Ο Mύθος της Eπισιτιστικής Kρίσης (Α μέρος)

Οκτώβριος 2020, Jonathan Latham Διαβάστε το εδώ 

 

Μετάφραση: Απολλόδωρος

 

Jonathan Latham The Bioscience Resource Project, Ithaca, NY, Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής 

 

Από όποια οπτική γωνία και εάν εξετάσει κανείς την παγκόσμια γεωργία, οι τιμές των τροφίμων ήταν πάντοτε χαμηλές επειδή τα προϊόντα είναι πλεονασματικά. 

 

Ακολουθεί ένα εξαιρετικό άρθρο σχετικά με μια νέα επιστημονική εργασία με ένα μήνυμα που πρέπει να τονιστεί πρώτο και τελευταίο σε κάθε συζήτηση σχετικά με την υποτιθέμενη ανάγκη για ΓΤΟ και φυτοφάρμακα προκειμένου να μεγιστοποιηθεί η παραγωγή τροφίμων. Αυτό είναι το εξής: Δεν υπάρχει επισιτιστική κρίση, ούτε πρόκειται να υπάρξει ποτέ, παρά την αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού. 

 

Επειδή οι εντελώς αδύναμες, επιστημονικά, μελέτες που στηρίζονταν σε μοντέλα που ελάχιστη ή καθόλου προβλεπτική αξία είχαν, οι Ελίτ πέρασαν στο επόμενο στάδιο, αυτό που βιώνουμε σήμερα, δηλαδή την ολική απαγόρευση και καταστροφή της τροφικής αλυσίδας του πλανήτη. 

 

-- 5.1 Εισαγωγή
 

Η Παγκόσμια Γεωργία προς το 2030/2050 είναι μια σημαντική έκθεση που προβλέπει τις παγκόσμιες γεωργικές τάσεις (Alexandratos & Bruinsma, 2012). Παρασκευάστηκε από το οικονομικό τμήμα του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO). Στην περίληψή της οι συντάκτες του FAO προβαίνουν σε μια εμφανή αποποίηση ευθυνών. Οι προβλέψεις του, τονίζουν (τόσο στη σελ. i όσο και στη σελ. 7), δεν πρέπει να χρησιμοποιηθούν για κανονιστικούς σκοπούς- δηλαδή, η έκθεσή τους δεν αποτελεί συνταγή για το πώς θα πρέπει να αναπτυχθεί το παγκόσμιο σύστημα τροφίμων. Είναι απλώς ένα διερευνητικό μοντέλο- η πιο αξιόπιστη πρόβλεψή τους για τη συνήθη κατάσταση (Alexandratos & Bruinsma, 2012). Κατά πάσα πιθανότητα αυτή η αποποίηση ευθύνης προέκυψε από την έντονη παγκόσμια προσοχή που έλαβε η προηγούμενη έκθεσή της (FAO, 2006). Αυτή η "ενδιάμεση έκθεση" αναφέρθηκε σε όλο τον κόσμο καθώς υποστήριζε ότι ο κόσμος πρέπει να παράγει 70% περισσότερα τρόφιμα μέχρι το 2050. Αυτός ο αριθμός του 70% (που μερικές φορές προσαρμόστηκε ακόμη και σε "διπλασιασμό") επιστρατεύτηκε σχεδόν πάντα για να στηρίξει μια σειρά από τεχνολογικές εκσυγχρονιστικές ατζέντες για τη γεωργία, για παράδειγμα, στην προώθηση των γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών. Έτσι, ο επικεφαλής επιστήμονας του Ηνωμένου Βασιλείου το 2009 προέβλεψε μια επικείμενη "τέλεια καταιγίδα" κλιματικής αλλαγής και έλλειψης τροφίμων (Beddington 2009). Παρόμοιες αναλύσεις επαναλήφθηκαν σε επιστημονικά άρθρα, σε γενικόλογες εκδόσεις όπως το περιοδικό Economist και από τις αγροτικές επιχειρήσεις (Peekhaus, 2010- Tomlinson, 2011- Stone & Glover, 2011). Έτσι, ο αριθμός του FAO αφαιρέθηκε επανειλημμένα από το πλαίσιο και παρουσιάστηκε ως μια μεγάλη πρόκληση που απαιτούσε ιδιαίτερες προσπάθειες ή δύσκολους συμβιβασμούς. Χρησιμοποιήθηκε δηλαδή κανονιστικά. Αυτοί που επικαλούνται τον FAO μπορεί να μην το είπαν αυτό: 

