Σχετικά με την εορτή της ελληνικής παιδείας (Τριών Ιεραρχών)

Γράφει ο Χαράλαμπος Μηνάολγου

 

Η εορτή των Τριών Ιεραρχών είναι η θεσπισθείσα από την Ορθόδοξη Εκκλησία εορτή των ελληνικών γραμμάτων. Κατ’ αυτήν δεν τιμώνται οι Τρεις Ιεράρχες (Μ. Βασίλειος, Γρηγόριος Ναζιανζηνός και Ιωάννης ο Χρυσόστομος) αλλά στα πρόσωπά τους τα ελληνικά γράμματα και η ελληνική παιδεία. Όπως είναι γνωστό, αυτοί οι τρεις σπουδαίοι άγιοι ιεράρχες τιμώνται από την Εκκλησία, σε άλλες ημερομηνίες (1 Ιανουαρίου ο Μ. Βασίλειος, 25 Ιανουαρίου ο άγιος Γρηγόριος και 13 Νοεμβρίου ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος). Εδώ και μία χιλιετία περίπου (11ος αιώνας), στις 30 Ιανουαρίου, η Εκκλησία τιμά στα πρόσωπα των Τριών Ιεραρχών την ελληνική παιδεία, όπως το θέσπισε ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ιωάννης ο Μαυρόπους, ο οποίος συνέταξε και ασματική ακολουθία των Τριών Ιεραρχών.
 

Ο Μαυρόπους ήταν λόγιος επίσκοπος με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την κλασική παιδεία και γραμματεία συνεχίζοντας ως προς τούτο την παράδοση των Τριών Ιεραρχών και πολλών άλλων επισκόπων και λοιπών κληρικών με προεξάρχοντα τον συντάκτη της Μυριοβίβλου, Μ. Φώτιο, πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως (9ος αιώνας). Με την εορτή, που σταδιακά καθιερώθηκε, στις 30 Ιανουαρίου τιμάται στα πρόσωπα των ανωτέρω αναφερόμενων τριών ιεραρχών η ελληνική παιδεία. Ο Μαυρόπους επέλεξε αυτούς τους τρεις αγίους του τετάρτου αιώνα για την βαθιά ελληνική παιδεία τους και την συμβολή τους όχι μόνον στην θεολογία, αλλά και στα ελληνικά γράμματα. 

 

Ο Μ. Βασίλειος, αρχιεπίσκοπος Καισαρείας της Καππαδοκίας, υπήρξε για τα δεδομένα της εποχής του πανεπιστήμων. Σπούδασε μαζί με τον Γρηγόριο τον Θεολόγο και τον μετέπειτα αυτοκράτορα Ιουλιανό τον Παραβάτη, στην ειδωλολατρική ακόμη τότε σχολή των Αθηνών, ενώ ένα από πλέον γνωστά έργα του είναι το «Προς τους νέους, όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων», στο οποίο έδειξε ότι οι νέοι της εποχής του μπορούσαν να μελετούν τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς χωρίς να επηρεάζεται η χριστιανική πίστη τους. 

 

Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος διετέλεσε αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως και ήταν ένας ογκόλιθος της Θεολογίας, εξού και το σχετικό προσωνύμιο, αλλά συνάμα και σπουδαίος ποιητής, αφού συνέγραψε έπη, ιστορικά και θεολογικά, χρησιμοποιώντας ως πρότυπο στην γλώσσα και το μέτρο τα αρχαία ελληνικά έπη. Μπορούσε με άνεση -και το έπραξε στα έπη του- όχι απλώς να μιμείται την ομηρική ελληνική, αλλά να γράφει σε αυτήν χωρίς λάθη. Έτσι, δεν είναι υπερβολικός για αυτόν ο χαρακτηρισμός του ως χριστιανού Ομήρου. 

 

Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος υπήρξε και αυτός αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως. Παύθηκε πολλές φορές, επειδή ήλεγχε διαρκώς την εξουσία. Κάθε φορά, όμως, ο λαός τον αποζητούσε και τον επανέφερε στην θέση του. Τελικά, εκοιμήθη στον δρόμο για την τελευταία του εξορία. Το συγγραφικό του έργο αποτελείται κυρίως από κηρύγματα, τα οποία μάλιστα θεωρούνται τόσο ολοκληρωμένα, με επιχειρηματολογία ισχυρή και δεινότητα ρητορική, ώστε μέχρι και τις μέρες μας συνιστούν βασική πηγή για όλους τους ιεροκήρυκες. Για αυτόν τον λόγο του αποδόθηκε η προσωνυμία του χριστιανού Δημοσθένη. 

 

Η εορτή συνέχισε να εορτάζεται μετά τον Μαυρόποδα στα υστεροβυζαντινά χρόνια, αλλά και μετά την Άλωση, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, σε κάθε ελληνικό σχολείο που λειτουργούσε. Μετά την Επανάσταση και την ανεξαρτησία του νεοελληνικού κράτους η εορτή καθιερώθηκε ως σχολική και πέρασε σε όλα τα κατοπινά εορτολόγια. 

 

Στα πρόσωπα, λοιπόν, αυτών των αγίων ιεραρχών τιμούμε την ελληνική παιδεία, η οποία είναι σπουδαία λόγω των απαντήσεων που έδωσε στα καίρια του βίου. Δεν είναι, δηλαδή, ζήτημα θαυμασμού προς έναν υψηλό πολιτισμό, αλλά πρωτίστως ζήτημα πρακτικό, εορτή για την δημιουργία πολιτισμού βιωμένου, πολιτισμού που παρήγαγε τον ελληνικό τρόπο, την ελληνική ιδιοπροσωπία. Είναι, λοιπόν, εξόχως μία εορτή των Ελλήνων, αλλά και κάθε ανθρώπου, καθώς η ελληνική παιδεία και η νοηματοδότηση της ζωής, στην οποία κατέληξε, έχουν χρησιμοποιηθεί όχι μόνον από τους Έλληνες, αλλά και από πολλούς άλλους λαούς σε Ανατολή και Δύση, καθιστώντας την σημαντικό κομμάτι της παγκόσμιας κληρονομιάς.