Θουκυδίδης: Υποταγή ή Αντίσταση;

«Εγχειρίδιο Υποταγής των Αδύναμων στους Ισχυρούς»

 

Γράφει ο Λάζαρος Μαύρος

 

ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ενίοτε σε κάποιους οι οποίοι κάπου διάβασαν αποσπάσματα από το κορυφαίο ανά τους αιώνες έργο του αναγνωρισμένου ως «πατέρα του πολιτικού ρεαλισμού» και «πατέρα της στρατηγικής» και «πατέρα της ιστορίας» αρχαίου Αθηναίου στρατηγού Θουκυδίδη, να νομίζουν ότι αποτελεί «Εγχειρίδιο Υποταγής των Αδύναμων στους Ισχυρούς».  

 

Και ειδικότερα τα κεφάλαια στο 5ο βιβλίο του όπου ο Θουκυδίδης κατέγραψε τον διάλογο Αθηναίων και Μηλίων ο οποίος διεξήχθη κατά το 415 προ Χριστού, στο 16ο έτος του 27ετούς Πελοποννησιακού Πολέμου 431-404 π.Χ. 

 

ΜΗΛΙΩΝ ΔΙΑΛΟΓΟΣ ονομάζεται. Με 29 εναλλάξ κατ’ αντιπαράθεση επιχειρήματα από το Ε-85 έως το Ε-113 της Ξυγγραφής του: 15 εκφώνησαν οι Αθηναίοι Εισβολείς Κατακτητές στο νησάκι της Μήλου και 14 ως απάντηση οι Μήλιοι οι οποίοι επέλεξαν να αντισταθούν στον αχαλίνωτο, αλαζονικό και στυγνό ιμπεριαλισμό της αθηναϊκής τότε υπερδύναμης.. 

 

ΑΠΟ ΑΥΤΑ τα 29 του Διαλόγου, κυρίως επιλέγουν πολλοί και αναδεικνύουν το κυνικό αξίωμα των Αθηναίων Εισβολέων που ο Θουκυδίδης κατέγραψε στο Ε-89 ότι: 

 

«Ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμίς του και ο ασθενής (ο αδύναμος) ό,τι του επιβάλλει η αδυναμία του» (μετάφραση Ελευθερίου Βενιζέλου στο «δυνατά δε οι προύχοντες πράσσουσι και οι ασθενείς ξυγχωρούσιν» του Θουκυδίδη. “The strong do what they have the power to do and the week accept what they have to accept” μετάφραση Rex Warner στα Penguin Classics Books). 

 

ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΗ είναι ότι, συνήθως, οι σπεύδοντες να αξιοποιήσουν στην επιχειρηματολογία τους, αυτόν ειδικά τον «κανόνα» Θουκυδίδη, με πρόθεση και φρόνημα να το προβάλλουν ως «Εγχειρίδιο Υποταγής», δεν έχουν ενδιατρίψει στη μελέτη και την κατανόηση ολόκληρου του Θουκυδίδη. Έτσι αδυνατούν να αντιληφθούν τη συνολική σοφία του αρχαίου συγγραφέα ο οποίος μάλιστα είχε επιλέξει στα αμέσως επόμενα, μετά τον Μηλίων Διάλογο, κεφάλαια του, να αναδείξει λεπτομερώς, την αντι-ιμπεριαλιστική στρατηγική του Συρακούσιου Ερμοκράτη του Έρμωνος, η οποία και προκάλεσε την πανωλεθρία των Αθηναίων ιμπεριαλιστών στην Σικελική τους Εκστρατεία. 

 

ΕΑΝ ΕΙΣΑΙ το αδύναμο κράτος και δεν θέλεις να υποταχθείς στις απαιτήσεις του ισχυρότερου επιδρομέα, εισβολέα, κατακτητή και να υποδουλωθείς, ποια άραγε στρατηγική θα πρέπει να σχεδιάσεις και να εφαρμόσεις ώστε ν’ αντιτάξεις αποτελεσματική την αντίσταση σου; 

 

– Τα περιέγραψε εναργέστατα ο Θουκυδίδης ως «Εγχειρίδιο Επιτυχούς Αντίστασης». Για όσους βέβαια εκ των αναγνωστών του έχουν τέτοια βούληση και φρόνημα… 

 

ΔΥΟ σημαντικές επί τούτου, γνωστότατες ιστορικές αναφορές προς προβληματισμό επί της στρατηγικής και για τις διαφορετικές ερμηνείες – συμπεράσματα για το πλήθος των θουκυδίδειων αξιωμάτων: 

 