 

Η μάχη για τη σίτιση όλης της ανθρωπότητας έχει τελειώσει. Στη δεκαετία του 1970 ο κόσμος θα υποστεί λιμούς - εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι θα πεθάνουν από την πείνα, παρά τα όποια προγράμματα έκτακτης ανάγκης που θα ξεκινήσουν τώρα. (Η πληθυσμιακή βόμβα, Paul Ehrlich, 1968). 

 

Ωστόσο, οι επιπτώσεις ήταν συγκρίσιμες. Αλλά αυτή δεν είναι απλώς μια απλή ιστορία στατιστικών στοιχείων που έχουν αφαιρεθεί από το πλαίσιο. Το 2016, το ίδιο τμήμα του FAO περιέγραψε με περισσότερες λεπτομέρειες το σύστημα μοντελοποίησης (το 2012 μετονομάστηκε σε Global Agriculture Perspectives System, ή GAPS) που χρησιμοποιήθηκε για την εξαγωγή της αρχικής πρόβλεψης (Kavalleri et al., 2016). Εφιστώντας την προσοχή, με σαφώς κανονιστικό τρόπο, στη νεότερη ποσοτική πρόβλεψή τους, οι συγγραφείς έγραψαν: "Ένα βασικό εύρημα... είναι ότι η παγκόσμια παραγωγή τροφίμων θα πρέπει να αυξηθεί κατά περίπου 60% από το 2005/07 έως το 2050" (Kavalleri et al., 2016, σ. 1, η έμφαση προστέθηκε). Διαψεύδοντας την προηγούμενη αποποίηση ευθύνης των συναδέλφων τους, οι Kavalleri et al. έθεσαν το ζήτημα, δεδομένου ότι ο FAO είναι ενδιαφερόμενος στην αφήγηση της επισιτιστικής κρίσης, κατά πόσο η αρχική αποποίηση ευθύνης ήταν ειλικρινής και κατά πόσο δεν θα μπορούσαν να είχαν γίνει περισσότερα για να αποφευχθούν οι κανονιστικές χρήσεις των αριθμών του FAO. 

 

Η απάντηση που δίνεται σε αυτό το κεφάλαιο υποστηρίζει την ανάλυση του Tomlinson ότι μια "ολίσθηση" λειτουργεί σε πολλά από τα κείμενα που γράφει ο FAO και ότι η ολίσθηση αυτή είναι ιδιαίτερα προβληματική στα κείμενα που γράφονται από την ηγεσία του FAO (όπ. αναφ. στο Tomlinson, 2011). Δεδομένου ότι ο FAO ταλαντεύεται μεταξύ κανονιστικών και μη κανονιστικών δηλώσεων, αυτή η ολίσθηση θα μπορούσε να ονομαστεί καλύτερα "ανακάτεμα", αλλά ενσωματώνει απόλυτα το κεντρικό παράδοξο όλων των ποσοτικών μοντέλων του παγκόσμιου διατροφικού συστήματος, είτε αυτά παράγονται από τον FAO είτε από άλλους. Αυτό το παράδοξο είναι ότι, αν και τα μοντέλα του FAO υποτίθεται ότι υπάρχουν για να "εντοπίζουν τις προκλήσεις στους παγκόσμιους τομείς των τροφίμων και της γεωργίας και να προσφέρουν στρατηγικές προοπτικές πολιτικής" με αμερόληπτο τρόπο (Kavalleri et al., 2016, σ. 1), αυτό που κάνει το GAPS στην πράξη είναι να ποσοτικοποιεί τα τρόφιμα. Αυτό διαμορφώνει τη γεωργία ως ένα ζήτημα που αφορά κυρίως την παραγωγή. Η εστίαση στην παραγωγή, ανεξάρτητα από την όποια αποποίηση ευθυνών, είναι κανονιστική, διότι περιθωριοποιεί τα ζητήματα της φτώχειας και της πρόσβασης σε τρόφιμα, του οικολογικού κόστους και του κοινωνικού κόστους. Αυτά είτε δεν εξετάζονται είτε είναι δευτερεύοντα. 

