Επιμέλεια από Αντώνη Αντωνά.
Κυπριακοί μύθοι – θρύλοι και πραγματικότητα…..
«Αροδαφνούσα»
Αφιέρωμα, στην «Αροδαφνούσα», στον αγαπημένο της «Βασιλιά-Ρήγα Πέτρο», στον «Διγενή Ακρίτα» και όλα τα μυθικά, θρυλικά πρόσωπα της Κύπρου, που θεωρώ ότι εκπροσωπούν πραγματικά ιστορικά πρόσωπα και δεν είναι φανταστικά. Στους γνωστούς και άγνωστους λαογράφους μας «Κύπριους Ποιητάρηδες», παλαιούς και σύγχρονους και στο υπέροχο θρυλικό αγαπημένο μας βουνό *«Πενταδάκτυλο», που μολύνουν βάρβαροι Μωαμεθανοί. Το λαογραφικό παλαιό ποίημα σε κυπριακή διάλεκτο, που αφορά «την χρυσόμορφη και μυρωδκιοκοπημένη Αροδαφνούσα» είναι από τα αγαπημένα ποιήματα της Κύπρου..
*ΠΕΝΤΑΔΑΚΤΥΛΟΣ. Παρένθεση. Ένα συμβολικό εξαιρετικό ποίημα του Μητροπολίτη Προικοννήσου Ιωσήφ
Πέρασ’ ἡ ἐποχὴ ποὺ ἤσουνα ἕνα παλληκαρόβουνο ἀνάμεσα στὰ ἄλλα· ἕνα ἀδέρφι τοῦ Τροόδους, ἕνας ἀ’ρφότεκνος τοῦ Ὀλύμπου, ἕνας μυρωτικὸς κουμπάρος τοῦ Ταΰγετου ἤ ἕνας σύντεκνος τοῦ Ψηλορείτη. Τὰ τελευταῖα χρόνια ἀλλοιώθηκες παράξενα. Ἔγινες εὐλογία πενταδάχτυλη ἱερόπρεπη γιὰ τοὺς μισούς, ποὺ σὲ θωροῦν καὶ κλαῖνε. Κι ἔγινες μούτζα μεγαλόπρεπη καὶ φάσκελο ἀνοιχτοδάχτυλο γιὰ τοὺς ἄλλους μισούς, αὐτοὺς ποὺ σὲ χωρίσαν βίαια ἀπ’ τὰ παιδιά σου, καὶ σὲ κοκκίνισαν μὲ μισοφέγγαρα, χλευάζοντας τὶς ρίζες σου καὶ τὶς ἀγάπες τῆς καρδιᾶς σου...
Και όπως ο Εθνικός μας ποιητής Κ. Μόντης έγραψε και λάλησε: Είναι δύσκολο να πιστέψω πως μας τους έφερε η θάλασσα της Κερύνειας, είναι δύσκολο να πιστέψω πως μας τους έφερε η αγαπημένη θάλασσα της Κερύνειας. Πικρή θάλασσα της Κερύνειας που πρέπει να αποσύρουμε πια τους στίχους που σου γράψαμε. Σκέψου να μας γίνει βραχνάς η οροσειρά της Κερύνειας σκέψου να την κοιτάμε με τρόμο, σκέψου να την υποψιαζόμαστε, σκέψου να τη μισάμε! Ανασήκωσε την πλάτη κι απόσεισέ τους Πενταδάκτυλέ μου, ανασήκωσε την πλάτη κι απόσεισέ τους.
Να που χρειάστηκε τώρα
Η μούντζα της απαλάμης σου,
Να που ξηγήθηκε τώρα
Η ανεξήγητη μούντζα της υψωμένης απαλάμης σου.
Μούντζωσέ μας, *Πενταδάχτυλε ακριβέ,
έτσι π αφήσαμε τόσο άφρονα να τουρκοπατηθείς.
Κώστας Μόντης
*ΠΕΝΤΑΔΑΚΤΥΛΟΣ:
Ο Πενταδάκτυλος το θρυλικό βουνό της Ελληνικής Κύπρου, αποτελείται από αλυσίδα βουνοκορφών, με ψηλότερο βουνό το Κυπαρισσόβουνο, το οποίο φτάνει τα 1025 μέτρα. Το μήκος της οροσειράς ξεπερνά τα εκατό χιλιόμετρα, ενώ το πλάτος της σε ελάχιστες περιπτώσεις υπερβαίνει τα πέντε. Στο δυτικό μέρος υψώνεται απότομα κοντά στο βορειοδυτικό ακρωτήριο Κορμακίτη, ενώ ανατολικά το ύψος των κορυφών μειώνεται για να καταλήξει βαθμιαία στη χερσόνησο της Καρπασίας, η οποία αποτελεί προέκταση του βουνού. Στα βόρεια, η οροσειρά χωρίζεται από τη θάλασσα με μια στενή παράκτια πεδιάδα, ενώ στα νότια απλώνεται η πεδιάδα της Μεσαορίας.
Στη συνέχεια….
Από τα πιο γνωστά και πολυτραγουδισμένα δημοτικά τραγούδια, η «Αροδαφνούσα» θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ο «Κυπριακός Ερωτόκριτος». Το ποίημα αναφέρεται στον απαγορευμένο έρωτα μίας πανέμορφης κοπέλας, που ήταν ερωμένη του Βασιλιά Πέτρου Α’. Αροδαφνούσα….
Ήταν η Κύπρια ερωμένη του Ρήγα – Βασιλιά, Πέτρου του Α΄ ( 9 Οκτ.1328 – 17 Ιαν. 1369,), που κατά τον θρύλο καταγόταν από την Χούλου της Πάφου και την οποία αιχμαλώτισε η γυναίκα του Πέτρου, Ρήγαινα Ελεωνόρα λόγω φθονερής ζήλειας και την έκλεισε στο κάστρο του Αγίου Ιλαρίωνα…
Ένα επικό ποίημα τραγούδι ζωής, έρωτα, θανάτου, μεταφοράς Ελληνικής αρχαίας τραγωδίας. Τα επικά ποιήματα των αρχαίων Κύπριων ποιητών, αλλά και των σύγχρονων επώνυμων ή ανώνυμων λαϊκών ποιητών και συγγραφέων, βάζουν χρυσή σφραγίδα στην πλούσια Κυπριακή λογοτεχνία και κληροδοτούν στους σύγχρονους Κύπριους αλλά και Έλληνες διαπρεπείς συγγραφείς, ποιητές, λογοτέχνες, πνεύμα αθάνατο, αφήνοντας ιστορικό αποτύπωμα, ότι η Κύπρος είναι από τα σημαντικότερα κέντρα του Ελληνικού πολιτισμού, πνευματικό κέντρο ανεπανάληπτης, λαογραφίας, σοφίας, λογοτεχνίας και Ιστορίας!
Ένας μεγάλος έρωτας με τραγικό επίλογο. Η πανέμορφη Κύπρια Αροδαφνούσα και ο Βασιλιάς Πέτρος Α΄, παράφορα ερωτεύονται.
Μετά την αποκάλυψη και αφού το μαθαίνει η Ρήγαινα, η Αροδαφνούσα, η χρυσόμορφη, ερωμένη του Ρήγα σύρεται ύπουλα από την Ελεωνόρα γυναίκα του Ρήγα στα μπουντρούμια του κάστρου της Καντάρας, στον Πενταδάκτυλο. Βασανίζεται και στο τέλος σφάζεται, από την ίδια, λόγω ζηλοτυπίας και ερωτικής αντεκδίκησης. Με αυτούς τους στίχους ξεκινά ένα από τα σπουδαιότερα και παλαιά δημοτικά τραγούδια της Κύπρου, η «Αροδαφνούσα». Έχοντας τις καταβολές του από τη μεσαιωνική περίοδο το τραγούδι αυτό, γραμμένο σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο, διασώθηκε στο πέρασμα των αιώνων σε διάφορες παραλλαγές.
