Τα χριστουγεννιάτικα έθιμα της Κύπρου είναι πανομοιότυπα με αυτά της Ελλάδας και λίγες σκέψεις του Αντώνη Αντωνά.

H KYΠΡΟΣ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΤΕ ΤΗΣ ΔΕΝ ΞΑΠΟΣΤΑΣΕ, ΠΟΤΕ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΔΕΝ ΑΝΑΠΝΕΥΣΕ. ΓΙΟΡΤΑΖΕ ΠΑΝΤΑ ΕΘΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΕΟΡΤΕΣ, ΕΙΤΕ ΥΠΟ ΚΑΤΟΧΗ, ΕΙΤΕ ΥΠΟ ΔΙΩΓΜΟΥΣ, ΑΠΟ ΒΑΡΒΑΡΟΥΣ ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΥΣ.

 

Επιμέλεια από ομάδα εργασίας και έρευνας του συγγραφέα κ. Αντώνη Αντωνά

 

Παρ΄ όλα αυτά ποτέ της δεν λύγισε και συνέχισε με χριστιανική ευλάβεια να τηρεί τα ΕΛΛΗΝΙΚΑ ορθόδοξα ήθη και έθιμα και παραδόσεις. 

 

Ο Μέγας Σεφέρης, για το πείσμα των Κυπραίων να παραμείνουν Ορθόδοξοι Έλληνες…. 

 

Στις 12 Μαρτίου 1954, έγραψε στον Κύπριο ζωγράφο Αδαμάντιο Διαμαντή: «Στο μικρό διάστημα που έμεινα στην Κύπρο, άρχισαν πολλά πράγματα και νομίζω θα με κυνηγούν αδυσώπητα ώσπου να πάρουν μορφή. Παραξενεύομαι όταν το συλλογίζομαι. Η Κύπρος πλάτυνε το αίσθημα που είχα για την Ελλάδα. Κάποτε λέω πως μπορεί να με πήρε για ψυχοπαίδι της». Λίγους μήνες νωρίτερα έγραφε από το νησί στην αδελφή του: «..Τον έχω αγαπήσει αυτόν τον τόπο. Ίσως γιατί βρίσκω εκεί πράγματα παλιά που ζουν ακόμη, ενώ έχουν χαθεί στην άλλη Ελλάδα... ίσως γιατί αισθάνομαι πως αυτός ο λαός έχει ανάγκη από όλη μας την αγάπη και όλη τη συμπαράστασή μας. Ένας πιστός λαός, πεισματάρικα και ήπια σταθερός. Για σκέψου πόσοι και πόσοι πέρασαν από πάνω τους: Σταυροφόροι, Βενετσιάνοι, Τούρκοι, Εγγλέζοι - 900 χρόνια. Είναι αφάνταστο πόσο πιστοί στον εαυτό τους έμειναν και πόσο ασήμαντα ξέβαψαν οι διάφοροι αφεντάδες πάνω τους.» Την ίδια χρονιά έγραψε στον Γιώργο Θεοτοκά: «Υπάρχουν σε μια γωνιά της γης 400 χιλιάδες ψυχές από την καλύτερη, την πιο ατόφια Ρωμιοσύνη, που προσπαθούν να τις αποκόψουν από τις πραγματικές τους ρίζες και να τις κάνουν λουλούδια θερμοκηπίου. Σ' αυτή τη γωνιά της γης δουλεύει μια μηχανή που κάνει τους Ρωμιούς σπαρτούς-Κυπρίους-όχι-Ελληνες, που κάνει τους ανθρώπους μπαστάρδους, με την εξαγορά και την απαθλίωση των συνειδήσεων, με τις κολακείες των αδυναμιών ή των συμφερόντων». 

 

Και στη συνέχεια … 

Καλήν εσπέραν θα σας πω
τζιάν(κι αν) είναι ορισμός σας
Χριστού τη θεία γέννηση
να πω, να πω στ’ αρκοντικόν σας. 

Χριστός γεννιέται σήμερον
εν(στην) Βηθλεέμ την πόλη
οι ουρανοί αγάλλονται
μαζί, μαζί τζι’ η φύσης όλη. 

Γεννιέται μες το σπήλαιον
στη φάτνη των αλόγων
ο βασιλιάς των ουρανών
τζι ο πλά τζι ο πλάστης ημών όλων. 

Αντζιέλοι εις τον ουρανόν
ψάλλουν το εν υψίστοις
τζιαι να το φανερώνετε
των νυ των νυκτοβάτων πίστης. 

Που την Περσίαν έρκουνται(έρχονται)
τρεις μάγοι με τα δώρα
τζι’ έναν αστέριν λαμπερόν
τους ο τους οδηγά στην χώραν. 

Τα Χριστούγεννα που `ν’ να τρώετε
εις το αρκοντικόν σας
δώστε τζιαι κανενού φτωχού
απού απού το φαγητόν σας. 

Χρονιά πολλάνα ζήσετε
να `στε ευτυχισμένοι
τζιαι στο κορμίν τζιαι στην ψυσιήν
να `σα να `σαστεν πλουμισμένοι. 

