Εκκλησίες της Τουρκίας

Ο χαρακτηρισμός «κατ’ εξακολούθησιν» είναι λίγος για να περιγράψει τα εγκλήματα της Τουρκίας. 

Της Μαρίας Κορνάρου*
«ΕΣΤΙΑ» 

Η εξολόθρευση των Χριστιανικών λαών δια μαχαίρας, η έξωση από τις οικίες τους, η τρομοκρατία και η κατάσχεση των περιουσιών τους, είναι πρακτικές που συνεχίστηκαν επί δεκαετίες. Οδήγησαν στο να απομείνουν λίγες χιλιάδες Έλληνες, από δύο-τρία εκατομμύρια που ήταν κάποτε στα μέρη αυτά. Μαζί με τους Έλληνες χάθηκαν και οι Αρμένιοι, και ο πανάρχαιος Ασσυριακός λαός. Η Γενοκτονία των Χριστιανών της Τουρκίας δεν τέλειωσε όταν στερέψαν πια οι πληθυσμοί, μα μπορούμε να το πούμε πως συνεχίζεται μέσα απ’ την προσβολή της Χριστιανικής πολιτισμικής κληρονομιάς. 

Οι εγκαταλελειμμένες εκκλησίες αφέθηκαν να γίνουν έρμαιο της φθοράς, να χαθούνε μόνες τους στο πέρασμα του χρόνου. Άλλες τις έκαναν στάβλους και αποθήκες, πολλές ακόμη γίνανε τζαμιά. Τα ερείπια από παλαιές εκκλησίες συχνά καταστρέφονται. Κάποιες καήκαν, στα χρόνια των διωγμών, με τους Χριστιανούς μέσα. Μονάχα στον Πόντο, οι εκκλησιές που λεηλατήθηκαν είναι πάνω από χίλιες. Ακόμη και σήμερα φτάνουν νέα για καινούριες βεβηλώσεις. Ποιος ξέρει πόσοι ακόμη ρημάζουν στην Καππαδοκία και την υπόλοιπη Μικρασία, οι αρχαιότεροι ναοί της Χριστιανοσύνης. 

Δεν είναι βέβαια όλες οι εκκλησίες στην Τουρκία ξεχασμένες, στο έλεος του Θεού. Ορισμένες έχουν τύχει επιτυχούς εμπορικής εκμεταλλεύσεως. Ο ναός του Αγίου Νικολάου στα Μύρα της Λυκίας, για παράδειγμα. Στα νεώτερα χρόνια, ο Άγιος Νικόλαος ταυτίστηκε, χωρίς βέβαια να έχει πνευματική σχέση, με τον «Σάντα Κλάους» της Δύσης. Έκτοτε ο ναός του στα Μύρα μεταμορφώθηκε σε μαζικό προσκύνημα για τους απανταχού γης Καθολικούς και Προτεστάντες. Ένα μπρούτζινο άγαλμα που δείχνει τον γνωστό γέρο της Κόκα-Κόλα, με το σάκο των δώρων, κοσμεί σήμερα την είσοδο του ναού. Όσα και αν είναι τα έσοδα, ο Χριστιανισμός παραμένει για την Τουρκία ζήτημα εθνικής ασφαλείας. Για αυτό και αρμόδια προς παροχή αδείας, σε γυρίσματα της ΕΡΤ στον Άγιο Νικόλαο, ήταν η Αστυνομία. Είναι οι αρχές, και όχι οι πολιτισμικοί φορείς, που αποφασίζουν για το μέλλον της Χριστιανικής κληρονομιάς.

Οι Τουρκικές αρχές, συγκεκριμένα η Δικαιοσύνη, θα αποφασίσουν στις 2 Ιουλίου (το άρθρο γράφτηκε πρό της 2ας Ιουλίου.... τελικώς η τουρκική δικαιοσύνη ανέβαλε την απόφαση για 15 μέρες) για την τύχη της Αγίας Σοφίας, της πιο διάσημης εκκλησίας στον κόσμο. Στην Πόλη που κοσμεί ο ναός, το αντιχριστιανικό αίσθημα ξύπνησε με το πογκρόμ κατά των Ελλήνων του 1955. Τότε οι Τούρκοι έκαψαν 59 από τις 83 εκκλησίες που απέμεναν στην Πόλη. Εκεί, απ’ την Ύστερη Αρχαιότητα ως την Άλωση, υπήρχαν πάνω από 562 ναοί. Όσες εκκλησίες δεν κάηκαν τη νύχτα της 6ης Σεπτεμβρίου 1955, λεηλατήθηκαν. Όπως και οι τάφοι Πατριαρχών, τα Χριστιανικά κοιμητήρια, η Θεολογική σχολή της Χάλκης και το Μοναστήρι του Βαλουκλή. 