Μικρό απόσπασμα.
«Κάπου στράφτει, κάπου βροντά, κάπου χαλάζιν ρίβκει, κάπου Θεός εθέλησεν μιαν χώρα ν αναύρη. Μήτε στράφτει, μήτε βροντά, μήτε χαλάζιν ρίβκει, μήτε θεός εθέλησεν μιαν χώρα ν’ αναύρη, μονόντας εν η Ρήγαινα τες σκλάβες της τζιαι δέρνει, τζιαι δέρνει τζιαι σκοτώνει τες για να της μολοήσουν, πκοιάν αγαπά ο Ρήας της τζιαι πκοιαν εν παγκαλίζει……τζιαι πολοάται η σκλάβα της ρήαινας τζιαι λέει…..η *τρίτη, εν η καλλύττερη, εν η Αροδαφνούσα, τον μήνα που γεννήθηκε ούλλα τα δέντρ’ ανθθούσαν, εππέφταν τ άνθθη πάνω της τζιαι μυρωδκιοκοπούσαν…..Τζιείνη εν π αγαπά ο αφέντης μου, τζιείνην εν’ π αγκαλίζει….»
*Ήταν τρείς πανέμορφες αδελφές, η Ροδού, η Αδορούσα και η Αροδαφνούσα.
Όταν ο Βασιλιάς είχε μάθει τα δυσάρεστα νέα για την φυλάκιση και τα βασανιστήρια στην ερωμένη του, από την ραδιούργα γυναίκα του… Ο Ρήγας έγραψεν της Ρήγαινας πολλά θυμωμένα: «Εμαθα το κακόν το εποίκες της ηγαπημένης μας κυρά Τζουάνας Λ’ Αλεμά· διά τούτον τάσσομαί σου, ότι ανισώς και έλθω εις την Κύπρον… θέλω σου ποίσειν τόσον κακόν όπου να τρομάξουν πολλοί».
Μέρος της απειλητικής επιστολής που εστάλη, περί τις αρχές Ιανουαρίου 1369, με αγγελιαφόρο….
Ο ίδιος καθυστέρησε λόγω πολεμικών επιχειρήσεων κατά των Μωαμεθανών και επέστρεψε στην Κύπρο περί τις 17 Ιανουαρίου 1369, όπου συνέβη και το μοιραίο δράμα και ερωτική τραγωδία. Η Αροδαφνούσα νεκρή από τα χέρια της γυναίκας του, η Ελεωνόρα νεκρή από τα χέρια του Πέτρου, ο Πέτρος αυτοκτονεί. Ένας τραγικός επίλογος ανείπωτος, ένα σπανιότατο μείγμα, επιθανάτιου δράματος και τραγωδίας, μύθου και θρύλου, αλλά και πραγματικότητας!
*Ο θρυλικός Βασιλιάς – Ρήγας Πέτρος Α΄ της Κύπρου, ήταν φανατικός πολέμιος των Τούρκων Οθωμανών, ενίσχυσε την Κύπρο και κατά την διάρκεια της Βασιλείας του απέκρουσε πολλές πειρατικές επιδρομές τους με στρατό κυρίως Κυπρίων. Οι συνεχείς του νίκες με ένα μικρό στρατό γενναίων Κυπρίων και λίγων ξένων συμμάχων εντυπωσιάζουν μέχρι σήμερα. Είναι γεγονός ότι, αν ο Βασιλιάς Πέτρος Α΄, δεν είχε κατατροπώσει τους Τούρκους Μωαμεθανούς στην Μ. Ασία, σίγουρα αυτοί, είχαν προετοιμασθεί να καταλάβουν την Κύπρο, από τότε. Μετά τον θάνατο του και αφού επικράτησαν έριδες και διαμάχες για πολλά χρόνια, η Κύπρος αποδυναμωμένη πλέον, τελικά υποτάχθηκε το 1571 στους Οθωμανούς. Δυστυχώς το μοιραίο πλέον είχε συμβεί…..
Αντικρύζοντας τον μεγάλο του έρωτα, την χρυσόμορφη Αροδαφνούσα ξεψυχισμένη πνιγμένη μεσ’ τα αίματα, σκοτώνει την γυναίκα του και αυτοκτονεί…
«Τζιαι πκιάνει τζιαι την ρήαινα στην κάμινο την βάλλει…..». Όπως αναφέρεται σε άλλη διασκευή… «…τζιαί βρίσκει την Αροδαφνού, στο γαίμα τυλιγμένην, τζιαι βλέπει τζιαι την Ρήαινα στα πεύτζια καθισμένη. Αρπάσσει την Αροδαφνού στα πεύτζια την καθίσκει, τζ αρπάσσει τζιαι την Ρήαινα στο γαίμα την τυλίει…»…… «θωρεί» την Αροδαφνούσα του, η οποία ήταν και οκτώ μηνών έγκυος, από τον ίδιον… «…χαμαί στην γην σφαγμένην….τραβά τζιαι το μαχαίρι του…τζιαι πάλε ξανασύρνει το, εις την καρκιάν του έμπην….Τζιαι πκιάσαν τους, τζιαί θάψαν τους τζιει πάνω πον τα Τζιόνια….»
(Τοποθεσία) Αγκαλιά ο Πέτρος μαζί με την Αροδαφνούσα, θάβονται σε μυστική σπηλιά, από τους πιστούς του σωματοφύλακες, στου θρυλικού βουνού *Πενταδάκτυλου, απ΄ του Διγενή Ακρίτα το χέρι καμωμένο πανέμορφο της Κύπρου όρος, που Τούρκοι βεβηλώνουν.
Όντως το λαογραφικό, αγαπημένο ποίημα – τραγούδι «Η Αροδαφνούσα», είναι ίσως από τα πλέον χιλιοτραγουδημένα δημοτικά τραγούδια της Κύπρου. Αναφέρεται στο μεγαλείο του έρωτα και στο υπέρτατο δράμα του θανάτου αγγίζοντας τα όρια αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Η αειφόρος ζωηφόρος πνευματική Ελληνική Κύπρος, αυτό το ταλαίπωρο και έρημο εγκαταλελειμμένο «μακρυνό» νησί, που ανά τους αιώνες αγωνίζεται εύτολμα να παραμείνει Ελληνικό, διατήρησε και την ιστορία του και τον πνευματικό ανεκτίμητο πλούτο και την σοφία των αρχαίων φιλοσόφων ποιητών, τραγωδών και ιστορικών του Ελληνισμού….
