Ποιες είναι οι εκατέρωθεν ανθρώπινες απώλειες στον πόλεμο της Ουκρανίας

Γράφει ο Γιώργος Μαργαρίτης

 

Καθώς η ουκρανική αντεπίθεση προχωρά αισίως στον τρίτο της μήνα χωρίς να έχει να επιδείξει κάποιο στρατηγικής σημασίας αποτέλεσμα, οι συζητήσεις γύρω από την πορεία και το μέλλον του πολέμου έχουν επανέλθει στο προσκήνιο. Η απουσία ορατών αποτελεσμάτων ακόμα και στο δραστήριο, στα πεδία των μαχών, καλοκαίρι του 2023, οδηγεί στον χαρακτηρισμό της σύγκρουσης ως «πόλεμο φθοράς». Εύλογα το ερώτημα που ακολουθεί είναι το ποιος φθείρει ποιον και, συνακόλουθα, το ποιος εκ των δύο αντιπάλων αντέχει καλύτερα την διαρκή αιμορραγία σε ανθρώπους και υλικά. Ποιες είναι οι ανθρώπινες απώλειες μέχρι τώρα σε αυτή την πολεμική αναμέτρηση.

 

Οι Αμερικανοί, ως άμεσα ενδιαφερόμενοι για την πορεία της σύγκρουσης, προχώρησαν μέσα από δηλώσεις αξιωματούχων τους σε νέες εκτιμήσεις για την φθορά των αντιπάλων. Οι εκτιμήσεις αυτές δημοσιεύθηκαν στην New York Times της 18ης Αυγούστου. Σύμφωνα με αυτές ο πόλεμος, στον δέκατο όγδοο μήνα του πλέον, έχει κοστίσει και στις δύο πλευρές απώλειες μισού εκατομμυρίου στρατιωτών. Αυτό μας δίνει περίπου 28.000 απώλειες για κάθε μήνα πολέμου ή 900 -1.000 στρατιωτών για κάθε ημέρα της σύγκρουσης.

 

Παρακάτω οι εν λόγω αξιωματούχοι κατένειμαν τις απώλειες αυτές στις δύο πλευρές. Οι Ρώσοι, υποστήριξαν, έχουν χάσει περίπου 300.000 στρατιώτες σε αυτό το διάστημα από τους οποίους οι 120.000 έχουν σκοτωθεί και οι υπόλοιποι τραυματιστεί. Για τους Ουκρανούς οι αντίστοιχοι αριθμοί είναι 70.000 νεκροί και 100 με 120.000 τραυματίες. Τα μεγέθη αυτά αναλύονται σε 220 νεκρούς Ρώσους στρατιώτες για κάθε ημέρα πολέμου έναντι 130 Ουκρανών. 

 

Πριν εξετάσουμε την αξιοπιστία των μεγεθών να σημειώσουμε ότι η τελευταία επίσημη -κυβερνητική- εκτίμηση από την πλευρά της Ουάσιγκτον, τον Νοέμβριο του 2022, εκτιμούσε τις συνολικές απώλειες σε 200.000, από εκατό χιλιάδες σε κάθε πλευρά. Ακολούθησαν φυσικά οι συγκρούσεις στο Μπαχμούτ/Αρτεμόφσκ και η μεγάλη ουκρανική θερινή αντεπίθεση. Την φετινή άνοιξη, “διαρροές” από το αμερικανικό Πεντάγωνο προσδιόριζαν τις μεν ρωσικές απώλειες σε 190 με 223.000 στρατιώτες από τους οποίους 43.000 νεκροί, τις δε ουκρανικές σε 125 με 131.000 από τους οποίους 17.500 νεκροί. Προφανώς τα μεγέθη αυτά έρχονται σε αντίθεση με τα όσα σήμερα προβάλλονται.

