Ξαναδιαβάζοντας Μακρυγιάννη μέσω Σεφέρη στον Ανάποδο (και Ανθελληνικό) Κόσμο της Νέας Τάξης Πραγμάτων

Γράφει ο Κωνσταντίνος Βαθιώτης

 

Στις 15 Ιουνίου 1987, μία ημέρα μετά τον θρίαμβο της Εθνικής ομάδας μπάσκετ ενάντια σε εκείνη της Ρωσίας, οι διαγωνιζόμενοι για τις Πανελλαδικές Εξετάσεις, όταν άκουσαν το θέμα της έκθεσης που έπρεπε να αναπτύξουν, πάγωσαν:

 

Είχα δυο αγάλματα περίφημα, μια γυναίκα κι ένα βασιλόπουλο, ατόφια – φαίνονταν οι φλέβες, τόσην εντέλειαν είχαν. Όταν χάλασαν τον Πόρον, τα ΄χαν πάρει κάτι στρατιώτες, και εις τ’ Άργος θα τα πουλούσαν κάτι Ευρωπαίων χίλια τάλαρα γύρευαν… Πήρα τους στρατιώτες, τους μίλησα: «Αυτά, και δέκα χιλιάδες τάλαρα να σας δώσουνε, να μη το καταδεχτείτε να βγουν από την πατρίδα μας. Δι’ αυτά πολεμήσαμεν». 

 

Με βάση το παραπάνω απόσπασμα του Μακρυγιάννη [Β΄, 303] να αναπτύξετε τις προσωπικές σας σκέψεις λαβαίνοντας υπόψη και τα ακόλουθα ερωτήματα: 

 

α) Πώς αντιλαμβάνεστε τη στάση του Μακρυγιάννη και ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η σημασία της; 

β) Βρίσκετε ότι έχουν επικαιρότητα σήμερα τα λόγια του; 

 

Επρόκειτο για ένα μάλλον απρόβλεπτο θέμα, που κατ’ αρχήν επέτρεπε στον μαθητή να συνδυάσει την φαντασία του με τις γνώσεις του, ωστόσο το πρώτο ερώτημα ήταν ικανό να προκαλέσει άγχος σε όποιους μαθητές (μάλλον ήσαν οι περισσότεροι) δεν είχαν μελετήσει ποτέ κείμενο του Μακρυγιάννη. 

 

Πάντως, το άγχος τους ήταν ίσως μικρότερο σε σχέση με το αντίστοιχο που είχαν νιώσει αρκετοί μαθητές εξετασθέντες στην Έκθεση των Πανελλαδικών του 1985, οι οποίοι δεν γνώριζαν τι σημαίνει «αρωγή» και «ευδοκίμηση». Το πολυσυζητημένο τότε θέμα ήταν διατυπωμένο ως εξής:

Ο άνθρωπος, ο αποφασισμένος να μάθει πολλά γράμματα και να διαπρέψει σε μια επιστήμη ή μια τέχνη, δεν αποβλέπει πια, κατά την επικρατούσα άποψη, στην προσωπική του μόνο ευδοκίμηση. Προσφέρει και στους άλλους πολύτιμη αρωγή. 

 

Φαίνεται ότι η προπόνηση των μαθητών ενόψει της ανάγκης εξοικείωσης με την τόσο χρήσιμη στην νεοταξίτικη εποχή του μαζικού εμβολιασμού αρχή της κοινωνικής αλληλεγγύης γινόταν ήδη από τότε! 

 

Το εκθεσιακό απόσπασμα του Μακρυγιάννη μνημονεύει και ο Γιώργος Σεφέρης στις «Δοκιμές» του1. Μάλιστα, η σχετική ενότητα που το περιέχει κυκλοφόρησε το 1975 και σε αυτοτελές τευχίδιο με τον τίτλο «Ένας Έλληνας – Ο Μακρυγιάννης».  

