Η Προστακτική ΔΕΝ παίρνει αύξηση! (Ποτέ!)

Γράφει ο Μηνάς Κασιμάτης.

 

Το να βάζει κάποιος αύξηση στην Προστακτική, πρόκειται για ένα από τα πιο συνηθισμένα γλωσσικά λάθη που συναντάμε (και ενίοτε υποπίπτουμε όλοι). Καλόν είναι λοιπόν να το ξεκαθαρίσουμε, με χρήση μάλιστα συγκεκριμένων παραδειγμάτων, τα οποία θα μας βοηθήσουν να αποφεύγουμε τούτο το σφάλμα.

 

Στην Νεοελληνική, πολλά ρήματα δεν παίρνουν αύξηση στους παρελθοντικούς χρόνους (δηλ. Παρατατικό και Αόριστο), όπως έπαιρναν παλιά. Π.χ. το ρ. “δωρίζω”, στον Παρατατικό σήμερα είναι “δώριζα“ και στον Αόριστο “δώρισα”, παλιά όμως ήταν “εδώριζα“ και “εδώρισα” αντιστοίχως. Σε αυτά τα ρήματα, το γ΄ ενικό τής Οριστικής τού Παρατατικού (αυτός δώριζε [αντί εδώριζε που ήταν παλιά]) και τού Αορίστου (αυτός δώρισε [αντί εδώρισε που ήταν παλιά]) είναι ίδια με το β΄ ενικό τής Προστακτικής αφ’ ενός τού Ενεστώτος (Εσύ δώριζε! [Δηλ. Εσύ να δωρίζεις!]) αφ’ ετέρου τού Αορίστου (Εσύ δώρισε! [Δηλ. Εσύ να δωρίσεις!]).

 

Αποτέλεσμα αυτής τής ομοιότητος στα παραπάνω ρήματα, είναι πολλοί να μπερδεύονται, σχηματίζοντας ίδια με την Οριστική (Παρατατικού και Αορίστου), και την Προστακτική (Ενεστώτος και Αορίστου αντιστοίχως) σε σύνθετα ρήματα, τα οποία όμως και στα Νεοελληνικά παίρνουν κανονικά την αύξηση στους παρελθοντικούς χρόνους.  

 

Έτσι π.χ. έχουμε το ρήμα “υπογράφω”. Στην Οριστική Παρατατικού το ρήμα κάνει (εγώ) “υπέγραφα” (παίρνει δηλ. εσωτερική χρονική αύξηση), άρα στο γ’ ενικό (αυτός) “υπέγραφε” (π.χ. Ο Γιώργος υπέγραφε όλη μέρα συμβόλαια). Στην Προστακτική (Ενεστώτος) όμως, που, όπως είπαμε, δεν παίρνει ΠΟΤΈ αύξηση (ούτε στην Αρχαία ούτε στην Καθαρεύουσα ούτε στην Δημοτική!), το β’ ενικό σχηματίζεται ως “υπόγραφε” (π.χ. Εσύ υπόγραφε ό,τι σού δίνω και μη διαμαρτύρεσαι!).  

 

Τα ανάλογα και με την Οριστική Αορίστου: Το ρήμα κάνει (εγώ) “υπέγραψα”, άρα στο γ’ ενικό (αυτός) “υπέγραψε” (π.χ. Ο Γιώργος υπέγραψε ένα συμβόλαιο). Στην Προστακτική (Αορίστου) όμως, που, επαναλαμβάνω, δεν παίρνει ΠΟΤΈ αύξηση, το β’ ενικό σχηματίζεται ως “υπόγραψε” (π.χ. Εσύ υπόγραψε αυτήν την αίτηση).  

 

Στην θεωρία, θα πει κάποιος, ωραία είναι όλα αυτά. Στην πράξη (εν τη ρύμη τού λόγου) όμως;…  

 

Ένας εύκολος τρόπος, για να αποφεύγουμε τούτο το λάθος, είναι να σκεπτόμαστε το σύνθετο ρήμα στην απλή του μορφή, χωρίς δηλ. την πρόθεση. Έτσι λοιπόν, αν δεν νοιώθουμε σίγουροι για το τι να επιλέξουμε (υπόγραψε ή υπέγραψε;) στην φράση «υπόγραψέ μου/υπέγραψε μου, σε παρακαλώ, αυτά τα συμβόλαια», σκεφτόμαστε πώς θα λέγαμε την ίδια φράση χωρίς την πρόθεση: “γράψε μου” ή “έγραψέ μου” αυτά τα έγγραφα; Φυσικά “γράψε μου”! Άρα υπό+γράψε = υπΟγραψε.  