Αυτό το περίφημο λαογραφικό – δημοτικό ποίημα (Και όχι μόνο…), το οποίο γράφτηκε σε πολλές και διαφορετικές διασκευές, είναι σε δεκαπεντασύλλαβο Ιαμβικό ρυθμό, ένας ρυθμός ανεπανάληπτος, που έχει χαρακτηριστικά εξαιρετικής μελοποίησης και ευφωνίας. Η ομοιοκαταληξία του είναι τέλεια και συναρπαστική. Οι άγνωστοι λαϊκοί Κύπριοι ποιητές, μάλλον μελέτησαν άριστα τις τραγωδίες του Αισχύλου και άλλων Ελλήνων διάσημων φιλόσοφων τραγωδών και τους ανταγωνίστηκαν επάξια, γράφοντας στην κυπριακή αρχαϊζουσα, εύηχη και μουσική γλώσσα της Κυπριακής διαλέκτου, που εμπλουτίζεται με εκατοντάδες ιδιωματισμούς αρχαιοελληνικών ποιητικών λέξεων. Η Ελληνική αρχαία γλώσσα στην αρχαιότητα λεγόταν, αυδή, λέξη, που προέρχεται από το άδω, τραγουδώ, λόγω της αρμονίας και μουσικότητάς της, όπως η μουσική Κυπριακή διάλεκτος που εμπλουτισμένη είναι με αρχέγονες Ελληνικές λέξεις ……
«Όταν κάποτε φύγω από τούτο το φως, θα ελιχθώ προς τα πάνω, όπως ένα ποταμάκι που μουρμουρίζει. Κι αν τυχόν ανάμεσα στους γαλάζιους διαδρόμους, συναντήσω αγγέλους, θα τους μιλήσω ελληνικά, επειδή δεν ξεύρουνε γλώσσες. Μιλάνε μεταξύ τους με μουσική»
Νικηφόρος Βρεττάκος. Ποιητής και ακαδημαϊκός.
«Η μουσικότητα της ελληνικής γλώσσας είναι εφάμιλλη της συμπαντικής.»
Ο διεθνούς φήμης Ι. Ξενάκης.
«Η Ελληνική φυλή γεννήθηκε ευνοημένη με μια γλώσσα εύηχη, γεμάτη μουσικότητα.»
Ο Ρωμαίος Οράτιος.
Ένα λυρικό ερωτικό ποίημα πραγματικά ανεπανάληπτο, της Κυπριακής λαογραφικής ποίησης. Υποστηρίζεται, ότι το ποίημα αυτό, ήταν ατελείωτο με εκατοντάδες διαφορετικές θρυλικές ενότητες και ιστορικά θέματα και από διάφορους Κύπριους λαϊκούς ποιητές ή ποιητάρηδες, όμως με την πάροδο του χρόνου το μεγαλύτερο του μέρος χάθηκε. Και ο θρύλος αυτός βασίστηκε σε πραγματικά γεγονότα. Ο θρύλος λέει, πως μαζί με τον Ρήγα και την Αροδαφνούσα, θάφτηκε σε σπηλιά, από τους πιστούς του σωματοφύλακες και υπηρέτες, στα «Τζιόνια» και ολόκληρος ο αμύθητος θησαυρός του Πέτρου. Δεκατρία «γαϊδουροζύγια, γαιδουροφορτώματα ή κανταρογάϊδουρα», όσα σήκωνε ένας γαϊδουράκος επί δεκατρία, έφερε μαζί του λάφυρα πολέμου, τελευταία επιστρέφοντας στη Κύπρο. Μαζί, για να την εκδικηθεί, έδωσε τελευταία εντολή, στους πιστούς του υπασπιστές, όπως θαφτούν και της Ρήγαινας τα αμύθητα κοσμήματα και θησαυροί. (Πολλοί κυνηγοί θησαυρών, μέχρι σήμερα, ψάχνουν για να βρουν την μυστική θρυλική τοποθεσία). Λέγεται ότι 100 υπηρέτες έσυραν βράχο και έκλεισαν την είσοδο της σπηλιάς…. Αυτό τον βράχο μόνο ο Ακρίτας Διγενής μπορεί να ανασηκώσει….. όπως ανασήκωσε και άλλο βράχο και τον πέταξε από Πενταδάκτυλο στην ακτή της Πάφου καταστρέφοντας την ναυαρχίδα των εισβολέων Σαρακηνών….. (Πέτρα του Ρωμιού).
 |
| Καντάρα |
Η μυστηριώδης θρυλική Ρήγαινα, με τα 101 σπίτια, κατά τον θρύλο στο 101ο μυστικό της σπίτι έκρυβε και τον μεγαλύτερο θησαυρό της. Και η Ρήγαινα, είχε αμύθητους θησαυρούς, τους οποίους έκρυβε σε απίθανες κρύπτες, τους δε εργάτες, που έκρυβαν τους θησαυρούς της, μετά τους σκότωνε για να μην αποκαλύψουν τα επτασφράγιστα μυστικά της. Στον πύργο της στη Λάρνακα – Κίτιον, στην περιοχή Περβόλια – Μενεού, με το χαραγμένο βασιλικό σύμβολο του Πέτρου Α΄στην πύλη, λέγεται ότι υπάρχουν μυστικά ατέλειωτα λαγούμια με κρυμμένο αμύθητο θησαυρό. Κάποιοι, χάθηκαν στα δαιδαλώδη λαγούμια ψάχνοντας……
Δεκάδες πύργους είχε επίσης, στον Πενταδάκτυλο, Άγιο Ιλαρίωνα ή Αη Λάρκο, Βουφαβέντο, Καντάρα, Κολόσσι, Πάφο… Στο Τρίκωμο λέγεται ότι έκρυψε αμύθητο θησαυρό, στα Ανώγυρα…. για να κρύψει τα διαμάντια και ρουμπίνια έσκαψε τόσο διαδαλώδες λαγούμι …που σ΄αυτό χάθηκε και ο γιος της….
 |
| Πύργος της Ρήγαινας στο Μενεού Λάρνακας |
*Τα περισσότερα κάστρα – πύργοι χτίσθηκαν επί Βυζαντινής εποχής, στις κορυφές του Πενταδακτύλου, για να ελέγχονται οι εισβολείς, κυρίως Μωαμεθανοί και Σαρακηνοί. Η λαϊκή παράδοση αναφέρει, ότι στο χωριό Χοιροκοιτία της Λάρνακας, η Ρήγαινα διατηρούσε πολυτελή πύργο. Οι υπηρέτες της, την χαιρετούσαν με το «Χαίρε Κιτία» εξ ου και η παράφραση του σε Χοιρο – κοιτία η πιο σωστά Χαιρεκιτία. Άλλες εκδοχές Χειρογητιά # Χειρομαντία ή Ιεροκοιτίδα ή Ιεροκοιτίδα# Ιερός χώρος και γύρος και οικία από τις προϊστορικές (από το 7000 π.Χ περίπου) κατοικίες που ανακαλύφθηκαν εκεί το 1934.
Μετά τον θάνατο του Ρήγα, αφού τότε σκόπιμα, διαδόθηκε ότι ο Βασιλιάς δολοφονήθηκε, για να μην αποκαλυφθεί το σκάνδαλο, ότι επρόκειτο περί αυτοκτονίας, λόγω ερωτικού πάθους, εξαφανίζονται τα ίχνη της Ελεωνόρας. Τρείς εκδοχές υπάρχουν, πρώτη, ότι την εκδικήθηκε και τη σκότωσε ο Ρήγας πριν αυτοκτονήσει, όπως αναφέρεται και στον θρύλο….. Όπως υποστηρίζεται από άλλους θρύλους αν η *Ρήγαινα διέφυγε, υπάρχει δεύτερη εκδοχή, ότι μετά πολιορκημένη, από βαρβάρους, αυτοκτόνησε και αυτή, πέφτοντας από τον απόκρημνο γκρεμό του κάστρου της Καντάρας, χωρίς ποτέ να βρεθεί το σώμα της. Στους πρόποδες του κάστρου, υπάρχει βράχος με ανθρωποειδή μορφή, που λέγεται ότι είναι η μαρμαρωμένη Ρήγαινα. Και τρίτη… ότι κρύφτηκε στα μυστικά λαγούμια του κάστρου της μαζί με τις πιστές της σκλάβες και αθάνατα ζει και βασιλεύει. Υπόκωφες φωνές φαντασμάτων, ακούγονται, από τα αβυσσαλέα μυστικά λαγούμια λαβύρινθους, του στοιχειωμένου κάστρου μυστηρίου…. Για να μπει κάποιος στα ατέλειωτα λαγούμια της Ελεωνόρας, δεν θα του φτάσει καν το νήμα, απ’ το κουβάρι της Αριάδνης, κόρης του Μίνωα, που έδωσε στο Θησέα, για να το ξετυλίγει, μην χαθεί στον Λαβύρινθο, που μπήκε για να σκοτώσει τον Μινώταυρο.
