Πενταδάκτυλος, σκλαβωμένος Παράδεισος – Ζητήματα και προοπτικές

Εισαγωγή μελέτης της δικηγόρου Σοφίας Ε. Παυλάκη
(ολόκληρη η μελέτη δημοσιεύεται στο dasarxeio.com) 

[Η μελέτη είναι διαθέσιμη σε αρχείο pdf ΕΔΩ]

 

«Βουνό μου Πενταδάχτυλε πατημασιά τ’ Ακρίτα 

θα λάμψει τ’ άστρο μια νυχτιά και το εν τούτω νίκα ..» 

Μιχάλης Πασιαρδής  

 

Μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974, ο Πενταδάκτυλος ως οικότοπος, με όλα τα μοναδικά είδη και υποείδη της χλωρίδας και της πανίδας του, έχει υποστεί ανεξέλεγκτη περιβαλλοντική υποβάθμιση και οικολογική καταστροφή, τόσο από εκτεταμένες δασικές πυρκαγιές όσο και από επαχθέστατες δραστηριότητες και επεμβάσεις που λαμβάνουν χώρα συστηματικά στο περιβάλλον του, επηρεάζοντας καθοριστικά τη μορφολογία του και απειλώντας με εξαφάνιση πολλά είδη και τους φυσικούς οικοτόπους του. Όλα δείχνουν πως αν η λατόμευση και η εντατική εκμετάλλευση των φυσικών πόρων του δεν σταματήσουν άμεσα, οι επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον της οροσειράς θα είναι μη αναστρέψιμες. Εκτός αυτών βαρύτατη παραμένει η καταστροφή και του μοναδικής αξίας θρησκευτικού και εν γένει πολιτιστικού πλούτου των κατεχομένων επαρχιών του Πενταδακτύλου. Κάθε προσπάθεια ωστόσο για την προστασία του περιβάλλοντος στον Πενταδάκτυλο καθίσταται αλυσιτελής εξ αιτίας του ότι ολόκληρος ο ορεινός όγκος του τελεί υπό κατοχή, στα δε κατεχόμενα εδάφη της Κύπρου, αν και αποτελούν επίσημα ευρωπαϊκό έδαφος, η εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας έχει ανασταλεί. 

 

Οι διαπιστώσεις αυτές καθιστούν σαφές ότι το παρατεινόμενο έγκλημα της τουρκικής κατοχής στην Κύπρο, πέρα από την θυσία σε ανθρώπινες ζωές και το ανείπωτο δράμα των αγνοουμένων, την κατάφωρη παραβίαση θεμελιωδών κανόνων και αρχών του διεθνούς και του ανθρωπιστικού δικαίου και την απώλεια σε περιουσίες, είχε και εξακολουθεί να παράγει ένα ανυπολόγιστο, ολέθριο κόστος και για το φυσικό και ανθρωπογενές (πολιτιστικό και οικιστικό) περιβάλλον των κατεχομένων περιοχών, μεταξύ των οποίων δεσπόζουσα θέση κατέχουν τα δάση και τα οικοσυστήματα, οι θρησκευτικοί και πολιτιστικοί θησαυροί, οι παραδοσιακοί οικισμοί και τα προστατευόμενα τοπία του Πενταδακτύλου.  

 

Με αφορμή τις βαρύτατες προσβολές του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος που λαμβάνουν χώρα από το 1974 στις υπό κατοχή περιοχές της Κύπρου, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι πλέον δυνατόν να ανέχεται στους κόλπους της και σε βάρος κράτους μέλους της, de facto καθεστώτα και παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου, όπως αυτές που έχουν συντελεστεί και εξακολουθούν να υφίστανται στα κατεχόμενα. Γίνεται δε ολοένα και περισσότερο κατανοητό ότι η Ένωση καλείται ευθέως να αντιμετωπίσει, σύμφωνα με το δίκαιο και τις θεμελιώδες αρχές της, την προσβολή που απορρέει από την αδυναμία εφαρμογής της εννόμου τάξεώς της και της ίδιας της κυριαρχίας και της δικαιοδοσίας της στην επικράτεια ενός κράτους μέλους της, άλλως πώς στην ίδια τη δική της επικράτεια. 