 

Προσθέτουμε πιο κάτω ένα παράδειγμα των πονεμένων εορτών στη πολύπαθη μας πατρίδα και ευχόμαστε ολόψυχα σε όλους τους αδελφούς Έλληνες Καλά Χριστούγεννα και ευτυχισμένο νέο έτος με υγεία και αγάπη. Στους Κύπριους μας συμπατριώτες είθε η γέννηση του Θεανθρώπου να φέρει Λευτεριά και επί γης Ειρήνη.  

 

Κύπρος 1963: Ματωμένα Χριστούγεννα – Ένα βραβευμένο πραγματικό συγκινητικό παραμύθι. 

 

Απόσπασμα. 

 

Έγραψε ο Αντώνης Αντωνάς 

 

Μια παιδική Χριστουγεννιάτικη ιστορία, που με συγκινούσε από μικρό παιδάκι, ήταν η πασίγνωστη του Hans Christian Andersen, που μιλά για τα όνειρα και τις γιορτινές προσδοκίες και ελπίδες ενός κοριτσιού, που αντιμετωπίζει τον επικείμενο του θάνατο, μέσα στους παγωμένους δρόμους ενώ οι άνθρωποι γιόρταζαν στα στολισμένα τους σπίτια, κοντά στο τζάκι… Πουλούσε σπίρτα το φτωχό κοριτσάκι και στην προσπάθεια του να ζεσταθεί άναψε ένα και το άπλετο του φως την ζέστανε και της έφερε οράματα αγάπης, χριστουγεννιάτικα στολισμένα δέντρα…. και η μικρή με το φωτισμένο προσωπάκι ξεψύχησε παγωμένη, στη μέση του δρόμου, με ένα γαλήνιο ανεπανάληπτο παιδικό χαμόγελο….

 

Αφήνοντας πίσω της ιερά διδάγματα ανθρωπιάς και Χριστουγεννιάτικης αγάπης, ελπίδας και ειρήνης…. Πραγματικά ο Andersen με το διήγημα του αυτό δίνει διδάγματα ανθρωπιάς και απεικονίζει μια συγκινητική πραγματικότητα, που πρέπει όλοι να αφουγκραστούμε μεγάλοι και μικρά παιδιά και να απλώσουμε φιλόπονα και στοργικά τα χέρια σε όλα τα δυστυχισμένα αλλά και ηρωϊκά παιδιά που μας διδάσκουν σαν μεγάλοι φιλόσοφοι ανεπανάληπτα διδάγματα με τις αξιέπαινες τους πράξεις στον αγώνα της ζωής τους όλης…… 

 

Ας μας διηγηθεί εν συντομία και ο Άγιος Βασίλης της Κύπρου μια άλλη διδακτική ιστορία παιδική που, βασίζετε σε απόλυτα πραγματικά γεγονότα με διαφορετικό σενάριο…. που αφήνει και αυτή ιερά και ανεπανάληπτα διδάγματα…. από παιδάκια μικρούς ήρωες και ηρωϊδες…. 

 

Μια φορά και ένα καιρό τα Ματωμένα Χριστούγεννα του 1963 στην Κύπρο…. 

Η μικρή Αγγελίνα Γιωργούλλα ήταν 12 χρονών, όταν κακά ξωτικά ήρθαν στο όμορφο χωριό της την Ομορφίτα, ένα προάστιο της Λευκωσίας, για να την διώξουν με την οικογένεια της από το πατρικό τους σπίτι…. Φίλοι πολλοί κατέφθασαν για να υπερασπιστούν και την οικογένεια της μικρής Γιωργούλλας, αλλά και των άλλων αθώων παιδιών… Η μικρούλα ηρωίδα μεταμορφώθηκε σε άγγελο των υπερασπιστών της…., που πολεμούσαν τα διαβολικά ξωτικά …. Πανέξυπνη, μικρόσωμη, ευκίνητη και με ιδιαίτερο θάρρος μαζί με άλλα παιδάκια περνούσαν μέσα από τα λαγούμια και τις στοές που οδηγούσαν στα μετερίζια των φίλων, όπου με τόλμη πολεμούσαν και έδιωχναν τους βάρβαρους καλικαντζάρους…. Τους μετέφερε τροφή, όπλα, σφαίρες και αψηφούσε τις ομοβροντίες που έπεφταν γύρω της… Τραγουδούσε Χριστουγεννιάτικους ύμνους ..επι γης ειρήνη…. τραγουδούσε εμβατήρια…, τον εθνικό ύμνο…. Και αγέρωχη όρθια αέρινη νεράϊδα, περνούσε ανάμεσα στα χαλάσματα μέχρι να φτάσει στους αγαπημένους της υπερασπιστές…, που την λάτρευαν σαν δικό τους παιδί… 

 