 

Συγκρίσεις 

 

Για να ξεκινήσουμε την προσπάθεια ελέγχου των παραπάνω μεγεθών δια της μεθόδου της σύγκρισης, να ξεκινήσουμε από έναν οικείο σε εμάς πόλεμο. Στις 160 ημέρες που κράτησε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος το 1940-41, οι απώλειες ήταν σχεδόν ίσες σε κάθε πλευρά, κάτι ανάμεσα σε 13.500 με 14.000 νεκρούς. Αυτό μας δίνει 175 νεκρούς την ημέρα, 80 με 90 για κάθε πλευρά. Οι δυνάμεις που αντιπαρατάχθηκαν στο σχετικά στενό μέτωπο της Αλβανίας ήταν 200.000 στο ξεκίνημα του πολέμου και περίπου 800.000 στο τέλος του, τον Απρίλιο του 1941. Οι απώλειες αφορούσαν σκληρούς μετωπικούς αγώνες μερικοί από τους οποίους (Τρεμπεσίνα, «Εαρινή επίθεση») περιλάμβαναν μαζικές εξορμήσεις πεζικού σε επίπεδα ταγμάτων ή και συνταγμάτων. 

 

Τις πρώτες εβδομήντα ημέρες της γερμανικής εισβολής στην ΕΣΣΔ, από τις 22 Ιουνίου ως και την 31η Αυγούστου 1941, οι γερμανικές απώλειες, σύμφωνα με τους πίνακες του Γερμανικού Επιτελείου, ανήλθαν σε 410-430.000 στρατιώτες από τους οποίους 90.000 περίπου σκοτωμένοι. Αυτό μας δίνει έναν ημερήσιο μέσο όρο 1.300 περίπου νεκρών στρατιωτών την ημέρα. Οι στρατοί που αντιπαρατέθηκαν ήταν μεγέθους 6 με 7.000.000 στρατιωτών ο δε γερμανικός στρατός είχε μια σταθερή αριθμητική δύναμη περίπου τριών εκατομμυρίων. Για λόγους δε οικονομίας χώρου δεν αναφερόμαστε σε Φινλανδικές, Ρουμανικές, Ουγγρικές, Σλοβακικές, Ιταλικές ή άλλες απώλειες. Οι δε σοβιετικές απώλειες είναι ακόμα ένα κεφάλαιο υπό διαμόρφωση. 

 

Ας σταματήσουμε εδώ. Με βάση την μέση αριθμητική του δύναμη των 200.000 στρατιωτών ο ελληνικός στρατός της Αλβανίας είχε ημερήσιες απώλειες σε νεκρούς το 0,04% της δύναμής του. Ο ιταλικός με μέση αριθμητική δύναμη τις 300.000, είχε αντίστοιχα το 0.03% της δύναμής του. Ο γερμανικός στρατός, στην περίοδο που παραπάνω εξετάσαμε είχε ημερήσια φθορά σε νεκρούς, επίσης 0,04%, δηλαδή ίδιου επίπεδου έντασης. Ας μεταφερθούμε όμως σε ένα μήνα εξαιρετικής έντασης στο ανατολικό μέτωπο: στον Ιούλιο του 1943 όπου δέσποζε η μάχη του Κουρσκ. Οι γερμανικές απώλειες στο μέτωπο αυτό σε νεκρούς και αγνοούμενους ήταν 50.000 περίπου (35.000+15.000). Υποθετικά ας εφαρμόσουμε αυτές τις απώλειες στις βασικές δυνάμεις κρούσης του γερμανικού στρατού, δηλαδή σε 1.500.000 στρατιώτες. Η σχέση απωλειών και συνολικής δύναμης μας δίνει εδώ ένα ποσοστό 3,3% που συγκαταλέγεται στο μέγιστο της φθοράς που μπορεί να υποστεί ένα στράτευμα σε οξύτατη πολεμική εμπλοκή (στο σύνολο των γερμανικών δυνάμεων στο ανατολικό μέτωπο το ποσοστό πέφτει στο 1,6%).

 

Πόλεμος στην Ουκρανία 

 

Η συνολική αριθμητική δύναμη του ουκρανικού στρατού υπολογίζεται από τους Αμερικανούς σε 500.000 άνδρες από τους οποίους γύρω στις 300.000 βρίσκονται πάνω ή κοντά στην πρώτη γραμμή. Τα μεγέθη της απέναντι πλευράς δεν πρέπει να διαφέρουν σημαντικά. Ας θεωρήσουμε καταχρηστικά αυτά τα μεγέθη ως μέσους όρους του πολέμου. Σε αυτή την περίπτωση η μεν ημερήσια φθορά των Ρώσων βρίσκεται στο 0,07% και των Ουκρανών στο 0,04%. 

