Η παρερμηνεία του παλαιοδιαθηκικού μηνύματος στο θρησκευτικό και φιλοσοφικό σύστημα της Καμπαλά εξ επόψεως Ορθοδόξου Θεολογίας

Γράφει ο Αρχιμ. Θεόφιλος Λεμοντζής, Δρ. Θεολογίας 

 

Όταν οι εμπνευστές του συγχρόνου αποκρυφισμού όπως ο μάγος Ελιφάς Λεβί και η ιδρύτρια της θεοσοφίας Μπλαβάτσκυ, διατείνονταν ότι η Καμπαλά αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο των θρησκευτικών τους συστημάτων[1] αυτό οδηγούσε στην εξής λογική παραδοξότητα και εύλογη απορία: εφόσον ο ιουδαϊκός μυστικισμός της Καμπαλά αποδέχεται και ερμηνεύει την Παλαιά Διαθήκη, όπου καταδικάζεται η ειδωλολατρία και η μαγεία, πως είναι δυνατόν να αποτελεί σημείο αναφοράς των σύγχρονων αποκρυφιστικών συστημάτων;[2] Η απάντηση στο ερώτημα αυτό εδράζεται στο γεγονός ότι οι καμπαλιστές, αφού υιοθέτησαν εξωβιβλικά θρησκευτικά συστήματα όπως του Γνωστικισμού[3], του Ερμητισμού[4], του Νεοπλατωνισμού[5], της βαβυλωνιακής και αιγυπτιακής θρησκείας[6], ερμήνευσαν το παλαιοδιαθηκικό μήνυμα υπό το πρίσμα των εν λόγω συστημάτων, το προσάρμοσαν αυθαιρέτως σε αυτά και οδηγήθηκαν σε μια άνευ προηγουμένου αντίφαση η οποία είναι η εξής: ενώ ο Μωσαϊκός Νόμος και το κήρυγμα των Προφητών καταδικάζει απερίφραστα τον αποκρυφισμό, αντίθετα ο ιουδαϊκός μυστικισμός της Καμπαλά αποτελεί το δεκανίκι και ο εμπνευστής του σύγχρονου αποκρυφισμού.

 

Η Καμπαλά ή Καμπάλα[7], που στα εβραϊκά σημαίνει “παράδοση”, αναδύθηκε κατά τον Μεσαίωνα[8] και αποτελεί ουσιαστικά προσπάθεια ερμηνείας της Παλαιάς Διαθήκης, των αντιλήψεων και των διατάξεων του Ιουδαϊσμού. Αυτή η ερμηνεία, υποστηρίζουν οι καμπαλιστές, παραδόθηκε πρωταρχικά από αγγέλους στον Αδάμ και μεταφέρθηκε προφορικά από γενιά σε γενιά από τους σοφούς του Ισραήλ[9]. Υποστηρίζεται επίσης ότι εκτός από την γραπτή διδασκαλία(Τορά ή Νόμος ή Πεντάτευχος), που δόθηκε στον Μωυσή στο όρος Σινά, του δόθηκε προφορικά από το Θεό και η απόκρυφη γνώση της Καμπαλά[10], η οποία καταγράφηκε από ραβίνους[11] κατά τον Μεσαίωνα και μετά στα περίφημα καμπαλιστικά βιβλία όπως το Ζοχάρ (το βιβλίο της λαμπρότητας)[12], το Σεφέρ Γετσιράχ (Sefer Yetzirah)(το βιβλίο της δημιουργίας)[13], το Σεφέρ Xα-Mπαχίρ (Sefer HaBahir)(το βιβλίο του φωτισμού)[14]κ.α. 

 

Η παραπάνω άποψη όμως αναιρείται από μια απλή ιστορικοφιλολογική μελέτη της Καμπαλά η οποία διαπιστώνει ότι εξωβιβλικά θρησκευτικά συστήματα επηρέασαν την διαμόρφωση της Καμπαλά και την κατέστησαν το όχημα μεταφοράς της παλαιάς αποκρυφιστικής και μαγικής παράδοσης των Βαβυλωνίων, των Γνωστικών και των Νεοπλατωνικών στον σύγχρονο αποκρυφισμό, οδηγώντας με αυτόν τον τρόπο όχι μόνο σε παρερμηνεία αλλά και σε παραποίηση του παλαιοδιαθηκικού κηρύγματος[15]. 