 

Λαμβάνοντας αφορμή από το σχετικό απόσπασμα, ο ποιητής πλέκει το εγκώμιο του ήρωα της Επαναστάσεως, γράφοντας τα ακόλουθα2: 

«Δεκαπέντε χρυσοποίκιλτες ακαδημίες δεν αξίζουν την κουβέντα αυτού του ανθρώπου. Γιατί μόνο σε τέτοια αισθήματα μπορεί να ριζώσει και ν’ ανθίσει η μόρφωση του Γένους. Σε αισθήματα πραγματικά και όχι σε αφηρημένες έννοιες περί του κάλλους των αρχαίων ημών προγόνων ή σε καρδιές αποστεγνωμένες που έχουν πάθει καταληψία από το φόβο του χύδην όχλου». 

 

Λίγες σελίδες πιο πάνω, ο Σεφέρης έχει δημιουργήσει ένα υπέροχο απόφθεγμα3: 

«Tα γράμματα είναι από τις πιο ευγενικές ασκήσεις κι από τους πιο υψηλούς πόθους του ανθρώπου. Η παιδεία είναι ο κυβερνήτης του βίου. Κι επειδή οι αρχές αυτές είναι αληθινές, πρέπει να μην ξεχνούμε πως υπάρχει μια καλή παιδεία – εκείνη που ελευθερώνει και βοηθά τον άνθρωπο να ολοκληρωθεί σύμφωνα με τον εαυτό του· και μια κακή παιδεία – εκείνη που διαστρέφει και αποστεγνώνει και είναι μια βιομηχανία που παράγει τους ψευτομορφωμένους και τους νεόπλουτους της μάθησης, που έχουν την ίδια κίβδηλη ευγένεια με τους νεόπλουτους του χρήματος». 

 

Με βάση την σκέψη αυτή, ο Σεφέρης προβαίνει σε μια σημαντική εκτίμηση4: 

«Αν ο Μακρυγιάννης μάθαινε γράμματα την εποχή εκείνη, πολύ φοβούμαι πως θα έπρεπε να απαρνηθεί τον εαυτό του, γιατί την παιδεία την κρατούσαν στα χέρια τους οι τροπαιούχοι του άδειου λόγου». 

 

Ο ποιητής συνεχίζει να υφαίνει το προφίλ του Μακρυγιάννη συμπληρώνοντας: 

«Δεν επαινώ τον Μακρυγιάννη γιατί δεν έμαθε γράμματα, αλλά δοξάζω τον πανάγαθο Θεό που δεν έδωσε τα μέσα να τα μάθει. Γιατί αν είχε πάει σε δάσκαλο, θα είχαμε ίσως πολλές φορές τον όγκο των Απομνημονευμάτων σε μια γλώσσα όλο κουδουνίσματα και κορδακισμούς»5. 

«Δεν ήταν ορεισίβιος ακαλλιέργητος βάρβαρος, αλλά μια από τις πιο μορφωμένες ψυχές του ελληνισμού»6. 

«Λαϊκή παιδεία δε σημαίνει μόνο να διδάξουμε το λαό αλλά και να διδαχτούμε από το λαό»7. 

«Υπάρχουν κάτι πεισματάρικα φυτά που όταν πιάσει η ρίζα τους, προχωρούν γκρεμίζοντας φράχτες, σπάζοντας ταφόπετρες»8. 

 

Εν συνεχεία, ο Σεφέρης εστιάζει την προσοχή του στον πρώτο στίχο από την δεύτερη στροφή του εθνικού μας ύμνου, σχολιάζοντας: 

 

«Απ’ τα κόκαλα βγαλμένη, τραγουδούσε ο Σολωμός. Η ιδέα του ήταν αληθινή. Η ελληνική επανάσταση ήταν βγαλμένη από το μεδούλι των κοκάλων των ζωντανών Ελλήνων. Και γι’ αυτό πέτυχε, και γι’ αυτό δε σταμάτησε και πραγματοποιείται σ’ όλο τον 19ο αιώνα, και γι’ αυτό δεν τέλειωσε ακόμη η πραγματοποίησή της. Ο σημερινός πόλεμος της πατρίδας μας –δεν είναι υπερβολή να το πούμε– είναι μια συνέχεια της επανάστασης του ΄21». 

 

Αν, όμως, ο Σεφέρης ζούσε στην σημερινή εποχή, δηλ. στην εποχή των εναλλασσόμενων ή διαδοχικών πολέμων, είτε ενάντια σε αόρατους είτε σε ορατούς εχθρούς, και μελετούσε την στάση των Ελλήνων, τότε θα διαπίστωνε ότι η φράση του «ο σημερινός πόλεμος της πατρίδας μας είναι μια συνέχεια της επανάστασης του ΄21» δεν θα ήταν απλώς υπερβολική, αλλά άτοπη. 