Δυστυχώς για την μικρούλλα Γιωργούλλα το μοιραίο δεν άργησε να έρθει ….. όσον και αν την προστάτευε ο θεός…, ήταν παράτολμη…, πετούσε σαν περιστέρι και τραγουδούσε…, με χαμόγελο αγγέλου… που εμψύχωνε τους αγωνιστές…., γαλήνη και θάρρος τους πρόσφερε… τις αιματοβαμμένες αυτές Άγιες μέρες…… Μικρή μας αγγελίνα, αγάπη μας, παιδί μας που πας με τόσο θάρρος μέσα σε κόλαση φωτιάς και σιδήρου… Και όμως αψηφώντας τους πολυβολισμούς των κακών ξωτικών (Τούρκων) η μικρή άφοβη νεράϊδα μπαίνει σε διασταυρούμενα πυρά…. έπρεπε να δώσει τρόφιμα και πυρομαχικά στους πεινασμένους και άοπλους υπερασπιστές της, που τους ώφειλε ευγνωμοσύνη και αγάπη…… Βγαίνει από το λαγούμι και τρέχει σαν ζαρκάδι ανάμεσα στους καπνούς και τη φωτιά, φορτωμένη στο αδύναμο σωματάκι της τα τρόφιμα και τα πυρομαχικά…. Την έχασε ακόμη και αυτό το Άγιο χέρι που ήταν η ασπίδα της όλες αυτές τις μέρες….. Οι Τούρκοι από απέναντι την εντοπίζουν και καθώς και άλλες φορές προσπάθησαν να δολοφονήσουν το παιδί φάντασμα…. την πολυβολούν άγρια…., φτάνει τρεκλίζοντας στο ελληνικό φυλάκιο…., ματωμένη η καρδούλα της…, αιματόβρεκτο το σωματάκι της …., πέφτει στα χέρια των εθελοντών…, πέφτει ηρωικά μαχόμενη…, ψέλνοντας τον Εθνικό Ύμνο… για την Λευτεριά της πατρίδας της και αφήνει την τελευταία της πνοή… η γαλήνη απλώνετε στο αγγελικό της παγωμένο προσωπάκι… 

 

Ένας άγγελος επί της γής…. τα δάκρυα των εθελοντών πυρακτωμένα καίνε τα άγια χώματα… Ο θάνατος της αγαπημένης τους μικρής Γιωργούλλας τους δίνει δύναμη και κουράγιο …. Τις επόμενες μέρες, το θείο πνεύμα της αδικοχαμένης μας αγγελίνας οδηγεί τους ήρωες εθελοντές και κατατροπώνουν τα κακά ξωτικά, τους βάρβαρους καλικάντζαρους, που μόλυναν και τα Χριστούγεννα μας και τα ιερά μας χώματα… Το πνεύμα και η θυσία της αγαπημένης Γιωργούλλας μέχρι σήμερα πλανάται αθάνατο στους έρημους δρόμους του αγαπημένου της χωριού και δίνει μηνύματα Λευτεριάς και αυταπάρνησης…. 

 

Η μικρή ηρωίδα αγγελίνα Γιωργούλλα συνάντησε στα ουράνια όλα τα Κυπριόπουλα παιδιά της Λευτεριάς, που έχυσαν το παιδικό τους αγνό αίμα για να ποτίσουν το δέντρο της Λευτεριάς της Κύπρου… Δεν ήταν λίγα… Την υποδέχτηκαν στον παιδικό Παράδεισο επίσης οι Άγγελοι … ο 16χρονος Γεώργιος Ψαράς που και αυτός καθώς βοηθούσε τους εθελοντές Τούρκος ελεύθερος σκοπευτής τον πυροβολεί στο στήθος…. Ο Γιώργος «έφυγε» την προηγούμενη μέρα στις 23/12/1963…. Την υποδέχεται ο μικρός 7 χρονος ήρωας Δημητράκης Δημητριάδης…. καί άλλα παιδάκια ψέλνοντας Χριστουγεννιάτικους ύμνους.. ήταν όλα τα παιδιά εκεί που μεταμορφώθηκαν σε αγγέλους τα ματωμένα Χριστούγεννα του 1963…., που οι Τούρκοι βεβήλωσαν για ακόμη μια φορά… 

 

Το αθώο παιδικό αίμα στίγμα παραμένει μέχρι σήμερα στα ματοβαμμένα τους χέρια… Τα παιδιά μας, τα παιδιά της ηρωικής Κύπρου…, έκαναν Χριστούγεννα αγκαλιά με τον στοργικό πατέρα όλων τον Χριστό…. και γύρω τους οι Άγγελο του Παραδείσου…. έψελναν Χριστουγεννιάτικους ύμνους και τραγούδια… πλήθος στρατιάς ουρανίου έψαλλε και υμνούσε τον Θεό και έλεγε ΔΟΞΑ ΕΝ ΥΨΙΣΤΟΙΣ ΘΕΩ ΚΑΙ ΕΠΙ ΓΗΣ ΕΙΡΗΝΗ ΕΝ ΑΝΘΡΩΠΟΙΣ ΕΥΔΟΚΙΑ… 

 

Το τελευταίο αναμμένο σπίρτο έγινε δάδα άσβεστη Ελευθερίας στα παιδικά χέρια της Γιωργούλλας μας και των άλλων αδικοχαμένων παιδιών μας….. Ας χύνει άπλετο Χριστουγεννιάτικο θείο φως για να μας φωτίζει και μας αφήνει εσαεί ιερά διδάγματα σε όλους μας μικρούς και μεγάλους… Τα δάκρυα μας ας ποτίζουν σαν αγίασμα την πονεμένη αιματοβαμμένη ιερή γη της Κύπρου και όλου του Ελληνισμού, για να μεγαλώνουν αειθαλή δέντρα Λευτεριάς… Τα μικρά παιδιά μας δίδαξαν Ιστορία….. 

