ΡΕΝΟΣ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ Ο ΡΩΜΑΝΟΣ ΤΗΣ ΠΙΤΣΙΛΙΑΣ

Ο σκληροτράχηλος αγωνιστής αντάρτης της ΕΟΚΑ, τομεάρχης Ρένος Κυριακίδης. «Ο Ρωμανός της Πιτσιλιάς»

22α Σεπ. 1955. Καταδρομική Επιδρομή της ΕΟΚΑ στο μεταλλείο Μιτσερού.  
23η Σεπτ. 1955. Η μεγάλη απόδραση αγωνιστών της ΕΟΚΑ, από το κάστρο-φυλακή της Κερύνειας. 

Τιμητική αφιερωματική προώθηση, από Αντώνη Αντωνά. (Ενδεικτκά αποσπάσματα.)

Ο Διγενής, μετά το αποτέλεσμα της 10ης Συνόδου της Γ.Σ του ΟΗΕ, αποφάσισε να επιταχύνει την δράση του. Το πρόβλημα όμως ήταν εν γένει ο οπλισμός και τα πυρομαχικά κι επειδή οι ποσότητες που έρχονταν απο την Ελλάδα και καθυστερούσαν και δεν έφταναν, αποφάσισε να δράσει ο ίδιος με την Οργάνωση και να τα πάρει απο τα μεταλλεία του νησιού και τους Άγγλους.

Έδωσε εντολή στον Ρένο Κυριακίδη (Ρωμανό) να επιτεθεί με την ομάδα του στο μεταλλείο Μιτσερού και να αποσπάσει όσες ποσότητες μπορούσε σε δυναμίτιδα απο τις αποθήκες του. Η επιχείρηση έγινε στις 22 Σεπτεμβρίου 1955 8 κιβώτια δυναμίτιδας (1500 ράβδοι) βάρους 18 κιλών το καθένα, 100 περίπου κιλά βραδύκαυστης θρυαλλίδας (φυτιλιού) και 2000 πυροκροτητές (καψούλια).

Αργότερα, τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου, θα ακολουθήσει κι άλλη επιχείρηση αρπαγής εκρηκτικών, απο το ίδιο μεταλλείο, με την ίδια επιτυχία.
 
Στην επιχείρηση που έγινε υπό την ηγεσία του *Ρένου Κυριακίδη(Ρωμανού) έλαβαν μέρος οι αγωνιστές Χρίστος Τσιάρτας(Γιαγκούλας), Ανδρέας Αργυρίδης(Κικέρων), Χρίστος Μέδρης(Μουστάκι), Χαρίλαος Ξενοφώντος(Αθάνατος) και η επταμελής ομάδα της Αγίας Μαρίνας Ξυλάτου με επικεφαλής τον Ανδρέα Βενιζέλο(Φωκά) και τους αγωνιστές Ανδρέα Σιαπανή, Δημητράκη Παπαμιλτιάδη, Ανδρέα Κ. Κολοκοτρώνη, Σταύρο Κυπριανού, Περικλή Κυπριανού και Αυγουστή Ιερεμία. 
Αποσπασματικές πληροφορίες. Κορνήλιος Χατζηκώστας «ΑΜΙΑΝΤΟΣ-ΠΙΤΣΙΛΙΑ, Η καρδιά της ΕΟΚΑ», Εκδόσεις Φυλλίς, Λευκωσία 2015 eoniaellhnikhpisti 

Σημειώνεται ότι στην περιοχή του Μιτσερού - Αμιάντου είχαν γίνει αρκετές καταδρομικές επιχειρήσεις υπό την αιγίδα του Ρένου Κυριακίδη…. π.χ. 22 Ιουνίου, στις 22 Σεπτεμβρίου 18 Νοεμβρίου 1955 και είχαν στεφθεί με επιτυχία.

Από τις πρώτες καταδρομικές ενέργειες για «κλοπή» οπλισμού και εκρηκτικών υλών ήταν και επιχείρηση στον Αμίαντο στις 22 Ιουνίου 1955 και έγινε εναντίον της φρουράς των εκρηκτικών υλών του μεταλλείου απο τους Ρένο Κυριακίδη(Ρωμανό), Ευαγόρα Παπαχριστοφόρου(Γεράκι), Χαράλαμπο Ζαβλή(Ηρακλή), Θεοδόση Παπαχριστοδούλου(Κολοκοτρώνη), Λάμπρο Καυκαλίδη(Ακρίτα), Κυριάκο Κόκκινο(Μήτρο), Χαράλαμπο Μπαταριά(Βότση), Γιώργο Μιχαήλ(Οικονόμο), Αχιλλέα Ευσταθίου(Μίτα), Ανδρέα Αντωνιάδη(Λιόντο), Λάμπρο Μακρή, Βάσο Βασιλειάδη(Λατζιά), Κώστα Πουργούρη. 

Η επιχείρηση ξεκίνηση με την εξουδετέρωση της φρουράς και στη συνέχεια άρχισε η ρίψη χειροβομβίδων. Απο τους πυροβολισμούς και τις εκρήξεις οι στρατιώτες και οι αστυνομικοί τάχασαν άρχισαν να κλαίνε και κρύφτηκαν στο σταθμό χωρίς την παραμικρή αντίδραση. Απο την σφοδρή μάχη σκοτώθηκαν 12 στρατιώτες και ένας ή δυο κατάφεραν να ξεφύγουν κρυμμένοι σ’ ένα βαγόνι του μεταλλείου.

Γράφει ο Διγενής στα Απομνημονεύματα του Αγώνα της ΕΟΚΑ:
«…Η επίθεσις εναντίον της φρουράς Αμιάντου εγένετο υπό ραγδαιοτάτην βροχήν αιφνιδιαστικώς δι’ ισχυρών μέσων και επιτυχώς, μετά προηγουμένην αναγνώρισιν. Η εκ δώδεκα στρατιωτών φρουρά εξουδετερώθη πλήρως. Κατ’ ασφαλείς πληροφορίας δυο μόνον έμειναν άθικτοι, κρυβέντες κάτωθι βαγονίου μεταλλείου. Οι υπόλοιποι εφονεύθησαν ή ετραυματίσθησαν. Χαρακτηριστικόν είναι, ότι οι Άγγλοι στρατιώται του αστυνομικού σταθμού Αμιάντου, απέχοντες μόλις 200 μέτρα απο τον χώρον συμπλοκής μόλις ήκουσον τους πυροβολισμούς έσπευσαν να αποκρυβούν εντός του αστυνομικού σταθμού και μόνον την πρωίαν εξήλθον τούτου δια να περισυλλέξουν τους νεκρούς και τραυματίας συναδέλφους των.» 

Μετά την ένοπλη επίθεση στον Αμίαντο, οι Βρετανοί μετακίνησαν όλη την ποσότητα απο δυναμίτες, που υπήρχε στο μεταλλείο (22.000 ράβδους), και την πήγαν στο μεταλλείο της Σκουριώτισσας. Στη διαδρομή τα στρατιωτικά αυτοκίνητα δέχθηκαν επίθεση απο αντάρτες της ΕΟΚΑ, που είχαν στήσει ενέδρα στο δρόμο μεταξύ Πλατανιών και Κακοπετριάς.

Συνεχίζει ο Διγενής στα Απομνημονεύματα του Αγώνα:
«..Μετά την ένοπλον επίθεσιν ή εν τη αποθήκη Αμιάντου ποσότης δυναμίτιδος απεφασίσθη υπό των Αρχών όπως μεταφερθή εις Σκουριώτισσαν, τη συνοδεία ενόπλων στρατιωτών. Καθ’ οδόν όμως και μεταξύ Κακοπετριάς και Πλατανιών οι Βρετανοί στρατιώται υπέστησαν επίθεσιν εξ ενέδρας υπό ανταρτικής ομάδος Κακοπετριάς. Κατά την σύγκρουσιν ταύτην εφονεύθησαν τρείς στρατιώτες και τέσσερες ετραυματίσθησαν. Εκ ημετέρων ουδεμία απώλεια.» 