 

Υποσημειώσεις: 

 

[1] Ο Ελιφάς Λεβί, αποκρυφιστής και μάγος, συγγραφέας του βιβλίου “Dogme et Rituel de la Haute Magie”, Paris 1861, ονομάζει την Καμπαλά “Holy Kabalah” στην ανάλυση που κάνει στο θρησκευτικό της σύστημα στο “The History of Magic”, London 1922, σελ.101εξ. Η Έλενα Πετρόβνα Μπλαβάτσκυ, υιοθετεί σε όλα τα έργα της τις θεωρίες της Καμπαλά. Ήταν αποκρυφίστρια και πνευματιστική διάμεσος.Ίδρυσε την θεοσοφική εταιρεία το 1875 και επηρέασε την πλειονότητα σχεδόν των σύγχρονων αποκρυφιστικών-πνευματιστικών οργανώσεων. Ο π. Κυριακός Τσουρός επισημαίνει ότι η “Νέα εποχή του Υδροχόου”, όρο που εισήγαγε η θεοσοφίστρια Άλις Μπέϊλυ, είναι γέννημα και θρέμμα της θεοσοφικής σχολής της Μπλαβάτσκυ.Βλ. Πρωτοπρεσβυτέρου Κυριακού Τσουρού, Η εγκαθίδρυση της “Νέας παγκόσμιας θρησκείας”, στο https://faneromenihol.gr/index.php/o-ieros-naos-2/oi-aireseis/3334-2013-08-26-05-47-37. Περισσότερα για τις ιδέες της θεοσοφίας βλ. τα έργα της Ε.Μπλαβάτσκυ: Το κλειδί της θεοσοφίας, Λονδίνο 1889 και The Secret Doctrine: The synthesis of science,religion,and philosophy, Vol.I και Vol.II, London 1888. Για την αναίρεση των ιδεών της θεοσοφίας εξ επόψεως Ορθοδόξου θεολογίας βλ.Π.Τρεμπέλα, Θεοσοφία, Αθήνα 1998, πρωτοπρεσβυτέρου Αντωνίου Αλεβιζοπούλου, Κριτική θεώρηση της Θεοσοφίας, Ο Αποκρυφισμός στο φως της Ορθοδοξίας, Αποκρυφιστικές ομάδες, τ. 4-10, Αθήνα 1996, Αρχιμ. Χαράλαμπου Βασιλόπουλου, Ξεσκέπασμα της Θεοσοφίας, εκδ. Ορθοδόξου Τύπου, Αθήναι 1989, Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή, Θεοσοφία. Σύνοψη του αρχαίου αποκρυφισμού και έκφραση του σύγχρονου. Εισήγηση εις την ΚΒ΄Πανορθόδοξη Συνδιάσκεψη επί των Αιρέσεων και της Παραθρησκείας, Θεσσαλονίκη 2010,σελ.7-24 και του ιδίου, “Deus inversus”. Δοξασίες και αντιλήψεις περί Θεού της θεοσοφικής εταιρείας.Εισήγηση εις την ΛΑ΄ Πανορθόδοξη Συνδιάσκεψη επί των Αιρέσεων και της Παραθρησκείας, Ναύπλιο 2019, στο https://www.entaksis.gr/deus-inversus και Θεοσοφία: Μελέτη και αναίρεση των θεοσοφικών αντιλήψεων εξ επόψεως Ορθοδόξου Θεολογίας, στο https://www.pemptousia.gr/2022/09/theosofia-meleti-ke-aneresi-ton-theosofikon-antilipseon-ex-epopseos-orthodoxou-theologias/

[2] Περισσότερα για τα σύγχρονα αποκρυφιστικά συστήματα βλ.: Πρωτοπρεσβυτέρου Κυριακού Τσουρού, Η εγκαθίδρυση της «Νέας παγκόσμιας θρησκείας», στο https://faneromenihol.gr/index.php/o-ieros-naos-2/oi-aireseis/3334-2013-08-26-05-47-37, Πρωτοπρεσβυτέρου Αντωνίου Αλεβιζόπουλου, Ο αποκρυφισμός στο φως της ορθοδοξίας. Νεοαποκρυφισμός, Αθήνα 1996 και Απροκρυφισμός, Γκουρουισμός, Νέα Εποχή, Αθήνα 1997.

[3] Με τον όρο “Γνωστικισμός” χαρακτηρίζεται ένας μεγάλος αριθμός θρησκευτικών συστημάτων τα οποία επιδιώκουν μέσω μιας απόκρυφης Γνώσης που έχει αποκαλυφθεί στους μυημένους να λυτρώσουν τον άνθρωπο. Βλ.αγίου Επιφανίου Κύπρου, Πανάριον, PG 41, 513C. Η έννοια της Γνώσης είναι κοινή σε όλα τα γνωστικά συστήματα και είναι αυτό το στοιχείο, το οποίο ώθησε τόσο τους αρχαίους, όσο και τους σύγχρονους ερευνητές να ονομάσουν την κίνηση αυτή “Γνωστικισμό”, ή αλλιώς “Γνώση” και τούς πιστούς αυτής της κίνησης “Γνωστικούς”. Ο όρος “Γνώση” δηλώνει ότι οι Γνωστικοί γνωρίζουν κάτι το οποίο αγνοείται από τούς κοινούς ανθρώπους. Ο Γνωστικός δεν γνωρίζει κάποιο μυστήριο επειδή το διδάχθηκε από κάποιον, αλλά επειδή του αποκαλύφθηκε. Βλ. αναλυτικά Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή, Η χρήση της Αγίας Γραφής εναντίον των αιρέσεων από τον Άγιο Επιφάνιο Κύπρου(διδακτορική διατριβή), Θεσσαλονίκη 1998,σελ.68εξ. και J. Godwin, Μυστηριακές θρησκείες του αρχαίου κόσμου, μτφ.Π. Χιωτέλλη, Αθήνα 1996,σελ.87-92.

