Η μάχη με τους Γαλάτες στα Κοκκάλια (279 π.Χ.)

Γράφει ο Δημήτρης Σπηλιώτης

Εφέτης ΔΔ

 

Μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου (323 π.Χ.) άρχισε η λεγόμενη Ελληνιστική Περίοδος, η οποία διήρκεσε έως το 31 π.Χ., όταν οι Ρωμαίοι κατέλαβαν και την Αίγυπτο. Την Ελληνιστική Περίοδο μπορούμε να υποδιαιρέσουμε σε δύο φάσεις: Την Περίοδο των Διαδόχων (από το 323 π.Χ. έως το 281 π.Χ., όταν δολοφονήθηκε ο τελευταίος Διάδοχος του Μεγάλου Αλεξάνδρου Σέλευκος) και την Περίοδο των Επιγόνων (από το 281 π.Χ. έως το 31 π.Χ.). Στο τέλος της Περιόδου των Διαδόχων η κατάσταση παγιώθηκε. Τρία νέα βασίλεια είχαν δημιουργηθεί, στο καθένα από τα οποία κυβερνούσε μια μακεδονική δυναστεία: Οι Πτολεμαίοι στην Αίγυπτο, οι Σελευκίδες στη Δυτική Ασία και οι Αντιγονίδες στη Μακεδονία-Βόρεια Ελλάδα. Στην υπόλοιπη Ελλάδα οι πόλεις-κράτη, αν δεν κατέρρεαν, αποδυναμώνονταν. Λειτουργούσε μεν ο διοικητικός μηχανισμός, αλλά πολλές ελέγχονταν από τη Μακεδονία, σχέση η οποία αποτελούσε το κύριο πολιτικό τους πρόβλημα. Σε αντιστάθμισμα, επεκτάθηκε το ομοσπονδιακό σύστημα. Οι πιο αποτελεσματικές ενώσεις ήταν η Αχαϊκή και η Αιτωλική Συμπολιτεία. Η τελευταία περιλάμβανε το μεγαλύτερο τμήμα της Κεντρικής Ελλάδας.  

 

Το 280 π.Χ. εισέβαλαν στη Μακεδονία οι Γαλάτες, των οποίων η μετανάστευση από τις δυτικοευρωπαϊκές εστίες τους είχε ξεκινήσει από τις αρχές του τέταρτου αιώνα. Συνονθύλευμα βάρβαρων φυλών, αποτελούμενο από Ακουιτανούς, Βέλγες και Κέλτες. Στη Μακεδονία τους αντιμετώπισε ο Στρατηγός Σωσθένης και δεν τους άφησε να εγκατασταθούν. Το 279 π.Χ. επανήλθαν. Ο αρχηγός τους Βρέννος (Β΄) τους έπεισε να εκστρατεύσουν κατά της Νότιας Ελλάδας, με σκοπό να αρπάξουν τα χρήματα και τα αφιερώματα από το Μαντείο των Δελφών. Διέθεταν 152.000 πεζούς και 61.200 ιππείς. Μαζί τους είχαν γυναίκες και παιδιά (άρα, αποσκοπούσαν σε μόνιμη εγκατάσταση). Συνάντησαν την οργανωμένη αντίσταση 26.000 συνασπισμένων Ελλήνων μαχητών στις Θερμοπύλες (πλέον ικανού αριθμού πλοίων από τη θάλασσα), με αρχηγό τον Αθηναίο στρατηγό Κάλλιππο. Οι 8.000 περίπου από αυτούς ήταν Αιτωλοί (οι υπόλοιποι ήταν Βοιωτοί, Φωκείς, Αθηναίοι, Λοκροί, Μεγαρείς και λίγοι μισθοφόροι Μακεδόνες). 