ΠΡΩΤΗ: Το 1918, στη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, λόγω της μέχρι και Εθνικού Διχασμού επίμονης στρατηγικής του Ελευθερίου Βενιζέλου, η Ελλάς βρέθηκε ανάμεσα στις νικήτριες δυνάμεις. Ισχυρή με ισχυρότατους νικητές συμμάχους. Η οθωμανική Τουρκία ανάμεσα στους ηττημένους. Με προδιαγεγραμμένη και τη διάλυσή της. Τον Μάιο 1919 ο ελληνικός στρατός πήγε στη Σμύρνη. Τον Ιούλιο 1920 με τον διπλωματικό θρίαμβο στη Συνθήκη των Σεβρών υπεγράφη η διάλυση της οθωμανικής Τουρκίας. Και ο διαμοιρασμός των εδαφών της. Με επικείμενη τη «Μεγάλη Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών»… 

 

– ΠΩΣ ΛΟΙΠΟΝ η αδύναμη, ηττημένη και υπό διάλυση Τουρκία με επικεφαλής τον Μουσταφά Κεμάλ πέτυχε από τον Μάιο 1919 ως τον Αύγουστο 1922 να προκαλέσει την πανωλεθρία της Μικρασιατικής Καταστροφής του Ελληνισμού και έκτοτε να αναδειχθεί ως η σύγχρονη κεμαλική Τουρκία; 

 

– Σπουδαιότατο κεφάλαιο προς μελέτη, αφού ανέτρεψε στην πράξη το «αξίωμα» των αρχαίων Αθηναίων στον Μηλίων Διάλογο ότι «ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμή του και ο αδύνατος υποχωρεί όσο του επιβάλλει η αδυναμία του» (Ε-89, μτφρ. Άγγελου Σ. Βλάχου). 

 

– Με ψυχρή θουκυδίδεια στρατηγική λογική, οφείλει να μελετηθεί το ερώτημα. Και όχι βεβαίως με ορμέμφυτα, συναισθηματισμούς και ιδεολογικούς εγκλωβισμούς μυαλών. Θουκυδίδεια αριστοτεχνική πολυ-αιτιοκρατική καταγραφή, από την οποία αντλούν μέχρι σήμερα οι περισσότερες από τις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες. 

 

– ΠΟΙΟΙ συντελεστές ισχύος, εσωτερικοί και εξωτερικοί, της Ελλάδος αφ’ ενός και της Τουρκία αφ’ ετέρου, άλλαξαν αίφνης, ανατράπηκαν άρδην, αλλοιώθηκαν ολεθρίως μεταξύ 1920-1922 ώστε να επιτρέψουν την πανωλεθρία της πρώτης και τον θρίαμβο της δεύτερης; 

 

– Χρησιμότατη και γι’ αυτή τη μελέτη του 1918-1922, η περί Σικελικής Εκστρατείας 413-412 π.Χρ. ξυγγραφή Θουκυδίδη. Και τα εξ αυτής «τοιούτα και παραπλήσια έσεσθαι, κτήμα τε ες αιεί» που ο αρχαίος ιστορικός προέλεγε «κατά το ανθρώπινον των μελλόντων το σαφές σκοπείν» στο Α-22 του έργου του. 

 

ΔΕΥΤΕΡΗ, πολύ πιο επίκαιρη και ζώσα αναφορά: Ο δυνατός, ο ισχυρότερος, ο νικητής πολέμου του 1974, Τούρκος εισβολέας και κατακτητής της λιλιπούτειας, προδομένης, αδύναμης, ανίσχυρης Κυπριακής Δημοκρατίας, επί 47 συναπτά έτη απέτυχε να επιβάλει όσα του επιτρέπει η δύναμή του. 

 

– Η αδύναμη ηττημένη Κύπρος, την οποία υπερασπίζεται ο επίσης αδύναμος Ελληνισμός, πέτυχε, σε διάρκεια 47 ήδη χρόνων να μην υποταχθεί. 

 

– Επί 47 έτη η ανίσχυρη Κύπρος διαψεύδει και καταργεί το «αξίωμα» Ε-89 του Μηλίων Διαλόγου ότι «οι ισχυροί πράττουν ό,τι τους επιτρέπει η δύναμή τους και οι αδύναμοι υποχωρούν και το αποδέχονται (μτφρ. Νικολάου Σκουτερόπουλου). 