 

ΤΟ ΠΙΟ ΠΑΝΩ ΑΦΗΓΗΜΑ ΕΙΝΑΙ ΒΑΣΙΣΜΕΝΟ ΣΕ ΑΠΟΛΥΤΑ ΑΛΗΘΙΝΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ, ΠΟΥ ΣΥΝΕΒΗΣΑΝ ΟΤΑΝ ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΒΑΡΒΑΡΟΙ ΜΟΛΥΝΑΝ ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΤΟΥ 1963 ΤΑ ΙΕΡΑ ΧΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ ΠΡΟΑΣΤΙΩΝ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ, ΠΟΥ ΕΣΩΣΑΝ ΟΙ ΟΛΙΓΟΙ ΗΡΩΙΚΟΙ ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ…. Η ΜΙΚΡΗ 12 ΧΡΟΝΗ ΓΙΩΡΓΟΥΛΛΑ, ΠΟΥ ΕΠΕΣΕ ΗΡΩΙΚΑ ΜΑΧΟΜΕΝΗ ΤΟ ΠΡΩΙΝΟ ΤΗΣ 24ης ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1963, ΗΤΑΝ ΤΟ ΜΟΝΑΧΟΠΑΙΔΙ ΤΟΥ ΑΓΩΝΙΣΤΗ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ, ΠΟΥ ΔΙΕΜΕΝΕ ΣΤΗΝ ΕΜΠΟΛΕΜΗ ΖΩΝΗ ΤΗΣ ΟΜΟΡΦΙΤΑΣ ΚΑΙ Ο ΟΠΟΙΟΣ ΥΠΕΡΑΣΠΙΖΟΤΑΝ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΤΡΟΓΟΝΙΚΑ ΧΩΜΑΤΑ, ΜΕ ΑΛΛΟΥΣ ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ ΣΥΜΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ. 

 

ΑΓΓΕΛΙΝΑ ΜΑΣ ΑΙΩΝΙΑ ΣΟΥ Η ΜΝΗΜΗ ΚΑΙ ΕΣΕΝΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΑΣ, ΠΟΥ ΕΠΕΣΑΝ ΜΑΧΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΛΕΥΤΕΡΙΑ ΜΑΣ….. 

 

Στην συνέχεια…. 

 

Τα Χριστουγεννιάτικα έθιμα της Κύπρου είναι πανομοιότυπα με αυτά της Ελλάδας. 

 

Για το στόλισμα του χριστουγεννιάτικου δέντρου, οι παλαιότεροι έκοβαν κυπαρίσσια και πεύκα από το δάσος. Στη συνέχεια, στόλιζαν τα δέντρα αυτά με κουκουνάρια που έβαφαν σε διάφορα χρώματα. Επίσης, έβαζαν μπαλόνια και διάφορα χειροποίητα στολίδια. 

 

Μία εβδομάδα πριν τα Χριστούγεννα, σε όλα τα σπίτια φτιάχνονται τα χριστουγεννιάτικα γλυκά, όπως τα μελομακάρονα, οι κουραμπιέδες, τα σοκολατάκια.

 

Την Παραμονή των Χριστουγέννων όλες οι νοικοκυρές ζυμώνουν και ψήνουν χριστόψωμα που στην κυπριακή διάλεκτο λέγονται «πίττες», «κουλλούρκα», «δακτυλιές» και «γρισταρκές» ανάλογα με το σχήμα και το ψήσιμό τους. Όλα αυτά τα είδη ψωμιού λέγονται σισαμωτά, γιατί είναι σκεπασμένα με σισάμι. 

 

Το χριστουγεννιάτικο τραπέζι είναι πάντα γιορτινό και μαζεύεται όλη η οικογένεια. Στο τραπέζι είναι απαραίτητη η γεμιστή γαλοπούλα και η σούπα αυγολέμονο. 

 

ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ 

 

Την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς η οικογένεια στρώνει το τραπέζι που «θα φιλοξενήσει» τον Αϊ-Βασίλη. Πάνω στο τραπέζι οι νοικοκυρές τοποθετούν τη βασιλόπιτα, κόλλυβα, ένα αναμμένο κερί, ένα ποτήρι κρασί και το πορτοφόλι του πατέρα για να έρθει ο Άγιος να φάει, να πιει και να τα ευλογήσει. 

 

Ένα άλλο έθιμο που σώζεται μέχρι τις μέρες μας και που σχετίζεται με την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς είναι το έθιμο της ελιάς. Όλη η οικογένεια μαζεύεται γύρω από το τζάκι και μικροί μεγάλοι ρίχνουν φύλλα χλωρής ελιάς στη φωτιά για να μαντέψουν αν κάποια πρόσωπα τους αγαπούν. Την ώρα που ρίχνουν την ελιά στα κάρβουνα λένε τα παρακάτω λόγια: 

 

« Αϊ-Βασίλη βασιλιά, δείξε τζιαι φανέρωσε αν μ’ αγαπά ο..............» 

 

Αν το φύλλο της ελιάς πεταχτεί με κρότο, σημαίνει πως τους αγαπά το πρόσωπο που έβαλαν στο μυαλό τους. Αν δεν ακουστεί κανένας κρότος και η ελιά καεί, τότε συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. 