 

Στις μάχες που δόθηκαν στο στενό των Θερμοπυλών, σώμα με σώμα, οι Έλληνες απέτρεψαν τους βαρβάρους. Ο Βρέννος, προκειμένου να παρακάμψει τις Ελληνικές δυνάμεις, αλλά και να εξαναγκάσει τους Αιτωλούς να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, ώστε να διασπαστεί το μέτωπο των Θερμοπυλών, δημιούργησε κυκλωτικό ελιγμό. Έστειλε 40.000 πεζούς και 800 ιππείς από τον αρχαίο δρόμο που συνέδεε τις Ράχες Τυμφρηστού με τα όρη Οξυά και Βαρδούσια, ώστε να βρεθούν στους Δελφούς. Ταυτόχρονα, αφήνοντας ένα μέρος του στρατού του στις Θερμοπύλες, πήρε άλλους 40.000 άνδρες και επιχείρησε να διαβεί την Ανοπαία ατραπό (από την οποία πριν 200 χρόνια ο Εφιάλτης οδήγησε τους Πέρσες) και να κατευθυνθεί στη συνέχεια προς τους Δελφούς. Οι Ελληνικές δυνάμεις όμως τον περίμεναν στα μέτωπα της Οίτης και του Παρνασσού, όπου, μετά από σκληρές μάχες, ανάγκασαν τους Γαλάτες να οπισθοχωρήσουν, προκαλώντας τους συντριπτικά πλήγματα. Λέγεται δε ότι, στη μάχη που δόθηκε κοντά στους Δελφούς, και η φύση συντέλεσε στην πανωλεθρία των Γαλατών. Σεισμικές δονήσεις, κατολισθήσεις βράχων, βροντές και αστραπές προκάλεσαν σε αυτούς πανικό και σύγχυση, με αποτέλεσμα να μάχονται μεταξύ τους (!). Στις μάχες αυτές σκοτώθηκαν 6.000 Γαλάτες, από το κρύο και τον πανικό πέθαναν επί πλέον 10.000 και από την πείνα κατέληξαν άλλοι τόσοι. Ο Βρέννος αυτοκτόνησε.  

 

Παράλληλα, οι Γαλάτες του τμήματος των 40.000 πεζών και 800 ιππέων, οι οποίοι πορεύονταν στον αρχαίο δρόμο που συνέδεε τις Ράχες Τυμφρηστού με τα όρη Οξυά και Βαρδούσια, εισέβαλαν στην Αιτωλία (δια μέσου του αυχένα που αρχίζει βορειοανατολικά του σημερινού Κρίκελλου Ευρυτανίας και καταλήγει στη σημερινή κορυφή Σαράνταινα Ναυπακτίας – σήμερα είναι τμήμα του Ευρωπαϊκού μονοπατιού Ε.4), διαπράττοντας απίστευτες θηριωδίες. Λεηλατούσαν τις οικίες και τα ιερά των πόλεων και των χωριών της ευρύτερης περιοχής, έσφαζαν αδιακρίτως όλους τους αρσενικούς ανθρώπους, βίαζαν τις γυναίκες (πολλές από τις οποίες αυτοκτονούσαν με τα μαχαίρια των βαρβάρων), ακόμη και τις νεκρές, έπιναν το αίμα των νηπίων και έτρωγαν το κρέας τους. Όταν πήγαν στο Κάλλιο (πρόκειται για το χωριό της Δωρίδας που καλύφθηκε από τα ύδατα του φράγματος Μόρνου), συνάντησαν την αντίσταση των Αιτωλών στρατιωτών που, στο μεταξύ, είχαν φτάσει από τις Θερμοπύλες, και λίγων Αχαιών από την Πάτρα, οι οποίοι ήλθαν προς ενίσχυση των Αιτωλών. Αφού λεηλάτησαν το χωριό, οι βάρβαροι οπισθοχώρησαν, επιστρέφοντας προς τις Θερμοπύλες από τον ίδιο δρόμο. 

