κουράζει. Δεν έχω πια την αντοχή που είχα πριν εμφανισθεί η νόσος. Κάθε λίγο και λιγάκι πρέπει να σταματώ, να ξαπλώνω και να αντλώ δυνάμεις για να συνεχίσω…». 

 

Σεβασμιώτατε, σεβαστοί πατέρες, αγαπητοί και αγαπητές μου, θα περατώσω την ομιλία μου με την τρέχουσα παρακμιακή κοινωνία που ζούμε και την δια λόγων και έργων προτροπή του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου να ενθυμούμεθα την προτροπή του Αποστόλου Παύλου και να μην συσχηματισθούμε, δηλαδή να μην προσαρμοστούμε στη νοοτροπία αυτής της κοινωνίας (Ρωμ. ιβ΄ 2). Σε ομιλία του για τη Μικρά Ασία ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος είχε πει πως το 1453, με την Άλωση, χάσαμε την πολιτική εξουσία και κυριαρχία, διατηρήσαμε όμως τη γη μας, την γλώσσα μας, την Ορθοδοξία μας. Το 1922 χάσαμε εκτός από την πολιτική εξουσία και την γη μας, αλλά διατηρήσαμε την Ορθοδοξία μας και τη γλώσσα μας και παραμείναμε ελεύθεροι Έλληνες σε ένα μικρό κομμάτι των εδαφών μας. Τώρα, αν δεν προσέξουμε, κινδυνεύουμε να χάσουμε και τη γλώσσα μας, και την Ορθοδοξία μας και τελικά την ελευθερία μας. Όλα επιδιώκεται να αντικατασταθούν από επιφάσεις, από ψευδαισθήσεις. 

 

Το πρώτο που έρχεται είναι η εξομοίωση της οικογένειας με ένα αφύσικο μόρφωμα και ο εκχυδαϊσμός της έννοιας του γάμου. Ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος σε ραδιοφωνική ομιλία του στον Ρ/Σ της Μητροπόλεως Δημητριάδος είχε τονίσει: «Εμείς, ως Έλληνες, έχουμε ιστορία πάνω στην οικογένεια και δεν είμαστε άξιοι να την προδώσουμε. Οι πατέρες μας, μας παρέδωσαν μιαν οικογένεια σεμνή, ιεραρχημένη, θρησκεύουσα, παιδαγωγούσα, ελληνική. Και έτσι πρέπει να την κρατήσουμε με κάθε θυσία. Αλλιώς ας μη διαμαρτυρόμαστε και ας μη βλασφημούμε. Θα είμαστε άξιοι της τύχης μας». 

 

Σεβασμιώτατε, σεβαστοί πατέρες, αγαπητοί και αγαπητές μου, εμείς όλοι, ακολουθώντας την παρακαταθήκη του Αρχιεπισκόπου, λέμε ότι ως πολίτες «δεν θα συναινέσουμε ποτέ στην εκτόξευση βομβών κατά της οικογένειας, του θεμελίου της συμπαγούς, ζωντανής και ευημερούσας κοινωνίας». Σε τόσο σοβαρό ζήτημα ας γίνει δημοψήφισμα για να αποφασίσει άμεσα ο λαός. Εμείς θα ακολουθήσουμε το παράδειγμα του μακαριστού Αρχιεπισκόπου στον αγώνα του για τις ταυτότητες.

 