 

ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ 

 

Μόλις τελειώσει η πρωτοχρονιάτικη λειτουργία, η οικογένεια επιστρέφουν στο σπίτι, όπου κόβουν την πατροπαράδοτη βασιλόπιτα. Το πρώτο κομμάτι το προσφέρουν στο Χριστό, το δεύτερο στους φτωχούς ανθρώπους, το τρίτο στο νοικοκύρη και τα υπόλοιπα μοιράζονται σε όλα τα μέλη της οικογένειας. Όποιος βρει το κρυμμένο νόμισμα θα είναι τυχερός όλη τη χρονιά. 

 

ΦΩΤΑ 

 

Την ημέρα των Φώτων όλος ο κόσμος πηγαίνει στην εκκλησία για να παρακολουθήσει τη Βάπτιση του Χριστού. Στην εκκλησία ο κόσμος πίνει από το αγιασμένο νερό, το δρόσο. Την ίδια μέρα σε όλες τις παραλιακές πόλεις ο ιερέας ρίχνει μέσα στη θάλασσα το σταυρό για να αγιαστούν τα νερά και οι πιο καλοί κολυμβητές βουτούν στα κρύα νερά για να τον πάρουν. 

 

Την ημέρα των Φώτων τα παιδιά γυρίζουν στις γειτονιές και στους συγγενείς τους και τους λένε ένα τραγούδι με σκοπό να πάρουν χρήματα: «Καλημέρα και τα Φώτα και την Πουλουστρίνα πρώτα» 

 

Το γλύκισμα της ημέρας των Φώτων, που ετοιμάζουν οι νοικοκυρές είναι τα ξεροτήγανα (τύπος λουκουμάδων). Κατά το έθιμο, τα παιδιά όχι μόνο τρώνε αλλά ρίχνουν και στη στέγη του σπιτιού ξεροτήγανα μαζί με κομματάκια λουκάνικου για να τα φάνε οι καλικάντζαροι και να φύγουν. Την ίδια ώρα, τραγουδούν το ακόλουθο ποίημα: 

 

«Τιτσίν τιτσίν λουκάνικο
μασιαίρι μαυρομάνικο,
κομμάτι ξεροτήανο
να φάτε τζιαι να φύετε» 

 

Για τα Φώτα ο λαός πιστεύει πως είναι η μέρα που φεύγουν οριστικά οι καλικάντζαροι, γιατί φοβούνται την αγιαστούρα του παπά. Ο τρόμος τους αρχίζει από την Παραμονή των Φώτων που γίνεται ο μικρός αγιασμός των παπάδων. Γι αυτό και το έθιμο του λαού λέει: 

 

«Στις πέντε του Γενάρη 

Φεύγουν οι καλικαντζάροι»
Αλλά ο μεγάλος τους τρόμος είναι τα Φώτα. Εκείνα τους διώχνουν ολότελα.
Φεύγουν τότε λέγοντας:
«Φεύγετε να φεύγουμε
κι έφτασε ο τουρλόπαπας
με την αγιαστούρα του
και με τη βρεχτούρα του…» 

 

Αποσπάσματα με πρόσθετες πληροφορίες και σχόλια. 

 

Με δεκάδες έθιμα, που παντρεύουν τις χριστιανικές παραδόσεις με τα αρχαία ήθη αλλά και τις σύγχρονες τάσεις, οι κάτοικοι της Κύπρου τιμούν μια από τις σημαντικότερες θρησκευτικές γιορτές, λίγες ημέρες πριν από την έλευση της νέας χρονιάς. 

 

Διαβάσαμε στην «Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια» που έχει συγκεντρώσει τις παραδόσεις του Δωδεκαημέρου στον τόπο μας και σας παρουσιάζουμε αποσπάσματα με πρόσθετες πληροφορίες. Πολλά από τα έθιμα αυτά ίσως πλέον να μην γίνονται, ωστόσο η γνώση της παράδοσής μας αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορικής συνέχειας του Ελληνισμού της Κύπρου μας. Από την παραμονή των Χριστουγέννων κάθε νοικοκυρά στην κυπριακή ύπαιθρο κυρίως ζυμώνει κουλούρια, κούμουλα και χριστόψωμα για τη γέννηση του Χριστού που λέγονται γεννόπιττες. Ομάδες παιδιών περιέρχονται τα σπίτια και ψάλλουν - ιδίως στις πόλεις - με τη συνοδεία του ήχου ενός μεταλλικού τριγώνου το τραγούδι της γεννήσεως του Θεανθρώπου. 

 

«Καλήν εσπέραν άρχοντες, αν είν’ ο ορισμός σας, Χριστού την θείαν γέννησιν να πω στ’ αρχοντικό σας, Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει, οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρει η κτίσις όλη»! 

 

Ενδεικτικά: Στην Πάφο και σ' άλλες περιοχές της Κύπρου κατά τη μέρα των Χριστουγέννων σφάζεται προς τιμήν του Χριστού χοίρος, ειδικά θρεμμένος κατά τη διάρκεια της χρονιάς. Στον Άγιο Δημήτριο της Μαραθάσας αυτοί που τελούν εκκλησιαστική γιορτή μεταφέρουν στην εκκλησία βραστό χοιρινό κρέας, που προσφέρουν μ' ένα ποτήρι ζιβανία, στους εκκλησιαζομένους στο προαύλιο της εκκλησίας, μετά το τέλος της λειτουργίας. 