Όσο για την περίοπτη εκκλησία της Αγίας Σοφίας, εκείνη λειτουργούσε τότε ως μουσείο, σε μία κίνηση εκκοσμίκευσης και υποτιθέμενου Δυτικού πνεύματος από τον Κεμάλ Ατατούρκ. Ακόμη και ως μουσείο, όμως, δεν έδειξε όλα τα δημιουργήματα του Χριστιανικού πνεύματος που φιλοξενεί. Γιατί ήταν καλυμμένα τα έργα των αγιογράφων από ασβέστη. Πρώτη φορά ξεκίνησαν επίσημα ν’ αποκαλύπτονται το 1931 από το Βυζαντινό Ινστιτούτο Αμερικής, που δούλευε ως το 1938, ξεσκεπάζοντας ψηφιδωτά και συνθέσεις. Πρώτη φορά τα ψηφιδωτά είχαν μελετηθεί τυχαία, όταν τον 19ο αιώνα ένας σεισμός έριξε κάποιους σοβάδες.

Παλαιότερα, πολλοί ισχυρίζονταν ότι οι εικόνες της Αγίας Σοφίας είναι κατεστραμμένες, μα υπάρχουν και αντίθετες μαρτυρίες, όπως της Λαίδης Μονταγκύ, που έγραφε στα 1700 περίπου: «Η οροφή καλύπτεται εξ ολοκλήρου από ψηφιδωτά τα οποία φθείρονται με μεγάλη ταχύτητα και πέφτουν. Μου δώρισαν μια φούχτα ψηφίδες». Περιγράφει πώς, ως ταξιδιώτισσα, δυσκολεύτηκε πολύ να δει την Αγία Σοφία, καθώς δεν της δίνανε άδεια. Υπέθεσε πως φοβούνταν μήπως οι Χριστιανοί αρχίσουν να προσεύχονται μπροστά στα ψηφιδωτά των τοίχων, που κάτι τέτοιο θα ‘ταν βέβηλο για το «καθαγιασμένο τέμενος» της Αγίας Σοφίας. Λησμονούσαν, βέβαια, ότι πρώτα καθαγιάστηκε η Αγία Σοφία ως Χριστιανικός ναός. Το ξεχνούν ακόμη και σήμερα. 

Η Ιστορία όμως δεν ξεχνά. Ο ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας, ή «Μεγάλη Εκκλησία», είναι ο πρώτος μεγάλος Χριστιανικός ναός στον κόσμο, προφταίνοντας τον Άγιο Πέτρο του Βατικανού για μία χιλιετία. Στο χτίσιμο του ναού που κόσμησε το Οικουμενικό Πατριαρχείο και την Πόλη που ήταν για τους κατοίκους της ο «ομφαλός της γης», χρησιμοποιήθηκαν τεχνίτες απ’ όλους τους λαούς και υλικά απ’ όλη την οικουμένη. Και δηλώνει σήμερα ο Υπουργός Δικαιοσύνης της Τουρκίας, ότι είναι τζαμί! 

Μα δεν έχει ακούσει, δε γνωρίζει την Παράδοση που γυρνά από στόμα σε στόμα εδώ και αιώνες; Όταν μπήκαν οι Τούρκοι στην Αγία Σοφία, ήταν μέσα ένας παπάς και λειτουργούσε. Παίρνει τ’ άγιο Δισκοπότηρο και μπαίνει σε μια θύρα στα «κατηχούμενα», και κλείνει η θύρα ξοπίσω του. Κινούνε ύστερα γη και ουρανό οι Τούρκοι, μα η θύρα δεν ανοίγει. Είναι, λοιπόν, μέσα’ κει ακόμη ο παπάς, με τ’ Άγια στο χέρι, και περιμένει… 

*φοιτήτρια της Νομικής Σχολής Αθηνών 

πηγή