[4] Ο Ερμητισμός είναι ένα θρησκευτικό συγκρητιστικό σύστημα μαγικών, αστρολογικών και αλχημικών πρακτικών, το οποίο ανάγεται στις απόκρυφες διδασκαλίες του μυθολογικού Ερμή του Τρισμέγιστου, μίας θεότητας που αποτελεί συγχώνευση του ελληνικού Ερμή με την αιγυπτιακή θεότητα Θωθ. Σύμφωνα με την μυθολογία του Ερμητισμού, ο Ερμής ο Τρισμέγιστος βασίλευσε στην αρχαία Αίγυπτο πριν από την τρίτη ή τέταρτη χιλιετία π.Χ. Στον Ερμή αποδίδεται η δημιουργία του έναρθρου λόγου, της γραφής, της αριθμητικής, της γεωμετρίας, της αστρονομίας, της μουσικής. Στις γνώσεις αυτές μύησε το αιγυπτιακό ιερατείο το οποίο κατόπιν δίδασκε στους μύστες τη γνώση του κόσμου. Τα βιβλία του έφεραν το όνομά του (Ερμητικά) και περιείχαν μαγεία, φιλοσοφία, αστρολογία, ιατρική και αλχημεία, που κατά το Μεσαίωνα ονομάστηκε “Ερμητική”. Η συγγραφή των ερμητικών κειμένων ολοκληρώθηκε στην Αίγυπτο περί τα τέλη του 2ου αιώνα μ. Χ. Τα διασωθέντα ερμητικά κείμενα έχουν χαρακτήρα διαλογικό, όπου συνήθως ο Ερμής ή Θώθ καθοδηγεί κάποιον οπαδό του στην αποκάλυψη μιας αλήθειας. Τα ερμητικά κείμενα που διασώθηκαν ως σήμερα συνοψίζονται σε δεκαοκτώ ελληνικά συγγράμματα γνωστά με τον τίτλο “Ερμού του Τρισμέγιστου” ή “Corpus Hermeticum”. Περισσότερα βλ. Θ. Ζελίνσκι, Ερμής ο Τρισμέγιστος και οι αρκαδικές απαρχές του, μετφ. από τα ρωσικά Ολέγ Τσυμπένκο, Αθήνα 2001.

[5] Ο Νεοπλατωνισμός εμφανίστηκε στην Αλεξάνδρεια κατά τον 3Ο μ.Χ. αιώνα από τον φιλόσοφο Αμμώνιο. Ο μαθητής του Πλωτίνος (204–270 μ.Χ), επανερμήνευσε τον Πλάτωνα μονιστικά και πανθεϊστικά, ενώ υπήρξε υπέρμαχος του μυστικισμού. Μετά τον θάνατο του Πλωτίνου το σύγγραμμά του “Εννεάδες”, που εξέδωσε ο μαθητής του Πορφύριος (232 – 301 μ.Χ), απετέλεσε το θεμέλιο του όλου φιλοσοφικού συστήματος των Νεοπλατωνικών. Γρήγορα άρχισαν να ιδρύονται νεοπλατωνικές σχολές σε πολλά μέρη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, κερδίζοντας την προτίμηση της ελίτ του ρωμαϊκού κόσμου. Ως φιλοσοφικό κίνημα ο Νεοπλατωνισμός ήκμασε στην Αλεξάνδρεια όπου γεννήθηκε αλλά, ακόμα περισσότερο, στην Ιταλία και την Ελλάδα, καθώς εκεί συνάντησε καθολική αποδοχή ως σύγχρονη μετεξέλιξη της κλασικής πλατωνικής φιλοσοφίας και της ελληνικής λατρευτικής θρησκείας, μίας ζωντανής παράδοσης με γερές ρίζες αιώνων στις εν λόγω περιοχές. Βλ. περισσότερα Ν.Ματσούκα, Ιστορία της Φιλοσοφίας, Θεσσαλονίκη 1988, σελ.248-252, Αρχιεπισκόπου Αλβανίας Αναστασίου Γιαννουλάτου, Ίχνη από την αναζήτηση του υπερβατικού, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2006, σελ. 319-355 και R.T.Wallis, Νεοπλατωνισμός, μετφ. Γ.Σταματέλλος, Θεσσαλονίκη 2002.