 

Στην Πιτσιλιά οι χοίροι σφάζονται κατά το Τριώδιο και στη Μεσαορία στις αρχές του φθινοπώρου. Με την έναρξη των Χριστουγέννων πιστεύεται ότι έρχονται οι Καλικάντζαροι ή Πλανήταροι ή Σκαλαπούνταροι, τα γνωστά δαιμόνια που εξαφανίζονται με τον αγιασμό των Φώτων. Γίνεται επίσης το χριστουγεννιάτικο δέντρο που έχει εισαχθεί πρώτα στις πόλεις, και αργότερα στην ύπαιθρο. 

 

Επίσης το έθιμο της ανταλλαγής ευχετηρίων καρτών έχει εισαχθεί πρώτα στις πόλεις και ύστερα στην κυπριακή ύπαιθρο. Ευχή της μέρας είναι στα χωριά χρόνους πολλούς και στις πόλεις καλά Χριστούγεννα. 

 

Στον κατεχόμενο Καραβά η θεία λειτουργία των Χριστουγέννων γινόταν τα μεσάνυκτα και μετά απ’ αυτήν έτρωγαν κότα. Κατά τη μέρα αυτή γιορτάζεται όπως είναι γνωστό η μνήμη του αγίου Βασιλείου. Κάθε οικογένεια ζυμώνει τη βασιλόπιττα, μέσα στην οποία τοποθετείται ένα νόμισμα για τον τυχερό της χρονιάς. Η γνήσια βασιλόπιττα στα χωριά είναι είτε ένα μεγάλο ή στρογγυλό ψωμί με σησάμι (Πάφος) είτε ένα ανθρωπόμορφο ψωμί, είτε ένα ψωμί που έχει κολλημένο πάνω του μια ζυμαρένια ανθρώπινη μορφή (Ριζοκάρπασο) και στις πόλεις ένα γλύκισμα. Αυτή συνήθως κόβεται από τον οικοδεσπότη σε κοινό οικογενειακό τραπέζι και κάθε συνδαιτυμόνας παίρνει το μερίδιά του. Όποιος βρει το νόμισμα θεωρείται ο τυχερός της χρονιάς. 

 

Στα Λαγουδερά (Πιτσιλιά) τη βασιλόπιττα την κόβει ο ιερέας κατά τα Φώτα και τη μοιράζονται όλοι οι παρευρισκόμενοι. Κατά τον εσπερινό όλα τα μέλη της οικογένειας, κατά παλαιά βυζαντινή συνήθεια, προσπαθούν με την εμπυροσκοπία να διαγνώσουν αν τους αγαπούν πολύ αγαπητά τους πρόσωπα. Γι’ αυτό το σκοπό κόβουν χλωρή ελιά μόλις κτυπήσει η καμπάνα της εκκλησίας, για τον εσπερινό, και παίρνουν φύλλα, που τα ρίπτουν πάνω στη φωτιά επικαλούμενοι τον άγιο Βασίλειο να τους φανερώσει αν τους αγαπά το πρόσωπο που θέλουν, λέγοντας: «Άη Βασίλη βασιλιά. που περπατάς τζ’αί καλαντάς. δείξε τζ’αί φανέρωσε αν μ' αγαπά ο (η) τάδε» 

 

Επίσης κατά τον εσπερινό της Πρωτοχρονιάς τοποθετούν κυρίως πάνω στις πόρτες κλαδιά ή στεφάνια από ελιά (Μαραθάσα, Τηλλυρία). Στον Άγιο Δημήτριο της Μαραθάσας οι κοπέλες κυρίως τρέχουν πολύ πρωί να πάνε στη βρύση για να πάρουνε όπως λένε τα κάλλη τους, δηλ. χρυσαφικά. Θα τα πάρει όποια πάει πρώτη να γεμίσει τη στάμνα της που έχει στο στόμιό της θυμάρι και κλαδί ελιάς. Ρίχνει στη γούρνα της βρύσης σιτάρι, κρεμά ένα κλαδί ελιάς πάνω στη βρύση και γεμίζει τη στάμνα της με νερό λέγοντας: Καλημέρα βρύση, δός μου που τα κάλλη σου, να σου δώκω που τα δικά μου. Σ’ όλη την Κύπρο, αλλά περισσότερο στην περιοχή της κατεχόμενης Καρπασίας, προσέχουν πολύ το ποδαρικόν, δηλ. ποιος θα μπει πρώτος στο σπίτι κατά την Πρωτοχρονιά. Χάμω στην εξώθυρα του σπιτιού υπάρχει πέτρα, αλλά κυρίως μια σκιλλοκρεμμύδα (αβρόσσ’ιλλα). Όποιος μπει πρώτος, πρέπει να μπει με το δεξί του πόδι, ρίχνει πρώτα μέσα στο σπίτι την πέτρα και ύστερα τη σκιλλοκρεμμύδα. Κατόπιν κάμνει το σημείο του σταυρού και λέγει έλα δύναμίς σου Θεέ μου τζ’ αι να’ γ’ καλός ο χρόνος τζ’αι να τρέσ’ει πόσσω σας το μέλιν τζ’αι το γάλαν. Ο νοικοκύρης του δίδει μέλι ή γλυκό να φάει και πουλουστρίναν, δηλ. νόμισμα (το οποίο του έδωσε προηγουμένως και έριξε μέσα στο σπίτι). Την σκιλλοκρεμμύδα την αφήνουν να κρέμεται συνήθως πάνω στο δοκάρι ή την πόρτα του σπιτιού μέχρι τον άλλο χρόνο. Σε πολλά χωριά κατά την προηγούμενη νύκτα της Πρωτοχρονιάς τοποθετούνται πάνω στο τραπέζι κόλλυβα, κρασί, κτενιά (τσατσάρα) για να κτενίσει τα γένεια του ο Άης Βασίλης, ένα κλαδί ελιάς (Ανώγυρα) και το πουγγί του οικοδεσπότη, γιατί πιστεύεται ότι θα έλθει ο άγιος Βασίλειος να φάει και να τα ευλογήσει.