*Η θρυλική Ρήγαινα συναντάται στους περισσότερους κυπριακούς θρύλους, που σε μαγνητίζουν όταν τους διαβάζεις, είναι, η Βασίλισσα Ελεωνόρα γυναίκα του Βασιλιά Πέτρου του Α΄, ραδιούργα, δυναμική, φλογερή και διάσημη για τους έρωτες και τα πάθη της, οπότε ναι μεν, ήθελε τον Ρήγα της «πιστό», αλλά, κάνοντας αυτή τις…. «απιστίες» της. Πάντως, όποια και αν ήταν η θρυλική Ρήγαινα της Κύπρου, μέσω της Κυπριακής Ποίησης και Λυρικής αφήγησης, άφησε πίσω της αιώνια, ιστορικό λαϊκό κυπριακό έργο ερωτικής τραγωδίας και φανταστικού παραδοσιακού θρύλου, μύθου και πραγματικότητα, που συγκινεί, αλλά και συναρπάζει μέχρι σήμερα. Πραγματικά επάξια αντιπροσωπεύει το τραγικό ποίημα «Αροδαφνούσα», κάποιες από τις τραγωδίες ή τα τραγικά ποιήματα, του Αισχύλου…., που αποδώθηκε σε αρχαϊζουσα κυπριακή γνήσια διάλεκτο….. με αρχαιοελληνικές ρίζες…..
Τα Κυπριακά επικά λυρικά ποιήματα, εκτός από την λαογραφική ποιητική τους αξία, έχουν και ανεκτίμητο ιστορικό αποτύπωμα, διότι έμμεσα και άμεσα, αποκαλύπτουν, ιστορικά γεγονότα της Κύπρου. Σε σχέση με αυτό παρατίθεται το εξής, όπως αναφέρθηκε τότε και μεταδόθηκε από στόμα σε στόμα.
Όντως η πανέμορφη Κυπρία Αροδαφνούσα καταγόταν από την Χούλου της Πάφου, όμως κατά κάποιους άγνωστους, τότε λαογράφους ιστορικούς, είχε παντρευτεί νεαρή τον Φεουδάρχη της περιοχής, ο οποίος σύντομα πέθανε και έμεινε χήρα με το όνομα Ιωάννα Λ΄Αλεμάν. Τότε, μετά τον θάνατο του άνδρα της η Λ΄Αλεμάν ή Αροδαφνούσα, μαζί με τον *Πέτρο Α΄, σύζυγο της Ελεωνόρας ερωτεύθηκαν παράφορα. Ένας απαγορευμένος δραματικός έρωτας που οδηγήθηκε αναπόφευκτα σε ανείπωτο δράμα…..
Πάντως τα ιστορικά στοιχεία και γεγονότα, όχι μόνο συμπίπτουν, αλλά και βαθιά ριζωμένα είναι στον θρύλο της Αροδαφνούσας. Ίσως ο μόνος μύθος, που υπήρξε ήταν οι φήμες από τους Ευγενείς, περί δήθεν «δολοφονίας» του Πέτρου του Α΄, για να συγκαλύψουν το ερωτικό δράμα και σκάνδαλο.
Όταν πέθανε ο Αισχύλος γράφτηκε ένα επίγραμμα, για τον τάφο του, … «Αισχύλον Ευφορίωνος Αθηναίον τόδε κεύθει…κλπ…» Στον τάφο που θάφτηκαν ο Ρήγας και η Αροδαφνούσα, επιτύμβια θα γραφόταν, το δραματικό λυρικό επίγραμμα….:
«Μέγας έρωτας τόδε κεύθει, μνήμα καταφθίμενο, πυροφόροιο της Αροδαφνούσας, μούσας χρυσομόρφου, αλκήν δ’ ευδόκιμον Πενταδακτύλου όρος, αν είπει….» (Δική μου παράφραση) «Μέγας έρωτας, ενθάδε κείται. Κρύβει νεκρούς αιώνια το μνήμα αυτό, το καταφθίμενο και πυροφόρειο, τον βασιλιά ρήγα και την Αροδαφνούσα την μούσα του, την χρυσόμορφη, που την άξια νιότη της θα ειπεί του Πενταδάκτυλου το όρος…..» (11)
Ύμνος στην Αροδαφνούσα.
Του Αντώνη Αντωνά.
Μικρό απόσπασμα.
«Η Μούσα, η Χρυσόμορφη Αροδαφνούσα, η μυροβαφτισμένη, απ΄ τα ερωτικά βέλη, του φτερωτού έρωτα καρδιοκτυπημένη, σε νύφη μεταμορφώθηκε, με πέπλο μακρύ, χρυσοκεντημένο, διάφανα μπλεγμένο, με σμίλες λεπτές κρυστάλλινες, απ΄αράχνης νήμα νεραϊδοϋφασμένο, π’ απλώνεται στου Πενταδάκτυλου, βουνό το στοιχειωμένο, των Αγίων και ηρώων νήσου Κύπρου όρος, απ΄ του Ακρίτα Διγενή, το χέρι περίκαλλα, καμωμένο…….
Εν’ η Αροδαφνούσα η *Παφία, κι΄ εύμορφα απ την Θεά Αφροδίτη Κύπριδα που και αυτή στην Πάφο, γεννήθηκε απ΄ τους γλύπτες Πραξιτέλη και Φειδία σμιλεμένη. Μαζί με τις Αγγελίνες Νεράϊδες, αέρινα, αρμονικά πετούν σέρνοντας, τα μεταξοϋφαντα πέπλα τους, π΄ αγγίζουν τις λεπτές κορυφές, χορδές των λυγερών πεύκων, σαν απαλά δοξάρια… Από χίλια κλασσικά βιολιά φανταστική, δραματική μελωδία ακούγεται, σ΄ όλη την οικουμένη…..
Εν’ ο Πέτρος, δίπλα στην Αροδαφνούσα, που καλπάζει καβάλα, στο αγαπημένο του μαύρο άλογο, τ’ ατίθασο, το σελλοχαλινωμένο, με σέλλα βελούδινη χρυσοκεντημένη, από νεράιδες και μούσες αραχνοϋφασμένη, με γκέμια μεταξένια, πέταλα ασημένια.
Ο Πέτρος Βασιλιάς και Ρήγας φορώντας, την πλουμιστή πολεμική στολή του, με την κόκκινη χλαμύδα, ν’ ανεμίζει, να σμίγει με το πέπλο της αγαπημένης του, κρατώντας της ερωτικά σφικτά, το απαλό της βελούδινο χέρι……
Έν’ ο θρυλικός Βυζαντινός Ακρίτας Διγενής, π΄ακολουθεί τα βροντερά ποδοβολητά, τ΄ τ΄ατίθασου αλόγου του Πέτρου, την Αροδαφνούσα και τις αιθέριες νεράιδες, αρματωμένος φύλακας άγγελος τους, που δρασκελίζοντας πελώριους βράχους, στο διάβα του μύριες πυγολαμπίδες φωτεινές, ξεπηδούν, φωτίζοντας τον δρόμο του. Υψωμένο το βγαλμένο, από χρυσό θηκάρι, χρυσόλαβο, άθραυστο, ατσαλένιο βαρύ σπαθί του, τα βράχια κτυπά και θρυμματίζει με την ορμή του, κι’ απ’ τις σπίθες, αστραπές γεννιούνται, κεραυνοί, χιλιάδες αντίλαλοι ακούγονται, λυγίζουν από φόβο οι εχθροί του……..