Μετά την επίθεση, οι Άγγλοι επέστρεψαν στον Αμίαντο να πάρουν ενισχύσεις, έτσι ώστε να συνεχίσουν το ταξίδι τους προς Σκουριώτισσα. Λόγω αυτής της επιχείρησης οι Βρετανοί συνέλαβαν και οδήγησαν στο Τρόοδος για ανακρίσεις αρκετούς υπαλλήλους της εταιρείας Αμιάντου.

Την ίδια μέρα, η ΕΟΚΑ στο σχέδιο «Εξόρμηση προς την Νίκη», επετέθη εναντίον στρατιωτικών περιπόλων και αυτοκινήτων στο Βαρώσι και στα χωριά Ξυλοτύμπου και Ξυλοφάγου, με αποτέλεσμα τον φόνο και των τραυματισμό αρκετών στρατιωτών.

Στις 15 Δεκεμβρίου 1955, συλλαμβάνεται το ηγετικό στέλεχος της ΕΟΚΑ Ρένος Κυριακίδης, μετά από προδοσία του δασοφύλακα Κώστα Ζαβρού. Ο Ζαβρός εκτελέστηκε από μαχητές της ΕΟΚΑ. Στο σακάκι του βρέθηκε επιταγή 400 βρετανικών λιρών! Την ίδια ημέρα, η ΕΟΚΑ θρηνεί τον πρώτο της νεκρό. Είναι ο Χαράλαμπος Μούσκος, ξάδελφος του Μακάριου. Θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι ο Μούσκος τραυματίστηκε στη διάρκεια συμπλοκής με Βρετανούς. Ωστόσο, ο ταγματάρχης Μπράιαν Κουμπς, εκτέλεσε εν ψυχρώ τον Μούσκο, που βρισκόταν τραυματισμένος και πεσμένος στο έδαφος (!). Η εσπευσμένη μετάθεση του Κουμπς σε μονάδα στην Αγγλία δείχνει ότι επρόκειτο για μια εν ψυχρώ δολοφονία.

Κατά την 15ην ώρα της 23ης Νοεμβρίου 1955 όταν άντρες της ΕΟΚΑ, ευρισκόμενοι υπό την διοίκηση του τομεάρχη Πιτσιλιάς – Αμιάντου Ρένου Κυριακίδη ή «Ρωμανού» και με την παρουσία του αρχηγού της οργάνωσης στρατηγού Γεωργίου Γρίβα Διγενή, έστηναν ενέδρα σε αυτοκινητοπομπή των κατακτητών, λίγο έξω από την Κυπερούντα και προς το χωριό Χανδριά. Εμπνευστής, οργανωτής και εκτελεστής της στρατιωτική επιχείρησης που αργότερα πήρε το όνομα «Μάχη του Πεύκου» ήταν ο ίδιος ο Ρωμανός έχοντας δίπλα του τον στρατηγό και 25 αντάρτες. Κατά τη μάχη που ακολούθησε την ενέδρα των ανταρτών, επλήγησαν δύο τεθωρακισμένα οχήματα και σκοτώθηκαν δύο Άγγλοι στρατιώτες. Οι αντάρτες διέφυγαν μέσω της δυτικής Μαδαρής προς τα κρησφύγετα που ευρίσκονταν βορειοανατολικά του χωριού Σπήλια και στις παρυφές των Μαύρων δασών. 

Στο σημείο που έγινε η Μάχη του Πεύκου, στήθηκε μνημείο για να θυμίζει την αυτοθυσία των παλικαριών της ΕΟΚΑ και να τιμά τον αγώνα τους για το πανανθρώπινο αγαθό όπως είναι η Ελευθερία. Σημειώνεται ότι η ανθρώπινη αδιαφορία, ο χρόνος ή και οι ασύγγνωστες και βέβηλες πράξεις κάποιων «γνωστών αγνώστων», έχουν καταστρέψει σε μεγάλο βαθμό το ιστορικό μνημείο, χωρίς να ενδιαφερθεί κανείς για την επιδιόρθωση του. Επίσης δεν επιτρέπεται σε ένα τόσο σημαντικό μνημείο να αναγράφονται λανθασμένα οι πληροφορίες για τα χωριά μας, γιατί ο ξένος, ο επισκέπτης του μνημείο και ο τιμητής των Ηρώων δεν θα μπορέσει να πάρει τα ορθά μηνύματα. 

Τον Οκτώβριο του 1955, η ΕΟΚΑ κυκλοφόρησε σε χιλιάδες αντίτυπα μία από τις πιο σκληρές ανακοινώσεις της, καλώντας τον κυπριακό ελληνισμό να ακολουθήσει το δρόμο της θυσίας για την ελευθερία και της τιμής. Η ανακοίνωση κατέληγε ως εξής: "… Αφού οι Αμερικανοί και οι Άγγλοι κάμουν αθέμιτον συναλλαγήν, ημείς θα στηριχθώμεν εις την ηθικήν μας δύναμιν και εις το δίκαιόν μας. Αφού ο ΟΗΕ μας απέκλεισε παν άλλον μέσον διά να ανακτήσωμεν την ελευθερίαν μας, δεν μας μένει άλλο παρά να χύσωμεν αίμα. Και το αίμα αυτό θα βαρύνη τους Αμερικανούς και τους Άγγλους. Άγγλοι! Φυγέτε από την Κύπρον, διότι θα την βάψετε με το αίμα σας". Ο φόνος από χειροβομβίδα ενός δεκανέα του 1ου Τάγματος των Σκώτων Χαϊλάντερ, από αγωνιστή της ΕΟΚΑ στο χωριό Κισσόνεργα, ήρθε για να επιβεβαιώση τις ”απειλές” του κινήματος. 

Λίγες μέρες αργότερα, ομάδα οκτώ μαχητών πραγματοποίησε δράση κατά στρατιωτικής αποθήκης στην Αμμόχωστο και απέσπασε πλούσια λάφυρα, τα οποία ενίσχυσαν δραστικά το οπλοστάσιο της οργάνωσης. Οι νεκροί Βρετανοί, θύματα αιφνιδιαστικών προσβολών, άρχισαν να πολλαπλασιάζονται. Τη νύχτα της 21ης προς 22η Νοεμβρίου του 1955, ο αγωνιστής Ρένος Κυριακίδης, επικεφαλής 13 ανδρών, επαναπροσέβαλε το μεταλλείο Μιτσερού, το οποίο φρουρούσε δύναμη 12 Βρετανών. Παρά τα άσχημα καιρικά φαινόμενα, η επίθεση πραγματοποιήθηκε και λόγω της ραγδαίας βροχής ο αντίπαλος αιφνιδιάστηκε πλήρως. Τα διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία μετέδωσαν ότι δέκα Βρετανοί στρατιώτες φονεύθηκαν, ενώ δύο σώθηκαν αφού κρύφτηκαν κάτω από ένα βαγόνι του μεταλλείου.

