Ενδονοσοκομειακή Διαχείριση Καταστροφών και Μαζικών Ατυχημάτων

Γράφει ο Κωνσταντίνος Παπανικολάου

 

Τους τελευταίους μήνες εμφανίστηκαν και πάλι τα ράντσα στους διαδρόμους των νοσοκομείων. Και αυτό είναι μόνον η κορυφή του παγόβουνου. Δυστυχώς, το Σύστημα Υγείας στη χώρα μας όχι μόνον δεν βελτιώνεται αλλά και καρκινοβατεί.

 

Και φυσικά, δεν θα ρωτήσω, γιατί κανείς δεν θα απαντήσει, που πάνε τα εισπραττόμενα από τους ασφαλισμένους, χρόνια τώρα. 

 

Τα σενάρια καταστροφής που κάποτε φαίνονταν απλώς θεωρητικά στις κοινότητες, έρχονται πλέον και μάλιστα πολύ συχνά, σε όλα τα σχήματα και μεγέθη. Ορισμένα επηρεάζουν έναν μικρό αριθμό ανθρώπων και θέτουν έντονες απαιτήσεις στο σύστημα υγείας για σύντομο χρονικό διάστημα. Άλλα μπορεί να περιλαμβάνουν μεγάλο αριθμό θυμάτων, αλλά φθάνουν σε κορύφωση (πλατό) μόνο μετά από μια λανθάνουσα περίοδο, δημιουργώντας μεγάλες, συνεχείς και πιεστικές απαιτήσεις για το σύστημα υγείας.
Τα τελευταία έχουν γίνει μια ανησυχητική πραγματικότητα. 

 

Για ορισμένες φυσικές καταστροφές, όπως ηφαιστειακές εκρήξεις, τυφώνες και πλημμύρες, τα νοσοκομεία είναι πιθανό να λάβουν μια προειδοποίηση εκ των προτέρων και να είναι σε θέση να ενεργοποιήσουν το σχέδιο για την αντιμετώπιση της καταστροφής πριν αυτή συμβεί. Για άλλες φυσικές καταστροφές, όπως οι σεισμοί και τα τσουνάμι, δεν υπάρχει προειδοποίηση εκ των προτέρων, τουλάχιστον μέχρι στιγμής.
 

Πολλές ανθρωπογενείς καταστροφές δεν παρέχουν επίσης καμία προειδοποίηση εκ των προτέρων. Σε αυτές περιλαμβάνονται εκρήξεις χημικών εγκαταστάσεων, βιομηχανικά ατυχήματα, καταρρεύσεις κτιρίων και τρομοκρατικές ενέργειες. Η εμφάνιση της τρομοκρατίας, η διάδοσης των χημικών και βιολογικών παραγόντων, η διαθεσιμότητα των υλικών και της πείρας επιστημονικών όπλων, όλα δείχνουν προς μια συνεχώς αυξανόμενη απειλή ενός συμβάντος μαζικής θυματοποίησης. 

 

Η προετοιμασία για την αντιμετώπιση ενός συμβάντος μαζικής θυματοποίησης είναι ένα αποθαρρυντικό έργο, καθώς, μοναδικά θέματα πρέπει να εξεταστούν με κάθε τύπο συμβάντος. Για παράδειγμα, η συστημική πίεση μιας βιοαπειλής είναι εντελώς διαφορετική από αυτήν μιας χημικής καταστροφής. Οι διαφορές αυτές έχουν προκλητικές επιπτώσεις στην ετοιμότητα και στην κατάρτιση/εκπαίδευση των νοσοκομείων. Ως εκ τούτου, η ετοιμότητα των νοσοκομείων για την αντιμετώπιση καταστροφών είναι ιδιαίτερα αυξημένης σημασίας τόσο σε τοπικό όσο και εθνικό επίπεδο. 

 

Τα νοσοκομεία είναι αυτά που θα επηρεαστούν πρώτα από μια καταστροφή, φυσική ή ανθρωπογενή. Λόγω της μεγάλης ζήτησης των υπηρεσιών τους σε μια καταστροφή, τα νοσοκομεία πρέπει να είναι προετοιμασμένα να χειριστούν έναν τόσο ασυνήθιστο φόρτο εργασίας. Αυτό απαιτεί ένα καλά τεκμηριωμένο και δοκιμασμένο σχέδιο διαχείρισης καταστροφών έτοιμο να τεθεί σε ισχύ σε κάθε νοσοκομείο. Για να αυξήσουν την ετοιμότητά τους για μαζικά ατυχήματα, τα νοσοκομεία πρέπει να επεκτείνουν την εστίασή τους ώστε να συμπεριλάβουν και τον κοινοτικό σχεδιασμό πέρα από τον δικό τους.
 