 

Οι Αιτωλοί άμαχοι όμως, ιδίως οι γυναίκες, θα έπαιρναν εκδίκηση (…). Κηρύχθηκε επιστράτευση, κατά την οποία κατατάσσονταν στον στρατό όχι μόνο οι νέοι που βρίσκονταν κοντά στην στρατεύσιμη ηλικία, αλλά και οι γέροντες. Κυρίως όμως συμμετείχαν εθελοντικά οι γυναίκες, οι οποίες έπνεαν μένεα κατά των Γαλατών, για τα ανοσιουργήματα που είχαν διαπράξει. Περίμεναν τους Γαλάτες στη θέση «Κοκκάλια», που βρίσκεται πάνω από τους σημερινούς οικισμούς Πουγκάκια και Παλαιοχώρι Τυμφηστού. Παρατάχθηκαν στις πλαγιές κατά μήκος του αρχαίου δρόμου και χτυπούσαν με μανία τους βαρβάρους από ψηλά με ακόντια, πέτρες, ξύλα και γεωργικά εργαλεία. Όταν οι τελευταίοι τους καταδίωκαν, οι Αιτωλοί εύκολα ξέφευγαν, για να επανέλθουν μετά από λίγο και να τους χτυπούν εκ νέου. Οι συγκρούσεις ήταν σφοδρές και διήρκεσαν μέρες. Οι Γαλάτες προσπαθούσαν να ξεφύγουν, ενώ οι Αιτωλοί συνέχιζαν να τους χτυπούν ακατάπαυστα. Σύμφωνα με τον Παυσανία, σκοτώθηκαν περισσότεροι από τους μισούς Γαλάτες (!), δεδομένου ότι στο στρατόπεδό τους στις Θερμοπύλες κατόρθωσαν να φτάσουν τελικά λιγότεροι από τους μισούς. Για χρόνια τα κόκκαλά τους βρίσκονταν διασκορπισμένα στην περιοχή, η οποία, για τον λόγο αυτόν, ονομάστηκε «Κοκκάλια». Οι δε ντόπιοι καλλιεργητές συχνά ξέθαβαν αιχμές από βέλη και ακόντια.  

 

Οι Γαλάτες υποχώρησαν και δια μέσου της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας έφθασαν στη Θράκη. Εκεί ίδρυσαν Βασίλειο, το οποίο διήρκεσε 60 έτη. Επαναστάτησαν όμως οι Θράκες, με αποτέλεσμα οι Γαλάτες να καταφύγουν στη Μ. Ασία (σε περιοχή της Φρυγίας). Τελικά εγκαταστάθηκαν σε περιοχή της σημερινής κεντρικής Τουρκίας, όπου ίδρυσαν την πόλη Άγκυρα {πρωτεύουσα ήδη του τουρκικού κράτους (!)}. 

 

Η μάχη με τους Γαλάτες στα Κοκκάλια (279 π.Χ.), μολονότι δεν διδάσκεται, εντούτοις αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες μάχες που έδωσαν οι αρχαίοι πρόγονοί μας. Σύμφωνα με τον Παυσανία, «το μεγαλύτερο κατόρθωμα των Ελλήνων κατά των βαρβάρων συντελέστηκε εδώ» (!). Αν οι Γαλάτες επικρατούσαν, θα προήλαυναν στην Αθήνα και, στη συνέχεια, στην Πελοπόννησο, με αποτέλεσμα τη μόνιμη εγκατάστασή τους στη Νότια Ελλάδα, η ιστορία της οποίας, ως εκ τούτου, θα ήταν διαφορετική (…). Το 1989 οι Εκπολιτιστικοί Σύλλογοι των Ευρυτάνων έστησαν στην περιοχή μνημείο, με έμβλημα γυναίκα με κοντάρι και ασπίδα να κάθεται πάνω σε σωρό Γαλατικών ασπίδων (έμβλημα του Αιτωλικού χρυσού νομίσματος της Ελληνιστικής Περιόδου). Το επίγραμμα επί του μνημείου είναι το εξής: «279 π.Χ. ΠΡΟΜΑΧΟΥΝΤΩΝ ΑΙΤΩΛΩΝ – ΕΥΡΥΤΑΝΩΝ ΣΥΝΕΤΡΙΒΗΣΑΝ ΟΙ ΓΑΛΑΤΑΙ ΚΑΤΑ ΚΡΑΤΟΣ».