Ενδεικτικό του φόβου των Βρετανών ήταν ότι οι στρατιώτες που βρίσκονταν στον αστυνομικό σταθμό Αμιάντου, εκατοντάδες μέτρα από τον χώρο της μάχης, δεν τόλμησαν να εξέλθουν για να αντιμετωπίσουν τους Κύπριους μαχητές παρά μονάχα το επόμενο πρωί πλησίασαν στο χώρο, προκειμένου να περισυλλέξουν τους νεκρούς. Οι στρατιώτες που προσπάθησαν να μεταφέρουν τη ποσότητα δυναμίτιδας που είχε απομείνει σε ασφαλές μέρος, προσεβλήθησαν και αυτοί από την αντάρτικη ομάδα Κακοπετριάς και άλλοι τρεις Βρετανοί έχασαν τη ζωή τους. 

Στις 23 Νοεμβρίου, ομάδα μαχητών υπό τον ίδιο τον αρχηγό Γεώργιο Γρίβα Διγενή, εκτέλεσε ενέδρα στον ορεινό δρόμο Κυπερούντας-Χανδρίων. Η επίθεση πραγματοποιήθηκε με το πρώτο φως της ημέρας χρησιμοποιώντας δύο ελαφρού τύπου τεθωρακισμένα οχήματα. Πλησιάζοντας τα οχήματα, οι άνδρες της ΕΟΚΑ έχοντας λάβει θέσεις μάχης εκατέρωθεν της οδού και καλά κρυμμένοι, άνοιξαν πυρ. Το όχημα που προπορευόταν προσεβλήθη από τα πυρά και κατέπεσε σε γκρεμό, ενώ το δεύτερο όχημα κατάφερε να αναπτύξει ταχύτητα και να διαφύγει. Αποτέλεσμα της απόπειρας ήταν, δύο Βρετανοί στρατιώτες να σκοτωθούν και άλλοι δύο να τραυματισθούν σοβαρά. Οι Βρετανοί όμως για αντίποινα, δολοφόνησαν εν ψυχρώ υπερήλικα (!) κάτοικο του χωριού Χανδριά. 

Ο Αγώνας όμως και οι επιθέσεις, συνεχίσθηκαν με αμείωτη ένταση. Στις 25 Νοεμβρίου του 1955, εκτελέσθηκε Βρετανός λοχίας του Μηχανικού, έξω από την οικία του. Σε τρεις ακόμα δράσεις, βρετανικές δυνάμεις έπεσαν σε ενέδρες, κατά τις οποίες ένας Βρετανός στρατιώτης σκοτώθηκε και άλλοι τέσσερις τραυματίσθηκαν. Οι εκρήξεις βομβών ήταν καθημερινό φαινόμενο κυρίως στις πόλεις, ακόμη και στο ξενοδοχείο "ΛΗΔΡΑ ΠΑΛΑΣ", τραυματίζοντας μεγάλο αριθμό Βρετανών. Η επίθεση της ΕΟΚΑ σε ορεινή περιοχή κοντά στο χωριό Αμίαντος στις αρχές Δεκεμβρίου, είχε επίσης τραγικές συνέπειες για τους Βρετανούς. Ο Ρένος Κυριακίδης, επικεφαλής έξι ανδρών φέροντες όλοι αυτόματα όπλα, προσέβαλε αυτοκινητοπομπή. Μέσα σε τρία μόλις λεπτά, φονεύτηκαν τέσσερις Βρετανοί και ένας Κύπριος πράκτοράς τους. Η επίθεση πραγματοποιήθηκε κοντά σε βάση μονάδας του βρετανικού πεζικού, με εμφανή το κίνδυνο, δεδομένου ότι ελλόχευε η περίπτωση να εγκλωβισθεί η ομάδα κρούσης της ΕΟΚΑ, αν οι Βρετανοί κινητοποιούσαν έγκαιρα τις δυνάμεις που διέθεταν. Η επίθεση πραγματοποιήθηκε όμως με επιτυχία, με αποτέλεσμα οι δυνάστες να μη νιώθουν πουθενά ασφαλείς. 

Εν συνεχεία των δράσεων, ομάδα υπό τον Θάσο Σοφοκλέους επιτέθηκε κατά βρετανικού στρατοπέδου στον Άγιο Αμβρόσιο Κυρήνειας. Απέκοψαν τα συρματοπλέγματα και άνοιξαν πυρ με τα αυτόματα που κατείχαν, κατά των αντίσκηνων των στρατιωτών. Η μάχη διήρκησε μισή ώρα και οι Βρετανοί ακόμα μια φορά υπέστησαν πανωλεθρία. Την επόμενη μέρα, άλλη ομάδα επιτέθηκε μέσα στη Λευκωσία κατά βρετανικής περιπόλου, σκοτώνοντας έναν στρατιώτη και τραυματίζοντας άλλους τρεις. 

Ο Αγώνας συνεχιζόταν ενώ παράλληλα ήταν επί ποδός και η μαθητιώσα νεολαία. Διαδηλώσεις και συγκρούσεις με στρατό και Αστυνομία, αποτελούσαν σχεδόν καθημερινό φαινόμενο, ενώ οι βρετανικές δυνάμεις συλλάμβαναν πολίτες κατά βούληση.

Χαρακτηριστική περίπτωση, ήταν εκείνη ενός 12χρονου παιδιού (!), του Χάρη Ερίναρχου, ο οποίος κρατήθηκε για έξι μέρες στην απομόνωση με τη κατηγορία συμμετοχής σε τρομοκρατικές πράξεις. Σε άλλες διαδηλώσεις, άνοιγαν πυρ κατά του πλήθους. Μάλιστα, σε μια εκδήλωση στη Μόρφου, πυροβόλησαν εν ψυχρώ τραυματίζοντας θανάσιμα τον εικοσάχρονο Γεώργιο Χαραλάμπους. 

Ο ακατάπαυστος και ηρωικός Αγώνας των μαχητών της ΕΟΚΑ, είχε φέρει αναστάτωση και πανικό στην αποικιακή διοίκηση. Η βρετανική κυβέρνηση, εξουσιοδότησε εν λευκώ τη κυπριακή αποικιακή κυβέρνηση, που αποτελείτο μόνο από Άγγλους, να λάβει οποιαδήποτε μέτρα θεωρούσε απαραίτητα προκειμένου να καταπνίξει ακόμα και βιαίως τον Αγώνα του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος. Οι Αγώνες για την απελευθέρωση συνέχισαν, χωρίς στιγμή να πτοηθεί η θέληση και ο πόθος των Αγωνιστών. Δε τους κατέβαλε κανένας φόβος για κανέναν νόμο και καμιά απόφαση, ούτε τα δικαστήρια, ούτε οι αγχόνες, ούτε τα φρικτά βασανιστήρια, ούτε οι εν ψυχρώ εκτελέσεις! Τίποτα δε στάθηκε ικανό να τους κάνει να χάσουν το ψυχικό τους σθένος. Με περίσσιο θάρρος και ηρωισμό, συνέχισαν να μάχονται μέχρι θανάτου!

Αποσπάσματα του Σπύρου Δημητρίου
Αντιπροέδρου Ιδρύματος Στρατηγού Γεωργίου Γρίβα-Διγενή

Την νύχτα της 21ης Νοεμβρίου 1955, ακούστηκαν για δεύτερη φορά τα όπλα της ΕΟΚΑ στον Αμίαντο. Είχε προηγηθεί στις 22 Ιουνίου του ίδιου χρόνου, η επίθεση στον αστυνομικό σταθμό του Αμιάντου. Τα μεταλλεία του Μιτσερού και του Αμιάντου αποτελούσαν σημαντικό στόχο της Οργάνωσης για να καλυφθούν οι ανάγκες σε εκρηκτικά της ΕΟΚΑ.