Το σχέδιο διαχείρισης καταστροφών ενός νοσοκομείου θα πρέπει να ενσωματώνει διάφορα ζητήματα που αντιμετωπίζουν τις φυσικές καταστροφές όπως, βιολογικά, χημικά, πυρηνικά-ραδιολογικά και εκρηκτικά-εμπρηστικά τρομοκρατικά συμβάντα.

• Συνεργασία με εξωτερικούς οργανισμούς για την σχεδίαση. 
• Δημιουργία εναλλακτικών χώρων περίθαλψης. 
• Εκπαίδευση κλινικών ιατρών στη διαχείριση των εκθέσεων σε πολεμικές μολυσματικές ασθένειες, χημικές ουσίες και πυρηνικά υλικά. 
• Ασκήσεις σχετικά με τις πτυχές των σχεδίων αντίδρασης. 
• Διαθεσιμότητα του απαραίτητου και λειτουργικού ειδικού εξοπλισμού και κλινών τόσο εντός όσο και εκτός του νοσοκομείου.

Οι σημαντικότερες εξωτερικές υπηρεσίες συνεργασίας θα είναι οι τοπικές και κρατικές υπηρεσίες δημόσιας υγείας, οι ιατρικές υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης, οι πυροσβεστικές υπηρεσίες και οι υπηρεσίες επιβολής του νόμου. Το βασικό προσωπικό του νοσοκομείου θα πρέπει να εκπαιδευτεί για την εφαρμογή ενός επίσημου συστήματος διοίκησης-διαχείρισης περιστατικών, για μια οργανωμένη διαδικασία διαχείρισης των πόρων και του προσωπικού κατά τη διάρκεια μιας έκτακτης ανάγκης.

 

Τα νοσοκομεία θα πρέπει επίσης να έχουν επαρκή διαθεσιμότητα ατομικών προστατευτικών στολών για τον χειρισμό επικίνδυνων ουσιών και υλικών, αίθουσες απομόνωσης αρνητικής πίεσης και καταιωνιστήρες απολύμανσης. Το σχέδιο αντιμετώπισης εκτάκτων αναγκών του νοσοκομείου πρέπει να αξιολογείται στην ολότητά του, με ανάλογες ασκήσεις συναγερμού αν αντιμετωπίζει αποτελεσματικά αυτά τα ζητήματα. 

 

Στις Η.Π.Α. τα νοσοκομεία έχουν σχέδια αντιμετώπισης καταστροφών που πιστοποιούνται από την Κοινή Επιτροπή για τη Διαπίστευση των Οργανισμών Υγειονομικής Περίθαλψης (JCAHO - Joint Commission on Accreditation of Healthcare Organizations).  

 

Συγχωρήστε με για το αρρωστημένο χιούμορ μου, αλλά τουλάχιστον, ελέγχονται για το αν φορούν βρακιά και αν τα αλλάζουν με καθαρά, όταν πρέπει. Εμείς, ούτε κ’ αν μπαλωμένο δεν φοράμε. 

 

Στην ανταπόκριση σε ένα γεγονός μαζικού ατυχήματος, ο στόχος του Συστήματος Υγείας είναι να σωθούν όσο το δυνατόν περισσότερες ζωές. Αντί να κάνουμε ό,τι είναι δυνατόν για να σώσουμε κάθε ζωή, θα είναι απαραίτητο να διαθέσουμε περιορισμένους πόρους και με τροποποιημένο τρόπο για να σώσουμε όσο το δυνατόν περισσότερες ζωές. Όταν ένα νοσοκομείο ανταποκρίνεται σε μεγάλο αριθμό θυμάτων που παρουσιάζονται σε σύντομο χρονικό διάστημα, συχνά και χωρίς προηγούμενη προειδοποίηση, η παροχή φροντίδας στο επίπεδο των συνήθων νοσοκομειακών προτύπων ή σημείων αναφοράς μπορεί να μην είναι δυνατή και τα «τροποποιημένα πρότυπα» μπορεί να χρειαστεί να γίνουν αποδεκτά. Ο όρος «τροποποιημένα πρότυπα» δεν έχει οριστεί, αλλά γενικά υποτίθεται ότι σημαίνει στροφή προς την παροχή φροντίδας και την κατανομή περιορισμένου εξοπλισμού, προμηθειών και προσωπικού κατά τρόπο που να σώζει τον μεγαλύτερο αριθμό ζωών σε αντίθεση με την παραδοσιακή εστίαση στην διάσωση ατόμων.  