 

Επίσης συνήθως κατά τη νύκτα αυτή τοποθετούνται μέσα σ’ ένα πιάτο διάφοροι δημητριακοί καρποί (που λέγονται Βασίλης) και τους ραντίζουν τακτικά μέχρις ότου βλαστήσουν. Κατά τη γιορτή του αγίου Αντωνίου (στις 17 Ιανουαρίου) οι καρποί αυτοί φυτεύονται στα χωράφια όπου υπάρχουν φυτεμένοι κι άλλοι δημητριακοί καρποί. Στο Γουδί της Πάφου κατά την ίδια μέρα ραντίζονται τα σπαρτά με αγιασμό των Φώτων.Κατά τα Κάλαντα κάθε οικογένεια πρέπει να ψήσει ξεροτήανα (τηγανίτες). Ρίχνει μερικά πάνω στη στέγη των σπιτιών (σπάνια με λίγα λουκάνικα), για να φάνε και να φύγουν οι Καλικάντζαροι που πιστεύεται ότι λένε:«Τιτσίν τιτσίν λουκάνικον. μασ’ αίριν μαυρομάνικον, κομμάτιν ξεροτήανον, να φάμεν τζ’αι να φύουμεν και μετά την τουρκική εισβολή προσετέθη … και στον αγύριστο και στην Τουρκιά να πάτε … 

 

Τέλος ας τηρούμε τις πλούσιες μας και ανεκτίμητες ορθόδοξες παραδόσεις και τον πραγματικό *Άγιο Βασίλειο, όπως τις κατέγραψε η Χριστιανική μας ιστορία, αντί τις πλασματικές σύγχρονες, που αντί προσευχής και ταπεινότητας μας προσφέρουν υλισμό και ευμάρεια μέσω του ξενόφερτο *Σάντα Κλάους. Και ο δικός μας Άγιος Βασίλειος όχι μόνο αγαπούσε τα παιδιά και όλους τους συνανθρώπους του, αλλά και με πίστη προσευχόταν να είναι πάντα καλά και ο πανάγαθος να τα προστατεύει…. 

 

 *Εξέχουσα προσωπικότητα της Χριστιανικής Εκκλησίας, ο Βασίλειος υπήρξε σπουδαίος ιεράρχης και κορυφαίος θεολόγος, γι’ αυτό και ανακηρύχτηκε Άγιος και Μέγας. Είναι ένας από τους Πατέρες της Εκκλησίας κι ένας από τους Τρεις Ιεράρχες. Η μνήμη του εορτάζεται την 1η Ιανουαρίου από τους Ορθοδόξους (14 Ιανουαρίου απ’ όσους ακολουθούν το Ιουλιανό Ημερολόγιο) και στις 2 Ιανουαρίου από τους Καθολικούς. Η μνήμη του συνεορτάζεται στις 30 Ιανουαρίου, κατά την εορτή των Τριών Ιεραρχών, μαζί με τους δύο άλλους μεγάλους Πατέρες της Εκκλησίας, τον Γρηγόριο τον Θεολόγο και τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο. 

 

Γεννήθηκε το 330 στην Καισάρεια της Καππαδοκίας (νυν Καϊσερί Τουρκίας) και ήταν γιος του ποντίου ρήτορα (δικηγόρου της εποχής) Βασιλείου και της Εμμέλειας, η μνήμη της οποίας τιμάται από την Ορθόδοξη Εκκλησία μαζί με του υιού της. Στην οικογένεια εκτός από το Βασίλειο υπήρχαν άλλα οκτώ ή εννέα παιδιά. Μεταξύ αυτών, ο Γρηγόριος, ο μετέπειτα σπουδαίος θεολόγος, γνωστός ως Γρηγόριος Νύσσης. Η γιαγιά του Μακρίνα ήταν κόρη χριστιανού μάρτυρα και μαζί με τη μητέρα του Εμμέλεια έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του χριστιανικού χαρακτήρα του Βασιλείου. 

 

Μετά τα εγκύκλια μαθήματα που πήρε στην πατρίδα του, ο Βασίλειος στάλθηκε στο Βυζάντιο για ευρύτερες σπουδές. Το 351 πήγε στην Αθήνα, όπου ανθούσαν ακόμη τα γράμματα και οι τέχνες. Σπούδασε ρητορική, φιλοσοφία, αστρονομία, γεωμετρία, ιατρική, φυσική κ.ά. Στην Αθήνα γνωρίστηκε με τον Ιουλιανό, μετέπειτα αυτοκράτορα του Βυζαντίου και αργότερα μεγάλο πολέμιο του Χριστιανισμού, και τον Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό, με τον οποίο τον συνέδεσε μία ιερή και ισόβια φιλία. 