 

Οι τουρκικές δυνάμεις κατοχής δεν έχουν καμία θέση στη βόρεια Κύπρο, ούτε και μπορεί στο σύγχρονο κόσμο να εξακολουθεί να τους επιτρέπεται να επιβάλλουν τους όρους τους στον τρόπο με τον οποίον η Κύπρος, ως ανεξάρτητο κράτος, επιλέγει να ασκήσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα και την πολιτική της στα ίδια τα εδάφη της. Τα επίσημα κείμενα της ενταξιακής διαδικασίας της Κύπρου στην ΕΕ, η ίδια η ευρωπαϊκή νομοθεσία, δεσμευτικές διεθνείς συμβάσεις και δικαστικές αποφάσεις που εκδόθηκαν σε σχέση με τις παραβιάσεις του ψευδοκράτους που αφορούν την καταστροφή και τη λεηλασία στα κατεχόμενα, διαμορφώνουν σήμερα ένα θεσμικό και νομικοπολιτικό υπόβαθρο που, αν αξιοποιηθεί με τους κατάλληλους χειρισμούς, τις αποφάσεις και τις πολιτικές, θα μπορούσε να θέσει τις βάσεις που θα καταστήσουν δυνατή την εκ μέρους της Κυπριακής Δημοκρατίας και μέσω αυτής, της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πλήρη άσκηση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων στο σύνολο της επικράτειάς της, δικαιοδοσία αναφαίρετη και εννοιολογικά συνυφασμένη με αυτή την ίδια την υπόσταση και την εθνική κυριαρχία κάθε πολιτισμένου κράτους στο σύγχρονο κόσμο.

 

Τούτα ισχύουν πολύ περισσότερο αν αναλογιστούμε, ότι η καταστροφή του περιβάλλοντος οδηγεί στον οριστικό αφανισμό του ίδιου του τόπου που σήμερα, έστω και σκλαβωμένος, εξακολουθεί να θρέφει τα πιο όμορφα όνειρα και τις ελπίδες των Ελληνοκυπρίων για επιστροφή στις εστίες τους σε μια ελεύθερη πατρίδα. Οι σημερινές καταλυτικές γεωστρατηγικές εξελίξεις στην ανατολική Μεσόγειο αναδεικνύουν την Κύπρο σε πολύ σημαντική δύναμη στην περιοχή με καθοριστικό ρόλο στη σύγχρονη πολιτική σκηνή στον ευρύτερο χώρο. 

 

Είναι πλέον ξεκάθαρο ότι το Κυπριακό ζήτημα δεν μπορεί να συνεχίσει να αντιμετωπίζεται εσαεί με την αποσπασματική χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση για την απρόθυμη εκ μέρους του ψευδοκράτους περιβαλλοντική προστασία μεμονωμένων περιοχών ή την αναστήλωση των ρημαγμένων από το ίδιο θησαυρών στα κατεχόμενα και την κατά τα άλλα επιλογή της στάσης της απάθειας και της σιωπής.. Η στάση αυτή γεννά κινδύνους και προβληματισμό όσον αφορά την τύχη του περιβάλλοντος στα κατεχόμενα, τα οποία είναι εδάφη της Κύπρου υπό την αδιαπραγμάτευτη και κυρίαρχη υπόστασή της ως ενιαίου και αδιαιρέτου κράτους όχι μόνο του ιστορικού αλλά και του σύγχρονου κόσμου. Οποιαδήποτε άλλη προσέγγιση του προβλήματος ουσιαστικά καταλήγει σε πλήρη ή μερική, ρητή ή σιωπηρή ανοχή του de facto καθεστώτος και των πρακτικών του που έχουν επιβληθεί στη βόρεια Κύπρο κατά κατάφωρη παραβίαση κάθε έννοιας δικαίου. Ενός καθεστώτος που βαρύνεται με αποτρόπαια εγκλήματα σε βάρος ενός ολόκληρου λαού, για τα οποία δεν λογοδότησε ποτέ και του οποίου η παραμονή στην Κύπρο συνιστά διαρκή προσβολή της ελευθερίας και των δικαιωμάτων των Ελληνοκυπρίων ασυμβίβαστη και αντίθετη με τις θεμελιώδεις αξίες και αρχές που πρεσβεύει και αποδέχεται η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση. Είναι δε πέραν πάσης αμφιβολίας σαφές ότι με τη διαιώνιση της παρουσίας των τουρκικών δυνάμεων κατοχής στο βόρειο τμήμα της νήσου, δεν είναι δυνατόν να υφίστανται οι θεμελιώδεις για την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής πολιτικής συνθήκες σταθερότητας, ασφάλειας και συνεργασίας που η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση επιδιώκει και επιθυμεί να διασφαλίσει και για την Κύπρο, σύμφωνα και με τις σχετικές αναφορές της στα επίσημα κείμενα της ενταξιακής διαδικασίας της Κύπρου στην ΕΕ.  