 

Εδώ έρχεται το TRIAGE για να καθορίσει ποιος παίρνει τί είδους φροντίδα.

• Θα μπορούσε να σημαίνει αλλαγή των προτύπων ελέγχου των λοιμώξεων για να καταστεί δυνατή η απομόνωση της ομάδας και όχι μεμονωμένες μονάδες απομόνωσης του ενός προσώπου. 
• Θα μπορούσε να σημαίνει τον περιορισμό της χρήσης των αναπνευστήρων σε χειρουργικές καταστάσεις. 
• Θα μπορούσε να σημαίνει τη δημιουργία εναλλακτικών χώρων φροντίδας στον χώρο αναμονής, ή στους διαδρόμους που δεν έχουν σχεδιαστεί για την παροχή ιατρικής περίθαλψης.  
• Θα μπορούσε να σημαίνει υψηλότερο επίπεδο ασηψίας σε χειρουργικές επεμβάσεις σε θύματα σε περιοχές εκτός χειρουργείων.  
• Θα μπορούσε επίσης να σημαίνει την αλλαγή αυτού που παρέχει διάφορα είδη φροντίδας, όπως η διεύρυνση του πεδίου εργασίας των νοσοκόμων, των βοηθών ιατρού και του παραϊατρικού προσωπικού του νοσοκομείου.

Το δευτεροβάθμιο TRIAGE μπορεί επίσης να είναι απαραίτητο μέσα στο νοσοκομείο, δεδομένου ότι οι απαιτήσεις στο σύστημα αυξάνονται. Εξειδικευμένο προσωπικό του νοσοκομείο θα πρέπει να εξετάσει την πιθανότητα να εκκενωθεί το νοσοκομείο εν μέρει ή εξ ολοκλήρου, να τεθεί σε καραντίνα, ή να εκτραπούν οι εισερχόμενοι ασθενείς. Για παράδειγμα, σε περίπτωση πλημμύρας, οι υπηρεσίες ισογείου μπορεί να χρειαστούν τη μεταφορά τους σε υψηλότερους ορόφους ή ένας συνεδριακός χώρος να μετατραπεί σε επιχειρησιακό συμπληρωματικής λειτουργίας. Εφεδρικά μέσα για την κάλυψη τέτοιων απρόβλεπτων καταστάσεων θα πρέπει να υπάρχουν, να δοκιμάζονται, να συντηρούνται και να υπάρχουν τα απαιτούμενα κονδύλια για την κάλυψη των αναγκών.  

 

Ένα από τα βασικά συστατικά μιας αποτελεσματικής υγειονομικής και ιατρικής περίθαλψης είναι η εξασφάλιση επαρκών προμηθειών και η δημιουργία ενός ευρέος φάσματος ειδικευμένων παρόχων υγειονομικής περίθαλψης που είναι διαθέσιμοι και πρόθυμοι να εργασθούν σε περίπτωση μαζικών απωλειών υγείας. Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει την ανακατανομή των κλινικών ιατρών και των μη επειγόντων περιστατικών στην περιοχή έκτακτης ανάγκης του νοσοκομείου και την προσωρινή πρόσληψη για εργασία συνταξιούχων ή ανέργων ιατρών. 

 

Ο παραδοσιακός διαχωρισμός ιατρών, νοσοκομείων, οίκων ευγηρίας και αποκατάστασης από την μία πλευρά και της ανάγκης της κοινότητας για δημόσια υγεία από την άλλη πλευρά, πρέπει να γεφυρωθούν στο πλαίσιο της προετοιμασίας για την αντιμετώπιση περιστατικών μαζικών ατυχημάτων. Οι μαζικές απώλειες θα απαιτούν περισσότερη εργασία από εκείνη που μπορεί οποιαδήποτε οργάνωση να διαχειριστεί από μόνη της. Ο συντονισμός είναι το κλειδί και ο ιστορικός διαχωρισμός αποτελεί πραγματικό μειονέκτημα.  