 

Έτσι, ενώ οι τίτλοι των εκθέσεων και των μοντέλων του FAO είναι ευρείς, π.χ., Παγκόσμια Γεωργία: Σύμφωνα με τη Διεθνή Αξιολόγηση της Γεωργικής Γνώσης, Επιστήμης και Τεχνολογίας για την Ανάπτυξη (IAASTD), τα πραγματικά "βασικά" ερωτήματα που στροβιλίζονται γύρω από τη γεωργία δεν αφορούν την παραγωγικότητα (IAASTD, 2009). Η παραγωγικότητα, καταλήγει η έκθεση IAASTD, είναι ένας αντιπερισπασμός. Όπως δήλωσε ο Robert Watson, πρόεδρος της IAASTD, στον Τύπο κατά την παρουσίασή της, στη γεωργία, "η επιχείρηση ως συνήθως δεν αποτελεί επιλογή". Το πραγματικό ερώτημα της γεωργίας είναι: Μπορούμε να θρέψουμε τους ανθρώπους χωρίς επίσης να θρέψουμε κοινωνικές και οικολογικές καταστροφές; Αλλά οι αυτοκτονίες των αγροτών και η μείωση των εντόμων, η αλάτωση, οι νεκρές ζώνες, η ρύπανση των υδάτινων σωμάτων και άλλες συνέπειες της δυσλειτουργικής γεωργίας απουσιάζουν από την Παγκόσμια Γεωργία προς το 2030/2050. Επιπλέον, η Παγκόσμια Γεωργία προς το 2030/2050 αποτυγχάνει ακόμη και να δείξει, τελικά, ότι η παραγωγικότητα αυτή καθαυτή αξίζει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη μοντελοποίηση. Πρώτον, επειδή το μοντέλο που περιγράφει προβλέπει ότι οι όποιες αναγκαίες αυξήσεις της παραγωγής θα επιλυθούν με τη συνήθη λειτουργία. Δεύτερον, προβλέπει επίσης "Μέτρια μείωση του αριθμού των υποσιτιζόμενων" έως το 2050, αλλά η μείωση αυτή εξαρτάται από τη συνεχή οικονομική ανάπτυξη (δηλαδή την αύξηση του πλούτου)- δηλαδή, όχι από τη γεωργική παραγωγή (Alexandratos & Bruinsma, 2012). 

 

Η προηγούμενη επανάληψη του FAO, World Agriculture Towards 2015/2030, είχε καταλήξει σε ένα σχεδόν πανομοιότυπο συμπέρασμα. Προέβλεπε ότι από το σύνολο των 850 εκατομμυρίων πεινασμένων ανθρώπων που υπήρχαν τότε, μόλις 120 εκατομμύρια θα μπορούσαν να απαλλαγούν από την πείνα αν η παραγωγή τροφίμων έφτανε τον στόχο της αύξησης κατά 70% μέχρι το 2030 (Bruinsma, 2003). Έτσι, ακόμη και σύμφωνα με τα ίδια τα μοντέλα του FAO, η αύξηση της παραγωγής δεν λύνει την πείνα. Το αποτέλεσμα αυτό αντικατοπτρίζει το συμπέρασμα του Amartya Sen στην περίφημη ιστορία του Poverty and Famines. Όταν η πείνα και ο λιμός χτυπούν, διαπίστωσε, η έλλειψη παραγωγής δεν ήταν σχεδόν ποτέ η αιτία (Sen, 1981). Για πολλούς σχολιαστές του επισιτιστικού συστήματος αυτό έχει διευθετηθεί πέραν πάσης αμφιβολίας (π.χ. Lappé & Collins, 2015). Αλλά είναι μια διαπίστωση που παρ' όλα αυτά έχει αγνοηθεί από πολλούς, συμπεριλαμβανομένων των ηγετών του FAO (Tomlinson, 2011), οι οποίοι αντ' αυτού έχουν συνήθως επικαλεστεί τον FAO για να υποστηρίξουν μια αφήγηση περί έλλειψης με τη συνακόλουθη ανάγκη για εστίαση στην παραγωγικότητα (π.χ. Conway, 2012). Έτσι, η άποψη της έλλειψης, της οποίας η αξιοπιστία στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στα ευρήματα μοντέλων όπως το GAPS, βρίσκει, στην καλύτερη περίπτωση, μόνο αμφίβολη υποστήριξη εκεί. 