 

Φαινομενικά τα εν λόγω ποσοστά δείχνουν σχεδόν φυσιολογικά, ιδιαίτερα σε ότι αφορά την ουκρανική πλευρά. Στην πραγματικότητα όμως γεννούν ερωτηματικά καθώς αναφέρονται σε ολότελα διαφορετικούς τύπους πολέμου. Στον πόλεμο της Αλβανίας η εμπλοκή στις συγκρούσεις γινόταν σε επίπεδο λόχων ή ταγμάτων, ενίοτε δε (σπάνια) ολόκληρων συνταγμάτων. Προφανώς μια έφοδος 200 ή 600 ή 1.500 στρατιωτών έχει βαρύ κόστος σε ανθρώπινο δυναμικό. Στην ΕΣΣΔ του 1941 οι συγκρούσεις γίνονται σε επίπεδα μεραρχιών, ενίοτε Σωμάτων Στρατού: μετωπικές επιθέσεις χιλιάδων στρατιωτών δηλαδή με τα ανάλογα μέσα και την ανάλογη φθορά. Όσο δε για το Κουρσκ, πρόκειται για την μεγαλύτερη σύγκρουση αρμάτων και μέσων στην στρατιωτική ιστορία με μετωπικές επιθέσεις δεκάδων χιλιάδων στρατιωτών και χιλιάδων αρμάτων. 

 

Στον πόλεμο της Ουκρανίας δεν έχουμε συναντήσει -μέσα στις αναρίθμητες εικόνες που μας έρχονται από εκεί- πουθενά εμπλοκή μεγάλης μονάδας. Οι συγκρούσεις γίνονται σε επίπεδο αποσπασμάτων ομάδων μάχης, το πολύ διμοιριών ή ουλαμών. Δηλαδή σε σχηματισμούς δέκα, είκοσι, πενήντα το πολύ ατόμων ή τριών, τεσσάρων οχημάτων. Δεν υπάρχει εικόνα ταξιαρχίας να επιτίθεται συγκροτημένα με εκατό εκατόν πενήντα οχήματα και με δύο τρεις χιλιάδες στρατιώτες. Με λίγα λόγια ο χαρακτήρας του εδώ πολέμου διαφέρει από τον αντίστοιχο των συγκρούσεων στις οποίες συγκριτικά αναφερθήκαμε. Δεν έχουμε δει ούτε μία εικόνα -μέσα στις χιλιάδες του παρόντος πολέμου- πεδίου μάχης σπαρμένου με δεκάδες ή εκατοντάδες πτώματα στρατιωτών. Τα ειδικά χαρακτηριστικά αυτής της σύγκρουσης τα έχουμε περιγράψει σε προγενέστερα άρθρα μας.

 

Το ισοζύγιο των απωλειών γεννά επίσης ερωτηματικά. Σχεδόν όλες οι πηγές συμφωνούν στο ότι οι ρωσικές δυνάμεις εξαπολύουν σαφώς μεγαλύτερο όγκο πυρών από τους αντιπάλους τους από την αρχή κιόλας της «ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης». Στον τομέα της αεροπορίας, του πυροβολικού, στα πυραυλικά όπλα, στους δρόνους, οι Ρώσοι διαθέτουν υπεροπλία, ενίοτε καταλυτική. Στις εικόνες αποτυπώνεται ο όγκος των πυρών που χρησιμοποιούνται στην αναμέτρηση με την μορφή πλήθους κρατήρων στα θερμά σημεία των συγκρούσεων. Σε ένα πόλεμο θέσεων, με σπανιότατα ξεσπάσματα τακτικών ή στρατηγικών κινήσεων, ο όγκος πυρών έχει τον πρώτο λόγο στην πρόκληση απωλειών. 