 

Πρέπει να αναπτυχθούν διάφορες στρατηγικές που συμβάλλουν στη διασφάλιση της προστασίας του προσωπικού που χειρίζεται καταστροφές, όπως,

• μέτρα ασφαλείας, συμπεριλαμβανομένου του εξοπλισμού ατομικής προστασίας, της προφύλαξης, της ειδικής εκπαίδευσης για διάφορα συμβάντα, 
• επαρκές εφεδρικό προσωπικό για την εναλλαγή ώστε να αποφεύγεται η κόπωση και η εξουθένωση με τα σχετικά σφάλματα και 
• φροντίδα των οικογενειών του προσωπικού
  

Ένα ευρύ φάσμα της κατάρτισης του προσωπικού νοσοκομείων απαιτείται για να εξασφαλίσει μια αποτελεσματική υγεία και μια ικανοποιητική ιατρική απάντηση σε ένα γεγονός μαζικού ατυχήματος.
 

Η κατάρτιση θα πρέπει να περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, 

• γενική αντιμετώπιση καταστροφών, συμπεριλαμβανομένης της εισαγωγής σε τροποποιημένα πρότυπα περίθαλψης,  
• νομική και δεοντολογική βάση για την κατανομή των περιορισμένων πόρων σε ένα σύστημα διαχείρισης επειγόντων περιστατικών, 
• προσανατολισμό στον τρόπο λειτουργίας ενός συστήματος διοίκησης περιστατικών σε ένα συμβάν μαζικού ατυχήματος,  
• εκπαίδευση στην αναγνώριση, τα σημεία και τα συμπτώματα των ειδικών κινδύνων και την διαχείριση ειδικών συνθηκών,  
• βασική και προηγμένη υποστήριξη ζωής,  
• υποστήριξη ζωής από επικίνδυνα υλικά,  
• πρωτόκολλα απολύμανσης και απομόνωσης, 
• τα πρωτόκολλα TRIAGE, 
• εξοπλισμό ατομικής προστασίας και  
• χρήση και συντήρηση του εξοπλισμού εκτάκτων αναγκών.

Η ετοιμότητα για την αντιμετώπιση καταστροφών είναι μια δυναμική διαδικασία. Εκτός από την ύπαρξη σε ισχύ μιας καλά τεκμηριωμένης ψηφιακής πλατφόρμας, είναι σημαντικό και συνετό να γίνονται οι ασκήσεις για να ελέγχεται η ψηφιακή πλατφόρμα δεδομένων του νοσοκομείου. Οι ασκήσεις αυτές μπορεί να είναι ασκήσεις σε σενάρια καταστροφών, προσομοιώσεις σε υπολογιστές όλων των τύπων ή άλλες ασκήσεις. 

 

Στις Η.Π.Α., η JCAHO απαιτεί από τα νοσοκομεία να δοκιμάζουν τα σχέδιο έκτακτης ανάγκης τους δύο φορές το χρόνο, συμπεριλαμβανομένης τουλάχιστον μιας ασκήσεως με τις τοπικές αρχές. Ο σκοπός των ασκήσεων είναι να αξιολογηθεί και επιβεβαιωθεί,

• η εκπαίδευση του προσωπικού του νοσοκομείου σε ένα καταστροφικό γεγονός, 
• η επιβεβαίωση της ετοιμότητας και της αποτελεσματικότητας της ψηφιακής πλατφόρμας δεδομένων του νοσοκομείου, 
• η βοήθεια προς το νέο προσωπικό του νοσοκομείου να συνειδητοποιήσουν τις διαδικασίες στην αντιμετώπιση καταστροφών, 
• η ενσωμάτωση της προόδου γνώσεων και τεχνολογίας στην ψηφιακή πλατφόρμα και 
• η αξιοποίηση των αναφορών από τις ασκήσεις για την ενδυνάμωση και ενίσχυση της ψηφιακής πλατφόρμας, αυτής καθαυτής.