 

Διότι οι Έλληνες πολίτες του 2022 έχουν πάψει προ πολλού να μάχονται για την πατρίδα τους, καθώς και για την διατήρηση των θεμελιωδών χαρακτηριστικών του ανθρώπου: του αυτεξουσίου και της αξιοπρέπειας. 

 

Το ανωτέρω μήνυμα του Μακρυγιάννη υπέρ της ανθεκτικότητας των Ελλήνων σε δελεαστικές προσφορές ξεπουλήματος μοιάζει να προέρχεται από κάποιο ξεθωριασμένο πάπυρο μιας ρομαντικής εποχής που είναι παντελώς ασυμβίβαστη με την ρητορική της Νέας Τάξης Πραγμάτων. 

 

Η Μακρυγιάννειος συμβουλή [τα δύο αγάλματα] «και δέκα χιλιάδες τάλαρα να σας δώσουνε, να μη το καταδεχτείτε να βγουν από την πατρίδα μας» έχει αντικατασταθεί από το ακόλουθο νεοταξίτικο σύνθημα:  

«Πωλείται πατρίς – πωλείται ψυχή».  

 

Διότι εκείνο που μετρά σε ένα «περιβάλλον παγκοσμιοποίησης» είναι ακριβώς οι ανάγκες του «παγκόσμιου χωριού» (ορθότερα: κλουβιού) και όχι οι ανάγκες των πολιτών ή των κρατών που ανήκουν σε αυτό το «χωριό».  

 

Όλως παραδόξως, όμως, οι παγκόσμιες ανάγκες εξυπηρετούν τελικώς το βαλάντιο των ολιγαρχών μιας ευάριθμης διεθνούς ελίτ.  

 

Είναι η ίδια ελίτ που αναποδογυρίζει την σημασία των κρίσιμων λέξεων: 

 

Μιμούμενοι τον Μακρυγιάννη, οι προσκυνημένοι στην Νέα Τάξη Πραγμάτων (ανθ)Έλληνες πολιτικοί πιπιλούν την καραμέλα της ανθεκτικότητας, με την διαφορά ότι απεχθάνονται την ανθεκτικότητα των πολιτών στα εκάστοτε καταστροφικά δρακόντεια μέτρα που εφαρμόζουν συντονισμένα οι μαριονέτες του παγκόσμιου χωριού-κλουβιού και αξιώνουν μια εννοιολογικά διαστρεβλωμένη ανθεκτικότητα με την εξής σημασία: 

Π.χ., για να είναι ανθεκτική η δημόσια υγεία και, αντιστοίχως, ανθεκτικός ο πλανήτης μας που υποστηρίζεται προπαγανδιστικά ότι κινδυνεύει από την κλιματική αλλαγή, θα πρέπει να μην αντιστέκεται ΚΑΝΕΝΑΣ ΠΟΛΙΤΗΣ σε ό,τι αποφασίζεται ετσιθελιστικά από τις ολιγαρχικές αυθεντίες των ειδικών! 

 

Έτσι, στον θαυμαστό ανάποδο κόσμο της Νέας Τάξης Πραγμάτων, η ανθεκτικότητα μετατρέπεται σε μαλθακότητα: Κάθε πολίτης θα πρέπει να «κάθεται σούζα» στις παγκόσμιες ντιρεκτίβες που εκδίδει ο αόρατος μαριονετίστας, εμπιστευόμενος τυφλά την εφαρμογή τους από τις υποτεταγμένες σε αυτόν κυβερνητικές μαριονέτες, τύπου Μητσοτάκη, Μακρόν, Ζελένσκι και σια.  

 

Άρα ανθεκτικότητα σημαίνει να αντέχουμε στα πάσης φύσεως δρακόντεια υγειονομικά ή κλιματικά μέτρα που υποτίθεται ότι αποφασίζονται για το καλό μας, αλλά τελικώς φέρνουν την καταστροφή μας, όχι μόνο υπό την ιδιότητά μας ως πολιτών αλλά πρωτίστως ως ανθρώπων. 