 

-- 5.1.1 Παγκόσμια μοντέλα και προβλέψεις για τα τρόφιμα 

 

Σκοπός του παρόντος κεφαλαίου, ωστόσο, είναι να παράσχει μια ποσοτική κριτική σε μοντέλα όπως το GAPS στο επίπεδο των υποκείμενων παραδοχών τους. Εκτός αν σημειώνεται διαφορετικά, η εστίαση θα γίνει στο GAPS του FAO. Η εστίαση αυτή δεν αποσκοπεί συγκεκριμένα στην επικύρωση της ποσοτικοποίησης των τροφίμων- πράγματι, η ποσοτικοποίηση των τροφίμων ως θερμίδες και βάρος είναι επιζήμια για την πλήρη κατανόηση των διατροφικών συστημάτων. Είναι μάλλον μια αναγνώριση ότι το έργο του FAO είναι το πιο εμφανώς αναφερόμενο και ότι, ενθαρρυμένος από την ανακατανομή του FAO, ο κόσμος έχει ερμηνεύσει κατά συντριπτική πλειοψηφία αυτόν τον αριθμό 70% ως κανονιστικό. Το 2012 η πρόβλεψη του FAO επικαιροποιήθηκε στο 60%, κυρίως για να αντικατοπτρίζει μια μεταβαλλόμενη βάση: είμαστε τώρα πολύ πιο κοντά στο 2050 από ό,τι ήμασταν το 2003 (Alexandratos & Bruinsma, 2012). Έτσι, με τον κίνδυνο να φανεί ότι επικυρώνεται η γενική προσέγγιση, είναι σε καθαρά ποσοτικό επίπεδο που τα μοντέλα αυτά είναι πιο διαφανώς ανοιχτά σε αμφισβήτηση. 

 

Ο Malthus, το 1798 θεωρείται ότι έφτιαξε το πρώτο μαθηματικό μοντέλο ενός διατροφικού συστήματος. Η απλή πρόβλεψή του κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η εκθετική αύξηση του πληθυσμού θα ξεπερνούσε τελικά τη γραμμική αύξηση της προσφοράς. Η βασική μορφή του μοντέλου του, που ακολουθείται έκτοτε, ήταν ο διαχωρισμός της προσφοράς τροφίμων από τη ζήτηση τροφίμων (McCalla & Revoredo, 2001). Εκτός από τον FAO, ιδρύματα όπως το International Food Policy Research Institute (IFPRI) έχουν αναπτύξει τα δικά τους μοντέλα (Robinson et al., 2015). Επιπλέον, ειδικά έργα όπως η Αξιολόγηση Οικοσυστημάτων της Χιλιετίας, η Συνολική Αξιολόγηση της Διαχείρισης των Υδάτων και το Agrimonde (2009) (ένα κοινό έργο του Γαλλικού Εθνικού Ινστιτούτου Αγροτικής Έρευνας και του Κέντρου Διεθνούς Συνεργασίας Αγροτικής Έρευνας) έχουν επεκτείνει τη γενική μέθοδο, αλλά με έμφαση στη διερεύνηση συγκεκριμένων ερωτημάτων, όπως οι περιορισμοί στο νερό, οι κλιματικές επιπτώσεις και οι επιπτώσεις συγκεκριμένων πολιτικών αποφάσεων (de Fraiture et al., 2007- Fischer et al., 1988- Rosegrant et al., 1995, 2001- Parry et al., 2004- Chaumet et al., 2009). Όλες αποσκοπούν στην ενημέρωση για τη λήψη αποφάσεων. Ωστόσο, εκείνα που είναι πιο κατάλληλα για τη διερεύνηση ποικίλων πιθανών αποτελεσμάτων ονομάζονται συχνά σενάρια. Αυτές οι διακρίσεις, μαζί με ορισμένα από τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες των μοντέλων, έχουν ήδη επανεξεταστεί από τους Reilly και Willenbockel (2010) και από τον Wise (2013). 