Όπως είπε τότε η κατάργηση του θρησκεύματος δεν ήταν μόνο ένα αυταρχικό μέτρο, αντί της πιο φιλελεύθερης προαιρετικής αναγραφής του. Ήταν η αρχή της μεθόδου που οι αντίθεοι ισχυροί της Γης εφαρμόζουν, της λεγομένης του σαλαμιού. Με την κλιμακούμενη μεθόδευση και την εντατική προπαγάνδα ελέγχουν τις αντιδράσεις και εθίζουν την κοινωνία στα προγράμματά τους, ώστε στο τέλος να τα περάσουν χωρίς αντίσταση… Παράδειγμα: Για το θέμα της προκλήσεως της κοινής γνώμης με την ύβρη περί «γάμου» των ομοφυλοφίλων, υπουργός της σημερινής κυβέρνησης είπε προ ετών ότι η κυβέρνηση εφαρμόζει πρώτα το συμβόλαιο συμβίωσης, γιατί ακόμη η ελληνική κοινωνία «δεν έχει ωριμάσει» να δεχθεί την εξομοίωση του φυσιολογικού γάμου με αυτόν των ομοφυλοφίλων. Αυτή είναι η κυριαρχούσα άποψη σε όσους θέλουν να περάσουν τις διαθέσεις των ομοφυλοφίλων. Διστάζουν γιατί μας θεωρούν ακόμη ανώριμους εμάς, δηλαδή την πλειονοψηφία του λαού, επειδή σεβόμαστε τις επιταγές της φύσης και τον ηθικό νόμο και μεθοδεύουν με τον στρατηγικό σχεδιασμό τους και την εντατική προπαγάνδα να «ωριμάσουμε» για να περάσει το ανοσιούργημα. 

 

Σεβασμιώτατε, σεβαστοί πατέρες, αγαπητοί και αγαπητές μου, δύο αντίθεοι και πολύ πλούσιοι σε επίγεια περιουσία Έλληνες πολιτικοί και πρώην υπουργοί χαρακτήρισαν «επικίνδυνο» τον μακαριστό Αρχιεπίσκοπο. Έχουν δίκιο. Ήταν επικίνδυνος για το αθεϊστικό σύστημα και 16 χρόνια μετά την κοίμησή του εξακολουθεί να είναι επικίνδυνος και μάλιστα η επικινδυνότητά του προς την βαρβαρότητα και τον ολοκληρωτισμό όλο και αυξάνεται. Αυτό φάνηκε κατά την ασθένειά του και φαίνεται έως σήμερα. Χιλιάδες ήσαν τα μηνύματα που έλαβε, δεκάδες οι προσωπικότητες – εκκλησιαστικές, πολιτικές, πνευματικές – που τον επισκέφθηκαν, χιλιάδες, κληρικοί και λαϊκοί προσεύχονταν, χιλιάδες πέρασαν να προσκυνήσουν το σκήνωμά του, χιλιάδες προσεύχονταν κατά την εξόδιο ακολουθία του και την πορεία του σκηνώματος προς το Α΄ Νεκροταφείο, εκατομμύρια έκτοτε έχουν δει ομιλίες του στα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης και χιλιάδες έχουν αγοράσει τα βιβλία που γράφτηκαν είτε από τον ίδιο, είτε στη μνήμη του. Από όλα αυτά θα αναφέρω μόνο το ιδιόχειρο γράμμα μιας γριούλας, που ήταν φτωχή πολύ, ζούσε στην Αγία Παρασκευή σε ένα πολύ ταπεινό σπιτάκι ενός δωματίου, αλλά έκαμε ένα σπουδαίο διακόνημα. Της πήγαιναν αλεύρι και εκείνη κατασκεύαζε πρόσφορα, μπορεί και τριάντα την εβδομάδα, εξαιρετικά, που τα μοίραζε στους Ναούς. Σε ένδειξη ευγνωμοσύνης στο έργο που προσέφερε ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος την επισκέφθηκε στο σπιτάκι της και έμεινε μαζί της αρκετή ώρα. Εκείνη την επίσκεψη αυτή δεν την ξέχασε ποτέ και όταν αρρώστησε του έστειλε ένα ιδιόχειρο απλό αλλά με πολλή εν Χριστώ αγάπη γράμμα. 

 

Σεβασμιώτατε, σεβαστοί πατέρες, αγαπητές και αγαπητοί μου, εμείς σήμερα που τον θυμόμαστε τον τιμάμε όχι μόνο με την παρουσία μας, αλλά και με το να ακολουθούμε τον Λόγο του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, που εκείνος με παρρησία, θάρρος και Πίστη και με συνέπειες στην υγεία του και στην ίδια τη ζωή του υπηρέτησε. Αιωνία η μνήμη του Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου και να έχουμε την ευχή του.-