Οδοιπορικό στην Ιερά Μονή Παναγίας Μολυβδοσκέπαστης με τον φακό του Γιάννη Κατσέα

Φωτογραφίες Γιάννης Κατσέας

Κείμενο Wikipedia

 

Η Ιερά Μονή Παναγίας Μολυβδοσκέπαστης είναι βυζαντινό μοναστήρι, που βρίσκεται δίπλα στα Ελληνοαλβανικά σύνορα, 20χιλ. από την Κόνιτσα. Το προσωνύμιό της (Μολυβδοσκέπαστη) οφείλεται στο γεγονός ότι η στέγη του Καθολικού της ήταν σκεπασμένη με φύλλα μολύβδου. Είναι ανδρικό Μοναστήρι και εορτάζει το Δεκαπενταύγουστο. Η Μονή είναι χτισμένη κοντά στο σημείο όπου ενώνεται ο ποταμός Αώος με τον Σαραντάπορο, 400 μ. από την Ελληνοαλβανική μεθόριο.

 

Γεωγραφική θέση

 

Η Ιερά Βασιλική, Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Μολυβδοσκεπάστου βρίσκεται στην Περιφέρεια Ιωαννίνων κοντά στην κωμόπολη της Κόνιτσας, κοντά στο χωριό Μολυβδοσκέπαστη, που στη Ρωμαίϊκη - Βυζαντινή Περίοδο ήταν οικισμός γνωστός ως η Διπαλίτσα ή Δεπολίτσα. 

 

Η Ι. Μονή απέχει από τα Ιωάννινα 55 χλμ. και από την Κόνιτσα 20 χλμ. Βρίσκεται σε σημαίνουσα γεωστρατηγική θέση δίπλα στην Ελληνοαλβανική μεθόριο, σε απόσταση μόλις 400 μέτρων, στη συμβολή των ποταμών Αώου και Σαρανταπόρου, στους πρόποδες του όρους Μερόπη - Νεμέρτσικα. Το ιδιαίτερο της θέσης της Ιεράς Μονής συμβάλλει καθοριστικά στην ανάδειξη της Ιεράς Μονής ως ένα από τα εκλεκτότερα μνημειακά συγκροτήματα της Ηπείρου και ως σημείο αναφοράς της Ελληνικής επικράτειας.  

 

Στους Ρωμαίϊκους - Βυζαντινούς χρόνους, σε μικρή απόσταση από την Μονή και από την πλευρά της κωμοπόλεως Λεσκοβίκι διέρχονταν παρακλάδι της Εγνατίας Οδού που συνέδεε την Βόρειο Ήπειρο με την Κόνιτσα και την υπόλοιπη Ελλάδα μέσω της γέφυρας της Μέρτζιανης μέχρι το 1944, όταν με την επικράτηση του Κομμουνιστικού καθεστώτος στην Αλβανία, οι δρόμοι έκλεισαν.  

 

Ιστορική πορεία 

 

Η Ι. Μονή ιδρύθηκε τον 7ο αιώνα από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Δ΄ Πωγωνάτο (668 – 685), καθώς επέστρεφε από εκστρατεία στη Σικελία (671 – 672). Εφτά αιώνες αργότερα, στις αρχές του 14ου αιώνα, ανακαινίσθηκε από τον Ανδρόνικο Κομνηνό Μέγα Δούκα Παλαιολόγο, που ήταν ο εγγονός του Δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β΄ Κομνηνού Δούκα.  

 

Περίπου εκατό χρόνια αργότερα, το 1521, ανακαινίστηκε εκ νέου αυτή τη φορά από τους κατοίκους της Πωγωνιανής. Η χρονική αυτή περίοδος ήταν η περίοδος που η Μονή Παναγίας Μολυβδοσκέπαστης γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή της. Είχε μεγάλη περιουσία και μετόχια μέχρι και στη Ρουμανία ενώ στους χώρους της λειτουργούσε σχολή, εργαστήριο χειρογράφων και πλούσια βιβλιοθήκη.  

 

Από τον 12ο έως και τον 17ο αιώνα, η Σταυροπηγιακή Ιερά Μονή Παναγίας Μολυβδοσκεπάστου λειτούργησε και ως έδρα της Αρχιεπισκοπής Πωγωνιανής.  

 

Επί Τουρκοκρατίας η Μονή απετέλεσε πνευματικό, πολιτισμικό και οικονομικό κέντρο της περιοχής. Ενδεικτικά στοιχεία της περιόδου αυτής είναι τα εξής: Από τον 14ο αιώνα λειτουργούσε σχολή χειρογράφων. Σ' αυτήν Ιεροδιδάσκαλοι δίδασκαν χειρογραφία σε Μοναχούς και λαϊκούς. Πολλοί λόγιοι και συγγραφείς της εποχής αποφοίτησαν από τη συγκεκριμένη σχολή. Η Ιερά Μονή διατηρούσε μεγάλα μετόχια στις παραδουνάβιες ηγεμονίες.  

 

Έξω από την Ιερά Μονή Β.Δ. υπήρχε μεγάλο εμπορικό κέντρο στην αποκαλούμενη μέχρι σήμερα περιοχή Παζάρι.  

 

Το Μοναστήρι παρέμεινε χωρίς Μοναχούς από το 1913 έως το 1988. Η περιουσία καταπατήθηκε και τα Κειμήλια εκλάπησαν. Η ολοκληρωτική σχεδόν καταστροφή ήλθε το 1943, όταν η περιοχή βομβαρδίστηκε από τους κατακτητές Ναζί. Τα κελιά και το αρχείο της Ι. Μονής κάηκαν ολοσχερώς και το Καθολικό λεηλατήθηκε.  