 

Αυτό που σημειώνουν, πάνω απ' όλα, οι εν λόγω αναθεωρητές είναι ότι υπάρχει συνολικά ένας ισχυρός βαθμός συνοχής μεταξύ των μοντέλων και των σεναρίων ότι δεν υπάρχει ανάγκη για έκτακτα μέτρα για την ενίσχυση της παραγωγής. Για να παραθέσουμε τα λόγια του FAO: "από τη σκοπιά του παγκόσμιου δυναμικού παραγωγής δεν θα πρέπει να υπάρχουν ανυπέρβλητοι περιορισμοί" (Alexandratos & Bruinsma, 2012). Κανείς δεν προβλέπει μια κλασική κρίση τύπου Ehrlich, εκτός αν ενσωματώσει ρητά στα σενάριά του κάποια μορφή κακοδιαχείρισης. Για παράδειγμα, η Αξιολόγηση της Χιλιετίας έχει ως ένα από τα τέσσερα σενάριά της το "Order through Strength" (OS) που προβλέπει χαμηλή συνεργασία και υψηλούς εμπορικούς φραγμούς. Υπό συνθήκες OS δεν υπάρχει συνολική παγκόσμια έλλειψη τροφίμων, αλλά υπάρχει αυξημένος υποσιτισμός και ακόμη και εμφύλιος πόλεμος σε τμήματα της Αφρικής. Αυτό είναι ένα σε γενικές γραμμές καθησυχαστικό συμπέρασμα, αλλά θα πρέπει ωστόσο να περιοριστεί από τη διαφαινόμενη σκιά της κλιματικής αλλαγής (Battisti and Naylor, 2009- Nelson et al., 2010). Ωστόσο, η συμφωνία ότι η παραγωγή τροφίμων είναι απίθανο να εξελιχθεί σε κατάσταση κρίσης (εξαιρουμένου του κλίματος) δεν έχει εξορίσει την κινδυνολογική αφήγηση στα μέσα ενημέρωσης (βλ. π.χ. Hincks, 2018). 

 

Ωστόσο, υπάρχουν λόγοι να υποθέσουμε ότι ακόμη και αυτή η σύγκλιση, η οποία προβλέπει όντως την ανάγκη αύξησης της παραγωγής, είναι υπερβολικά απαισιόδοξη. Το 2011 ερευνητές του Ινστιτούτου της Παγκόσμιας Τράπεζας πρότειναν ότι ο κόσμος παράγει ήδη αρκετά τρόφιμα για 14 δισεκατομμύρια ανθρώπους (Herren et al., 2011). Ο αριθμός αυτός υπερβαίνει κατά πολύ τις προβλέψεις του ΟΗΕ για τον πληθυσμό, ο οποίος αναμένεται να φθάσει τα 10-11 δισεκατομμύρια το 2050 και ίσως ακόμη και να μειωθεί στη συνέχεια (UN, 2017). Επιπλέον, τα μοντέλα έρχονται επίσης σε αντίθεση με τις παγκόσμιες τάσεις των τιμών των τροφίμων. 

 