Όποιος διαβάσει τα «Τετράδια των Φυλακών», θα βγάλει αβίαστα το συμπέρασμα ότι ο Ρένος Κυριακίδης ήταν γεννημένος αγωνιστής και παραμένει ακόμα στα 85 του χρόνια ακμαίος και γεραρός

«Τετράδια των Φυλακών» είναι το νέο ιστορικό βιβλίο του Τομεάρχη «Ρωμανού» της ΕΟΚΑ και συνταξιούχου εκπαιδευτικού Ρένου Κυριακίδη, όπου καταγράφει με τα βιώματα του στις απάνθρωπες φυλακές της Αγγλίας, που μεταφέρθηκε μετά τον τραυματισμό και σύλληψη του σαν βαρυποινίτης μαζί με άλλους αγωνιστές. Κύριος κορμός του βιβλίου είναι κείμενα που έγραψε ο ίδιος ή έγραψαν άλλοι γι’ αυτόν, όταν ήταν κατάδικος στις φυλακές Wormwood Scrubs της Αγγλίας, γι’ αυτό κι έδωσε στο βιβλίο τον τίτλο «Τετράδια των Φυλακών». Εκεί όπου εξέτισαν το τελευταίο στάδιο της πολύχρονης φυλάκισής τους έξι από τους επικίνδυνους βαρυποινίτες αγωνιστές της ΕΟΚΑ. Εκεί όπου βρίσκονταν δεσμώτες και αγωνιστές της Ιρλανδίας, ανάμεσα στους οποίους και ο αείμνηστος στρατιωτικός ηγέτης του ΙΡΑ, Sean Mc Stiofain, που αναδείχθηκε θερμός υποστηρικτής του Απελευθερωτικού Αγώνα της ΕΟΚΑ και εκτιμητής του Αρχηγού της Οργάνωσης Διγενή, του οποίου σε πολλές περιπτώσεις έπλεξε το εγκώμιο. Ο Μάκστιοφεϊν, που πέθανε το 2001 σε ηλικία 73 χρονών, παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του υποστηρικτής των αγώνων του λαού μας για εθνική αποκατάσταση.

Οι επιστολές που έστειλε και πήρε ο δεσμώτης αγωνιστής στις αγγλικές φυλακές αποτελούν απαύγασμα των εθνικών και θρησκευτικών του φρονημάτων, καθώς και των οραματισμών του για μια Κύπρο ελεύθερη, ενωμένη με τη Μάνα Ελλάδα. Αδελφός του φλογερού δεσπότη της Κερύνειας και ακατάβλητου αγωνιστή της Ένωσης Κυπριανού, δεν μπορούσε να φανταστεί τον εαυτό του με άλλα πιστεύω και άλλους προσανατολισμούς ο «Ρωμανός της Πιτσιλιάς». Όποιος διαβάσει τα «Τετράδια των Φυλακών» θα βγάλει αβίαστα το συμπέρασμα ότι ο Ρένος Κυριακίδης ήταν γεννημένος αγωνιστής και παραμένει ακόμα στα 85 χρόνια ακμαίος και γεραρός.

Σαν βέρος Κακοπετρίτης δεν μπορούσε ο Ρένος να μην περιλάβει στο βιβλίο του και κείμενα- ενθυμήματα που έγραψε για την παιδική του ζωή, μέσα στα μοσχοβολημένα περβόλια των καρποφόρων δέντρων της λατρευτής του γενέτειρας. Πολύ περισσότερο θα ήταν αδιανόητο να μη γράψει κάτι και για τις ξόβεργες, που ήταν μέχρι πριν από μερικά χρόνια το κύριο χειμερινό επάγγελμα του συνόλου σχεδόν των κατοίκων της Κακοπετριάς.

Τα ονόματα και οι χαρακτήρες που ιστορεί ο Ρένος στα διηγήματα-ενθυμήματα της παιδικής του ηλικίας είναι υπαρκτά και οι παλαιότεροι Κακοπετρίτες συχνά αναφέρονται στον Χαμπή τον Τρυφερό, τη Δεσποινούν του Καννούρα και την Πιστούν του Πηλλακκούρη, που είχε το σπίτι της έξω από το χωριό, στο δρόμο προς το Αποθέρι, μέσα στα χωράφια από μηλιές και χρυσομηλιές. Τα «Τετράδια των Φυλακών» του Ρένου Κυραικίδη, διανθίζονται με φωτογραφίες και πολλά χειρόγραφα που αναφέρονται στο βιβλίο, όπως επιστολές που έγραψε και απαντήσεις που πήρε ο συγγραφέας όταν ήταν δεσμώτης. Οι επιστολές αυτές πρέπει να περιληφθούν στα κειμήλια του Απελευθερωτικού Αγώνα της ΕΟΚΑ και να εκτίθενται εσαεί, για να τα βλέπουν οι επισκέπτες μαζί με τόσα άλλα και ν’ αναλογίζονται, πόσο υπέροχος ήταν εκείνος ο Αγώνας, που η λάμψη του καταυγάζει ακόμα της παγκόσμιας ιστορίας το στερέωμα.

*Σύντομη πληροφοριακή παρένθεση: Ο Ρένος Κυριακίδης γεννήθηκε στο χωριό Κακοπετριά της Κύπρου το 1931. Τελείωσε το Δημοτικό Σχολείο του χωριού του και συνέχισε τη μόρφωσή του στο Παγκύπριο Γυμνάσιο της Λευκωσίας. Πατέρας του Ρένου ο Θεμιστοκλής και μάνα η Όλγα από Κακοπετριά. Είχε 8 αδελφούς και μια αδελφή. Όλη η οικογένεια πρόσφερε τις εθνικές της υπηρεσίες στον αγώνα γiα ΕΝΩΣΗ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ. 

Το 1951 γράφτηκε στο Φυσιογνωστικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών. Με την έναρξη του Απελευθερωτικού Αγώνα της Κύπρου το 1955-1959 διέκοψε τις σπουδές του και ανέλαβε εθνική δράση σαν τομεάρχης στην περιοχή Πιτσιλιάς όπου έγινε ο φόβος και τρόμος των κατακτητών. Σε αυτό οφείλεται η κατασκευή δεκάδων λημεριών στα κακοτράχαλα βουνά του χωριού Σπήλια, εκεί όπου ήταν και το κρησφύγετο του Διγενή και διεξήχθη η θρυλική μεγάλη νικηφόρα μάχη κατά των Άγγλων, με την συμμετοχή του Αρχηγού Διγενή, του Αυξεντίου και άλλων αγωνιστών. Παράλειψη θα ήταν να μην αναφερθεί ότι είχε στενότατες σχέσεις με τον φίλτατο Κώστα Μπαντουβά τ. βουλευτή και Υπουργό της ηρωϊκής οικογένειας των Καπεταναίων Κρητικών που πρόσφεραν αφιλοκερδώς και οπλισμό και εκπαίδευση στους πρώτους Κυπρίους Αγωνιστές. Έλαβε μέρος σε πάνω από 10 επιχειρήσεις. Τελείωσε τις σπουδές του αργότερα μετά το πέρας του αγώνα. Διορίστηκε καθηγητής το 1961 στο Παγκύπριο Γυμνάσιο. Αφυπηρέτησε ως Λυκειάρχης το 1991. Δημοσιεύει βιβλία, άρθρα και μελέτες, κυρίως εκπαιδευτικού και ιστορικού περιεχομένου. 