 

Το ζήτημα της Κύπρου είναι πολύ βαθύτερο και σοβαρότερο. Είναι πρόβλημα αυτής της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αυτό είναι κάτι που η ΕΕ ασφαλώς και το γνωρίζει. Είναι πάνω απ’ όλα πρόβλημα εισβολής, κατοχής και εποικισμού, όπως πολύ εύστοχα έχει υποστηριχθεί, με όλα όσα αυτό έχει ιστορικά προκαλέσει και εξακολουθεί να προκαλεί σε βάρος της Κύπρου και του λαού της. Εν τέλει το Κυπριακό είναι πρωτίστως ζήτημα ηθικής τάξεως, που μεταξύ άλλων, καταδεικνύει κατά πόσον τελικά η ευρωπαϊκή πολιτική ασκείται με κριτήρια ηθικής και πολιτικής καθαρότητας ή, αντιθέτως, με γνώμονα μιαν υποκριτική στάση που εκδηλώνεται μέσω της απραξίας και της υπεκφυγής, καταλήγοντας ωστόσο να επικουρεί το έγκλημα της κατοχής και τις συνέπειές του. 

 

Υπό την παραδοχή επομένως αυτή, και οποιοδήποτε άλλο πρόβλημα, όπως εν προκειμένω η περιβαλλοντική καταστροφή στον Πενταδάκτυλο, επιχειρείται να επιλυθεί πάνω στο σαθρό θεμέλιο που γέννησε και συντηρεί η κατοχή, είναι καταδικασμένο να παραμείνει ουσιαστικά άλυτο όσο αυτή δεν αντιμετωπίζεται ευθέως. Η λύση ωστόσο του Κυπριακού προβλήματος δεν μπορεί παρά να είναι εκείνη που, μέσα σε πνεύμα δικαιοσύνης, ελευθερίας και σεβασμού προς την ιστορική μνήμη, θα υπηρετεί πρωτίστως την ίδια την Κύπρο που υφίσταται, επί μισό σχεδόν αιώνα, τα δεινά της ανομίας και της τουρκικής κατοχής. Προς αυτή την κατεύθυνση και με αυτό το πνεύμα θα πρέπει να κινηθεί η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το ζήτημα της Κύπρου σήμερα, προκειμένου να προασπίσει αποτελεσματικά τις δίκαιες θέσεις, τα συμφέροντα και τα οράματα ενός κράτους μέλους της, όπως η Κύπρος, δημιουργώντας τις συνθήκες και τις πραγματικές δυνατότητες που θα της εξασφαλίσουν ειρήνη και την αναγκαία ασφάλεια για να πορευτεί με ανάπτυξη και πρόοδο προς ένα καλύτερο μέλλον, ισότιμα με όλα τα υπόλοιπα κράτη μέλη της Ένωσης.

 

Σήμερα, τόσο η επίσημη πολιτεία όσο και μεμονωμένοι φορείς στην Κύπρο καταβάλλουν μεγάλες προσπάθειες, προκειμένου να σταματήσει η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος στα κατεχόμενα εδάφη, όπου δεσπόζει, σηκώνοντας το αβάσταχτο βάρος της χρόνιας σκλαβιάς, ο μαρτυρικός μα πάντα περήφανος Πενταδάκτυλος, αυτό το βουνό – θρύλος του Ελληνισμού και αιώνιο σύμβολο των αντρειωμένων. Ομοίως καταβάλλονται σημαντικές προσπάθειες για τη διάσωση των θρησκευτικών και εν γένει πολιτιστικών θησαυρών της κατεχόμενης περιοχής, οι οποίοι μετά τις λεηλασίες που έχουν υποστεί, έμειναν έρμαιο στη φθορά του χρόνου και στις αρπακτικές διαθέσεις των εισβολέων και των συνεργατών τους.