Πριν από την έξαρση των τιμών το 2007/2008 που προκλήθηκε από τις αλλαγές στις πολιτικές των ΗΠΑ και της ΕΕ για τα βιοκαύσιμα (de Gorter et al., 2015), οι τιμές των τροφίμων μειώνονταν με ρυθμό περίπου 4% ετησίως. Μετά την εν λόγω αιχμή, οι τιμές φαίνεται να έχουν επιστρέψει περίπου σε αυτή την πορεία. Αυτή η μακροχρόνια μείωση, σε όλους τους τομείς της γεωργίας, υποδηλώνει έντονα ότι η προσφορά τροφίμων υπερβαίνει σημαντικά την τρέχουσα ζήτηση τροφίμων και ότι το χάσμα αν μη τι άλλο διευρύνεται. Η ακριβής έκταση αυτής της υπέρβασης δεν είναι σαφής, αλλά η εκτίμηση του FAO για το 2017 για τα παγκόσμια αποθέματα δημητριακών είναι 762 εκατομμύρια τόνοι. Η ποσότητα αυτή αντιπροσωπεύει περίπου το ένα τρίτο της ετήσιας παγκόσμιας παραγωγής (FAOSTAT). Συνεπώς, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε μοντελοποίηση, υπάρχουν ισχυροί λόγοι να υποθέσουμε ότι ακόμη και τα πιο αισιόδοξα μοντέλα εξακολουθούν να είναι απαισιόδοξα. Υπερεκτιμούν τη ζήτηση ή υποεκτιμούν την προσφορά ή και τα δύο. Τα γενικότερα ερωτήματα είναι τα εξής: Πώς συμβιβάζονται οι χαμηλές (και μειούμενες) τιμές των τροφίμων και οι συνεχείς παγκόσμιες ελλείψεις σε εμπορεύματα με τις προβλέψεις, που υποστηρίζονται από το GAPS και άλλα μοντέλα, για την ανάγκη παραγωγής περισσότερων τροφίμων; Είναι τα μοντέλα ελαττωματικά; Αν ναι, ποια είναι αυτά τα ελαττώματα; 

 

-- 5.1.2 Πόσο ελαττωματικά είναι τα μοντέλα του συστήματος τροφίμων;
 

Η χρήση ιδιαίτερα πολύπλοκων μοντέλων εγείρει πάντα πολλά ερωτήματα σχετικά με το πόσο καλά αντιπροσωπεύουν την πραγματικότητα (Scrieciu, 2007). Αλλά τα μοντέλα συστημάτων τροφίμων είναι ιδιαίτερα πολύπλοκα, καθώς επιδιώκουν να ενσωματώσουν βιοφυσικές, κοινωνικές, οικονομικές και θεσμικές συνιστώσες. Έτσι, μια κριτική που ασκείται ενίοτε σε τέτοια μοντέλα είναι η χρήση των θερμίδων ως μέτρο της διατροφής (π.χ. Herforth, 2015). Τόσο οι διατροφολόγοι όσο και όσοι αναζητούν έναν πιο διευρυμένο ορισμό της επισιτιστικής ασφάλειας έχουν επισημάνει ότι οι θερμίδες υπολείπονται κατά πολύ του ορισμού της επισιτιστικής ασφάλειας που υιοθετήθηκε στην Παγκόσμια Διάσκεψη Κορυφής του 1996: "Η επισιτιστική ασφάλεια υπάρχει όταν όλοι οι άνθρωποι, ανά πάσα στιγμή, έχουν φυσική και οικονομική πρόσβαση σε επαρκή, ασφαλή και θρεπτικά τρόφιμα για να καλύψουν τις διατροφικές τους ανάγκες και τις διατροφικές τους προτιμήσεις" (π.χ. Burchi et al., 2011). Έτσι, η επίτευξη της θερμιδικής επάρκειας μπορεί τελικά να είναι άσχετη. Για να πλαισιωθεί αυτή η ποικιλομορφία των κριτικών, τα πρωταρχικά ζητήματα με τα ποσοτικά μοντέλα χωρίζονται μερικές φορές σε τεχνικές αβεβαιότητες, μεθοδολογικές αβεβαιότητες και επιστημολογικές αβεβαιότητες (Funtowicz & Ravetz, 1990). Οι στενότερες τεχνικές ανησυχίες περιλαμβάνουν τα "κενά γνώσης και τις προτεραιότητες" που αναφέρθηκαν από τους Reilly και Willenbockel (2010), αλλά και από τον Wise (2013). Σε αυτό το επίπεδο οι εν λόγω συγγραφείς συμφωνούν ότι υπάρχουν πολύ σημαντικά προβλήματα με την ποιότητα των δεδομένων. Σε πολλές χώρες αυτό επεκτείνεται στην ποσοτικοποίηση ακόμη και των πιο βασικών εισροών των μοντέλων: φτώχεια, ΑΕΠ, διαθεσιμότητα νερού, ακόμη και απλός πληθυσμός. Το πρόβλημα των αμφισβητήσιμων δεδομένων αναδεικνύεται από την περίπτωση της Γκάνας. Η εθνική στατιστική υπηρεσία της ανακοίνωσε το 2010 ότι αναθεωρεί όλες τις μελλοντικές εκτιμήσεις του ΑΕΠ προς τα πάνω κατά 60%. Αυτό κατέστησε τη Γκάνα χώρα με χαμηλό μεσαίο εισόδημα κυριολεκτικά εν μία νυκτί (Jerven, 2012). Τέτοιες δυσκολίες αναγνωρίζονται (αν και τελικά απορρίπτονται) στο Food balance sheets: a handbook του FAO (FAO, 2001). Προβλήματα συγκρίσιμου μεγέθους ισχύουν επίσης για τη μοντελοποίηση των σχέσεων μεταξύ των σημείων δεδομένων. Σύμφωνα με τους Reilly και Willenbockel: "απαιτούνται περισσότερες εργασίες για την επικύρωση των στοιχείων των μοντέλων που χρησιμοποιούνται σε μελέτες ολοκληρωμένης αξιολόγησης". 