 

Μάλιστα, οι πανούργοι νεοταξίτες δεν έχασαν την ευκαιρία να καπηλευτούν ένα πασίγνωστο χωρίο από τα Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη, το νόημα του οποίου διαστρέβλωσαν καθ’ ον τρόπον τους συμφέρει. Για να επιτευχθεί η ανθεκτικότητα, διάβαζε: μαλθακότητα του πολίτη έναντι των δρακόντειων υγειονομικών μέτρων και, ειδικότερα, του υποχρεωτικού εμβολιασμού, οι ελληνικοί βραχίονες της Παγκόσμιας Υγειονομικής Δικτατορίας σκέφθηκαν να στηρίξουν την επιταγή της κοινωνικής αλληλεγγύης στο ακόλουθο Μακρυγιάννειο απόσπασμα:  

τούτη τὴν πατρίδα τὴν ἔχομεν ὅλοι μαζί, καὶ σοφοὶ κι ἀμαθεῖς, καὶ πλούσιοι καὶ φτωχοί, καὶ πολιτικοὶ καὶ στρατιωτικοί, καὶ οἱ πλέον μικρότεροι ἄνθρωποι. Ὅσοι ἀγωνιστήκαμεν, ἀναλόγως ὁ καθείς, ἔχομεν νὰ ζήσομεν ἐδῶ. Τὸ λοιπὸν δουλέψαμεν ὅλοι μαζὶ νὰ τὴ φυλᾶμε κι ὅλοι μαζί, καὶ νὰ μὴ λέγει οὔτε ὁ δυνατὸς «ἐγώ», οὔτε ὁ ἀδύνατος. Ξέρετε πότε νὰ λέγει ὁ καθεὶς «ἐγώ»; ὅταν ἀγωνιστεῖ μόνος του καὶ φκιάσει ἢ χαλάσει, νὰ λέγει «ἐγώ»· ὅταν ὅμως ἀγωνίζονται πολλοὶ καὶ φκιάνουν, τότε νὰ λένε «ἐμεῖς». Εἴμαστε στὸ «ἐμεῖς» κι ὄχι στὸ «ἐγώ». Καὶ στὸ ἑξῆς νὰ μάθομε γνώση, ἂν θέλομε νὰ φκιάσομε χωριὸ νὰ ζήσομε ὅλοι μαζί.
 

Θαυμάστε πόσο ωραία ταιριάζει στο νεοταξίτικο αφήγημα του κομμουνιστικού καπιταλισμού που καλλιεργείται μέσα στους κόλπους του «παγκόσμιου χωριού-κλουβιού» η έκκληση του Μακρυγιάννη για υποχώρηση του εγώ έναντι του εμείς! Δεν ενδιαφέρει τι θέλει να κάνει με το σώμα του ο κάθε πολίτης ξεχωριστά, αλλά ποιο είναι το συμφέρον ολόκληρης της κοινωνίας!9 

 

Γι’ αυτό, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας στο τηλεοπτικό μήνυμα που είχε απευθύνει προς τον ελληνικό λαό με αφορμή τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου 2020 (ένα ακόμη μήνυμα έμπλεο κουδουνισμάτων και κορδακισμών, κατά την προαναφερθείσα ρήση του Σεφέρη) είπε: 

 

Η ατομική ευθύνη, η συνεργασία και η αλληλεγγύη βρίσκονται στην καρδιά του νέου πατριωτισμού [sic] που έχουμε ανάγκη. Για να θωρακίσουμε το «εμείς» και να κρατήσουμε την πατρίδα όρθια, καλούμαστε να παραμερίσουμε το «εγώ», καθώς και προσωρινά ατομικές μας ελευθερίες, για να προασπίσουμε το υπέρτατο συλλογικό αγαθό της δημόσιας υγείας!
 

Στο ίδιο μήνυμα, η Π.τ.Δ. προσπάθησε να χαϊδέψει τα αφτιά του τρομοκρατημένου λαού, δηλώνοντας: 

Σήμερα, οι Έλληνες δίνουμε ακόμα μια ιστορική μάχη, δεν είμαστε μόνοι, θα νικήσουμε. Του χρόνου θα γιορτάσουμε με λαμπρότητα τα 200 χρόνια από την επανάσταση του 1821. 