Πολλά είναι τα πνευματικά έργα του Ρένου Κυριακίδη. Ενδεικτικά αναφέρονται μερικά. Νεότερα Εποπτικά Μέσα διδασκαλίας, Αναφορά του Όμηρου στο σίδηρο, Πειράματα Φυσικής, Λημέρια της ΕΟΚΑ, Μυστική Οργάνωση Κ.Α.Ρ.Η., Οδοιπορικό στη γη του Μαρτυρίου, Οι Αρχαίοι Έλληνες στη Βρετανία, Ο Ρωμανός της Πιτσιλιάς, Τετράδια των Φυλακών κ.ά.π. Προστίθεται ότι κατά την έναρξη της Τουρκικής ανταρσίας με τις ένοπλες ομάδες από φίλους εθελοντές, έπαιξε σημαντικό ρόλο μαζί με άλλους αγωνιστές στην αντιμετώπιση των βαρβάρων και την διάσωση από σφαγή χιλιάδων αμάχων των Βορείων προαστίων της Λευκωσίας. 

Παρ όλον ότι ο Ρένος ποτέ δεν αναμίχθηκε σε παράνομες ενέργειες, κατά της νέας Κυπριακής Δημοκρατίας, το 1972 πολιτικοί του αντίπαλοι ανθενωτικοί έριξαν χειροβομβίδες στο σπίτι του όπου κοιμόντουσαν τα παιδιά του και ο ίδιος με την σύζυγο του Άννα. Από θαύμα δεν υπήρξαν θύματα. Η πολιτική και ιδεολογική δύναμη του ΕΝΩΤΙΚΟΥ Ρένου ενοχλούσε πλέον τους αντιπάλους του, που αθέτησαν τους όρκους τους για τον προαιώνιο πόθο των Ελλήνων Κυπρίων την ΕΝΩΣΗ… Κάθε Ενωτικός πλέον ήταν και αντίπαλος μετά το 1960. Απογοητευμένος μετά από τον αμείλικτο πόλεμο, που δεχόταν συνεχώς και αφού δεν είχε κανένα μέσον για να αμυνθεί το 1977 αναχώρησε με την οικογένεια του για Ελλάδα, όπου και αρκετοί άλλοι αγωνιστές βρήκαν καταφύγιο…... Ήταν πια το πρώτο του μέλημα να προστατεύσει την καλή του οικογένεια. Εργάσθηκε σαν εκπαιδευτικός στην Αθήνα μέχρι το 1981.

Αυτή ήταν η συμπεριφορά και η ανταμοιβή προς στους αγωνιστές, μετά την λήξη του αγώνα της ΕΟΚΑ…. κάτι θυμίζει ….το πιο κάτω….. συμβολικό ποίημα του Στρατήγη – απόσπασμα…… τι συνέβη και το 1821….

Ὁ Ματρόζος

Ἕνας Σπετσιώτης γέροντας, σκυφτὸς ἀπὸ τὰ χρόνια,/μὲ κάτασπρα μακριὰ μαλλιά, μὲ πύρινη ματιά,/σὰν πλάτανος θεόρατος γυρμένος ἀπ᾿ τὰ χιόνια,/περνοῦσε πάντα στὸ/νησὶ τὰ μαῦρα γηρατειά./Εἶναι ἀπὸ κείνη τὴ γενιὰ κι ὁ γερο-καπετάνος/ποὺ ἀκόμα καὶ στὸν ὕπνο του τὴν ἔτρεμε ὁ Σουλτάνος…… Όταν αυτός ο ξεχασμένος αγωνιστής μπουρλοτιέρης πηγαίνει να ζητήσει συμπαράσταση και βοήθεια από πρώην συναγωνιστή του που υπουργός ήταν τώρα … έγινε ο πιο κάτω συνταρακτικός διάλογος….

«Ἐδῶ τί θέλεις, γέροντα;» ρωτᾷ τὸν καπετάνο/στὸ ὑπουργεῖον ἐμπροστὰ κάποιος θαλασσινὸς/ντυμένος στὰ χρυσά. «Παιδί μου, εἶναι πάνω/ὁ Κωνσταντής;». /«Ποιὸς Κωνσταντής;». «Αὐτός... ὁ Ψαριανός»./«Δὲ λὲν κανένα Ψαριανό, ἐδῶ εἶναι Ὑπουργεῖο,/νὰ ζητιανέψῃς πήγαινε μὲς στὸ φτωχοκομεῖο!».

Ὁ γέρος ἀνασήκωσε τὸ κάτασπρο κεφάλι/καὶ τὰ μαλλιά του ἐσάλεψαν σὰν χαίτη λιονταριοῦ/καὶ μὲ σπιθόβολη ματιὰ μὲς ἀπ᾿ τὰ στήθια βγάνει/μὲ στεναγμὸ βαρύγνωμο φωνὴ παλληκαριοῦ:/«Ἂν οἱ ζητιάνοι σὰν κι ἐμὲ δὲν ἔχυναν τὸ αἷμα,
οἱ καπετάνοι σὰν καὶ σὲ δὲν θὰ φοροῦσαν στέμμα!»

Θα ήταν ιστορική παράλειψη να μην αναφερθεί ότι αδελφός του Ρένου είναι και ο αείμνηστος τιμημένος φλογερός Ιεράρχης Μητροπολίτη Κερύνειας Κυπριανός, ο οποίος μαζί με τους άλλους δύο μητροπολίτες Κιτίου Άνθιμο και Πάφου Γεννάδιο αποτελούσαν την Ιερά Σύνοδο της Κυπριακής Εκκλησίας και ήταν οι πνευματικοί πατέρες των αγωνιστών της ΕΟΚΑ. «Αμετανόητοι» και ορκισμένοι επί ευαγγελίου, ότι θα αγωνισθούν υπέρ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ και της *ΕΝΩΣΗΣ με την μητέρα πατρίδα τήρησαν μέχρι έσχατου τέλους τον όρκο τους!

*Για την ιστορία προστίθεται και ο «όρκος Μακαρίου» στην Φανερωμένη την 22α Αυγούστου 1954… ! Απόσπασμα.

Κύπριοι αδελφοί. Στώμεν καλώς. Ουδείς ας ορρωδήση. Ουδείς ας προδώση τας αρχάς και τας πεποιθήσεις του. Είμεθα Έλληνες και μετά των Ελλήνων επιθυμούμεν να ζήσωμεν. Υπό τους ιερούς αυτούς θόλους ας δώσωμεν σήμερον τον άγιον όρκον: Θα παραμείνωμεν πιστοί έως θανάτου εις το εθνικόν μας αίτημα. Άνευ υποχωρήσεων. Άνευ παραχωρήσεων. Άνευ συναλλαγών. Θα περιφρονήσωμεν την βίαν και την τυραννίαν. Με θάρρος θα υψώσωμεν το ηθικόν παράστημά μας υπεράνω των μικρών και εφημέρων κωλυμάτων, εν και μόνον επιδιώκοντες, εις εν και μόνον αποβλέποντες τέρμα, την Ένωσιν και μόνον την Ένωσιν.» !........... (;) 

23η Σεπτεμβρίου 1955. Η μεγάλη απόδραση αγωνιστών της ΕΟΚΑ, από το φρούριο – φυλακή της Κερύνειας. 

Και ενώ η ΕΟΚΑ διενεργούσε επιτυχείς καταδρομικές ενέργειες και οι Άγγλοι έψαχναν σε όλη την Κύπρο τους αντάρτες σμποτέρ - καταδρομείς, στο κάστρο της Κερύνειας εκτυλίχθηκε μια κινηματογραφική απόδραση 16 πολιτικών κρατούμενων της ΕΟΚΑ. Παρά τα αυστηρά μέτρα των Άγγλων και την πιθανότητα αποτυχίας, ο αρχηγός της οργάνωσης Γεώργιος Γρίβας, που δρούσε με το ψευδώνυμο Διγενής, ενέκρινε το σχέδιο απόδρασης των κρατουμένων.