 

Αντιστοίχως στην φράση «Ο Ανδρέας υπόγραψε/υπέγραψε την αίτηση», υπήρχε ποτέ περίπτωση να πούμε (απλοποιώντας πάλι το ρήμα) «Ο Ανδρέας γράψε…»; Όχι φυσικά! «Ο Ανδρέας έγραψε…» θα λέγαμε όλοι σωστά. Άρα υπό+έγραψε = υπΈγραψε!  

 

Πριν προχωρήσουμε, να επισημάνουμε ότι υπάρχουν δύο ειδών αυξήσεις· η συλλαβική αύξηση, κατά την οποίαν, στα ρήματα που αρχίζουν από σύμφωνο, προστίθεται μία συλλαβή (π.χ. γράφω –> έγραφα, οι δύο συλλαβές έγιναν τρεις) και η χρονική αύξηση, κατά την οποίαν, στα ρήματα που αρχίζουν από φωνήεν (βραχύχρονο), το φωνήεν αυτό μετατρέπεται σε ένα άλλο (μακρόχρονο) (π.χ. ελπίζω –> ήλπιζα, το -ε- μετετράπη σε -η-, δίχως να αυξηθούν οι συλλαβές [τρεις]). Η δε αύξηση στα σύνθετα ρήματα (η οποία λαμβάνει χώρα μέσα στην λέξη και όχι στην αρχή της) ονομάζεται εσωτερική αύξηση, και είναι πάλι είτε -σπανίως- συλλαβική (π.χ. προτρέπω –> προέτρεπα, οι τρεις συλλαβές έγιναν τέσσερεις) είτε -συνήθως- χρονική (π.χ. υπογράφω –> υπέγραφα, οι τρεις συλλαβές παρέμειναν τρεις).  

 

Αφού εξετάσαμε όλα τα παραπάνω, πάμε να τα κάνουμε “κτήμα μας“ με μια σειρά από παραδείγματα που ακολουθούν:  

 

Παραδείγματα, στα οποία πιο συχνά κάνουμε λάθος στην Προστακτική: 