 

Φυσικά, από τότε πέρασαν δύο ολόκληρα χρόνια, αλλά με καμία λαμπρότητα δεν εορτάσθηκαν ούτε τα 200 ούτε τα 201 χρόνια από την ελληνική επανάσταση. Είναι προφανές ότι η κ. Σακελλαροπούλου ανήκει στους, κατά τον προμνημονευθέντα χαρακτηρισμό του Σεφέρη, τροπαιούχους του άδειου λόγου, που έχουν αναλάβει την αποστολή να νανουρίζουν τους βρεφοποιημένους πολίτες!  

 

Όπως ήταν αναμενόμενο, και στον φετινό εορτασμό της 25ης Μαρτίου είδαμε να εξευτελίζονται οι παρελαύνοντες, αφού υποχρεώθηκαν να φορούν μάσκα. Μασκοφορεμένοι παρήλασαν ακόμη και οι εύζωνες, η φρικτή εικόνα των οποίων έστειλε ένα ακόμη ανάποδο μήνυμα: 

 

Οι εξ ορισμού ατρόμητοι τσολιάδες φορούν μάσκα, διότι σκιάζονται τον αόρατο εχθρό! 

 

Είδαμε να παρελαύνει και μία διμοιρία πυρηνικής, βιολογικής και χημικής άμυνας με αντιασφυξιογόνες μάσκες. Ας ελπίσουμε ότι δεν θα έρθει η στιγμή που οι πολίτες θα πρέπει να φορούν τέτοιες μάσκες! 

 

Φυσικά, τα ανδρείκελα των επισήμων που παρέστησαν στην παρέλαση ήσαν αυστηρώς μασκοφορεμένα με λευκά ή μαύρα μουρόπανα, τα μόνα «πρόσωπα» που πρέπει να ένιωθαν εξαιρετικά άνετα φορώντας κυριολεκτικώς μάσκα, αφού μεταφορικώς ήσαν ανέκαθεν μασκοφορεμένα.  

 

Όσοι παρακολούθησαν και την φετινή παρέλαση-παρωδία, ακούγοντας τον εθνικό ύμνο χωρίς να βρίσκονται σε εθνικό ύπνο, είναι βέβαιον ότι αναρωτήθηκαν τι μπορούμε να κάνουμε για να είμαστε οπλισμένοι με resilience, δηλ. με ανθεκτικότητα, απέναντι στο διαρκές ρεζίλεμα της πατρίδας μας. 

 

Ο Σεφέρης έχει δώσει μιαν επίκαιρη απάντηση, όπου, μεταξύ άλλων, υπάρχει αναφορά και στα φίμωτρα10:

• Τὸ μόνο ποὺ μποροῦμε νὰ κάνουμε εἶναι νὰ κουβεντιάζουμε μὲ γνωστοὺς καὶ μ᾿ ἀγνώστους συντρόφους·   
• νὰ προσέχουμε τὰ μηνύματα καὶ αὐτῶν καὶ τῶν ἀληθινῶν πνευματικῶν προγόνων μας·  
• νὰ καθαρίζουμε τὴ συνείδησή μας ἀπὸ τὶς πρόσκαιρες φαντασιοπληξίες·   
• καὶ νὰ πιστεύουμε πὼς ἕνας τόσο μεγάλος πόνος ὅπως ὁ σημερινὸς δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ μᾶς ὁδηγήσει σὲ μία μεγάλη ἀνάσταση, καὶ νὰ κοιτάζουμε πὼς θὰ εἴμαστε ἕτοιμοι νὰ φανοῦμε ἀντάξιοί της·  
• νὰ κάνουμε τὸ χρέος μας – «ποίημα τοῦ χρέους» ὀνόμαζε ἕνα ἀπὸ τὰ μεγάλα του ποιήματα ὁ Σολωμός.   
• Ἡ ἀνάσταση αὐτὴ δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι παρὰ μία ἀνάσταση τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου, μὲ τὴν πιὸ βαριὰ ἔννοια.
• Καὶ σὰν τέτοια, θὰ πρέπει νὰ καταργήσει τὶς ὠμότητες, τὰ φίμωτρα, τὶς φυλακές, τὶς ὑποκρισίες.   
• Θὰ πρέπει νὰ εἶναι ἔτσι, ἢ θὰ ἔχουν πάει, ἀλίμονο, ὅλα αὐτὰ ποὺ ζοῦμε τώρα στὰ χαμένα
• θὰ εἶναι ἔτσι, ἢ θὰ ἔχει πέσει ὁ κόσμος σὲ μία κατάσταση γενικῆς νεκροφάνειας. 