Η πυροφόρειος αυτή δραματική ερωτική ιστορία κατέληξε σε ένα απερίγραπτο συγκινητικό τέλος, που ρίγη προκαλεί…Όπως και άλλες δεκάδες παρόμοιες λυρικές ιστορίες και ποιήματα, που αποδόθηκαν από τους αρχαίους, αλλά και σύγχρονους μας λαογράφους. Έπαινοι πρέπει να αποδίδονται στους παλαιούς λαογράφους ποιητάρηδες μας, που με τόση απερίγραπτο και μοναδικό λυρισμό κατέγραψαν σε ποιήματα ή ακόμη και σε αφηγήσεις έμμεσα και άμεσα την ιστορία της πατρίδας τους.
Παρακολουθώντας και τους σημερινούς μας λαογράφους ποιητές με τα τσιατιστά τους και τις ποιητικές τους αφηγήσεις δραματικές η σατυρικές, διαπιστώνεις ότι ιστορικές παρακαταθήκες κληρονόμησαν από τα λυρικά και επικά ποιήματα των προγόνων τους, αυτοδίδακτων ποιητών, συγγραφέων και αφηγητών.
Η κυπριακή διάλεκτος η εμπλουτισμένη με αρχαιοελληνικές μουσικές ποιητικές λέξεις ή ιδιωματισμούς είναι ανεπανάληπτη σε ποιητική μουσικότητα και πρέπει να την διαφυλάξουμε ως κόρη οφθαλμού… Αόρατο μαγικό πέπλο, τα βράδια απλώνεται στις απόκρημνες χαράδρες του θρυλικού βουνού Πενταδάκτυλου. Μυστηριακό, υπόκωφο μουσικό θρόισμα τραγωδίας – μελωδίας, κλαυθμοί και οδυρμοί, ήχοι από αστραπόβροντα, ακούγονται, ανάμικτα μαζί με ποδοβολητά αλόγου, κλαγγή σπαθιού του Διγενή Ακρίτα, που στα βράχια, κτυπά, κυνηγώντας τους εχθρούς του…. (Απόδιωξε τους Διγενή…. Απόδιωξε τους βαρβάρους Τούρκους εισβολείς που το θρυλικό βουνό σου μολύνουν…..) Ένα πρελούδιο και ακολουθεί νοερά μια συνταρακτική λυρική, κλασσική συμφωνία, που μαζί με την επική και λυρική απαγγελία των ποιημάτων της «Αροδαφνούσας» και του «Διγενή Ακρίτα», σε μαγεύουν, σε καθηλώνουν, σε μεταφέρουν νοερά στην εποχή εκείνη, αλλά και σε παγώνουν….!
ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΑΝΤΩΝΑΣ – ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ
Ένα πραγματικό ερωτικό παραμύθι, που σε μαγνητίζει και καθηλώνει. Η πλούσια και ανεκτίμητη ιστορική λαογραφία της Ελληνικής Κύπρο μεταξύ μύθου και πραγματικότητας έμμεσα διδάσκει και την πολύπαθη ιστορία αυτού του πολύπαθου νησιού.
ΑπάντησηΔιαγραφήΝτίνα.
Καλή συνέχεια Αντώνη. Εξαιρετικό το λαογραφικό σου κείμενο, μου θυμίζει λίγο την μεσαιωνική ιστορία του ανήλιαγου στην Αιτωλοακαρνανία.
ΑπάντησηΔιαγραφήΓιώργος Β.
Ευχαριστώ πολύ αγαπητέ μου Αντώνη για την κοινοποίηση.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕνδιαφέρουσα η ποιητική σου αναζήτηση.
Κώστας Κ.
..........Ένας μεγάλος έρωτας με τραγικό επίλογο. Η πανέμορφη Κύπρια Αροδαφνούσα και ο Βασιλιάς Πέτρος Α΄, παράφορα ερωτεύονται........
ΑπάντησηΔιαγραφήΚΑΛΟΣ Ο ΕΡΩΤΑΣ ΑΛΛΑ ΕΧΕΙ Κ ΤΟΥΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥΣ ΤΟΥ ΤΕΛΙΚΑ.
ΕΙΤΕ ΕΡΩΤΕΥΕΣΑΙ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΥΝΑΙΚΑ
ΕΙΤΕ ΠΑΤΡΙΔΑ
ΕΙΤΕ ΣΗΜΑΙΑ
ΕΙΣΑΙ ....ΑΟΥΤ
ΑΝ ΕΡΩΤΕΥΤΕΙΣ ΚΟΥΡΑΔΟΚΟΦΤΕΣ Κ ΑΝΩΜΑΛΙΑ
ΑΝ ΖΩΑ
ΑΝ ΚΟΥΚΛΕΣ Κ ΔΕΝΔΡΑ
ΕΙΣΑΙ ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΟΣ ΜΕ ΑΝΥΧΤΟ ΜΥΑΛΟ Κ ΜΕΣΑ ΣΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ !!!
ΕΥΤΥΧΩΣ ΠΟΥ ΥΠΑΡΧΟΥΝ Κ ΑΥΤΕΣ ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΝΤΩΝΗ Κ ΠΑΙΡΝΟΥΜΕ ΑΝΑΠΝΟΕΣ ΑΣΧΕΤΑ ΜΕ ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΟΥΣ .
Από αρχείο μας με πρόσθετες πληροφορίες και σχόλια.
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ Ελληνικότητα της Κυπριακής διαλέκτου αποδεικνύεται απ’ τον "βόρτακο" Όχι απ’ το ίδιο το βατράχι, αλλά απ’ τη λέξη, την οποία χρησιμοποιούσαν ακριβώς την ίδια για να περιγράψουν το γνωστό αμφίβιο οι Αρκάδες (το αρχαιότερο ελληνικό φύλο), αλλά και οι Αχαιοί που τον 12ο αιώνα π.Χ. αποίκισαν το νησί μας.
Απλώς να προσθέσουμε ότι η Κυπριακή διάλεκτος θεωρείται από ιστορικούς ως η μοναδική πραγματικά ζωντανή ελληνική διάλεκτος. Αυτά για όσους τολμήσουν να σας πουν ότι δεν μιλάτε ελληνικά ή σας στολίσουν με διάφορα επίθετα, όταν μιλάτε την Κυπριακή.
Τα Κυπριακά, έχουν αποτελέσει (και αποτελούν) θέμα έντονης συζήτησης, διαφωνιών, τσακωμών αλλά και πολλές φορές κύριο λόγο για κόμπλεξ. Το τι κάνει κάθε χώρα/περιοχή/κοινότητα με την διάλεκτο της, είναι δικό της θέμα. Οι διάλεκτοι, βλέπετε, δεν είναι θέμα μόνο Ελληνικό. Σε άλλες χώρες έχουν αποτελέσει λόγο επανάστασης αλλά και αυτονομίας (Καταλονία).