 

Όποιος «κοιτάξει» την Κύπρο με ιερή προσήλωση σε αυτό που είναι και σημαίνει, όποιος αναλογιστεί την ιστορία της, το λαό της, την τιτάνια αντοχή και τη βαθιά πίστη του στις αιώνιες αξίες και στα ιδανικά, θ’ αντιληφθεί πως η Κύπρος κράτησε, θησαυρό ανεκτίμητο, όλα εκείνα που συναπαρτίζουν τον άνθρωπο στην αρχετυπική του λάμψη, τον άνθρωπο ως μύστη ενός αλλοτινού Παραδείσου, στην ομορφιά του οποίου η ίδια γεννήθηκε και ζυμώθηκε. Μέσα στην αφοπλιστική απλότητα και τη δύναμη της ανθρωπιάς που την διακρίνουν, η Κύπρος, χώρα – σύμβολο, μαρτυρική και Ρήγαινα μαζί, είναι ίσως η μόνη που μπορεί σήμερα να μας διδάξει το δρόμο που χάσαμε προς κάθε τι «καλό και αγαθό». Με έναν τρόπο η Κύπρος παραμένει η πεμπτουσία, το «μεδούλι» του Ελληνισμού, καταφέρνοντας μέσα από τη σταυρική της πορεία, μέσα απ’ το χρυσάφι και την πίκρα της, να διατηρήσει, ατόφια και ανέπαφα, τα αιώνια και τα ιερά της φυλής μας.  

 

Ένα θαύμα η Κύπρος.. Χρυσοπράσινο φύλλο και δόξα της ζωής, ταξιδεύει παντοτινά στο μεγάλο, γαλάζιο πέλαγος. Το νησί της Αφροδίτης και των Αγίων, ο τόπος που ύμνησαν όσο κανέναν άλλον οι Ποιητές, ποτίστηκε από το αίμα των μαρτύρων και των ηρώων της και από τα δάκρυα του λαού της. Ενός λαού που θρήνησε και ακόμα περιμένει τα ίδια τα παιδιά του, που έγινε πρόσφυγας μέσα στην ίδια του τη χώρα βιώνοντας το πιο σκληρό πρόσωπο της φρικαλεότητας και της θηριωδίας της εισβολής και της κατοχής στο σύγχρονο κόσμο. 

 

Η Κύπρος γνώρισε στην ιστορία της την κατάκτηση, τη βία και το άδικο, μαρτύρια φρικτά και τον ξεριζωμό, μα πάντα η Ορθοδοξία και ο Ελληνισμός έμειναν η ψυχή και η καρδιά της, η δύναμη που την κρατά όρθια και δυνατή και την οδηγεί μες στους αιώνες. Είθε ελεύθερη η Κύπρος μας, να δει τους ανθρώπους της που εκδιώχθηκαν από τις εστίες τους, να επιστρέφουν με ασφάλεια και ειρήνη στον αγαπημένο τόπο των πατέρων τους, στην πληγωμένη γη του Πενταδάκτυλου που τόσα υπέφερε και ακόμα υποφέρει, στους όμορφους οικισμούς και στις χρυσαφένιες ακτές του βορρά της που παραμένουν σκλαβωμένες, όμηροι ενός τέρατος που γέννησε η τουρκική τυραννία και η διαστροφή. Είθε το άδικο να εκλείψει και μαζί μ’ αυτό τα δεινά που προκάλεσε στους Έλληνες Κυπρίους. Γιατί μονάχα η επιστροφή και η αποκατάσταση των Ελληνοκυπρίων στον τόπο τους μπορούν να εγγυηθούν αληθινά και ουσιαστικά την ανάπτυξη και την ευημερία των κατεχομένων σήμερα περιοχών, βασική παράμετρος των οποίων είναι η προστασία και η εξασφάλιση του φυσικού περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς τους. Είθε.. Και πάντα καρτερούμεν.. 

 

Σοφία Ε. Παυλάκη, 

Δικηγόρος, ΜΔΕ Περιβαλλοντική Πολιτική 

sophiepavlaki@gmail.com 

ΑΒΕΡΩΦ