Το βράδυ της 23ης Σεπτεμβρίου 1955 συγκεντρώθηκαν σε ένα διαμέρισμα του κάστρου – φυλακή της Κερύνειας, που κοιτούσε προς τη θάλασσα. Αρχικά έπρεπε να ξεκολλήσουν τα σίδερα από το παράθυρο. Για να το καταφέρουν χωρίς να ακουστούν είχαν πει στους συγκρατούμενους τους να μιλούν δυνατά και να τραγουδάνε για να καλύψουν με τις φωνές τους τον θόρυβο. Αφού κατάφεραν να ξεκολλήσουν τα σίδερα, χρησιμοποίησαν τα σεντόνια, που είχαν δέσει το ένα με το άλλο και ένας – ένας κατέβηκαν στην παραλία. Η απόδραση κράτησε 16 λεπτά. 

Η απόδραση από το Κάστρο της Κερύνειας

Το ιστορικό Κάστρο της Κερύνειας, κτίστηκε το 1208 από τους Φράγκους. Αποτελούσε ένα πολύ ισχυρό φρούριο στην περιοχή από τη βυζαντινή εποχή. Πέρασε από τα χέρια πολλών κατακτητών οι οποίοι το χρησιμοποιούσαν για την προστασία της περιοχής. Τη δεκαετία του ’50, οι Βρετανοί το μετέτρεψαν σε φυλακή. Από τις 15 Ιουλίου 1955, ο Κυβερνήτης πήρε δραστικά μέτρα για την αντιμετώπιση του αγώνα. Ένα από αυτά ήταν η σύλληψη Ελλήνων που θεωρούσαν πως είχαν οποιαδήποτε σχέση με τον αγώνα για την Ένωση.
Το διάταγμα του Κυβερνήτη, διέταζε προσωποκράτηση χωρίς δίκη.

Το βράδυ όμως της 23ης Σεπτεμβρίου, 16 αγωνιστές της ΕΟΚΑ πραγματοποίησαν μία κινηματογραφική απόδραση. Το σχέδιο υποβλήθηκε αρχικά στον Διγενή ο οποίος το ενέκρινε, έστω κι αν οι πιθανότητες αποτυχίας ήταν μεγάλες. Οι αγωνιστές Μάρκος Δράκος, Λάμπρος Καυκαλίδης, Μιχαλάκης Ρωσσίδης, Λεύκιος Ροδοσθένους, Πέτρος Στυλιανού, Πέτρος Παπαϊωάννου, Ευάγγελος Ευαγγελάκης, Χριστάκης Ελευθερίου, Κωνσταντίνος Λοΐζου, Στέλιος Σιάμισης, Χαρίλαος Ξενοφώντος, Παύλος Νικήτας, Ανδρέας Πολυβίου, Παναγιώτης Παπαναστασίου, Δήμος Βρυωνίδης και Μίκης Φυρίλλας συνεννοήθηκαν μεταξύ τους και κανόνισαν να συναντηθούν σε ένα κελί.

Τρεις από τους δραπέτες: Μάρκος Δράκος, Μίκης Φυρίλλας και Λεύκιος Ροδοσθένους

Για να τα καταφέρουν έπρεπε να βγάλουν τα σίδερα του παραθύρου. Έτσι, κάποιοι από αυτούς άρχισαν να χτυπάνε με σίδερα το υλικό που συγκρατούσε το παράθυρο ενώ οι υπόλοιποι τραγουδούσαν και συζητούσαν δυνατά για να καλύψουν τον θόρυβο.

Το τελικό κτύπημα έδωσε ο αγωνιστής Πέτρος Παπαϊωάννου. Έδεσαν σεντόνια μεταξύ τους και δημιούργησαν ένα σκοινί από το οποίο κατάφεραν να κατέβουν προς τη θάλασσα.
Χωρίστηκαν σε μικρότερες ομάδες και προχώρησαν προς διαφορετικές κατευθύνσεις. Μετά από μεγάλη κινητοποίηση των Άγγλων και των πρακτόρων τους τούρκων επικουρικών, επτά απ” αυτούς συνελήφθησαν τις επόμενες ημέρες. Οι άλλοι εντάχθηκαν στο αντάρτικο και συνέχισαν τον αγώνα για την ένωση με την Ελλάδα. Επτά απ’ αυτούς συνελήφθησαν. Οι άλλοι εννέα, ο Ευαγγελάκης, ο Ξενοφώντος, ο Καυκαλίδης, ο Δράκος, ο Ροδοσθένους, ο Φυρίλλας, ο Πολυβίου, ο Ελευθερίου και ο Νικήτας, συνέχισαν τη δράση τους στον αγώνα της ΕΟΚΑ. Η απόδραση είχε διάρκεια 16 λεπτά. Μετά την απόδραση οι Βρετανοί δημιούργησαν περισσότερα στρατόπεδα κράτησης στο Πυρόι, την Κοκκινοτριμιθιά, την Πύλα, το Πολέμι, την Αγύρτα, και το Μάμμαρι.

Το κάστρο της Κερύνειας στην Κύπρο είναι ένα ιστορικό φρούριο που βρίσκεται στην κατεχόμενη πλευρά του νησιού. Το οχυρό έζησε πολέμους και πολιορκίες και πέρασε στην κυριότητα πολλών κατακτητών, που επιτέθηκαν στην πόλη που ίδρυσαν στην αρχαιότητα οι Αχαιοί. Βυζαντινοί, Ενετοί, Φράγκοι, Τούρκοι και Βρετανοί άφησαν το στίγμα τους στο κάστρο που το χρησιμοποίησαν ως οχυρό και φυλακές.

Το λιμάνι της Κερύνειας την δεκαετία του 50. Την περίοδο εκείνη οι Άγγλοι είχαν μετατρέψει το κάστρο σε φυλακές για τους ελληνοκύπριους αγωνιστές της ΕΟΚΑ. Η Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών δημιουργήθηκε το 1955 στην Κύπρο με σκοπό την απελευθέρωση από τη Βρετανική κυριαρχία και την ένωση με την Ελλάδα.

Κατά την διάρκεια του αγώνα της ΕΟΚΑ, πολλοί αγωνιστές συνελήφθησαν και υπέστησαν φρικτά βασανιστήρια από αδίστακτους Άγγλους και Τούρκους βασανιστές. Πολλοί από αυτούς εκτελέσθηκαν από την ΕΟΚΑ, όσοι δε γλύτωσαν διέφυγαν στο εξωτερικό.. Αρκετοί αγωνιστές άφησαν την τελευταία τους πνοή λόγω βασανιστηρίων χωρίς να προδώσουν ποτέ συναγωνιστές τους….. 

Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης οι Άγγλοι τα κατασκέυασαν κατά τα χιτλερικά πρότυπα. Κατά την τετραετία του αγώνα περίπου 3.300 Έλληνες έζησαν κρατούμενοι για μήνες ή χρόνια στις κεντρικές φυλακές της Λευκωσίας, στο φρούριο της Κερύνειας και στα ειδικά στρατόπεδα συγκέντρωσης της Κοκκινοτρομιθιάς, της Πύλας, του Μάμμαρι και του Πολέμι.