Σήμερα η Κυπριακή διάλεκτος δεν χρησιμοποιείται σε τέτοιο βαθμό όπως τα προηγούμενα χρόνια. Μπορεί να λεχθεί πως τείνει να εξαλείψει, αφού πλέον ομιλείται (καθαρά) από γεωργούς και γενικότερα από ανθρώπους της υπαίθρου, λόγω της απομόνωσης τους στα χώρια. Η αστυφιλία και η επίδραση της κοινής νεοελληνικής από τα διάφορα μέσα εκπαίδευσης και επικοινωνίας είναι οι κύριοι λόγοι γι’ αυτό.
Υπάρχουν συνολικά 18 ιδιώματα της Κυπριακής διαλέκτου. Τα επικρατέστερα στην εποχή μας είναι αυτά της Πάφου, της Μόρφου, της Λεμεσού, των Κοκκινοχωριών, το Ορεινό και της Λευκωσίας, με μικρές διαφορές μεταξύ τους, αν εξαιρέσουμε το ιδίωμα της Μόρφου (υπερβολικό κράτημα της φωνής), της Πάφου (βαρετή, ελλειπτική προφορά) και των Βουνών (πολύ γρήγορη ομιλία).
Ο Γερμανός γλωσσολόγος Jacob Grimm είχε γράψει τον 18ο αιώνα πως «Η γλώσσα μας είναι επίσης και ιστορία μας» και αυτό ισχύει για κάθε γλώσσα. Στη δική μας τη περίπτωση, δείχνει ξεκάθαρα τα σημάδια των όσων πέρασαν απ’ το νησί μας και δεν ήταν και λίγοι.
Για να δούμε εν συντομία την ιστορία αυτής της κατά… πατημένης γης, σε σχέση πάντα με την κοινή (διάλεκτος) Η Κυπριακή διάλεκτος έχει επηρεασμούς από (ή αποτελείται από τα στρώματα):
• Τη πανάρχαια Κυπριακή διάλεκτο που μιλούσαν οι Αχαιοί και οι Αρκάδες, με λέξεις όπως ο κίλλης, ο βόρτακος, ο βαβάτσινός.
• Την Ελληνική γλώσσα της Κλασσικής εποχής (από τον Όμηρο μέχρι τον Θεόκριτον), που αποτελεί και το μεγαλύτερο του κορμού της, με λέξεις όπως κούνος, βουρώ, καταϊσεύκω, πιντώννω.
• Την Αττική Διάλεκτο, που την συναντάμε στο λεξιλόγιο της Παλαιάς Διαθήκης αλλά και γενικά της Εκκλησίας, με λέξεις όπως γιώρκιν, το δείλης, λαώννω, πελλός, ξημαρίζω κλπ
ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΠΑΝΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΥΠΡΟΣ ΚΑΙ ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ ΤΗΣ Η ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΈΝΗ ΜΕ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΚΑΙ ΙΔΙΩΜΑΤΙΣΜΟΥΣ....
Μ.Ρ.
Η πλούσια κυπριακή διάλεκτος ανήκει στην ελληνική γλώσσα και η κυπριακή λαογραφία επίσης ανήκει στην ελληνική ιστορία. Χωρίς την κυπριακή λαογραφία, η ελληνική λαογραφία θα ήταν φτωχότερη.
ΑπάντησηΔιαγραφήΟποιοδήποτε κυπριακό λαογραφικό φαινόμενο κι αν μελετήσουμε, θα βρούμε ότι σχεδόν πάντοτε έχει κάποιο αντίστοιχο στον ελλαδικό χώρο ή σε τμήματα του ελλαδικού χώρου. Μόνες διαφορές είναι αφενός οι διαλεκτικές διατυπώσεις κι αφετέρου λίγες σχετικά ξενικές επιδράσεις που υπάρχουν, τόσο στην Κύπρο όσο και σε άλλες ελληνικές περιοχές. Έχουν επίσης τα λαϊκά στοιχεία της Κύπρου περισσότερο το «νησιώτικο χρώμα», όπως είναι φυσικό, έτσι που ταιριάζουν περισσότερο με λαϊκά στοιχεία της Δωδεκανήσου, της Κρήτης, των Αρκάδων, των Ποντίων, των Μικρασιατών κ.ά.
Αποτελεί αναμφίβολα ένα θαύμα του Ελληνισμού το γεγονός ότι η Κύπρος, αποκομμένη για τόσα πολλά χρόνια από τον κεντρικό Ελληνισμό, διατήρησε ελληνικά τα ήθη και τα έθιμά της. Σύμφωνα μάλιστα προς μια ερμηνεία, αυτή η «απομόνωση» της Κύπρου συνέτεινε ακριβώς στη διατήρηση αυτών των ηθών και εθίμων, όπως και τη χρήση (ακόμη και σήμερα) αρχαίων ελληνικών λέξεων στο κυπριακό γλωσσικό ιδίωμα. Ο υλικός, πνευματικός και κοινωνικός λαϊκός βίος της Κύπρου είναι ο ίδιος με τον αντίστοιχο ελλαδικό. Τούτο αποτελεί μια αδιαμφισβήτητη απόδειξη, την οποία παρέχει η λαογραφία, της συνέχειας της ελληνικής καταγωγής του κυπριακού λαού. Η απόδειξη αυτή προστίθεται σε άλλες αποδείξεις, που δίνουν άλλες επιστήμες (όπως η αρχαιολογία).
Η Κύπρος είναι πλουσιότατη σε λαογραφικό υλικό, που καλύπτει όλα τα λαογραφικά θέματα (ή λαογραφικά κεφάλαια), και που είναι:
1. Φιλολογική λαογραφία: δημοτικά τραγούδια (κοινωνικά, θρησκευτικά, ερωτικά, γάμου, νανουρίσματα, διδακτικά, μοιρολόγια, εργατικά, ηρωικά, [επικά], σατιρικά, τσ΄αττίσματα κ.α. ακόμη), παραδόσεις (θρησκευτικές, εθνικές, για ρήγες και ρήγαινες, για ξωτικά και καλικάντζαρους, για αγίους και θαύματα, για διαβόλους, για το χάροντα και τον θάνατο, για θησαυρούς, για αρχαία ερείπια κι εκκλησίες κλπ.), παροιμίες - γνωμικά και αινίγματα,
μύθοι και παραμύθια, ευχές-κατάρες-επωδές, ευτράπελες διηγήσεις, λαϊκές λέξεις και παροιμιακές φράσεις.
2. Εθιμική λαογραφία: οικογενειακή ζωή (έθιμα γάμου, τοκετού, παιδικής ηλικίας, προξενιού, θανάτου κ.α.), κοινωνική ζωή (οργάνωση και σχέσεις, γεωργικός και ποιμενικός βίος, αθλητικές κι επιδεικτικές εκδηλώσεις, γιορτές και πανηγύρια, σχέσεις μεταξύ φύλων, ξενιτιά, μουσική και χορός, λαϊκό δίκαιο κ.α.), υλικό πλαίσιο (κατοικία, ρουχισμός, λαϊκή κουζίνα, υφαντική - κεντητική, κατασκευές, εργαλεία, επαγγέλματα κ.α.), λαϊκή φιλοσοφία (μεταφυσικές δοξασίες, θρησκεία, αστρολογία, μαγεία, δεισιδαιμονίες, λαϊκή ιατρική, λαϊκή κτηνιατρική, ιαματικά βότανα κλπ.).
Π.Β. Συγγραφέας - Μικρασιάτισσα.
Πληροφορίες, Εγκυκλοπαίδεια Κυπριακή Λαογραφία.