 

Μετά τις σπουδές του στην Αθήνα επέστρεψε το 351 στην Καισάρεια, όπου άσκησε το επάγγελμα του ρήτορα, όπως και ο πατέρας του. Πολύ γρήγορα ξεκίνησε ένα πνευματικό ταξίδι στην Αίγυπτο, την Παλαιστίνη, τη Μεσοποταμία και τη Συρία, για να γνωρίσει τους ασκητές και να σπουδάσει τον μοναχισμό. Τόσο πολύ γοητεύτηκε από την αυστηρή ασκητική ζωή, ώστε πήγε στον Πόντο κι έζησε μοναχός στην έρημο για μία πενταετία (357-362).
 

Σκόπευε να μείνει οριστικά εκεί, αν δεν επισυνέβαινε ο θάνατος του επισκόπου Καισαρείας Ευσέβιου. Ο λαός της Καισαρείας ζήτησε να τον διαδεχθεί ο Βασίλειος και μετά την εκλογή του αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Καισάρεια. Παρέμεινε για εννέα χρόνια επίσκοπος Καισαρείας και άφησε σπουδαίο έργο, που αποτέλεσε παράδειγμα προς μίμηση για τις επόμενες γενιές. Ίδρυσε μία σειρά από φιλανθρωπικά ιδρύματα, που έγιναν γνωστά ως «Βασιλειάδα», η οργάνωση των οποίων για την περίθαλψη των φτωχών και των ασθενών αποτέλεσε υπόδειγμα πνευματικής προσφοράς και κοινωνικής δράσης. 

 

Ο Βασίλειος ήταν αλύγιστη ψυχή μπροστά σε κάθε είδους κοσμική εξουσία. Κάποτε, ο αυτοκράτορας Ουάλης, που υποστήριζε τους Αρειανούς, του έστειλε τον επίτροπό του Μόδεστο. Ο αυτοκρατορικός απεσταλμένος τον φοβέρισε με δήμευση της περιουσίας του, εξορία και μαρτυρικό θάνατο. Ατάραχος, ο Βασίλειος απάντησε: 

 

– «Λίγα τριμμένα ρούχα και κάμποσα βιβλία αποτελούν όλη μου την περιουσία· επομένως δεν φοβάμαι τη δήμευση. Την εξορία δεν τη λογαριάζω, γιατί σ’ αυτόν τον κόσμο είμαι παρεπίδημος. Ούτε τα μαρτύρια φοβούμαι, γιατί τον θάνατο θεωρώ ως ευεργέτη, επειδή θα με οδηγήσει πιο γρήγορα στον Θεό.»
– «Κανένας άλλος επίσκοπος δεν μου μίλησε έτσι», είπε θυμωμένος ο Μόδεστος.
– «Δεν θα μίλησες ποτέ με πραγματικό επίσκοπο», του ανταπάντησε ο Βασίλειος. 

 

Ο Μέγας Βασίλειος υπήρξε πολυγραφότατος συγγραφέας, με καθοριστική συνεισφορά στη διατύπωση του δόγματος της Αγίας Τριάδας, ενώ συνέταξε και Θεία Λειτουργία («Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου»). Τα έργα του διακρίνονται σε δογματικά, αντιαιρετικά, ασκητικά, πρακτικά, ομιλίες και επιστολές.
 

Σε όλη τη σύντομη ζωή του αγωνίστηκε για την ενότητα της Χριστιανικής Εκκλησίας, που μαστιζόταν στην εποχή του από θεολογικές έριδες σχετικά τις δοξασίες του Αρείου. Πέθανε την 1η Ιανουαρίου του 379 σε ηλικία 49 ετών και τάφηκε με μεγάλες τιμές. 

 

*Ο Σάντα Κλάους (ο Άι-Βασίλης των Ελλήνων) είναι ο παραδοσιακός «χορηγός» των Χριστουγέννων, που φέρνει δώρα στα παιδιά. Η δημοφιλής εικόνα του καλοαναθρεμμένου, γενειοφόρου και κοκκινοντυμένου κυρίου, βασίζεται σε δυτικές παραδόσεις που συνδέονται με τον Άγιο Νικόλαο, τον προστάτη των ναυτικών. 

 

Οι Ολλανδοί πιστώνονται με τη μεταφορά του θρύλου του Αγίου Νικολάου (Σίντερκλας στα ολλανδικά) στο Νέο Άμστερνταμ (σημερινή Νέα Υόρκη), μαζί με το έθιμο να δίνουν δώρα και γλυκά στα παιδιά την ημέρα της γιορτή του. Η Κόκα Κόλα πάντα τις γιορτές αποτυπώνει τον Σάντα Κλάους ως εμπορικό της σήμα.  

 

ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΚΑΙ ΕΙΘΕ Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΘΕΑΝΘΡΩΠΟΥ ΝΑ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΕΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΔΕΛΦΟΥΣ.
ΛΕΥΤΕΡΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΗ ΜΑΣ ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΥΠΡΟ. 

 

Επιμέλεια: Ομάδα εργασίας και έρευνας του συγγραφέα κ. Αντώνη Αντωνά από Ελληνική Κύπρο.