 

Όμως, οι συγγραφείς αυτοί προειδοποιούν εξίσου ότι η επικύρωση είναι δίκοπο μαχαίρι: η βαθμονόμηση των μοντέλων με βάση τις εμπειρίες του παρελθόντος, ιδίως παρουσία κλιματικών αλλαγών και άλλων πιθανών απότομων αλλαγών, εισάγει το πρόβλημα που είναι συνήθως γνωστό ως "υπερβολική προσαρμογή". Ορισμένες από αυτές τις δυσκολίες σε "τεχνικό" επίπεδο αναγνωρίζονται από τους ίδιους τους κατασκευαστές μοντέλων (π.χ. Bruinsma, 2003). Ένα ακόμη σημαντικό πρόβλημα είναι ότι, επειδή προέρχονται από πολλά διαφορετικά έθνη, τα σύνολα δεδομένων σε ξεχωριστά μέρη των μοντέλων βασίζονται σε διαφορετικές κλίμακες, χρονικές περιόδους και εννοιολογικά σχήματα (FAO, 2001). Ωστόσο, δεν υπάρχουν μέθοδοι για τη συμφιλίωση αυτών των διαφορών. Δεν αποτελεί ίσως έκπληξη το γεγονός ότι, έχοντας συζητήσει αυτούς τους περιορισμούς, οι Reilly και Willenbockel καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι: "τα αποτελέσματα των μοντέλων δεν πρέπει να παρερμηνεύονται ως προβλέψεις με σαφώς καθορισμένα διαστήματα εμπιστοσύνης. Αντίθετα, προορίζονται για να παρέχουν ποσοτικοποιημένες γνώσεις σχετικά με τις πολύπλοκες αλληλεπιδράσεις σε ένα εξαιρετικά αλληλεξαρτώμενο σύστημα και τις πιθανές γενικές επιδράσεις τάξης μεγέθους" (Reilly & Willenbockel, 2010). 

 

Το σχόλιο αυτό εγείρει ορισμένα σημαντικά ζητήματα. Το πρώτο είναι ότι αυτός ο περιορισμός φαίνεται να έχει γενικά διαφύγει από όσους επικαλούνται αυτούς τους αριθμούς. Δεύτερον, χωρίς διαστήματα εμπιστοσύνης κανείς -συμπεριλαμβανομένων των ίδιων των μοντελιστών- δεν γνωρίζει ποια είναι αυτή η "γενική τάξη μεγέθους των επιδράσεων". Μπορούμε να αποκτήσουμε εικόνα για το πώς αυτές οι αβεβαιότητες μπορεί να επηρεάζουν την ποιότητα των προβλέψεων εξετάζοντας μια εκτεταμένη κριτική που άσκησε ο Thomas Hertel στην προεδρική ομιλία του στην Αμερικανική Ένωση Αγροτικής και Εφαρμοσμένης Οικονομίας (American Agricultural and Applied Economics Association) (Hertel, 2011). 