 

– Ποιοί λοιπόν συσχετισμοί ισχύος, εσωτερικοί και εξωτερικοί συντελεστές ισχύος, επέτρεψαν επί 47 χρόνια στον αδύναμο (την Κύπρο) να αντιστέκεται, και στον δυνατό (την Τουρκία) να αποτυγχάνει στην επιβολή των απαιτήσεών της; 

 

ΜΟΛΙΣ την παρελθούσα Τρίτη 21.9.2021, στη Δημοσιογραφική Εστία της Λευκωσίας έγινε η παρουσίαση του βιβλίου «Άμυνα και Ασφάλεια Μικρών Κρατών – Η περίπτωση της Κύπρου», από τις εκδόσεις ΑΡΜΑΤΟΛΟΣ στην οποία μίλησαν ο Υπουργός Άμυνας Χαράλαμπος Πετρίδης, ο Αρχηγός της Εθνικής Φρουράς αντιστράτηγος Δημόκριτος Ζερβάκης και οι συγγραφείς του συλλογικού τόμου επιστήμονες Βασίλης Κάππης, Πέτρος Σαββίδης, Νικόλας Α. Ιωαννίδης, Παναγιώτης Χατζηπαυλής, Μιχάλης Κοντός, Κωνσταντίνος Κωνσταντίνου και ο δημοσιογράφος Μάριος Πούλλαδος. 

 

– ΧΡΗΣΙΜΟΤΑΤΟ το βιβλίο. Για όλους εκείνους τους συγκεκριμένους συντελεστές εσωτερικής και εξωτερικής ισχύος που μπορούν να συνεισφέρουν για την αναγκαία περαιτέρω ενδυνάμωση της Αποτρεπτικής Ισχύος της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ώστε να ενισχύσει τις δυνατότητες αποτελεσματικής ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ απέναντι στην Τουρκία επιβουλέα. 

 

ΧΡΗΣΙΜΟΤΕΡΟ ιδίως εκείνο που κατέγραψε ο Θουκυδίδης στο Δ-61 της Ξυγγραφής του: Στην πρώτη προς Σικελιώτες, κατά τη συνέλευση της πόλης Γέλα, δημηγορία του Έρμωνος Ερμοκράτη, θεμέλιο της αντιστασιακής του στρατηγικής: «Ου τοις άρχειν βουλομένους μέμφομαι, αλλά τοις υπακούειν ετοιμοτέροις ούσιν, πέφυκε γαρ το ανθρώπειον διά παντός άρχειν μεν του είκοντος, φυλάσσεσθαι δε το επιόν». Το οποίο ο Νικ. Σκουτερόπουλος μετέφρασε ως εξής: «Δεν κατακρίνω αυτούς που θέλουν να άρχουν αλλά αυτούς που ακόμη πιο πρόθυμα είναι έτοιμοι να υποταχθούν. Γιατί αποτελεί χαρακτηριστικό του ανθρώπου να εξουσιάζει πάντοτε όποιον δεν αντιστέκεται αλλά και να αμύνεται σε όποιον του επιτίθεται» («I am not blaming those who are resolved to rule, only those who show an even greater readiness to submit»)… 

 

ΕΙΣΗΓΗΣΗ λοιπόν προς εκείνους εκ των φιλομαθών συμπολιτών μας οι οποίοι από ολόκληρο τον Θουκυδίδη διάβασαν μόνο τον Μηλίων Διάλογο. Kαι καταγίνονται, εκ φρονήματος, με την αρθρογραφία τους να πείσουν ότι «είναι μάταιη η από μέρους της Κύπρου επίκληση του δικαίου και οι προσπάθειες πρόκλησης κόστους στην Τουρκία ώστε να υποχωρήσει από τις αδιάλλακτες θέσεις της στο Κυπριακό». Διστάζουν όμως (παρ’ ότι ως διαφαίνεται «υπακούειν ετοιμοτέροις ούσιν») να εισηγηθούν ονομαστικά την υποταγή στις τουρκικές απαιτήσεις: 

 

– ΝΑ ΜΕΛΕΤΗΣΟΥΝ με απεγκωβισμένα μυαλά την ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ του Ερμοκράτη στην Ξυγγραφή του Θουκυδίδη. Και τις τρεις δημηγορίες του Δ59-64, Ζ33-34 και Ζ76-81. Είναι σημαντικό ότι μόνο δύο πρωταγωνιστών του Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404 π.Χρ.) κατέγραψε τρεις δημηγορίες ο «πατέρας του πολιτικού ρεαλισμού»: Του θαυμαζομένου από τον ίδιο Αθηναίου Περικλή και του Συρακούσιου Ερμοκράτη. 

 

Λάζ. Α. Μαύρος

 

πηγή