• Αυτός ανέφερε στην αστυνομία μια κλοπή (ανά+έφερε), αλλά εσύ ανάφερέ μου τι συνέβη (ανά+φέρε).  
• Αυτός υπέγραψε τα συμβόλαια (υπό+έγραψε), αλλά εσύ υπόγραψε τα συμβόλαια (υπό+γράψε).  
• Αυτός διέγραψε μια πρόταση (διά+έγραψε), αλλά εσύ διάγραψε από το μυαλό σου αυτό που άκουσες (διά+γράψε).  
• Αυτός ανέμενε το λεωφορείο επί δύο ώρες (ανά+έμενε), αλλά εσύ ανάμενε νέα μου (ανά+μένε). [σ.σ. Δυστυχώς αυτήν την Προστακτική την μαθαίνουν λάθος και στον Στρατό οι φαντάροι, στις οδηγίες που λαμβάνουν, για να λένε ως σκοποί].  
• Αυτός επέμεινε στην άποψή του (επί+έμεινε), αλλά εσύ επίμεινε στην δική σου άποψη, όσο και αν σε πιέζει (επί+μείνε). [σ.σ. Ναι, το “επίμεινε”, όσο και αν τυχόν σας ξενίζει, είναι το σωστό εν προκειμένω στην Προστακτική!].  
• Ο ασθενής ανέπνεε με δυσκολία (ανά+έπνεε), αλλά «ανάπνεε βαθιά!» μού παρήγγειλε ο γιατρός, καθώς με ακροαζόταν (ανά+πνέε).  
• Ο κρατούμενος απέδρασε από το κελλί του (από+έδρασε), αλλά εσύ απόδρασε, διότι το ξημέρωμα θα σε εκτελέσουν! (από+δράσε).  
• Το δηλητήριο δεν επέδρασε ακόμα (επί+έδρασε), αλλά εσύ επίδρασε πάνω στο παιδί μου με θετικό τρόπο, αλλιώς θα έχεις να κάνεις μαζί μου! (επί+δράσε).  
• Ο παππούς μου επέζησε τής Μικρασιατικής Καταστροφής (επί+έζησε), αλλά εσύ επίζησε διότι τα παιδιά σου σε έχουν ανάγκη! (επί+ζήσε).  
• Το αφεντικό μού ανέθεσε μια επίπονη εργασία (ανά+έθεσε), αλλά εσύ ανάθεσέ μου μια δύσκολη αποστολή, για να αποδείξω τι αξίζω! (ανά+θέσε)  
• Αυτός υπέβαλε τα σέβη του (υπό+έβαλε), αλλά εσύ υπόβαλε τα απαραίτητα δικαιολογητικά (υπό+βάλε). [Με ένα -λ-, διότι είναι στιγμιαίος χρόνος και στα δύο -Αόριστος]  
• Αυτός με υπέβαλλε επί χρόνια σε βασανιστήρια (υπό+έβαλλε), αλλά εσύ υπόβαλλε τα σέβη σου κάθε φορά που έρχεσαι στο γραφείο μου (υπό+βάλλε) [Με δύο -λ-, διότι είναι διαρκείας χρόνοι και στα δύο -Οριστική Παρατατικού και Προστακτική Ενεστώτος]  
• Ο Ανδρέας υπερέβαλε (δηλ. ήταν υπερβολικός) στην αντίδρασή του (υπέρ+έβαλε), αλλά εσύ υπέρβαλε αν θες να σε προσέξουν! (υπέρ+βάλε).  
• Ο ομιλητής επανέλαβε την φράση του (επί+ανά+έλαβε), αλλά εσύ επανάλαβε την φράση σου (επί+ανά+λάβε). [σ.σ. Και αυτή είναι η 2η Προστακτική που μαθαίνουν λάθος στον Στρατό οι φαντάροι, στις οδηγίες που λαμβάνουν, για να λένε ως σκοποί!].  
• Ο καθηγητής μού επέτρεψε να πάω για λίγο στο μπάνιο (επί+έτρεψε), αλλά εσύ επίτρεψέ μου να διαφωνήσω με αυτά που λες (επί+τρέψε).  
• Ένας ταραξίας κατέστρεψε την εκδήλωση (κατά+έστρεψε), αλλά εσύ κατάστρεψε αυτά τα έγραφα για να μην πέσουν σε λάθος χέρια (κατά+στρέψε).  
• Ο τάδε συνέπραξε στο έγκλημα (συν+έπραξε), εσύ σύμπραξε στην προσπάθειά μας (συν+πράξε -το -ν- μπροστά από το π γίνεται -μ-).  
• Ο συγγραφέας εξέδωσε το νέο του βιβλίο (εκ+έδωσε –το -κ- μπροστά από φωνήεν γίνεται -ξ-], αλλά εσύ έκδωσε επιτέλους κανένα βιβλίο (εκ+δώσε)!  
• Αυτός εξέφρασε την άποψή του (εκ+έφρασε ), αλλά εσύ έκφρασε την άποψή σου (εκ+φράσε).  
• Ο Γιώργος εξέλαβε την καλοπροαίρετη παρατήρησή μου ως προσβολή (εκ+έλαβε), αλλά εσύ έκλαβέ το όπως θες (εκ+λάβε)! 
• Η εταιρεία εξεδήλωσε το ενδιαφέρον της για την ανάληψη αυτού τού έργου (εκ+εδήλωσε), αλλά εσύ εκδήλωσέ της το ενδιαφέρον σου· θα το εκτιμήσει (εκ+δήλωσε)!  
• Αυτός συνέβαλε στην επιτυχή διοργάνωση τής βραδιάς (συν+έβαλε), αλλά εσύ σύμβαλε στην αποκατάσταση των σχέσεών μας (συν+βάλε –το -ν- μπροστά από το -β- γίνεται -μ-).  