[6] Οι Εβραίοι είχαν γνωρίσει τον αποκρυφισμό της αιγυπτιακής θρησκείας κατά την παραμονή τους στην Αίγυπτο. Επίσης επηρεάστηκαν από τη θρησκεία των Χαναναίων αλλά και των Βαβυλωνίων κατά την περίοδό της εξορίας τους στην Βαβυλώνα. Οι Προφήτες πολέμησαν όλες αυτές τις ειδωλολατρικές επιρροές με ζήλο όπως ο προφήτης Ηλίας. Βλ.αναλυτικά: Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Πειραιώς κ.Σεραφείμ, Ομιλία στο ραδιοφωνικό σταθμό της Ιεράς Μητρόπολης Πειραιώς με την οποία ενημερώνει τους πιστούς για τη θρησκεία του Καμπαλισμού, στο https://www.orthodoxianewsagency.gr/mitropolitiko_ergo/o-peiraios-serafeim-enimeronei-gia-ti-thriskeia-tou-kampalismou-pou-eisagei-ti-satanolatreia-vinteo/

[7] Ο ραβίνος Μαρδοχαίος Φριζής υποστηρίζει ότι ο ορθός τονισμός της λέξης είναι “Καμπαλά”. Βλ. “Τι είναι η Καμπαλά(Α΄)” στο https://www.youtube.com/watch?v=jNF072lbiKA

[8] Βλ. https://www.wikiwand.com/el/Καμπάλα (θρησκευτικό κίνημα) 

[9]A. Ed. Waite, The Secret Doctrine in Israel: A Study of the Zohar and Its Connections, London 1913, σελ.15εξ. 

[10] R. Zucker, Kabbalah’s Secret Circles: Jewish Mysticism and the Kabbalah, Arizona 2017, σελ.13. 

[11] Σημαντικοί δάσκαλοι της Καμπαλά ήταν ο ραβίνος Ακίβα(50-135μ.Χ.), ο ραβίνος Σιμόν μπαρ Γιοχάι(100-160μ.Χ.), ο ραβίνος Μοσσέ Κορντοβέρο (πέθανε το 1570μ.Χ.), ο ραβίνος Μοσσέ ντέ Λεόν (1240 – 1305μ.Χ.) ο ραβίνος Ισαάκ Λουρία (1534-1572μ.Χ.), ο ραβίνος Ισραέλ μπεν Ελιέζερ (1698–1760μ.Χ/)κ.α. Βλ. https://www.chabad.gr/templates/articlecco_cdo/aid/1438212/jewish/-.htm, https://www.chabad.gr/templates/articlecco_cdo/aid/3337500/jewish/-100-160.htm, https://www.encyclopedia.com/philosophy-and-religion/judaism/judaism/kabbalah 

[12]Το βιβλίο Ζοχάρ δημοσιεύτηκε από τον Μοσσέ ντέ Λεόν (1240 – 1305μ.Χ.) ο οποίος υποστήριξε ότι αντανακλά ιδέες του σημαντικού ραβίνου του 2ου αιώνα μ.Χ., Σιμόν μπαρ Γιοχάι. Βλ. https://en.wikipedia.org/wiki/Zohar 

[13] Συγγραφέας του θεωρείται ο Ραβίνος Ακίβα (50-135 μ.Χ.).Βλ. https://www.chabad.gr/templates/articlecco_cdo/aid/1438212/jewish/-.htm 

[14] Το συγκεκριμένο βιβλίο είναι ανώνυμο και θεωρείται ότι αποτελεί καταγραφή των διδασκαλιών ενός ραβίνου του 1ου αιώνα μ.Χ., του Νεχούνια μπεν Χακανάχ.Βλ.https://www.sefaria.org/Sefer_HaBahir?tab=contents και Sefer HaBahir, The Book of Brilliance, with Commentary by Ariel Bar Tzadok, 2011. 

[15] Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Πειραιώς κ.Σεραφείμ, Ομιλία στο ραδιοφωνικό σταθμό της Ιεράς Μητρόπολης Πειραιώς με την οποία ενημερώνει τους πιστούς για τη θρησκεία του Καμπαλισμού, στο https://www.orthodoxianewsagency.gr/mitropolitiko_ergo/o-peiraios-serafeim-enimeronei-gia-ti-thriskeia-tou-kampalismou-pou-eisagei-ti-satanolatreia-vinteo/

 

συνεχίζεται

 

πηγή