 

Το 1988 το Μοναστήρι επανδρώθηκε και πάλι από τη σημερινή αδελφότητα κατόπιν προτροπής και πνευματικής καθοδηγήσεως του Πατερ Παϊσίου του Αγιορείτου και την ευλογία του μακαριστού οικείου Μητροπολίτου Κυρού Σεβαστιανού.  

 

Ναοδομία του Καθολικού 

 

Το Καθολικό της Ιεράς Μονής παρουσιάζει ιδιάζουσα αρχιτεκτονική δομή. Η ιδιαιτερότητα αυτή οφείλεται στη σταδιακή αύξηση των λειτουργικών αναγκών της Ιεράς Μονής με την πάροδο του χρόνου. Η αρχιτεκτονική αυτή ιδιαιτερότητα εμφανίζεται και στον τρόπο οργάνωσης των εικονογραφικών κύκλων του ναού. Ο πρωταρχικός Ιερός Ναός - Καθολικό, σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή, κτίστηκε το 670 μ.Χ από τον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Δ' τὸν Πωγωνάτο. Ειδικότερα το Καθολικό, στη σημερινή του μορφή είναι κτισμένο σε τρεις αρχιτεκτονικές φάσεις.  

 

1η Φάση: Κατά τον 11ο – 12ο αι. ξανακτίστηκε ο προϋπάρχων ναός και διαμορφώθηκε ένας μικρός τρίκογχος ναός σταυροειδής με τρούλο. 

 

2η Φάση: Κατά τα τέλη 13ου – αρχές 14ου αι. προστέθηκε το μεσαίο σταυρεπίστεγο τμήμα από τον Ανδρόνικο Παλαιολόγο. Σχεδόν σύγχρονα προστέθηκαν στο σταυρεπίστεγο και δύο Παρεκκλήσια, νοτίως αυτού, του Τιμίου Προδρόμου και βορείως της Αγίας Παρασκευής. 

 

3η Φάση: Κατά το 1521 οι κάτοικοι των γύρω χωριών της παλαιάς Πωγωνιανής έκαναν ανακαινίσεις στο Καθολικό και πρόσθεσαν ένα μεγάλο τριμερή νάρθηκα, τη Λιτή.  

 

Ο τρούλος του Καθολικού ξεχωρίζει για το ιδιαίτερο ύψος του, που τον καθιστά τον υψηλότερο σε όλη την Ελλάδα σύμφωνα με τις αναλογίες του αρχιτεκτονικού τύπου.  

 

Τοιχογραφίες του Καθολικού 

 

Οι υπάρχουσες τοιχογραφίες του Καθολικού αναπτύσσονται σε τρία κατά τόπους επάλληλα στρώματα, ένα Βυζαντινό και δύο Μεταβυζαντινά. Οι παλαιότερες τοιχογραφίες του ναού ανάγονται στις αρχές του 14ου αιώνα. Διακρίνονται δύο ζωγραφικά χέρια διαφορετικής τεχνοτροπίας, αλλά αντίστοιχης τεχνικής, που πιθανώς ανήκουν σε δύο ζωγράφους του ιδιου συνεργείου.  

 

Στη συνέχεια το Καθολικό αγιογραφήθηκε το 1521-2 καλύπτοντας και τμήματα των αρχικών Βυζαντινών τοιχογραφιών από αγιογράφο, που θέλησε να διατηρήσει την ανωνυμία του, «..ορά ο Θεός τίνος εστίν ο κόπος», όπως χαρακτηριστικά υπογράφει.  

 

Σήμερα είναι ορατά και τα δύο στρώματα, αν και επικαλυπτόμενα, στα χαμηλά κυρίως τμήματα της δυτικής κεραίας του Σταυρεπίστεγου (αλλά και κατά τόπους σε ολόκληρη την έκταση που καταλαμβάνει το συγκεκριμένο στρώμα).  

 

Το 1537 μετά από εκτεταμένες ζημιές, πιθανώς λόγω σεισμού, προστέθηκαν αρχιτεκτονικά τμήματα στον Κυρίως Ναό (διεύρυνση τόξων, πεσσοί κ.α.) και αγιογραφήθηκε εκ νέου, από τον Ευστάθιο Ιακώβου, Πρωτονατάριο εξ Άρτης, ο οποίος υπογράφει επίσης την αγιογράφηση στο ιστορικό Παρεκκλήσι της Ιεράς Μονής Μαυριώτισσας Καστοριάς.  

 

Παναγία η Πωγωνιανίτισσα - Μολυβδοσκέπαστη 

 

Η χρονοδρομολόγηση αγιογραφίσεως της εικόνας δεν είναι γνωστή. Μετά από κλοπή και παραμονή στην ύπαιθρο υπέστη πολλές φθορές. Κόπηκαν τα σάπια μέρη και επιζωγραφίστηκε λόγω φθορών. Αναφέρονται μέσα στην ιστορία κλοπές της Εικόνας, καθώς και επιστροφή με θαυματουργικό τρόπο.  

 

Υπάρχει ο θρύλος ότι όταν ήταν να γίνει η οριοθέτηση των συνόρων ανάμεσα στην Ελλάδα και στο νεοσυσταθέν κράτος της Αλβανίας αρχικά η Ιερά Μονή είχε αποφασιστεί να βρίσκεται υπό αλβανική κυριαρχία. Ξαφνικά όμως τα άλογα στα οποία επέβαιναν οι αρμόδιοι για οριοθέτηση των συνόρων αγρίεψαν και τους εριξαν κάτω με αποτέλεσμα αυτοί να αναθεωρήσουν την απόφασή τους και έτσι το Μοναστήρι σήμερα βρίσκεται στην Ελληνική επικράτεια 400 μέτρα από τα σύνορα.