• Ο τραγουδιστής ενέταξε στο πρόγραμμά του και ροκ τραγούδια (εν+έταξε), αλλά εσύ ένταξε στο πρόγραμμά σου και μια επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο (εν+τάξε).  
• Ο συμβολαιογράφος συνέταξε ένα συμβόλαιο (συν+έταξε), αλλά εσύ σύνταξε μια επιστολή (συν+τάξε).  
• Ο μάρτυς περιέγραψε στο δικαστήριο όσα είχε δει (περί+έγραψε), αλλά εσύ περίγραψέ μου τι είδες (περί+γράψε).  
• Ο δάσκαλος απέβαλε τον μαθητή (από+έβαλε), αλλά εσύ απόβαλε το άγχος σου (από+βάλε).  
• Ο πελάτης παρήγγειλε μια μακαρονάδα, αλλά… «Μπάμπη, παράγγειλε άλλη μια γύρα σουβλάκια, σε παρακαλώ»! [Τα ρήματα που έχουν φωνήεν ως πρώτο γράμμα -π.χ. αγγέλλω (εν προκειμένω), ελπίζω κ.α.-, την αύξηση την παίρνουν ως “χρονική”, δηλ. δεν προστίθεται ένα φωνήεν, παρά αλλάζει το ήδη υπάρχον (π.χ. το α ή το ε γίνεται η), αλλαγή η οποία φυσικά ισχύει και όταν το ρήμα είναι σύνθετο: παραγγέλλω –> παρήγγειλα (προσοχή: ένα λ!). Εφ’ όσον στην Προστακτική ΔΕΝ βάζουμε αύξηση, ευνόητο είναι πως και σε αυτήν την περίπτωση δεν μπαίνει αύξηση, άρα το φωνήεν μένει το ίδιο: παραγγέλλω -> εσύ παράγγειλε].  
• Ο Γιάννης αμφέβαλε για τα λεγόμενά μου (αμφί+έβαλε), αλλά εσύ αμφίβαλε για ό,τι και αν σου πουν (αμφί+βάλε).  
• Ο σταθμός διέκοψε το πρόγραμμά του για να βάλει έκτακτο δελτίο (διά+έκοψε), αλλά εσύ διάκοψε ό,τι και αν κάνεις και έλα αμέσως (διά+κόψε)!  
• Ο επιστήμονας απέδειξε την θεωρία του (από+έδειξε), αλλά εσύ απόδειξέ μου ότι λες αλήθεια (από+δείξε)!  
• Ο φίλος του τον προέτρεπε να προσπαθήσει (προ+έτρεπε), αλλά εσύ πρότρεπέ τον να έρθει στην συνάντησή μας (προ+τρέπε).  
• Ένας περαστικός απέτρεψε το ατύχημα (από+έτρεψε), αλλά εσύ απότρεπέ τον από τις καταχρήσεις (από+τρέπε).  
• Η αστυνομία εξαπέλυσε ανθρωποκυνητό για την σύλληψη των δραστών (εκ+από+έλυσε), αλλά εσύ εξαπόλυσε τα σκυλιά για να επιτεθούν στούς διαρρήκτες! (εκ+από+λύσε).  
• Ο Πρόεδρος τής Δημοκρατίας απένειμε παράσημο ανδρείας στον πυροσβέστη (από+ένειμε), αλλά εσύ, Στρατηγέ, απόνειμε τις οφειλόμενες τιμές στον ηρωικό στρατιώτη μας (από+νείμε) [ρ. από+νέμω]. 
• Ο ομιλητής απέσπασε τα χειροκροτήματα των παρισταμένων (από+έσπασε), αλλά εσύ απόσπασέ του ομολογία με κάθε τρόπο! (από+σπάσε)  
• Ο κατάσκοπος τόσο καιρό υπέκλεβε τις συνομιλίες μας (υπό+έκλεβε), αλλά εσύ, όσο θα τους παρακολουθείς, υπόκλεβε ό,τι μπορεί να μας φανεί χρήσιμο (υπό+κλέβε).  
• Ο καθηγητής ανέπτυξε την θεωρία του (ανά+έπτυξε), αλλά εσύ ανάπτυξέ μας τα επιχειρήματά σου (ανά+πτύξε) [ρ. ανά+πτύσσω].  
• Ο πρωθυπουργός επέσπευσε με τις αποφάσεις του τα γεγονότα (επί+έσπευσε), αλλά εσύ επίσπευσε την διαδικασία (επί+σπεύσε).  
• Η εταιρεία μας εισήγε κάθε μήνα επί ένα χρόνο τα περισσότερα προϊόντα από κάθε άλλη (εις+ήγε), αλλά εσύ είσαγε ανά μία εβδομάδα 400 κιλά πρώτες ύλες (εις+άγε) [ρ. εις+άγω· ήγα είναι ο Παρατατικός και ήγαγα ο Αόριστος]. 
• Ο πελάτης εισήγαγε την κάρτα στην σχισμή τού POS (εις+ήγαγε), αλλά εσύ εισάγαγε το όνομά σου στο ειδικό πεδίο (εις+άγαγε).  
• Τού απηύθυνε ένα απαξιωτικό βλέμμα (από+ηύθυνε), αλλά εσύ απεύθυνέ του έναν χαιρετισμό (από+εύθυνε) [ρ. από+ευθύνω].  
• Μού ανταπέδωσε την φιλοφρόνηση (αντί+από+έδωσε), αλλά εσύ ανταπόδωσε την καλή πράξη που σού έκανε (αντί+από+δώσε).  

Σημ. Ορισμένες προστακτικές, όπως τα (εσύ) έκλαβε, αμφίβαλε, πρότρεψε, διάκοψε κ.α., είναι τόσο σπάνιες στην χρήση, που ακόμα και διάφοροι αυτόματοι διορθωτές δεν τις αναγνωρίζουν και τις κοκκινίζουν. Όμως μην ανησυχείτε· είναι σωστές!

πηγή