Όλο αυτό το διάστημα έγιναν 11 αποδράσεις. Οι περισσότερες από αυτές ήταν εντυπωσιακές σαν σκηνές από ταινίες του Χόλιγουντ. Συνολικά 49 αγωνιστές κατάφεραν να ξεφύγουν από τις βρετανικές φυλακές. *14 Αγωνιστές άφησαν την τελευταία τους πνοή μετά από χτηνώδη βασανιστήρια Άγγλων και Τουρκων. Οι πιο γνωστές, ήταν η απόδραση από το φρούριο της Κερύνειας τον Σεπτέμβριο του ’55 και τον Αύγουστο του ’56 από το Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας, που έμεινε γνωστή ως η μάχη του Νοσοκομείου. Ακόμα όμως και οι αποδράσεις, γίνονταν με άκρα αυστηρότητα και σχέδιο. Κανείς δεν μπορούσε να αποδράσει αν πρώτα δεν δινόταν έγκριση από τον αρχηγό Γεώργιο Γρίβα – Διγενή. «Εάν δεν δινόταν άδεια από το Διγενή, δεν μπορούσε να αποδράσει κανείς».

Εάν δραπέτευε κάποιος με δική του πρωτοβουλία, περνούσε κυριολεκτικά από κόσκινο για το ποιος ήταν και για τους λόγους και τις συνθήκες που απέδρασε. Κάτι που έγινε για παράδειγμα με την περίπτωση του Σάββα Ροτσίδη, ο οποίος βρισκόταν υπό κράτηση και κατόρθωσε να αποδράσει. Πέρασε από αλλεπάλληλους ελέγχους από την οργάνωση, μέχρι να διαπιστωθεί ότι ήταν υπεράνω υποψίας. Υπό κανονικές συνθήκες, όμως, για να γίνει μία απόδραση, έπρεπε να εγκριθεί και η απόδραση και το σχέδιο της απόδρασης, αλλά ακόμα και το όνομα της αποστολής», εξηγεί ο ιστορικός Γιάννης Σπανός. 

*Αναφέρω τιμής ένεκεν τα ονόματα των Εθνομαρτύρων την περίοδο του αγώνα της ΕΟΚΑ ’55-’59 που πέθαναν από βασανιστήρια των Άγγλων αποικιοκρατών και Τούρκων επικουρικών. Ήταν οι: Αλεξάνδρου Βασίλης, Γεωργίου Νίκος, Γιάγκου Νικόλαος, Λουκά Λουκάς, Νικολάου Γεώργιος, Ξενοφώντος Πρόδρομος, Παναγιώτου Αντρέας, Στυλιανού Πλάτων, Τριταίος Στέλιος, Φιλιππίδης Χαράλαμπος, Χατζηγιακουμής Σπύρος, Χατζηθεοδοσίου Θεοδόσης, Χριστοφόρου Γεώργιος, Χρυσοστόμου Παναγιώτης.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ, 26 χρόνων, από τον Κάτω Πύργο, έγγαμος, πατέρας 2 ανήλικων παιδιών, της Ανδρούλας και της Γεωργίας. Πέθανε στο στρατόπεδο Πεντάγιας Ξερού στις 12 Νοεμβρίου 1956. Του είχαν συνθλίψει τα γεννητικά όργανα και του προκάλεσαν κώφωση με έκρηξη. Όλο το βράδυ τον είχαν δεμένο με σχοινί στην παγωμένη θάλασσα. Ο θάνατός του προήλθε από τεχνητό πνιγμό στη διάρκεια των βασανιστηρίων. Οι βασανιστές χρησιμοποιούσαν για το μαρτύριο πετρέλαιο και πριονίδια. Προηγουμένως έσπασαν τα οστά των ποδιών του. Τον πυροβόλησαν στην πλάτη νεκρό για να ισχυρισθούν ότι προσπάθησε να δραπετεύσει….

ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ, 28 χρόνων, από τον Πολύστυπο, έγγαμος. Πέθανε στους θαλάμους βασανιστηρίων των Πλατρών στις 19 Νοεμβρίου 1956. Ο θάνατός του προκλήθηκε πιθανώτατα από ενδοκρανιακή αιμορραγία και ανεπάρκεια καρδιάς. Τον κτυπούσαν σ’ όλο το κορμί, του έσπασαν τις πλευρές. Τον υπέβαλαν στο μαρτύριο του πνιγμού. Του προκάλεσαν εσωτερικές αιμορραγίες.

ΝΙΚΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ, 39 χρόνων, από το Παλαιχώρι. Πέθανε στις 25 Ιανουαρίου 1957 στους θαλάμους βασανιστηρίων των Πλατρών. Τον υπέβαλαν σε τρομερά βασανιστήρια. Αυτόπτης μάρτυρας ο αγωνιστής Γιώργος Μάτσης, κρατούμενος σε παρακείμενο κελί, μου διηγήθηκε ότι είδε από ρωγμή στον τοίχο, έναν από τους βασανιστές να κλωτσά τον Νίκο στο κεφάλι. Αμέσως άρχισε να τρέχει αίμα από το στόμα του.

ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΧΑΤΖΗΘΕΟΔΟΣΙΟΥ, 34 χρόνων, από τους Στύλλους. Πέθανε στις 18 Δεκεμβρίου 1957, στα χέρια του βασανιστή Ντήαρ. Ο Θεοδόσης πέθανε στο ίδιο το σπίτι του όπου τον βασάνιζαν. Νεκρό τον έβγαλαν στο δρόμο και τον πυροβόλησαν για να ισχυριστούν ότι αποπειράθηκε να αποδράσει. Η μάνα του άκουε τις οιμωγές του γιού της από το μαρτύριο.

ΣΤΕΛΙΟΣ ΤΡΙΤΑΙΟΣ, 28 χρόνων, από τον Πύργο Τηλλυρίας, έγγαμος, πατέρας 2 παιδιών, του Γιάννη και του Ανδρέα. Πέθανε στις 17 Ιουνίου 1958 στο Λονδίνο, όπου μεταφέρθηκε για θεραπεία από τα βασανιστήρια. Τον βασάνισαν σε στρατόπεδο ανάμεσα Ξερού-Πεντάγιας, με αποτέλεσμα να καταντήσει ράκος. Δεν μπορούσε να βαδίσει χωρίς βοήθεια. Στο Λονδίνο υποβλήθηκε σε εγχείρηση καρδιάς και αφαιρέθηκε μέρος που είχε κυρωθεί από τα κτυπήματα στο στήθος με αλυσίδα. Υπέκυψε δυο ώρες μετά την εγχείρηση.

ΠΛΑΤΩΝ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ, 36 χρόνων, από το Βουνί της Λεμεσού, έγγαμος και πατέρας 6 παδιών, του Θεόδωρου, του Ανδρέα, του Μάριου, του Πέτρου, του Δημήτρη και της Αθηνούλας. Πέθανε στις 4 Αυγούστου 1958 από βασανιστήρια που άρχισαν στο σπίτι του και συνεχίστηκαν σε ανακριτήρια της Λεμεσού. Του είχαν βγάλει τα νύχια, του ξερίζωσαν το μουστάκι και του προκάλεσαν εξωτερικά και εσωτερικά τραύματα στην κοιλιά και τον εγκέφαλο. Ο θάνατός του προκλήθηκε από εγκεφαλική αιμορραγία.

ΛΟΥΚΑΣ ΛΟΥΚΑ, 17 χρόνων, από την Αγία Νάπα, μαθητής του Ελληνικού Γυμνασίου Αμμοχώστου. Πέθανε τη νύχτα της 3ης Οκτωβρίου 1958 στο Βαρώσι, όταν αλλόφρονες Άγγλοι στρατιώτες ξεχύθηκαν στους δρόμους χτυπώντας και βρίζοντας τον κόσμο και προκαλώντας ζημιές σε καταστήματα και σπίτια. Τον Λουκά συνάντησε στο δρόμο ένα κύμα από εξαγριωμένους Άγγλους που άρχισαν να τον χτυπούν. Ο θάνατος προήλθε από εγκεφαλική αιμορραγία συνεπεία πληγμάτων. Εκείνη τη νύχτα οι Βαρωσιώτες επανέλαβαν την αντίσταση της 25ης Οκτωβρίου 1931, των Οκτωβριανών όταν αντιμετώπισαν το ναυτικό απόσπασμα κι έτρεψαν σε άτακτη φυγή τους πάνοπλους Άγγλους. Αυτή τη φορά αντιπαρατάχθηκαν, θέλοντας να αντιμετωπίσουν τις θηριωδίες των στρατιωτών σε ανοικτή σύγκρουση μαζί τους. Δυο Έλληνες σκοτώθηκαν, ένα κοριτσάκι, η Ιωάννα Ζαχαριάδου, πέθανε από τρόμο τρέχοντας να καταφύγει στο σπίτι του. 200 άνθρωποι τραυματίστηκαν.