Η Κυπριακή Παράδοση, σημαντικό μέρος του Πολιτισμού της Κύπρου, έχει ρίζες αρχέγονες, από την αρχαία και κλασική Ελλάδα και από το Βυζάντιο. Ρήσεις, λέξεις, άσματα για τον πόνο, την ελπίδα και τη χαρά του λαού και του ατόμου είναι σήμερα διάσπαρτα στη λαϊκή και σύγχρονη ποίηση, στα δημοτικά/ λαϊκά άσματα, στα τσιατιστά (όπως οι Κρητικές μαντινάδες) και σε έργα λαογραφίας. Την εκκίνηση μάς δίνει ο Γ. Σεφέρης που διασώζει στους στίχους του λέξεις της παράδοσης μας π.χ. αηδόνι-ποιητάρη, καματερό, συντυχαίνω, κοπέλια, κολόκα κ.ά. Ας δούμε την Παράδοση Κύπρου ‘εξ απαλών αρχαίων ονύχων’.
ΑπάντησηΔιαγραφήΟ Όμηρος περιγράφει διαγωνισμούς ασμάτων, χορών και αθλημάτων στην Αμαθούντα στην Εορτή «Αφροδίσια» προς τιμή της Θεάς Αφροδίτης (αυτά τελούνταν στην περίοδο μεταξύ 10ου και 6ου αιώνα π.Χ.). Έχουν γραφεί πολλά και για τον ποιητικό διαγωνισμό ανάμεσα στον Όμηρο και τον Ησίοδο. Ο διαγωνισμός είχε τη μορφή ‘δίστιχο του ενός έναντι δίστιχου του άλλου’ π.χ. αν ο Ησίοδος προκαλούσε με δίστιχο, έπρεπε ο Όμηρος να απαντούσε με δίστιχο αντικρούοντας τον Ησίοδο, και αντίστροφα. Οι διαγωνισμοί μεταξύ των νέων στην ποίηση και στη μουσική προς τιμή της Θεάς και του Άδωνι έγιναν θεσμός. Ο Δρ Κ. Σπυριδάκις συμπέρανε ότι: ‘Οι ύμνοι στα Αφροδίσια δημιουργήθηκαν και στην Κύπρο, με αοιδούς και όργανα’. Έγιναν ‘διαχρονική συνείδηση του λαού’ και φτάνουν ως σήμερα μέσα από διαγωνισμούς του Κατακλυσμού της πόλης μας Λάρνακας.
Τ.Αντ.
Προσθέτω στο εξαιρετικό λαογραφικό αφιέρωμα του φίλου Αντώνη.
ΑπάντησηΔιαγραφήΠάνω από όλες τις ιστορικές βασίλισσες της Κύπρου, η Ρήγαινα συνδέθηκε με την Ελεονώρα του Πέτρου Α’ για την οποία γράφτηκε και το κυπριακό ποίημα «Η Αροδαφνούσα». «Η Αροδαφνούσα» ταυτίζεται με την Φράγκισσα αριστοκράτισσα Ιωάννα Λ’ Αλεμάν, χήρα του αφέντη της Χούλου στην Πάφο, την οποίαν είχε για ερωμένη του ο βασιλιάς Πέτρος Α’ (1359-1369). Η Βασίλισσα Ελεονώρα, η ρήγαινα σύζυγός του, σαν το έμαθε, ζηλότυπη και ραδιούργα όπως ήταν, την κάλεσε στο παλάτι και την εξύβρισε, την κακοποίησε και μετά την έριξε στην φυλακή στην Κερύνεια και το μοναστήρι Σάντα Κλάρα στη Λευκωσία, μέχρι που την λύτρωσε ο ίδιος ο βασιλιάς, κατά την επιστροφή του από την Ευρώπη (στο ποίημα, η Λ’ Αλεμάν φονεύεται από τη Ρήγαινα Ελεονώρα):
«Εις την απάνω γειτονιάν έσιει τρεις αερφάες
Την μιαν λαλούν την τζυρ’ Αννέ, την άλλην τζυρ’ Αθθούσαν
Τζ΄η Τρίτη τζ`η καλλίττερη εν η Αροδαφνούσα.
Τζείνην ‘γαπά ο βασιλιάς, τζείνην ‘γαπά τζ’ ο ρήας
Ο ρήας της Ανατολής τζ’ ο βασιλιάς της Δύσης.
Που το’ μαθεν η Ρήαινα αρκώθην τζαι λαώθην
Χαπάρκα τζαι μηνύματα της Ροδαφνούς να πάει.
-Τζ’ άνου να πάμεν Ροαφνού τζ’ η ρήαινα σε θέλει
-Είντα με θέλει η ρήαινα, είντα ‘ν το μήνυμάν της
-Επήραν ούλλον το στρατίν, ούλλον το μονοπάτιν
Το μονοπάτι βκάλλει τους στης ρήαινας τον πύρκον
Κατέβην έναν το σκαλίν τζ΄εσούστην τζ’ ελυίστην
Τέλεια στο κάτω το σκαλίν της ρήαινας τζαι λέει:
Άδε την αναρκοδοντούν, την τουμπομετωπούσαν,
Το πετεινάριν το βραχνόν, καλά το ελαλούσαν.
-Καλώς ήρτεν Αροαφνού, να φα να πιει μιτά μας
Να φάει άδριν του λαού, να φα οφτόν περτίτζιν
Να φάει αρκοτζεράμυον που τρων αντρειωμένοι
Να πιει γλυκόποτον κρασίν που πίννουν φουμισμένοι
Απού το πίνουν άρρωστοι τζαι βρέθουνται γιαμμένοι.
-Την έπιασεν που τα μαλλιά, κόβκει την τζεφαλήν της…..»
(Άσμα της Ρήαινας και της Αροδαφνούσας– αποσπάσματα )
Στο σκάνδαλο της Ρήγαινας Ελεονώρας και της αρχόντισσας Ιωάννας Λ`Αλεμάν, ερωμένης του Πέτρου, αναφέρεται και ο Μαχαιράς στο Χρονικόν του (παρ. 234), όταν η Ρήγαινα έστειλε και έφεραν την Ιωάννα στο παλάτι:
Συνέχεια...
«….Και πηγαίνωντας ο ρήγας την δεὺτερην φοράν εις την Φραγγίαν, έπεψεν και έφερεν την εις την αυλήν η ρήγαινα∙ και το να έλθει ομπρός της, ετίμασεν την αντροπιασμένα λογία, λαλώντας της: ‘Κακή πολιτική, χωρίζεις με από τον άντραν μου!` Και η αρχόντισσα εμούλλωσεν∙ και η ρήγαινα ώρισεν τες βάγιες της και έριψαν την χαμαί, και έναν γδιν και εβάλαν το απάνω της εις την κοιλιάν της και εκουπανίσαν πολλά πράγματα, δια να ρίψει το βρέφος∙ και ο Θεός εγλύτωσεν το και δεν έππεσεν... και όνταν εξημέρωσεν, ώρισεν και εφέραν την ομπρός της, και εφέραν και έναν χερομύλιν, και απλώσαν την χαμαί και ‘βάλαν το εις την κοιλίαν της και αλέσασιν α’ πινάκιν σιτάριν απάνω εις την κοιλιάν της, και εκρατούσαν την, και δεν έππεσεν το παιδίν.» Στη συνέχεια έβαλε την έγκυο Ιωάννα σε σκοτεινή φυλακή (γούφα) στην Κερύνεια. Ο Μαχαιράς αποκαλεί (παρ. 235) την Ρήγαινα άθεην, κακήν και φαρμακούσαν (552) για την πράξιν της αυτήν, αλλά και για την σκληρότητα που επέδειξε έναντι στον σύζυγο της, Πέτρο, και στον αδερφό του, πρίγκιπα Ιωάννη.