Καὶ ἂν γίνει αὐτὸ ποὺ πιστεύουμε καὶ ἀγωνιζόμαστε γιὰ νὰ γίνει, τότε εἶναι πολὺ πιθανό, πὼς στὴν πατρίδα μας, ὅπου γιὰ πρώτη φορὰ οἱ ἀνθρώπινες ἀξίες εἶδαν τὸ φῶς, οἱ φωτισμένοι καὶ οἱ μορφωμένοι θὰ καταλάβουν, γιατί ἀκριβῶς θὰ εἶναι πραγματικοὶ φωτισμένοι καὶ μορφωμένοι, πὼς ἡ παιδεία τῆς ψυχῆς τους θὰ ἔχει πολλὰ νὰ ὠφεληθεῖ ἀπὸ ἕνα ἔργο σὰν τοῦ Μακρυγιάννη, ποὺ εἶναι, καθὼς πιστεύω, ἡ συνείδηση ἑνὸς ὁλόκληρου λαοῦ – μία πολύτιμη διαθήκη. 

 

Για την ισχνή μειοψηφία των αφυπνισμένων που παρατηρούν ανήσυχοι την συμπαγή πλειοψηφία των πλανεμένων, των φοβισμένων αλλά και των πουλημένων, λειτουργούν ως βάλσαμο τα λόγια του Μακρυγιάννη από τον Α΄ Τόμο των Απομνημονευμάτων του11: 

 

Κι ἂν εἴμαστε ὀλίγοι εἰς τὸ πλῆθος τοῦ Μπραΐμη, παρηγοριόμαστε μ’ ἕναν τρόπον, ὅτι ἡ τύχη μᾶς ἔχει τοὺς Ἕλληνες πάντοτε ὀλίγους. Ὅτι ἀρχὴ καὶ τέλος, παλαιόθεν καὶ ὡς τώρα, ὅλα τὰ θερὶα πολεμοῦν νὰ μᾶς φᾶνε καὶ δὲν μποροῦνε· τρῶνε ἀπό μᾶς καὶ μένει καὶ μαγιά. Καὶ οἱ ὀλίγοι ἀποφασίζουν νὰ πεθάνουν· κι’ ὅταν κάνουν αὐτείνη τὴν ἀπόφασιν, λίγες φορὲς χάνουν καὶ πολλὲς κερδαίνουν. Ἡ θέση ὁπού εἴμαστε σήμερα ἐδῶ εἶναι τοιούτη· καὶ θὰ ἰδοῦμεν τὴν τύχη μας οἱ ἀδύνατοι μὲ τοὺς δυνατούς. 

 

Παραπομπές  

 

1. Εκδ. Ίκαρος, Αθήναι 1981, Δ´. 

2. Σελ. 19. 

3. Σελ. 15. 

4. Αυτόθι. 

5. Αυτόθι. 

6. Ό.π., σελ. 16. 

7. Ό.π., σελ. 17. 

8. Αυτόθι. 

9. Για κριτική κατά της ωφελιμιστικής-κολλεκτιβιστικής σύλληψης, σύμφωνα με την οποία ένας πολίτης που έχει δύο υγιή νεφρά θα ήταν υποχρεωμένος να δώσει το ένα σε όποιον το έχει ανάγκη βλ. Βαθιώτη, Από την πανδημία στην κλιματική αλλαγή. Συντονισμένα τρομο-κράτη σε φόντο παγκόσμιας διακυβέρνησης, εκδ. Αλφειός, Αθήνα 2021, σελ. 226.  

10. Ό.π., σελ. 42. 

11. Σελ. 170-171. Βλ. και Καργάκο, Μαθήματα Νεοελληνικής Ιστορίας (Παραδόσεις), τόμ. Β΄2, Μεγάλες μορφές και μεγάλες στιγμές του ΄21, εκδ. Γεωργιάδης, Αθήνα 2010, σελ. 237.

 

πηγή