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ, από τις Αρόδες, πέθανε στα βασανιστήρια στην Πάφο, στις 11 Οκτωβρίου 1958.

ΣΠΥΡΟΣ ΧΑΤΖΗΓΙΑΚΟΥΜΗΣ, 28 χρόνων, από την Συρκανιά Κυθρέας. Πέθαμε στα βασανιστήρια στη Λευκωσία. Έγγαμος και πατέρας 4 ανήλικων παιδιών, του Ανδρέα, (αγνοούμενου από το 1974), του Κώστα, του Γιάννη και της Χρυστάλας. Πέθανε στα βασανιστήρια στις 16 Οκτωβρίου 1958. Τα πόδια του ήταν διάτρητα, κόσκινο, σαν να τα χτυπούσαν με μπάρα με καρφοβελόνες. Το κεφάλι του σαν νά ‘ταν κούφιο. Γύρω–γύρω υπήρχαν σημάδια από κεφαλοκλείδωμα με σιδερένια στεφάνια που έσπασαν σφίγγοντας το κρανίο. Οι Εγγλέζοι δεν επέτρεψαν νεκροψία.

ΒΑΣΙΛΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ, 33 χρόνων από το Λιμνάτι. Έγγαμος, πατέρας 3 παιδιών, της Ελευθερίας, της Μάρως και του Ομήρου. Διετέλεσε Πολιτικός Κρατούμενος στο Διαμέρισμα «G» του Στρατοπέδου Συγκεντρώσεως Πύλας. Πέθανε από βασανιστήρια στα Κρατητήρια Πολεμίου και στο Λανίτειο Γυμνάσιο. Ο θάνατός του επήλθε στο χωριό του στις 21 Νοεμβρίου 1958, τρεις μέρες μετά την απόλυσή του από τα Κρατητήρια. Ο Βασίλης και κατά την πρώτη σύλληψη υπέστη μαρτύρια. Τον θυμάμαι να περπατάει αργά και με δυσκολία. Πονούσε. Σκεφτόταν και σώπαινε όλη μέρα...

ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ από την Τύμπου. Πέθανε στις 13/11/1958, από βασανιστήρια στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας……

Δεσμωτήριο βασανισμένων αγωνιστών

Τα Κρατητήρια ήταν δεσμωτήριο βασανισμένων και πολυτραυματισμένων αγωνιστών. Οι Πολιτικοί Κρατούμενοι στην πλειοψηφία τους προέρχονταν από τους θαλάμους βασανιστηρίων όπου υφίσταντο τα πάνδεινα. Ερχόντουσαν με εμφανή τραύματα στα γεννητικά όργανα, με σπασμένες πλευρές, σπασμένα κεφάλια, χέρια και πόδια. Τις νύχτες φανέρωναν με το παραμιλητό τους πόνους που έσερναν μαζί τους. Είχα για δυο χρόνια συνεχείς συνομιλίες με συναγωνιστές για τις ανακρίσεις που μπόρεσα μετά τη διακοπή του αγώνα να καταγράψω σε τέσσερεις ογκώδεις τόμους ιστορίας φοβερών δοκιμασιών και συναισθημάτων, σωματικών και ψυχικών τραυμάτων. Πολλοί από τους αγωνιστές πέθαναν μετά τις απολύσεις τους συνεπεία των αφάνταστων βασανιστηρίων. Ζούσαν στον εφιάλτη του Μέρλιν, του Μακλόκλαν, του Σέϋβορη, του Ντήαρ, του Ληντς, του Μπέρτζ, του Ταλάτ...

Αποσπασματικές πληροφορίες. Γιάννη Σπανού, «ΕΟΚΑ έτσι πολεμούν οι Έλληνες» τ.2, σελ65-72. έκδ. Ιστορικό Αρχείο Αγωνιστών ΕΟΚΑ – Ρένου Κυριακίδη – Απομνημονεύματα Διγενή, Αρχείο Α. Αντωνά κλπ.

Ο Τομεάρχης της ΕΟΚΑ, Ρένος Κυριακίδης, ο Ρωμανός της Πιτσιλιάς παρουσιάζει ιστορικό βιβλίο του Αντώνη Αντωνά, στο Παρίδειο Ίδρυμα της Λάρνακας. 

Ευχαριστώ θερμά τον φίλτατο *Ρένο, για την συμπαράσταση σε δύσκολες στιγμές της οικογένειας μου. Αποτίω φόρο τιμής τόσον σε αυτόν, όσον και στην αγωνίστρια της ΕΟΚΑ σύζυγο του Άννα και σε όλους τους αγωνιστές της ΕΟΚΑ που με αυτοθυσία αγωνίσθηκαν για την Λευτεριά της πολύπαθης Ελληνικής Κύπρου. «Ανδρείος ο περί τον καλόν θάνατον αδεής» Αριστοτέλης.

Αυτά τα ολίγα και άλλα μύρια για την αυτοθυσία και ηρωϊσμό των αγωνιστών της ΕΟΚΑ, που αγωνίσθηκαν μέχρι εσχάτων για ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΕΝΩΣΗ και στο τέλος προδόθηκαν από δειλούς, ριψάσπιδες, φιλόδοξους και επίορκους….!

«Ο μεν δειλός της πατρίδος, ο δε φιλόδοξος της πατρώας ουσίας εστί προδότης» Σωκράτης

Τέλος για να μην ξεχνάμε το έπος της ΕΟΚΑ, καταθέτω το πιο κάτω εμβατήριο, που τότε τραγουδούσε όλη η Ελληνική Κύπρος. Είναι ενδεικτικό, συμβολικό και διδακτικό…..
 
Είμαστε όλοι παιδιά της ΕΟΚΑ

Είμαστε όλοι παιδιά της ΕΟΚΑ ,/ ατσαλένια έχουμε καρδιά,/για τη Κύπρο μας όλοι να πολεμάμε/και να πέφτουμε με θάρρος στη φωτιά/ Της πατρίδος παιδιά τιμημένα/ με τη πίστη/ στη γλυκειά μας Παναγιά/ στα βουνά για ένα νέο εικοσιένα/ για να ζήσουμε μιας ώρας λευτεριά/ Λευτεριά ελά εδώ για ν” αγκαλίασης/και της Κύπρου τα ηρωϊκά παιδιά/που για σένα/ και πάλι πολεμάμε/ γιατί σ” έχουμε βαθειά μεσ” τη καρδιά/ Ελα μάνα δόσ” μου την ευχή σου/ για ν” ανέβω ψηλά εις στα βουνά/ και σαν πέσω κάποια/ μέρα μεσ” τη μάχη/ θα φωνάξω ΕΝΩΣΙΣ και ΛΕΥΤΕΡΙΑ…. 

Επιμέλεια από Αντώνιο Αντωνά – Συγγραφέα από Ελληνική Κύπρο. 

www.ledrastory.com 
cyprushellenica.blogspot.com