 

Επιπλέον ένα μεγάλο ποσοστό των ρωσικών στρατευμάτων που χρησιμοποιούνται στην Ουκρανία είναι επαγγελματικά στρατεύματα, κατά κανόνα πολύ πιο εκπαιδευμένα από τους επίστρατους των «ταξιαρχιών εδαφικής άμυνας» που ρίχνει στα πεδία των μαχών η Ουκρανία. Είναι λοιπόν άξιο απορίας το πώς το ισοζύγιο απωλειών μεταξύ των αντιπάλων είναι θετικό για τις δυνάμεις του Κιέβου σε μία σχέση μάλιστα που τείνει προς το ένα προς δύο.

 

Το κόστος 

 

Δεν θα ήταν ούτε φρόνιμο ούτε λογικό να επιχειρήσουμε μια ακριβή καταγραφή του ανθρώπινου κόστους του πολέμου αυτού στον δέκατο όγδοο μήνα της εξέλιξής του. Αυτά τα μεγέθη τα γνωρίζουν οι ιστορικοί πολύ καιρό μετά το τέλος των πολέμων και ίσως ούτε μετά από αυτό. Οπωσδήποτε όμως ο παραπάνω σχολιασμός δείχνει προς τον μετριασμό των μεγεθών, όπως αυτά παρουσιάζονται στα σχετικά δημοσιεύματα στις ΗΠΑ. 

 

Στις εικόνες έχουμε δει στρατιωτικά νεκροταφεία με δεκάδες ή εκατοντάδες -σε λίγες περιπτώσεις- τάφους. Διακόσιες χιλιάδες νεκροί όμως -αθροιστικά- δημιουργούν νεκροταφεία όπως αυτά των παγκόσμιων πολέμων, ακόμα και αν υποθέσουμε ότι οι νεκροί στρατιώτες παραδίδονται στις οικογένειές τους για να ταφούν στον τόπο τους, πρακτική που -για πολλούς λόγους- δεν μπορεί να είναι γενικευμένη με βάση τις υποδομές των εκατέρωθεν κρατών. Τέτοια νεκροταφεία δεν έχουν εμφανιστεί. Δεύτερο, η περίθαλψη τριακοσίων χιλιάδων τραυματιών προϋποθέτει μεγάλες νοσοκομειακές εγκαταστάσεις οι οποίες υποχρεώνουν σε επίταξη σημαντικών κτιριακών συγκροτημάτων και γενική στράτευση του υγειονομικού προσωπικού. Δεν υπάρχουν εικόνες από κάτι τέτοιο. Τρίτο η αχρήστευση διακοσίων ή τριακοσίων χιλιάδων στρατιωτών σε στρατούς που δεν έχουν -για διαφορετικούς λόγους το καθένα- επιστρατεύσει το σύνολο του ανθρώπινου στρατιωτικού τους δυναμικού θα υποχρέωνε σε αλλαγή της μορφής και της δομής των στρατιωτικών δυνάμεων – των στρατιωτικών μονάδων δηλαδή. Κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να έχει συμβεί. Είναι μάλλον απίθανη υπόθεση η απώλεια ενός τάγματος την ημέρα από κάθε πλευρά. 

 

Επιπλέον είναι εκκωφαντική η έλλειψη αναφορών σε απώλειες αμάχων σε κλίμακα αντάξια ενός τέτοιου μακρόχρονου πολέμου όπου οι βομβαρδισμοί πέρα από τα πεδία των μαχών είναι καθημερινό φαινόμενο. Μπορούμε λοιπόν να υποθέσουμε ότι οι προβαλλόμενες απώλειες αποτελούν στοιχείο της πολιτικής -διπλωματικής- διαχείρισης του πολέμου και ότι η πραγματικότητα είναι πιο συντηρητική. Αυτό ως συμπέρασμα δεν είναι καλό ως προς την προοπτική τερματισμού των επιχειρήσεων λόγω εξάντλησης του ενός ή του άλλου στρατοπέδου. Στο πεδίο αυτό φαίνεται ότι όντως, ο σκληρός αυτός πόλεμος, μοιάζει ακόμα με «ειδική στρατιωτική επιχείρηση».

 

πηγή