Οι ασκήσεις των νοσοκομείων πρέπει να εξετάζουν τα διάφορα τμήματα, το κέντρο διαχείρισης περιστατικών, τις επικοινωνίες, το triage, την ροή των ασθενών, τα φάρμακα και τα αναλώσιμα αποθέματα, την υποβολή εκθέσεων, την ασφάλεια και άλλα ζητήματα. Έρευνα ορισμένων δημοσιευμένων άρθρων σχετικά με τις ασκήσεις καταστροφών κατέδειξε ότι οι εσωτερικές και εξωτερικές επικοινωνίες ήταν το κλειδί για την αποτελεσματική αντιμετώπιση καταστροφών. Ένα σαφώς καθορισμένο κέντρο διαχείρισης περιστατικών μείωσε τη σύγχυση. Οι τηλεδιασκέψεις ήταν ένας αναποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης καταστροφών. Οι σωστοί τηλεφωνικοί αριθμοί για βασικούς τελεστές ήταν ζωτικής σημασίας και η τακτική ενημέρωση ήταν απαραίτητη. 

 

Από τις ασκήσεις προσομοίωσης που εδώ και αρκετά χρόνια γίνονται στις Η.Π.Α., έχουν εξαχθεί σημαντικής σημασίας συμπεράσματα. Οι ασκήσεις αντιμετώπισης καταστροφών φαίνεται να είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος βελτίωσης των γνώσεων των κλινικών ιατρών σχετικά με τις διαδικασίες αντιμετώπισης καταστροφών στα νοσοκομεία. 

 

Η προσομοίωση σε υπολογιστή είναι μια οικονομική μέθοδος για την εκπαίδευση των βασικών φορέων λήψης αποφάσεων του νοσοκομείου και τη βελτίωση της ετοιμότητας για νοσοκομειακές καταστροφές πριν από την εφαρμογή μιας άσκησης πλήρους κλίμακας. Μια άσκηση επί χάρτου μπορεί να παρακινήσει το προσωπικό του νοσοκομείου να μάθει περισσότερα σχετικά με την ετοιμότητα για καταστροφές και μπορεί να βελτιώσει με τρόπο που προσομοιώνει το περιβάλλον πρακτικής, την γνώση του προσωπικού σχετικά με πτυχές της φροντίδας ασθενών που σχετίζονται με καταστροφές. 

 

Μια περιφερειακή άσκηση με τη συμμετοχή κορυφαίων κυβερνητικών αξιωματούχων μπορεί να συμβάλει στην αύξηση της ευαισθητοποίησης σχετικά με την ανάγκη για καλύτερο σχεδιασμό αντιμετώπισης καταστροφών. 

 

Οι επιδείξεις βίντεο μπορεί να είναι ένας φθηνός και βολικός τρόπος για την εκπαίδευση μεγάλου αριθμού προσωπικού σε βραχύ χρονικό διάστημα σχετικά με τις διαδικασίες καταστροφών και τη χρήση εξοπλισμού. 

 

Ο ρόλος φροντίδας ασθενών του νοσοκομείου αρχίζει με την επέλευση της καταστροφής και ακολουθεί την καταστροφή. Ο ρόλος του νοσοκομείου ξεκινά πολύ πριν το καταστροφικό συμβάν καθώς το νοσοκομείο αναπτύσσει, δοκιμάζει και εφαρμόζει το σχέδιο αντιμετώπισης ενός καταστροφικού συμβάντος. Στόχος είναι η προετοιμασία του νοσοκομείου μέσω της ανάπτυξης συστημάτων αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, κατάρτισης του προσωπικού και αγοράς εξοπλισμού και υλικών, ώστε να μπορεί να συνεχίσει να φροντίζει τους σημερινούς ασθενείς του, να προστατεύει το προσωπικό του και να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του παρουσιάζονται από την καταστροφή.  

 

Τέλος, η ετοιμότητα νοσοκομείων μπορεί να ενισχυθεί γρηγορότερα εάν αναπτύσσονται και διαδίδονται ευρέως οι τυποποιημένες κρατικές και εθνικές οδηγίες για το μοντέλο διαχείρισης δεδομένων των νοσοκομείων, την κατάρτιση προσωπικού, τις ασκήσεις επί των σεναρίων καταστροφής και τη διαπίστευση των νοσοκομείων που αναπτύχθηκαν και λειτουργούν σε ψηφιακό περιβάλλον.
 

Και από όσο είμαι σε θέση να γνωρίζω δεν υπάρχει το παραμικρό. 

Έτσι, το ερώτημα, ρητορικό, εξακολουθεί να αιωρείται. Είμαστε προετοιμασμένοι και αν Ναι, πόσο καλά;! 

 

Ευχαριστώ τον γιο μου για την βοήθειά του στην σύνταξη αυτού του σημειώματος. 

 

3 Φεβ. 2023
Κων-νος Παπανικολάου