ΑπάντησηΔιαγραφήΌμορφη κι αυτή όπως την Ρήγαινα του θρύλου, είχε τους έρωτές της και τα σκάνδαλα της με τον Ιωάννη ντε Μόρφου, κόμητα Ρουχά, όπως και ο σύζυγος της με την όμορφη αρχόντισσα Λ’ Αλεμάν. Μισούσε δε αφάνταστα τον αδερφό του Πέτρου πρίγκιπα Ιωάννη, γιατί τον θεωρούσε υπεύθυνο για τη δολοφονία του άντρα της, μέσα στο κρεβάτι του, το 1369. Πονηρή και ραδιούργα καθώς ήταν, τον ειδοποίησε στο φρούριο του Άη Λαρκού όπου διέμενε, ότι οι Βούλγαροι στρατιώτες του σχεδίαζαν να τον δολοφονήσουν και να καταλάβουν το φρούριο. Ο Ιωάννης την πίστεψε και έριξε όλους τους 300 Βούλγαρους στρατιώτες του από τον πύργο του μεγάλου γκρεμού του Αγίου Ιλαρίωνα (που μέχρι και σήμερα είναι γνωστός ως «ο Πύργος του Ιωάννη») και τους σκότωσε όλους. Κατά τον Μαχαιράν (παρ. 552): «έμπασέν τους απάνω και εκείνος έκατσεν εις τον γούλαν έσσω, και έκραζεν έναν προς έναν και έριζεν και ερίβγαν τον απ’ το παραθύριν κάτω και εσκοτώννουνταν εις τόσο κρεμμόν…»
Κατόπιν, του έγραψε (η ρήγαινα) να έλθει στη Λευκωσία έχοντας κατά νουν να τον σκοτώσει σε συνεργασία με τον γιο της, βασιλιά Πέτρο Β’. Έτσι, το 1374 τον σκότωσαν στην «Παρισινήν Αίθουσα» στην οποίαν είχαν δολοφονήσει και τον βασιλιά σύζυγο της, Πέτρο Α’, το 1369. Η Ελεονώρα ήταν σκληρή και άκαρδη όπως την θρυλική Ρήγαινα.
Α.Π. Λαογράφος Κίτιον
Αρθρα και αφιερωματα στην Κυπρο μας αυτη την μικροκορη μας που μας συγκινουν και νοερα μας ταξιδευουν στο παρελθον.
ΑπάντησηΔιαγραφήΙ.Ν.
Χαίρομαι, που αξιόλογοι αναγνώστες δεν φείδονται κόπου και καταχωρούν αυτά τα υπέροχα σχόλια, που σε έλκουν να τα μελετήσεις και να γνωρίσεις άγνωστες πτυχές της πλούσιας λαογραφίας και ιστορίας της Ελληνικής Κύπρου, που ανά τους αιώνες αγωνίζεται μόνη για να παραμείνει Ελληνική. Εύγε παιδιά και εύγε και στο koukfamily, που με σοβαρότητα παρουσιάζει ποικίλα θέματα, που είναι και διδακτικά και ευχάριστα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΌσον αφορά το σχετικό αφιέρωμα τι να πω; Ο συγγραφέας πάντα έχει τον δικό του τρόπο γραφής, που σε μαγνητίζει.
Δέσποινα - Νομικός
Ο Ελύτης στο ερώτημα γιατί η απομονωμένη Κύπρος μας διατήρησε τις Ελληνικές της ρίζες μέσω της Λαογραφίας και ιστορίας της επί σχεδόν 32 αιώνες και με ομφάλιο λώρο συνδεόταν πάντα με την μητέρα Ελλάδα, έγραψε.( Απόσπασμα)
ΑπάντησηΔιαγραφήΑυτό συνέβη επειδή, αξεδιάλυτα συνυφασμένα, το τοπίο και η γλώσσα, επιβιώσανε μέσα στο ομαδικό υποσυνείδητο, διατηρηθήκανε μέσα στους ύμνους της Ορθοδοξίας και στα Δημοτικά Τραγούδια –το παρατηρούμε αυτό εντελώς ιδιαίτερα στην Κύπρο– και έφτασαν ώς τις μέρες μας, είτε οι καιροί ήτανε καλοί είτε χαλεποί. Τολμώ, μάλιστα, να πω ότι λειτουργήσανε πιο οργανικά και πιο έντονα στη δεύτερη περίπτωση – κάτι που γεννά την απορία των ξένων και παραμένει για την αντίληψή τους ακατανόητο. Πολύ συχνά μου έτυχε να με ρωτήσουνε στις συνεντεύξεις: Για ποιό λόγο η ποίηση η ελληνική γυρίζει στην μοίρα του φορέα της; Καμιά σχεδόν ποίηση ξένης χώρας δεν ασχολείται με την Ιστορία και την μοίρα του λαού της. Τους απάντησα: Επειδή ο Ελληνισμός έζησε πάντοτε κοντά στον κίνδυνο. Επειδή ό,τι κινδυνεύει, ζητάς να το διασώσεις. Επειδή νιώθουμε μόνοι. Επειδή σαν πολιτιστική μονάδα δεν έχουμε συγγενείς. Και επειδή –προσθέτω εγώ τώρα μεταξύ μας– στο βάθος μας φοβόντουσαν πάντοτε, όσο αδύναμοι και αν είμασταν. Και μας πολεμούσανε, «Πέλαγο μέγα πολεμά, βαρεί το καλυβάκι!», για να ξαναθυμηθώ τον Σολωμό. Ή μήπως αυτό δεν συμβαίνει σήμερα με την Κύπρο;;;;
Και καρτερικά ας περιμένουμε ένα νέο θρυλικό Βυζαντινό Ακρίτα Διγενή προστάτη τότε της Κύπρου να έρθει ξανά πίσω τους βαρβάρους να αποτινάξει από τον Πενταδάκτυλο μας το θρυλικό του βουνό, το βουνό της Αροδαφνούσας και του Ρήγα.
Όπως αναφέρει ο θρύλος, ο Διγενής Ακρίτας, ο θρυλικός βυζαντινός ήρωας, κατά τον 7ο – 10ο αιώνα, για να καταφέρει να απωθήσει τους βαρβάρους Οθωμανούς, που ετοιμάζονταν να λεηλατήσουν την Βυζαντινή Κύπρο, πιάστηκε με το ένα του χέρι από την οροσειρά της Κερύνειας (την γνωστή σε όλους μας τοποθεσία του «Πενταδακτύλου» που πήρε σχήμα και όνομα από την κίνηση του αυτή) και με το άλλο του χέρι σήκωσε έναν *τεράστιο βράχο (την πέτρα του Pωμιού ή πέτρα των Ελλήνων στην Πάφο)) και τον πέταξε στη θάλασσα εναντίον των εισβολέων οι οποίοι τράπηκαν σε φυγή.
* Η γιγάντια πέτρα, που δεσπόζει στη θάλασσα στη Πάφο και ονομάζεται «Πετρά του Ρωμιού» ή αλλιώς «Πέτρα του Έλληνα», συνδέεται με τον θρύλο του Διγενή Ακρίτα, από τον οποίο πήρε και το όνομα της η περιοχή. Εκεί γεννήθηκε μέσα από τους αφρούς των κυμάτων και η Κύπριδα θεά Αφροδίτη.
Ευχαριστούμε το koukfamily για την τιμητική καταχώρηση, όπως και τους αναγνώστες του και προσωπικούς μας αποδέκτες, για τα δεκάδες πρόσθετα σχόλια τους.
Α.Α.