 

Μια σημαντική υπόθεση στα μοντέλα FAO και σε άλλα μοντέλα, σημειώνει ο Hertel, αφορά τον τρόπο με τον οποίο συσχετίζουν τις τιμές, τη ζήτηση και την προσφορά. Εστιάζοντας στο ποσοτικό μοντέλο του FAO (πριν από το GAPS) σημειώνει ότι υπέθεσε ότι η γεωργική προσφορά ανταποκρίνεται ελάχιστα στις υψηλότερες τιμές. Η υπόθεση αυτή εισήχθη επειδή οι μετρήσεις για το πώς ανταποκρίνεται η προσφορά τροφίμων στη ζήτηση στη γεωργία έχουν ληφθεί κυρίως βραχυπρόθεσμα. Ωστόσο, η αποστολή αυτών των μοντέλων είναι μακροπρόθεσμη. Οι μετρήσεις που έγιναν μακροπρόθεσμα δείχνουν ότι η εικόνα της ελαστικότητας είναι πολύ διαφορετική. Ο Hertel υποστηρίζει ότι αν η μελλοντική αύξηση της ζήτησης ήταν αρκετά μεγάλη ώστε να αυξηθούν οι τιμές των τροφίμων, τότε αυτό με τη σειρά του θα τόνωνε την προσφορά. Έτσι, οι υψηλότερες γεωργικές τιμές αναμένεται να ευνοήσουν τις υψηλές αποδόσεις, να αυξήσουν τις τιμές της γης (προστατεύοντας την υπάρχουσα γη και φέρνοντας περισσότερη στην παραγωγή), να τονώσουν τη γεωργική έρευνα και να μειώσουν τη σπατάλη, και αυτό είναι πράγματι αυτό που δείχνουν τα μακροπρόθεσμα στοιχεία (Hertel, 2011). Ακόμα και η πτωτική τάση στην αύξηση των παγκόσμιων αποδόσεων των καλλιεργειών, η οποία σύμφωνα με τον FAO είναι ένας σημαντικός καθοριστικός παράγοντας για τη μελλοντική διαθεσιμότητα τροφίμων, μπορεί να είναι συνάρτηση των τιμών. Για το σκοπό αυτό, ο Hertel παραθέτει τον οικονομολόγο Robert Herdt: "η οικονομική πλευρά των σημαντικά υψηλότερων αποδόσεων δεν είναι ελκυστική" (International Rice Research Institute, 1979). Στο πλαίσιο αυτό, ο Hertel παραθέτει επίσης τον οικονομολόγο του FAO Jelle Bruinsma: "με τα κατάλληλα κίνητρα, μεγάλο μέρος της αυξημένης ζήτησης για δημητριακά και ελαιούχους σπόρους το 2050 θα μπορούσε να καλυφθεί με τη χρήση της υπάρχουσας τεχνολογίας". Επομένως, ο Hertel καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η συχνά παρατηρούμενη μακροπρόθεσμη "επιβράδυνση της αύξησης των αποδόσεων μπορεί απλώς να οφείλεται στην επιβράδυνση της αύξησης της καθαρής ζήτησης". Και συνοψίζει: "δεν είναι σαφές ότι τα μοντέλα που προκύπτουν είναι κατάλληλα για το είδος της μακροχρόνιας ανάλυσης της βιωσιμότητας που οραματίζεται εδώ". 

 

Για να συνοψίσουμε τον Hertel: υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι τα κίνητρα που δρουν στους αγρότες και σε άλλους φορείς λήψης αποφάσεων είναι το κλειδί για την εξήγηση της γεωργικής παραγωγικότητας, αλλά δεδομένου ότι οι τιμές των βασικών προϊόντων βρίσκονται σε μακροχρόνια πτώση, ο FAO μοντελοποιεί ένα σύστημα χαμηλών κινήτρων. Με αυτό ως υπόβαθρο, η επόμενη ενότητα είναι αφιερωμένη στην ανάλυση τεσσάρων πρόσθετων παραδοχών που διέπουν τα μοντέλα πρόβλεψης και χρησιμοποιώντας το GAPS ως παράδειγμα. 

 

συνεχίζεται στο Β μέρος

 

*************** 

 

Δικτυογραφία
(PDF) The Myth of a Food Crisis
https://www.researchgate.net/publication/344943680_The_Myth_of_a_Food_Crisis